Χαρακτηριστικά: Ηλικίας περίπου 40 ετών, υψηλός (1.80 μ), μελαχρινός, γκρίζα μαλλιά, ευθυτενής.
Παρ΄ ημίν δεν έχει φάκελλον ουδέ φέρεται ως διαμένων εις ξενοδοχείον Athenee Palace
20/9/54
Β.Λάμπρου
υπ.Α΄
Κάθε φορά που ο Στρατής Τσίρκας έμπαινε στην Ελλάδα από την Αίγυπτο η Γενική Ασφάλεια σήμαινε συναγερμό.
Ο μηχανισμός του υπουργείου Δημοσίας Τάξεως, ειδοποιούμενος από το Κέντρο Αλλοδαπών έστελνε σήμα παρακολούθησης σε όλα τα αστυνομικά τμήματα της περιοχής όπου διέμενε κάθε φορά ο «Hatziandreas Ιωάννης ή Tsirkas του Κων/νου καθόσον πρόκειται περί σοβαρού κομμουνιστού» .
Αυξημένο το ενδιαφέρον της υπηρεσίας πληροφοριών αφού ο συγγραφέας όχι μόνο «φέρεται ως ηγετικόν στέλεχος της κομμουνιστικής οργανώσεως Αλεξανδρείας» αλλά και επειδή, όπως ευπειθώς αναφέρει ο Γενικός Πρόξενος Αλεξανδρείας, «δια της παρακολουθήσεως αυτού εν Ελλάδι ενδεχομένως αντληθή πληροφορίαι επί της συνεργασίας των εν Αιγύπτω μετά των εν Ελλάδι κομμουνιστών». Η παρακολούθηση από τα κέντρα της Ασφάλειας συνεχίζεται και μετά το 1963 αφότου η οικογένεια Τσίρκα εγκαθίσταται στην Αθήνα.
Ο Στρατής Τσίρκας γεννήθηκε το 1911 στο Κάιρο, πρώτο παιδί της οικογένειας του Κωστή Χατζηανδρέα, ο οποίος είχε καταφύγει στην Αίγυπτο για να μην υπηρετήσει στρατιωτική θητεία στον τουρκικό στρατό και της Περσεφόνης Σταμαράτη, από τη Χίο. Αποφοίτησε από το εμπορικό τμήμα της Αμπετείου Σχολής του Καΐρου. Από το 1939 εργάστηκε ως διευθυντής στο Βυρσοδεψείο του Μικέ Χαλκούση, στην Αλεξάνδρεια, έως την εθνικοποίηση του εργοστασίου το καλοκαίρι του 1963. Το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Στρατής Τσίρκας, το υιοθέτησε οριστικά με την πρώτη του ποιητική συλλογή «Φελλάχοι», που κυκλοφόρησε στην Αλεξάνδρεια το 1937.
Ο κομμουνιστής διανοούμενος με την κριτική σκέψη, την ευρωπαϊκή παιδεία και τη μοντερνιστική γραφή, ο Στρατής Τσίρκας της τριλογίας «Ακυβέρνητες πολιτείες» και της λογοτεχνικής δικαίωσης του ελληνικού κινήματος της Μέσης Ανατολής το 1944, της προσφυγικής διασποράς και του αντιφασιστικού αγώνα, ο συγγραφέας των δύο πόλεων Αλεξάνδρειας -Αθήνας, ο ερωτικός συγγραφέας, διέτρεξε τον 20ο αιώνα αλληλέγγυος στα εργατικά στρώματα και ενεργός στον αντιαποικιακό αγώνα, ενάντιος στις φυλετικές διακρίσεις και την καταπίεση.
«Φτάσαμε στην Παλαιστίνη, για να σας πω, χωρίς χαρτιά, τίποτα. Εγώ, η μόνη μου ταυτότητα που είχα ήτανε ένα διαρκές του τραμ! Μια φωτογραφία μικρή επάνω, τίποτα άλλο. Με αυτό το χαρτί μπήκα, πέρασα τα σύνορα. Και οι υπόλοιποι από μας το ίδιο», έχει πει ο Τσίρκας για το πώς κατέφυγε από την Αλεξάνδρεια στην Παλαιστίνη «παρά να πέσουμε στα χέρια των χιτλερικών», μαζί με τη σύζυγό του και άλλα ζευγάρια τον Ιούνιο του 1942, όταν τα στρατεύματα του Ρόμελ πλησίαζαν την Αλεξάνδρεια. «Εκεί λοιπόν στην Παλαιστίνη, δεν μπορούσαμε να εμφανισθούμε σε κανένα ξενοδοχείο επίσημο, από αυτά που ζητάνε διαβατήρια και τέτοια πράγματα. Προσπαθήσαμε να βολευτούμε. Βρέθηκε λοιπόν μια πανσιόν. Κάναμε επαφή με αριστερούς Εβραίους οι οποίοι μας εδρομολόγησαν αμέσως. Μας στείλανε σε μια πανσιόν, όπου η κυρία που την διηύθυνε ήτανε τόσο αριστοκράτισσα, που νόμιζε ότι ήταν ντροπή να ζητάς ταυτότητα. Έπρεπε να πιστεύεις τον άνθρωπο. Όταν σου λέει ότι λέγομαι Γιάννης, αυτός είναι, Γιάννης είναι. Δεν ζητούσε χαρτιά. Εκεί βρέθηκα εγώ».
Για τον κομμουνιστή Στρατή Τσίρκα, υπεύθυνο στην Αλεξάνδρεια της οργάνωσης «Ελληνικός Απελευθερωτικός Σύνδεσμος» (ΕΑΣ) στο πρότυπο του ΕΑΜ, τον ενεργό σε αντιφασιστικές οργανώσεις ήδη από την δεκαετία του 30, τον συγγραφέα του « Όρκου» των ποιητών στον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στο Παρίσι το 1937, η παρακολούθηση του από τις αρχές είναι μια διαρκής πραγματικότητα.
« ... δια την έκπτωσιν της Ελληνικής του Ιθαγενείας»
ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΚΕΝ.ΑΛΛΟΔ. ΣΤ. ΕΛΛΑΔΟΣ
ΑΠΟΡΡΗΤΟΝ ΕΠΙ ΑΠΟΔΕΙΞΕΙ
Εν Αθήναις τη 19η Σ/βρίου 1950
Τας Δ)σεις Χωροφυλακής Αθηνών, Πειραιώς, Κηφισσίας, Βοιωτίας, Λαμίας, Αμφίσσης, Ευβοίας, Ευρυτανίας και Κυκλάδων -ΤΣΙΡΚΑΣ Στρατής -
Έχομεν την τιμήν, να γνωρίσωμεν υμίν ότι, ο εν τη περιλήψει διαλαμβανόμενος, διαμένων εις Αλεξάνδρειαν δρα εις βάρος των εθνικών ημών συμφερόντων .
Προκειμένου να ενεργήσωμεν αρμοδίως δια την έκπτωσιν της Ελληνικής του Ιθαγενείας, παρακαλούμεν όπως μας γνωρίσητε αν κατάγεται εκ της περιφερείας σας και εν καταφατική περιπτώσει, πότε ανεχώρησεν δια το εξωτερικόν και πάσαν ετέραν, περί της εν γένει δράσεως πολιτείας και διαγωγής του πληροφορίαν.-
Επίσης παρακαλούμεν όπως μας αποστείλητε πιστοποιητικόν του οικείου Δήμου ή Κοινότητος, εις όν ν΄αναγράφηται ο αυξ.αριθμός, το έτος γεννήσεως και η Νομική διάταξις εγγραφής του.
Ο ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ
Η αφαίρεση της ελληνικής ιθαγένειας του Στρατή Τσίρκα δεν πραγματοποιήθηκε, όμως το ενδεχόμενο απαγόρευσης εισόδου του στην Ελλάδα παρέμεινε ανοιχτό. Στα γραφειοκρατικά έγγραφα του φακέλου που φέρνει σήμερα στο φως το ΑΠΕ-ΜΠΕ, το Κέντρο Αλλοδαπών εισηγείται στην Κρατική Ασφάλεια με ημερομηνία 6/5/1957 ότι «η ημετέρα υπηρεσία έχοντας υπόψει την όλην δράσιν τού περί ού πρόκειται, έχει την γνώμην ότι δεν ενδείκνυται η είσοδος και παραμονή εν Ελλάδι». Η εισήγηση δεν έγινε δεκτή γιατί δεν κρίθηκε σκόπιμη η απαγόρευση. Είναι η χρονιά που ο Στρατής Τσίρκας συμμετέχει τον Απρίλιο στο Συνέδριο Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών της Ακαδημίας Επιστημών του Βερολίνου, με θέμα ανακοίνωσης «Κ. Π. Καβάφη: "Περιμένοντας τους βαρβάρους". Πηγές του ποιήματος και περιστάσεις της σύνθεσής του». Τον ίδιο μήνα του 1957 κυκλοφορεί στην Αθήνα ο «Νουρεντίν Μπόμπα» από τις εκδόσεις Κέδρος, ο οποίος θα εκδίδει στο εξής όλα τα βιβλία του, εκτός από ορισμένες μεταφράσεις.
------------------------------------
Ο Θεόδωρος Ρακιντζής επισημοποιεί τις πληροφορίες του υφισταμένου του, Βασίλειου Λάμπρου
------------------------------------
Ο διοικητής της Γενικής Ασφάλειας μετά την αναχώρηση του Τσίρκα από την Αθήνα συνοψίζει σε έγγραφο τις χειρόγραφες πληροφορίες του Λάμπρου και προσθέτει, πιθανώς από άλλο αντίστοιχο σημείωμα, και την γνώμη του για τον ποιητή Νίκο Καββαδία. Τον Ιανουάριο του 1954 έχει εκδοθεί στην Αλεξάνδρεια το διήγημα του Στρατή Τσίρκα «Ο ύπνος του θεριστή». Ο Λάμπρου έχει αναφέρει στο δελτίο παρακολούθησης προς τους ανωτέρους του ότι αντίτυπα του βιβλίου υπάρχουν στην βιτρίνα αθηναϊκού βιβλιοπωλείου.
ΥΠΟΔ)ΝΣΙΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ
Εν Αθήναις τη 7-12-1954
Προς Το Υφυπουργειον Εσωτερικών
Γ.Δ.Α.Π.- Υπηρ. ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ
«Περί του Αιγυπτίου υπηκόου ΧΑΤΖΗΑΝΔΡΕΟΥ Ιωάννου του Κων/νου και της Περσεφόνης, γεν. το έτος 1911 εν Αλεξανδρεία, υπαλλήλου Εταιρείας Δερμάτων ΧΑΛΚΟΥΣΗ εδρευούσης εν Αλεξανδρεία και συγγραφέως.
Λαμβάνομεν την τιμήν ν΄ αναφέρωμεν ότι ο εν τη περιλήψει αφίχθη ενταύθα αεροπορικώς την 6-9-54 μετά της συζύγου του και την 21-10-54 ανεχώρησεν δι ΄ Αίγυπτον.
Περί τούτου μας παρεσχέθησαν αι κάτωθι πληροφορίαι:
Ούτος εμφορείται υπό κομ/κών φρονημάτων και τυγχάνει συγγραφεύς του βιβλίου «Υπνος του θεριστή» καθαρώς κομμουνιστικόν.
Χρησιμοποιεί το ψευδώνυμον "Τσίρκας Στρατής" .
Κατά τας αυτάς πληροφορίας εις τας συζητήσεις του ανέφερεν μεταξύ των άλλων ότι ο ΠΛΟΥΜΠΙΔΗΣ δεν εξετελέσθη αλλά ζη και τυγχάνει χαφιές της Ασφαλείας.
Επίσης καθ΄εκάστην ήτο ενημερωμένος επί των ανακοινώσεων του Ρ/Σ των Κ/Σ.
Την 12-10- 54 επεσκέφθησαν την οικογένειαν ΚΑΒΒΑΔΙΑ Νικολάου, εμφορουμένου υπό κομ/κών φρονημάτων.
Παρακαλούμεν ευαρεστούμενοι ενεργήσητε μέσω του Υπουργείου Εξωτερικών και γνωσθώσιν ημίν παρά της εν Αιγύπτω Ελληνικής Διπλωματικής Αντιπροσωπείας τα φρονήματά του και εν γένει το ποιόν του, προς ενημέρωσιν μας.
Ο ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ
Θ. ΡΑΚΙΝΤΖΗΣ
Είναι ενδεικτική η εμμονή τόσο του Ρακιντζή όσο και του Λάμπρου στα προβλήματα της Αριστεράς από την εκτέλεση του Ν. Πλουμπίδη και την αμφισβήτηση της από το ΚΚΕ.
Η Ασφάλεια συνεχίζει ακάθεκτη την «δέουσαν παρακολούθησιν» του Στρατή Τσίρκα. Τον Ιανουάριο του 1961 κυκλοφορεί η Λέσχη, ανοίγοντας την τριλογία «Ακυβέρνητες πολιτείες». Η έκδοση της προκάλεσε συζητήσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στον λογοτεχνικό τομέα της διαφώτισης του ΚΚΕ στο Βουκουρέστι, οι οποίες τον Ιούλιο του ίδιου έτους οδήγησαν στην διαγραφή του από την οργάνωση του ΚΚΕ της Αλεξάνδρειας (την Πρωτοποριακή Οργάνωση Ελλήνων Αιγύπτου) επειδή αρνείται να αποκηρύξει τη Λέσχη.
------------------------------------
Η καθημερινότητα της παρακολούθησης
------------------------------------
Το καλοκαίρι του 1963 το βυρσοδεψείο του Χαλκούση όπου εργάζεται ο Τσίρκας, εθνικοποιείται και η οικογένεια μετακομίζει στην Αθήνα. Ήδη ο πρόξενος της Αλεξάνδρειας έχει σπεύσει να ενημερώσει την ελληνική διεύθυνση Αλλοδαπών και την Γενική Ασφάλεια ότι του θεώρησε το διαβατήριο για Ελλάδα (17/7/1963).
Η Ασφάλεια γίνεται σκιά του, τουλάχιστον τον πρώτο καιρό της εγκατάστασης του στην Αθήνα, την «πιο ανοιχτή πόλη του κόσμου» όπως γράφει ο Τσίρκας στην Χαμένη Άνοιξη. Ένα χαρακτηριστικό δείγμα από τα έγγραφα που φέρνει στο φως το ΑΠΕ-ΜΠΕ, είναι το δελτίο παρακολούθησης στις 7/12/1963, με κυβέρνηση Ένωσης Κέντρου.
ΑΝΤΙΤΥΠΑ(4)
ΔΕΛΤΙΟΝ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΩΣ ΧΑΤΖΗΑΝΔΡΕΟΥ Ιωάννου ή ΤΣΙΡΚΑ Στρατή, Έλληνος εξ Αιγύπτου, κατοίκου Σολωμού, αριθ.10 Ν.Σμύρνη
ΣΑΒΒΑΤΟΝ 7-12-63
Τας πρωϊνάς ώρας, ουδόλως εθεάθη.
Την 18.05' ώραν, εξήλθε της οικίας του και επιβιβασθείς λεωφορείου αυτ/ του γραμμής Ν.Σμύρνης, κατήλθεν εις την αφετηρίαν.Εν συνεχεία πεζή μετέβη εις το επί της οδού Πανεπιστημίου αριθ.44 (εντός της στοάς) Βιβλιοπωλείον "ΚΕΔΡΟΣ". Την 18.45΄ ώραν, ανεχώρησεν εκείθεν και πεζή διά της οδού Ιπποκράτους -Πανεπιστημίου, περιεργαζόμενος τάς προθήκας των καταστημάτων, επέστρεψεν εις το ανωτέρω βιβλιοπωλείον. Την 19.40΄ ώραν, εξήλθε τούτου και επιβιβασθείς διερχομένου εκείθεν υπ' αριθμ. 4675 αυτ/του ταξί, ανεχώρησεν. Εν συνεχεία μετέβη εις την επί της οδού Σίνα αριθμ.31 Γαλλικήν Ακαδημίαν, ένθα παρηκολούθησεν προβαλλομένην κινηματογραφικήν ταινίαν εις τινα αίθουσαν ταύτης.Την 21.10΄ώραν, εξήλθεν και πεζή μετέβη εις την αφετηρίαν των λεωφορείων γραμμής Ν.Σμύρνης, όπου επιβιβασθείς λεωφορείου αυτ/του, ανεχώρησεν και μετέβη εις την οικίαν του.Έκτοτε ουδέν.-
Ελάχιστα είναι τα έγγραφα που έχουν διασωθεί στον φάκελο του Στρατή Τσίρκα, σχετικά με την δράση του στην ΕΔΑ ή στο Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ). Συμπεριλαμβάνεται ο ονομαστικός κατάλογος των συγγραφέων των Δεκαοχτώ Κειμένων (29/7/1970 ) στα οποία ο Τσίρκας συμμετέχει με κείμενο του και είναι από τους πρωτεργάτες της έκδοσης, μετά την άρση της προληπτικής λογοκρισίας της χούντας. Οι συγγραφείς με τα Κείμενα έσπασαν τη «σιωπή» τους που διήρκησε τρία χρόνια - αρνούμενοι να δημοσιεύσουν πρωτότυπα κείμενα τους-, αντιδρώντας στην προληπτική λογοκρισία που επέβαλε η χούντα τα πρώτα της χρόνια.
ΣΗΜΑ :ΑΠΟ : ΥΔΤ/ΓΔΕΑ-Α/Ι/3
size="3" face="Courier New Greek"> ΠΡΟΣ: Υ.Γ.Α. ΑΘΗΝΩΝ
8-1-1972
Την Δευτέραν 10.1.72 και ώραν 18.00΄ εις το επί της οδού Βουκουρεστίου 40 βιβλιοπωλείον "Καρτιέ Λατέν" θα διεξαχθή ελευθέρα συζήτησις με τους λογοτέχνας Αθανάσιον ΒΑΛΤΙΝΟΝ και Στρατήν ΤΣΙΡΚΑ.
Παρακολουθήσατε ταύτην και αναφέρατε διαπιστώσεις σας.
ΕΝΤΟΛΗ ΓΕΝ.Δ/ΝΤΟΥ
Η Ασφάλεια, αποδελτιώνει μεθοδικά τον Τύπο, ελληνικό και ξένο, όπου αναφέρεται και η είδηση της γαλλικής βράβευσης των Ακυβέρνητων πολιτειών, τον Φεβρουάριο του 1972, με το βραβείο καλύτερου ξένου μυθιστορήματος, σε μετάφραση Κατρίν Λερούβρ και Χρύσας Προκοπάκη.
ΠΗΓΗ: ΑΠΕ - ΜΠΕ
