Ρόδος: Η άγνωστη δράση του Βρετανού κατάσκοπου Noel Rees μέσα από τα μάτια της κόρης του

Η βίλα Rees στην Ιξιά! Πόσα μυστικά αφανέρωτα κρύβει; Και η οικοδέσποινα, Ζωή Rees που συνεχίζει να έρχεται, να βλέπει το μπλε της θάλασσας της Ρόδου που λάτρεψε ο πατέρας της, ο γοητευτικός Noel Reeς, o Άγγλος κατάσκοπος των Βρετανικών μυστικών υπηρεσιών,  με δράση στην Ελλάδα και τη Μέση Ανατολή, από το 1939 έως το 1944 που απέκτησε την αναγκαία κάλυψη, από τη Βρετανική κυβέρνηση, κι έγινε διπλωμάτης, έγινε ο «Άγγλος Πρόξενος»!

Αν υπήρξες πολύ όμορφος, η ομορφιά δεν χάνεται με τα χρόνια, σκέφτομαι κοιτάζοντας τη Ζωή Woolrych York, την κόρη του ανθρώπου που λάτρεψε τη Ρόδο και έδρασε καθοριστικά  κατά τη διάρκεια του β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Της ζήτησαν να γίνει ηθοποιός, τους άφησε να τη φωτογραφίσουν μερικές φορές, αλλά η δική της η ζωή χανόταν στις παιδικές μνήμες, δίπλα σε έναν ασύρματο και δίκτυα κατασκοπίας υπέρ των Συμμάχων, που καθόρισαν τα παιδικά της χρόνια και οδήγησαν τη ζωή της.

Ο πλωτάρχης  Noel Rees


Η απώλεια του «Άγγλου Πρόξενου», του ηρωικού υποπλοίαρχου, νωρίς, μόλις στα 44 του χρόνια, λίγο πριν δει τη Ρόδο να ελευθερώνεται, στοίχισε σ΄ όσους τον γνώρισαν, στους χιλιάδες Έλληνες που βοήθησε να διαφύγουν για να ξαναμπούν εκπαιδευμένοι στην Ελλάδα , και γέμισε θλίψη τη Ζωή.

Πιστεύετε ότι η δράση του «Άγγλου πρόξενου» όπως αποκαλείται ο ηρωικός πλωτάρχης Noel Rees, και η συμβολή του στον απελευθερωτικό αγώνα στο Αιγαίο, έχει «αποκαλυφθεί» όπως της αξίζει και της αρμόζει;

Δεν έχουν γίνει γνωστά ακόμη πολλά στοιχεία σχετικά με τη ζωή και τη δράση του «Άγγλου Πρόξενου». Για το ρόλο του υποπλοίαρχου στις μυστικές βρετανικές υπηρεσίες στην Ελλάδα και στη Μέση Ανατολή, κατά την περίοδο 1939-1944, λίγα γνωρίζουμε. Οι αρμόδιες βρετανικές υπηρεσίες δεν έχουν δώσει ακόμη στη δημοσιότητα πολλά σημαντικά στοιχεία που αφορούν τον πατέρα μου, ο οποίος οργάνωνε επιχειρήσεις των συμμαχικών δυνάμεων στις περιοχές του Αιγαίου, έχοντας παράλληλα κατασκοπευτική δραστηριότητα. Ίσως λόγω της «υπηρεσιακής ιδιότητάς» του, οι Βρετανοί και μετά το θάνατό του δεν θέλησαν να εμφανίσουν το μέγεθος της συμβολής του στον απελευθερωτικό αγώνα στο Αιγαίο.

Πού γεννήθηκε, πώς μεγάλωσε και με τι ασχολήθηκε επαγγελματικά;

Ο πατέρας μου Noel Rees, γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1902. Η οικογένειά του είχε πλοία και τα κεντρικά γραφεία της εταιρείας ήταν στο Λονδίνο. Εκείνη την περίοδο όμως που γεννήθηκε ο πατέρας μου- το μεσαίο από 12 παιδιά- η οικογένεια βρισκόταν στα γραφεία στη Σμύρνη. Όταν ο πατέρας μου έγινε 12 χρονών τον έστειλαν εσωτερικό στο Harrow, στο Λονδίνο, σχολείο από το οποίο αποφοίτησε ο Τσόρτσιλ και η αφρόκρεμα των πολιτικών της Αγγλίας. Το 1918 ξεκίνησε να εργάζεται στο γραφείο στο Λονδίνο και το 1924 τον έστειλαν να αναλάβει το γραφείο στην Αλεξάνδρεια.

Τις σχέσεις με τους Έλληνες και την αγάπη του για την Ελλάδα, πότε την απέκτησε;

Στη Σμύρνη έμαθε λίγα ελληνικά και απέκτησε φίλους Έλληνες ενώ με έλληνες συναναστρεφόταν και στην Αλεξάνδρεια. Έκανε παρέα με πολλούς γνωστούς Έλληνες της εποχής όπως ήταν ο Χωρέμης, ο Σαλβάγος και όλη η υψηλή κοινωνία της Αλεξάνδρειας. Επίσης η εταιρεία είχε γραφεία και στην Αθήνα. Μιλούσε αγγλικά, γαλλικά και λίγα ελληνικά.



Στη Ρόδο πότε ήρθε για πρώτη φορά;

Ήταν 22 χρονών όταν ήρθε στη Ρόδο με το σκάφος του. Ήταν 1924 και η Ρόδος βρισκόταν υπό Ιταλική κατοχή. Την περίοδο εκείνη ήταν σε διαδικασία ανάπτυξης αφού οι Ιταλοί είχαν ξεκινήσει να δημιουργούν κτήρια και υποδομές που την διαφοροποιούσαν απ’ όλα τ΄ άλλα νησιά, ενώ στη Ρόδο κατοικούσαν ευρωπαίοι που την είχαν επιλέξει όπως ο Αλλιότι, που είχε τους Αλευρόμυλους. Μετά την καταστροφή της Σμύρνης, η οικογένειά μου διατήρησε την περιουσία της εκεί, αλλά εγκαταστάθηκε πια στην Αλεξάνδρεια και στην Αθήνα. Η Ρόδος έγινε για τον πατέρα μου ένας προορισμός για το καλοκαίρι όπου ερχόταν για ψάρεμα και για να κυνηγήσει πέρδικες στα βουνά της Σαλάκου. Άλλωστε οι μεγάλες αγάπες του ήταν η θάλασσα, οι ιπποδρομίες- είχε δικά του άλογα- και το κυνήγι.

Το κτήμα πότε το αγόρασε, πότε έχτισε την πολυτελή έπαυλη στην Ιξιά;

Το αγόρασε το 1927, μόλις 25 ετών, από την οικογένεια του Οσμάν, ενός μουσουλμάνου της Ρόδου που ακόμα τα εγγόνια του ζουν απέναντι από τη βίλα. Οι Ιταλοί του έδωσαν την άδεια να χτίσει, με την ελπίδα ότι έτσι προσελκύουν κεφάλαια και επενδύσεις από την Αλεξάνδρεια. Φρόντισε να έχει ολοκληρωθεί η βίλα το 1928 οπότε και ήρθαν για ταξίδι του μέλιτος οι γονείς μου στη Ρόδο. Η βρετανική σημαία κυμάτιζε όμως τόσο στη βίλα όσο και στο αυτοκίνητο του πατέρα μου όταν κυκλοφορούσε στο νησί, κι αυτό έκανε τους Ιταλούς να τον καλούν συχνά στην καραμπινιερία για να του κάνουν συστάσεις.

Η μητέρα σας ήταν κι αυτή γόνος ισχυρής οικογένειας!

Ο πατέρας μου γνώρισε τη μητέρα μου Αλίκη στην Αλεξάνδρεια. Γαλλίδα από Ελληνίδα μητέρα, γνωστής οικογένειας των Αθηνών, της οικογένειας Ξύδη. Ήταν παντρεμένη μ’ έλληνα ονόματι Ράλλη, κι είχε ήδη ένα παιδί. Ιδιαίτερα καλλιεργημένη, πολύ όμορφη, ήτανε συχνά καλεσμένη στους χορούς των ανακτόρων. Ο έρωτας με τον πατέρα μου ήταν όμως μεγάλος. Η μητέρα μου χώρισε, τον παντρεύτηκε, γεννήθηκα εγώ και είχα πάντα μια τέλεια σχέση με τον ετεροθαλή αδελφό μου. Η βάση της οικογένειάς μας ήταν η Αλεξάνδρεια, αλλά στη Ρόδο μας έφερνε πάντα τον Ιούλιο, τον Αύγουστο και επιστρέφαμε στις αρχές Σεπτέμβρη.

Ισχύει ότι για να γεννηθείτε εσείς οι γονείς σας, σας έταξαν στην Παναγία της Κρεμαστής;

Οφείλω την παρουσία μου εδώ, στην Παναγιά της Κρεμαστής. Για αρκετό διάστημα η μητέρα μου δεν μπορούσε να συλλάβει, παρά τις επισκέψεις σε γυναικολόγους της Ευρώπης. Η μητέρα μου ήταν πιστή, όπως άλλωστε και ο πατέρας μου, πήγε στην Παναγιά της Κρεμαστής στις 15 Αυγούστου, ανήμερα της γιορτής της. Εννέα μήνες αργότερα, γεννήθηκα εγώ. Οι γονείς μου δώρισαν στην εκκλησία ένα μεγάλο ασημένιο κανδήλι, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης και κάθε χρόνο έπρεπε να είμαστε στη Ρόδο προκειμένου η μητέρα μου να περπατήσει από τη βίλα της Ιξιάς στην Κρεμαστή. Όσοι τον ήξεραν στη Ρόδο τον αγάπησαν. Όταν επέστρεψα στη Ρόδο για να αναλάβω εγώ τη βίλα υπήρχαν λιγοστά ταξί. Κάποιος οδηγός, γεμάτος απορίες, ήθελε να μάθει ποια ήμουν, από πού ήμουν… Όταν ικανοποίησα την περιέργειά του, μου είπε: «Ά, είσαι η κόρη του Άγγλου κυρίου που είχε πάντα ένα χαμόγελο και το χέρι στην τσέπη».

Και μετά, ξεσπώντας ο πόλεμος,  ο πατέρας σας απέκτησε την αναγκαία κάλυψη για να βοηθήσει τις συμμαχικές δυνάμεις στο Αιγαίο!

Ξεσπώντας ο πόλεμος, ο πατέρας μου έγινε έφεδρος αξιωματικός στο Ναυτικό της Μεγάλης Βρετανίας, κι από την Αλεξάνδρεια που ήταν η βάση του έγινε πρόξενος της Μεγάλης Βρετανίας στη Χίο. Μία μέρα πριν έρθουν οι Γερμανοί στη Χίο, προλάβαμε και φύγαμε με μία βάρκα για τη Σμύρνη, εκεί όπου υπήρχαν ακόμη το σπίτι, η περιουσία, το γραφείο της εταιρείας.  Από εκεί ο πατέρας μου άνοιγε δρόμους διαφυγής στους Έλληνες που ήθελαν να φύγουν από τα κατεχόμενα νησιά.

Τι γνωρίζετε σήμερα για τη δράση του;

Δημιούργησε ένα δίκτυο καϊκιών από την Τουρκία μέχρι την Αλεξάνδρεια και τη Μέση Ανατολή. Η Τουρκία άλλωστε διατηρούσε ουδετερότητα και ο πατέρας μου διατηρούσε τον τίτλο του υποπρόξενου της Μεγάλης Βρετανίας στην Τουρκία. Επομένως είχε την οικονομική δυνατότητα και μπορούσε να βοηθήσει, γνώριζε τον τόπο και τους διαύλους, ήξερε τους ψαράδες από το δικό του ψάρεμα και οι Έλληνες τον εμπιστεύονταν ώστε να φροντίζει αυτός για τη διαφυγή τους. Χρησιμοποιώντας τη διπλωματική του ιδιότητα βοήθησε χιλιάδες Έλληνες να περάσουν με τα καΐκια στην Αλεξάνδρεια όπου βρισκόταν η αυτοεξόριστη ελληνική κυβέρνηση, για να εκπαιδευτούν και να ξαναγυρίσουν. Μέσα στο σπίτι μας, στη Σμύρνη λειτουργούσε ασύρματος στη σοφίτα. Έλληνες και Άγγλοι αντιστασιακοί περνούσαν μπροστά από το δωμάτιό μου, για να ανέβουν στη σοφίτα.

Και η έπαυλη στη Ρόδο σε τι χέρια βρέθηκε;

Η έπαυλη είχε καταληφθεί από τον Γερμανό στρατηγό που την έκανε οικία του. Παρόλα αυτά έμαθα από την κόρη του κηπουρού μας, του Λευτέρη, ότι κατά τη διάρκεια της κατοχής, σε επίσκεψη του πατέρα μου στη Ρόδο για να ελέγξει ότι όλα ήταν καλά με τη βίλα, έφερε τον ασυρματιστή Ανδρέα Βέμπο (αδελφό της Σοφίας που τον είχε βοηθήσει κι αυτόν να διαφύγει) για τον ασύρματο που τοποθέτησε στη βίλα και μια σημαία της Union Jack (βρετανική σημαία) προκειμένου ο Λευτέρης να την αναρτήσει στη βίλα, αμέσως μόλις φύγουν οι Γερμανοί. Ήρθε στη Ρόδο κρυφά, με βάρκα από την Τουρκία, είδε στην έπαυλη τη Γερμανική σημαία, αλλά ανέβηκε στη σκεπή και εγκατέστησε τον ασύρματο.

Έβαζε σε μεγάλο κίνδυνο τη ζωή του!

Ήταν ριψοκίνδυνος! Είχε γυναίκα και παιδί στη Σμύρνη, κι αυτός μετέφερε πράκτορες, εφόδια, ασυρμάτους, με τα καΐκια. Στη Σμύρνη είχε μισθώσει το πλέον εντυπωσιακό σπίτι στον Μπουτζά που ήταν του μεγιστάνα Forbes. Ήταν απομονωμένο και χτισμένο στην κορυφή ενός λοφίσκου και ζούσε  έχοντας την αγωνία του πολέμου. Έμπαινε στο σπίτι μας πολύς κόσμος! Όταν υπήρχε «επείγουσα δουλειά» ο πατέρας μου με συνόδευε στου Forbes. Από το σπίτι μας περνούσαν ο Χριστόδουλος Τσιγάντες, ο λόρδος Τζέλικο, ο μητροπολίτης της Σάμου Ειρηναίος, μέχρι και η Σοφία Βέμπο όπου ένα βράδυ του 1942, τραγούδησε κιόλας συνοδεία του πιανίστα της,  με ακροατήριο τον πατέρα μου, τη μητέρα μου Αλίκη και λίγους καλεσμένους.  Το σπίτι μας στη Σμύρνη έγινε το κέντρο των επιχειρήσεων της Αγγλικής αντικατασκοπείας.  Για να οργανώσει όλο το δίκτυο των καϊκιών χρειάστηκε να χρηματοδοτεί, με δικά του λεφτά για να δωροδοκεί στην Τουρκία, τη Σκύρο, τη Σκόπελο, τη Σκιάθο, και απέναντι στα τουρκικά παράλια. Σε όλο αυτό που επιχειρούσε τον είχε βοηθήσει το ότι γνώριζε πολύ την περιοχή του Αιγαίου, από τότε που είχε το ιστιοπλοϊκό, κι από τη σχέση που είχε αναπτύξει με τους ψαράδες και τους νησιώτες.

Πότε αρρώστησε;

Ο πατέρας μου αρρώστησε στα 40 του χρόνια, μέσα στον πόλεμο. Αρνήθηκε τις εντολές που του έδινε η Μεγάλη Βρετανία, να πάει σε νοσοκομείο για θεραπεία αν και είχε αφόρητους πόνους, λέγοντας «ζωές εξαρτώνται από εμένα, θα πάω όταν όλα τελειώσουν». Ακόμη και τότε όμως και παρά τις οδηγίες των γιατρών, δεν πήγε στην Αγγλία πριν επισκεφτεί την αγαπημένη του Ρόδο με το σκάφος του. Έφτασε έως τη Χίο όπου η κατάστασή του χειροτέρεψε. Πρόλαβε την απελευθέρωση της Αθήνας όπου πήγε στους εορτασμούς και υπάρχει φωτογραφία που τον δείχνει με σκυμμένο το κεφάλι, λόγω της συγκίνησης. Στο Λονδίνο, βαριά άρρωστος πια δεν ήθελε να κοιτάξει έξω από τα παντζούρια, ζητούσε το γαλάζιο του Αιγαίου.  Βρισκόταν στο νοσοκομείο στο Λονδίνο όταν έγινε η απελευθέρωση της Δωδεκανήσου ενώ ήταν και στην ομάδα των συμμάχων για την απελευθέρωση της Χίου. Στα απομνημονεύματά τους ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο Τσιγάντες, μιλούν για τον «ηρωικό πλωτάρχη»  ενώ η Βρετανική κυβέρνηση του απένειμε τιμητικές διακρίσεις για τις εξαιρετικές υπηρεσίες που προσέφερε. Ανάλογα έγιναν και στην Αθήνα στη Γεννάδιο Βιβλιοθήκη όπου με κάλεσαν, αλλά και στη Ρόδο.

Κι εσείς συνεχίζετε να τον τιμάτε, έχετε δωρίσει τους χάρτες του και τα χαρακτικά του στο δήμο Ρόδου και βρίσκονται στο Συσσίτιο!

Έχω δωρίσει στο δήμο τη συλλογή του γιού μου με τους χάρτες και τα χαρακτικά του Αιγαίου. Ο Ρόμπιν θα ερχόταν να μείνει μόνιμα στη Ρόδο, στη βίλα, αλλά πέντε μέρες πριν έρθει σκοτώθηκε, τον σκότωσε το λεωφορείο. Είχε κι αυτός λατρεία με τη Ρόδο. Εγώ όλα τα χρόνια ζούσα στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στις Βρυξέλλες, στην Αμερική, αλλά όποτε μπορούσα ερχόμουν, κι έφερνα και τους δύο γιούς μου.

Τι είναι για εσάς η Ελλάδα;

Κοιτάξτε τη θάλασσα! Για μένα η Ελλάδα είναι όλα, όλα τα καλά, όλα τ’ αγαπημένα. Είμαι Αγγλίδα, αλλά αγαπώ την Ελλάδα από την καρδιά μου. Ο γιατρός που χειρούργησε τον πατέρα μου στο Λονδίνο, μας έγραψε μετά το θάνατό του (καθώς δεν ανέκτησε τις αισθήσεις του) ότι η τελευταία επιθυμία πριν το τέλος ήταν «κάλυψε τις πληγές μου για να σηκωθώ να δω το γαλάζιο Αιγαίο ακόμα μια φορά». Αν έβλεπε τώρα τη θάλασσα της Ρόδου, δεν θα πέθαινε ποτέ!

Πηγή: www.rodiaki.gr