50 χρόνια από το ναυάγιο του «Ηράκλειον» στη Φαλκονέρα με 250 νεκρούς

Ένα από τα χειρότερα ναυάγια στη νεότερη ελληνική ιστορία, έγινε τη νύχτα της Πέμπτης 8ης Δεκεμβρίου 1966 κοντά στη νησίδα Φαλκονέρα του Μυρτώου Πελάγους. Περίπου στις 2 π.μ, βυθίστηκε το Ε/Γ - Ο/Γ ''Ηράκλειον'', που εκτελούσε το δρομολόγιο Χανιά –Πειραιάς, με αποτέλεσμα περισσότερα από 250 άτομα να χάσουν την ζωή τους.

Η Φαλκονέρα

Πιθανότατα, οι νεότεροι να αγνοούν παντελώς πού βρίσκεται η Φαλκονέρα. Έχει αξία να αναφέρουμε για το ερημονήσι στο Μυρτώο Πέλαγος. Η Φαλκονέρα είναι γνωστή και με τα ονόματα Ιεράκων Νήσος ή Γερακούλια. Το σημερινό όνομά της (το αρχαίο δεν διασώθηκε), είναι το βενετικό Falconera και προέρχεται από τα πολλά γεράκια του είδους Falco eleonorae, που ζουν εκεί. Σύμφωνα με το "Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας" της Ακαδημίας Αθηνών, η ελληνική ονομασία του γερακιού αυτού, είναι μαυροπετρίτης.

Η Φαλκονέρα, απέχει 25 ν. μ. από τη Μήλο και 42 ν.μ. από το ακρωτήριο Μαλέας της Πελοποννήσου. Έχει ιδιαίτερη σημασία λόγω της θέσης της, για τη ναυσιπλοΐα αλλά είναι πολύ επικίνδυνη για τα καράβια που πλέουν κοντά της . Η επικινδυνότητα, έχει να κάνει με το ότι κοντά στο νοτιοανατολικό άκρο της (Παναγία των ρευμάτων), συναντιούνται δυο θαλάσσια ρεύματα διαφορετικών διευθύνσεων και σχηματίζουν δίνες. Έχει μήκος 2 ν.μ. και πλάτος 1 ν.μ. Το μέγιστο υψόμετρο της είναι 183 μ. Ο Α. Καρκαβίτσας, τη χαρακτηρίζει "κυματοπλανεμένη κοτρόνα". Στην Παναγία των ρευμάτων υπήρχε φάρος από το 1928, τον οποίο όμως κατέστρεψαν οι Γερμανοί κατά την διάρκεια της Κατοχής και από τότε έχουν προκληθεί πολλά ναυάγια.

Το επιβατηγό οχηματαγωγό «Ηράκλειον»

Το ''Ηράκλειον'', ναυπηγήθηκε το 1949, στη Γλασκόβη της Σκωτίας, ως δεξαμενόπλοιο. Το αρχικό του όνομα ήταν ''Leicestershire'' (Λεστερσάιρ). Είχε μήκος περίπου 165 μέτρα και πλάτος 20 μέτρα. Μπορούσε να αναπτύξει ταχύτητα 17 κόμβων. Εκτελούσε το δρομολόγιο Αγγλία – Βιρμανία (νυν Μιανμάρ).

Το 1964 το πλοίο πουλήθηκε στην εταιρεία των αδελφών Τυπάλδων, μετασκευάστηκε όπως όπως σε φέρι μποτ και τον Ιούνιο του 1965 ξεκίνησε τα δρομολόγια μεταξύ Πειραιά-Κρήτης. Από την αρχή η Επιθεώρηση Εμπορικών Πλοίων είχε εκφράσει τον προβληματισμό της για το ότι επιτράπηκε στο "Ηράκλειον", να ξεκινήσει δρομολόγια.

Χαρακτηριστικά, όλα τα ομοειδή σκάφη είχαν έρμα 6.000 τόνων, το έρμα του ''Ηράκλειον'', δεν ξεπερνούσε τους 800 τόνους. Δύο ατυχήματα του πλοίου προξένησαν ζημιές οι οποίες δεν επισκευάστηκαν σωστά. Οι αρμόδιοι της Επιθεώρησης, αρνήθηκαν  (Νοέμβριος 1966) να υπογράψουν το πρωτόκολλο δρομολογήσεως, πριν αποκατασταθούν πλήρως οι φθορές. Τελείως παράνομα, με ένα ιδιόχειρο σημείωμα όμως, το μοιραίο πλοίο βρέθηκε ξανά στα πελάγη…

Το τελευταίο ταξίδι -Το μοιραίο φορτηγό

Την Τετάρτη 7 Δεκεμβρίου 1966, το ''Ηράκλειον'', ξεκίνησε από το λιμάνι της Σούδας με προορισμό τον Πειραιά. Η προγραμματισμένη ώρα απόπλου, ήταν 19.00. Όμως ο απόπλους έγινε περίπου μισή ώρα αργότερα, καθώς ένα φορτηγό-ψυγείο με πορτοκάλια (που προορίζονταν για τη Βιέννη), καθυστέρησε να φτάσει. Το πρόχειρο και λανθασμένο δέσιμο του φορτηγού αυτού, κάθετα προς το διάμηκες επίπεδο συμμετρίας του πλοίου ήταν μία από τις βασικές αιτίες του ναυαγίου.

Εκείνο το βράδυ στην περιοχή των Χανίων και του Κρητικού Πελάγους, επικρατούσε κακοκαιρία. Βροχή και άνεμοι έντασης 5-6 μποφόρ. Το Λιμεναρχείο, είχε απαγορεύσει στα μικρά πλεούμενα τον απόπλου, ωστόσο το 40.000 τόνων ''Ηράκλειον'', φάνταζε άτρωτο … Πλοίαρχος του καραβιού ήταν ο Εμμανουήλ Βερνίκος.

Η βύθιση του πλοίου - Οι τραγικές στιγμές των επιβατών

Καθώς το "Ηράκλειον", έπλεε στο Μυρτώο Πέλαγος, η ένταση των ανέμων αυξήθηκε στα 8 μποφόρ. Τα φορτηγά στο γκαράζ, από τους διαρκείς κλυδωνισμούς άρχισαν να χτυπάνε άλλα οχήματα. Ενώ βρισκόταν 6 ν.μ. ΒΔ της Φαλκονέρας και οι άνεμοι πρέπει να είχαν φτάσει τα 10 μποφόρ, το φορτηγό με τα πορτοκάλια, που αναφέραμε παραπάνω, απασφαλίστηκε και χτύπησε μία από τις δύο πλευρικές μπουκαπόρτες του καραβιού, τη δεξιά συγκεκριμένα. Ο οδηγός του φορτηγού Μιχάλης Καστρίτσης, σε συνέντευξη του στην τηλεοπτική εκπομπή ''Η Μηχανή του Χρόνου" είχε δηλώσει ότι το όχημα ήταν στερεωμένο μόνο με 2 τάκους (!) (ξύλινα υποστηρίγματα) και η δεξιά μπουκαπόρτα του ''Ηράκλειον'', ήταν "ασφαλισμένη'' με ένα συρματόσχοινο (!).

Τελικά, η δεξιά μπουκαπόρτα άνοιξε, το φορτηγό ψυγείο έπεσε στη θάλασσα και νερά άρχισαν να κατακλύζουν το γκαράζ του ''Ηράκλειον''. Σε λίγο το πλοίο πήρε κλίση. Ήταν 2.06 π.μ. της 8/12/1966, όταν ο ασυρματιστής εξέπεμψε το πρώτο S.O.S. Στις 2.07 π.μ. σήμανε συναγερμός, ενώ στις 2.13 το πλοίο εξέπεμψε το τελευταίο S.O.S. ''Bυθιζόμεθα…''.

Οι περισσότεροι από τους επιβάτες του πλοίου εκείνη την ώρα βρίσκονταν στις καμπίνες τους και δεν πρόλαβαν να αντιδράσουν.

Οι δραματικές στιγμές του ναυαγίου -Οι προσπάθειες διάσωσης

Όσοι ήταν ξυπνητοί, βρέθηκαν στη θάλασσα παλεύοντας με τα άγρια κύματα. Ένας από τους πρώτους που βούτηξε στα παγωμένα νερά του Μυρτώου, φορώντας σωσίβιο, ήταν ο πλοίαρχος Εμμανουήλ Βερνίκος. Δεν έμαθε κανείς ποτέ για την τύχη του, καθώς τα "ίχνη" του χάθηκαν από εκείνη τη στιγμή...

Το "Ηράκλειον" σε ελάχιστα λεπτά βυθίστηκε, παίρνοντας μαζί του στα βάθη της θάλασσας εκατοντάδες ανθρώπους. Να σημειώσουμε ότι στην περιοχή του ναυαγίου, σύμφωνα με επίσημους χάρτες του Πολεμικού Ναυτικού, το βάθος της θάλασσας είναι από 480-740 μέτρα...

Θάλαμος Επιχειρήσεων στο Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας δεν υπήρχε τότε, παρά μόνο ένα υποτυπώδες τμήμα επικοινωνιών, το οποίο έλαβε το S.O.S., αλλά δεν μπόρεσε να εντοπίσει το ακριβές στίγμα του "Ηράκλειον". Το Ε/Γ - Ο/Γ "Μίνως" που έπλεε 15 μίλια βορειότερα δεν "άκουσε" το S.O.S.

Γύρω στις 2:30 π.μ. ενημερώθηκε ο αρχηγός του Λιμενικού Σώματος υποναύαρχος Νικόλαος Σταμπολής και στη συνέχεια ο υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας Ισίδωρος Μαυριδόγλου και ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Σταύρος Κωστόπουλος. Γύρω στις 5:30 ενημερώθηκε ο πρωθυπουργός Στέφανος Στεφανόπουλος και λίγο μετά τις 6 το πρωί ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος.

Νωρίτερα, είχαν ενημερωθεί πλοία που βρίσκονταν σχετικά κοντά στον τόπο του ναυαγίου, να σπεύσουν προς τα εκεί. Τα πλοία αυτά ήταν: Ε/Γ - Ο/Γ "Μίνως", "Χανιά" της εταιρείας των Τυπάλδων, το φιλανδικό "Nula", το ελληνικό δεξαμενόπλοιο "Aldebaran", το ρωσικό "Ουίσκ", το πολωνικό "Vako", το αγγλικό ναρκαλιευτικό "Ashton" και το αγγλικό αντιτορπιλικό "Levertog".

Από τη Σύρο ξεκίνησε για την περιοχή της Φαλκονέρας το αρματαγωγό "Σύρος".
Σήμερα, 50 χρόνια μετά το ναυάγιο, μπορούμε να πούμε ότι η έλλειψη συντονισμού, η ολιγωρία και η σύγχυση που προφανώς προκλήθηκε στους αρμόδιους υπουργούς και αξιωματικούς του Λιμενικού Σώματος ήταν τραγικές και ίσως μοιραίες...

Μετά τον τέως βασιλιά, ενημερώθηκε και το Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας. Στις 7:20 το πρωί ένα Douglas C-47 Skytrain, με συγκυβερνήτη τον Κωνσταντίνο Γλύξμπουργκ, απογειώθηκε από το αεροδρόμιο της Ελευσίνας. Ακολούθησαν άλλα δύο. Εν τω μεταξύ, τα πρώτα μηνύματα από τα πλοία που έφταναν στον τόπο του ναυαγίου ήταν απογοητευτικά. Δεν υπήρχαν ναυαγοί-επιζώντες, ούτε κάποιο ίχνος του "Ηράκλειον". Γύρω στις 10:00 το αεροπλάνο με τον Κωνσταντίνο έφτασε στη Φαλκονέρα και άρχισε να κάνει κύκλους σε χαμηλό ύψος για εντοπισμό τυχόν ναυαγών.

Τελικά, ευτυχώς, υπήρξαν 47 διασωθέντες από το ναυάγιο του "Ηράκλειον", τους οποίους περισυνέλεξαν τα πλοία που αναφέραμε παραπάνω και τους μετέφεραν στον Πειραιά.

Γύρω στις 9:00, η είδηση για το τραγικό ναυάγιο είχε μεταδοθεί και από το ραδιόφωνο, το οποίο άρχισε να παίζει πένθιμη κλασική μουσική.

Στις 12:00 τα γραφεία της εταιρείας των Τυπάλδων στον Πειραιά είχαν κατακλυστεί από συγγενείς των επιβαινόντων στο "Ηράκλειον", που ζητούσαν να μάθουν για την τύχη των δικών τους ανθρώπων.

Οι 47 διασωθέντες μεταφέρθηκαν σε νοσοκομεία, όπου δέχθηκαν τις καθιερωμένες, θα λέγαμε με μια δόση ειρωνείας, επισκέψεις του τότε βασιλικού ζεύγους, υπουργών κ.ά.

Να σημειώσουμε ότι μαζί με τους 47 διασωθέντες τα πλοία που συμμετείχαν στις έρευνες περισυνέλεξαν μόλις 25 σορούς θυμάτων του ναυαγίου. Οι υπόλοιποι έμειναν για πάντα στα βαθιά νερά του Μυρτώου...

Μετά την τραγωδία - Η δίκη των υπευθύνων

Ένα χαρακτηριστικό μετά το ναυάγιο είναι ότι ΚΑΝΕΙΣ (ανεύθυνο)υπεύθυνος δεν παραιτήθηκε! Ο υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας, που κατηγορήθηκε μάλιστα ότι ήταν αυτός που είχε υπογράψει το ιδιόχειρο σημείωμα που επέτρεπε τον πλου του "Ηράκλειον", εμφανίστηκε άνετος και χαμογελαστός στη Βουλή και αρνήθηκε κατηγορηματικά ότι το σημείωμα έφερε την υπογραφή του.

Οι Τυπάλδοι, των οποίων η εταιρεία όπως είναι φυσικό, καταστράφηκε μετά το ναυάγιο, δεν εξέδωσαν ούτε μία ανακοίνωση συμπαράστασης στους συγγενείς των θυμάτων!

Η Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών, πρόεδρος της οποίας ήταν τότε ο Στρατής Ανδρεάδης, διέθεσε το εξευτελιστικό ποσό των 100.000 δραχμών (300 ευρώ περίπου) (!) στις οικογένειες των θυμάτων, αναγκάζοντας κάποια από τα μέλη της, όπως ο αείμνηστος Ιωάννης Λάτσης, να διαχωρίσουν δημόσια τη θέση τους, εξαπολύοντας μύδρους εναντίον των συναδέλφων τους.

Από τις ανακρίσεις και τις έρευνες που έγιναν στη συνέχεια, προέκυψαν εγκληματικά λάθη κατά τη μετασκευή του πλοίου σε φέρι μποτ, βαρύτατες ευθύνες στην έκδοση πλαστογραφημένων πιστοποιητικών αξιοπλοΐας του σκάφους από το υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, ενώ στις καταθέσεις τους μέλη του πληρώματος του "Ηράκλειον" που διασώθηκαν επεσήμαναν ότι μια βδομάδα πριν το μοιραίο ταξίδι είχαν κλείσει ρωγμές στο γκαράζ του πλοίου κατά πλημμελή τρόπο.

Ο υποπλοίαρχος Αλέξανδρος Στεφαδούρος ανέφερε ότι ο πλοίαρχος Εμμανουήλ Βερνίκος, στον οποίο επιρρίπτονται ευθύνες και για υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων του πλοίου, έχασε την ψυχραιμία του μετά την πτώση του φορτηγού-ψυγείου στη θάλασσα και ίσως έκανε λαθεμένους χειρισμούς.

Η δίκη των υπευθύνων άρχισε στις 19/2/1968 στο Κακουργιοδικείο Πειραιά. Καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης από 5 έως 7 έτη ο εκ των ιδιοκτητών του "Ηράκλειον" Χ. Τυπάλδος, ο διευθυντής της εταιρείας Π. Κόκκινος και δύο αξιωματικοί του πλοίου. Οι ποινές, που θεωρήθηκαν "χάδι" από τους συγγενείς των θυμάτων, "έμειναν" και στην εκδίκαση της υπόθεσης σε δεύτερο βαθμό.

Η πρώτη δίκη διήρκεσε 37 ημέρες και η δεύτερη 30. Στις 9/1/1969 ο δικαστικός φάκελος της υπόθεσης έκλεισε οριστικά, με απόφαση του Αρείου Πάγου.

Πόσοι ήταν οι νεκροί του ναυαγίου;

Ίσως πολλοί αναγνώστες παρατήρησαν ότι ως τώρα δεν κάναμε καμία αναφορά στον αριθμό των επιβατών του "Ηράκλειον" στο μοιραίο ταξίδι. Αυτό έγινε σκόπιμα, καθώς μέχρι σήμερα κανείς δεν γνωρίζει τον πραγματικό αριθμό τους. Τα επίσημα στοιχεία μιλούν για 191 επιβάτες και 73 άτομα πλήρωμα, σύνολο 264. Όλες όμως οι αναφορές συγκλίνουν στο ότι ήταν πολλοί περισσότεροι.

Το επίσημο πόρισμα εκδόθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 1975 (δεν είναι λάθος, 9 χρόνια μετά το ναυάγιο!) και κάνει λόγο για 247 νεκρούς. Το 2013 ο τότε δήμαρχος Χανίων Εμμανουήλ Σκουλάκης έκανε λόγο για 273 νεκρούς. Στο βιβλίο του "Το Ναυάγιο της Φαλκονέρας - Ηράκλειον", που εκδόθηκε το 2013, ο δικηγόρος Γιώργος Τρανταλίδης κάνει λόγο για 277 νεκρούς, χωρίς να υπολογίζονται οι αθίγγανοι και οι φυλακισμένοι (υπό μεταγωγή), που βρίσκονταν στο "Ηράκλειον".

Αυτόπτες μάρτυρες ανέφεραν ότι στο γκαράζ του πλοίου βρίσκονταν περίπου 150 ρομά, οι οποίοι, με το άνοιγμα της μπουκαπόρτας, βρέθηκαν στη θάλασσα. Υπήρχε επίσης η πρακτική να κόβονται εισιτήρια μέσα στα πλοία και τα κατά τόπους Λιμεναρχεία να χορηγούν εισιτήρια σε κάποιους που ταξίδευαν.

Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι πιθανότατα οι νεκροί του ναυαγίου (αν βέβαια ισχύει αυτό με τους ρομά, κάτι το οποίο όμως μας επιβεβαίωσαν ότι συνέβαινε στα ακτοπλοϊκά ταξίδια εκείνης της εποχής και άλλοι, ιδιαίτερα αξιόπιστοι συνομιλητές μας), ξεπερνούσαν κατά πολύ τους 400...

Οι αλλαγές (κατόπιν... ναυαγίου) στην ακτοπλοϊα

Μετά το ναυάγιο του "Ηράκλειον" ξεκίνησαν οι διαδικασίες για τη δημιουργία θαλάμου επιχειρήσεων στο ΥΕΝ. Θεσπίστηκε το απαγορευτικό απόπλου από τα κατά τόπους Λιμεναρχεία, ανάλογα με τις επικρατούσες συνθήκες και όχι κατά την κρίση του πλοιάρχου. Ένα πολεμικό πλοίο βρίσκεται μονίμως σε επιφυλακή στο Ναύσταθμο της Σαλαμίνας για να συνδράμει σε περίπτωση ναυτικού ατυχήματος (σκοπούν πλοίο).
Ξεκίνησε η δημιουργία της ΑΝΕΚ, της πρώτης ναυτιλιακής εταιρείας λαϊκής βάσης (ακολούθησαν και άλλες...).

Πάντως η 8η Δεκεμβρίου είναι αποφράδα μέρα για τα Χανιά, καθώς 3 χρόνια αργότερα (8/12/1969) αεροπλάνο της Ολυμπιακής Αεροπορίας που εκτελούσε την πτήση Χανιά-Αθήνα συνετρίβη στην Κερατέα και 90 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους...
Όσο για το μοιραίο φορτηγό-ψυγείο; Κατέληξε στη Σέριφο (!) και το ανέσυρε με δικά του έξοδα ο ιδιοκτήτης του Μιχάλης Καστρίτσης...