Μάχη των Θερμοπυλών (480 π.Χ.): Οι 700 γενναίοι Θεσπιείς και άλλες μικρές ιστορίες

Το άρθρο διαβάστηκε πολύ και τα σχόλια και οι παρατηρήσεις των αναγνωστών ήταν, όπως σχεδόν πάντα, ιδιαίτερα ενδιαφέροντα. Επανερχόμαστε σήμερα, μετά τη συγκέντρωση όσο το δυνατόν περισσότερου υλικού, για να αναφερθούμε εκτενέστερα στους Θεσπιείς, που έμειναν με τη θέλησή τους κοντά στον Λεωνίδα και σκοτώθηκαν. Θα γράψουμε επίσης μερικές άγνωστες ακόμα πτυχές της μάχης των Θερμοπυλών (480 π.Χ.).

ΠΟΣΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΛΕΜΗΣΑΝ ΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ;

Όπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο, μόλις μαθεύτηκε στο ελληνικό στρατόπεδο ότι οι Πέρσες υπό τον Υδάρνη έρχονται να τους κυκλώσουν, ο Λεωνίδας διέταξε τους συμμάχους του να φύγουν. Υπάρχει και μία άλλη εκδοχή,  σύμφωνα με την οποία οι σύμμαχοι έφυγαν με δική τους πρωτοβουλία, καθώς έβλεπαν ότι σίγουρα θα σκοτώνονταν.
Στις Θερμοπύλες έμειναν λοιπόν 300 (ή 298 όπως είδαμε) Σπαρτιάτες, με αρκετούς είλωτες(3;) ο καθένας, 700 Θεσπιείς, καθένας από τους οποίους συνοδευόταν από έναν ελαφρά οπλισμένο πολεμιστή, 400 Θηβαίοι και ο Ακαρνάνας μάντης Μεγιστίας, που είχε «δει» το τέλος, ωστόσο προτίμησε να μείνει δίπλα στον Λεωνίδα. Τον συνόδευε ο μοναχογιός του, τον οποίο ο Μεγιστίας έδιωξε πριν τη μάχη, για να σωθεί.

ΟΙ 700 ΘΕΣΠΙΕΙΣ - Η ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΜΕΝΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΗΣ ΘΥΣΙΑΣ ΤΟΥΣ

Όπως γράφει ο Ηρόδοτος, οι Θεσπιείς έμειναν με όλη την καλή τους θέληση και είπαν ότι ποτέ δεν θα εγκαταλείψουν τον Λεωνίδα και τους άνδρες του. Αρχηγός των 700 Θεσπιέων ήταν ο Δημόφιλος, γιος του Διαδρόμου. Όλοι οι Θεσπιείς πολέμησαν ηρωικά και σκοτώθηκαν. Ξεχώρισε για τη γενναιότητά του ο Διθύραμβος, γιος του Αρματίδη.
Δυστυχώς, δεν βρήκαμε σε όλες τις (μη διαδικτυακές) πηγές που έχουμε στη διάθεσή μας άλλα στοιχεία για τους γενναίους Θεσπιείς.
Μόλις την άνοιξη του 1997, μετά από 2.477 χρόνια από τη μάχη του 480 π.Χ, με την ανέγερση απλού, συμβολικού αγάλματος, ενός φτερωτού νεανία δίπλα στο άγαλμα του Λεωνίδα και των συμπολεμιστών του στις Θερμοπύλες, έγινε το πρώτο βήμα για την ανάδειξη της θυσίας των Θεσπιέων.




ΟΙ 400 ΘΗΒΑΙΟΙ ΚΑΙ Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΜΑΧΗ

Πολύς λόγος έγινε από την αρχαιότητα ήδη για το αν οι 400 Θηβαίοι που έμειναν και πολέμησαν με τον Λεωνίδα το έκαναν εκούσια ή όχι.
Ο Ηρόδοτος γράφει ότι οι Θηβαίοι δεν έμειναν με τη θέλησή τους, αλλά εκβιαζόμενοι, γιατί τους κρατούσε ο Λεωνίδας ως ομήρους.
Ο Βοιωτός (από τη Χαιρώνεια), Πλούταρχος, στο «Περί Ηροδότου κακοηθείας ,31», επικρίνει σφοδρά τον Ηρόδοτο, γιατί δεν μπορεί να καταλάβει πώς 300 Σπαρτιάτες κρατούσαν με τη βία 400 Θηβαίους που ήθελαν να φύγουν. Επισήμανε μάλιστα δηκτικά ότι αν είχαν έτσι τα πράγματα, ο Λεωνίδας θα ήταν καλύτερο να τους διώξει με τη συνοδεία των Πελοποννήσιων, που αναχωρούσαν από το πεδίο της μάχης.
Στο βιβλίο του «Οι Ελληνοπερσικοί Πόλεμοι» ο Peter Green  γράφει χαρακτηριστικά:
«(Οι Θηβαίοι) ήταν δεσμευμένοι στον Ξέρξη, όπως όλοι γνώριζαν ανεπίσημα, αλλά υπήρχε μια πιθανότητα να αποδειχθεί επιτυχής η άμυνα στις Θερμοπύλες».
Δόθηκε λοιπόν στον Λεωνίδα μια συμβολική δύναμη 400 ταραχοποιών, που είχαν αντιπερσικά φρονήματα, μια χειρονομία που δεν εξυπηρετούσε σημαντικά κανέναν εκτός από την ίδια τη θηβαϊκή κυβέρνηση.

Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος γράφει:

«Οι Θηβαίοι πολέμησαν την τελευταία αυτή μέρα χωρίς να το θέλουν κι όταν οι χιλιοπληγωμένοι Σπαρτιάτες και Θεσπιείς υποχώρησαν μέσα από τις πύλες, οι Θηβαίοι χωρίστηκαν από αυτούς, πλησίασαν τους εχθρούς και άπλωσαν τα χέρια, ζητώντας συγχώρηση και φωνάζοντας ότι ήταν φίλοι και υπήκοοι του μεγάλου βασιλιά (Ξέρξη) και ότι τους εκβίασαν να έρθουν στις Θερμοπύλες, πράγμα που βεβαιώνουν και οι Θεσσαλοί. Οπότε όσοι από αυτούς δεν σκοτώθηκαν, πριν να καταλάβουν οι Πέρσες περί τίνος πρόκειται, αξιώθηκαν της συγγνώμης. Όμως στιγματίστηκαν με βασιλικά σημάδια και πρώτος απ' όλους ο στρατηγός τους Λεοντιάδης».
Μάλιστα, επικρίνει τον Πλούταρχο, ο οποίος γράφει ότι αρχηγός των Θηβαίων στις Θερμοπύλες ήταν ο Ανάξανδρος και όχι ο Λεοντιάδης και ήταν παράλογο να επιβάλλει ο Ξέρξης την ντροπή του στιγματισμού σε φίλους και υπηκόους, παίρνοντας έτσι ουσιαστικά το μέρος του Ηροδότου στην άτυπη αυτή «διαμάχη».
Μόνο που κρατά μια επιφύλαξη για τον στιγματισμό τους, καθώς γράφει (ο Κ. Παπαρρηγόπουλος), ότι αυτό διαδόθηκε μετά την περιφρόνηση που αντιμετώπισαν οι Θηβαίοι μετά την οριστική απομάκρυνση των Περσών από την Ελλάδα.







ΜΕΡΙΚΕΣ ΑΚΟΜΑ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ (ΜΙΚΡΕΣ Ή ΜΕΓΑΛΕΣ...) ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΜΑΧΗ

Όπως είχαμε αναφέρει, ο προδότης Εφιάλτης φονεύθηκε από τον Τραχίνιο Αθηνάδη. Ο Ηρόδοτος, στο Ζ' βιβλίο του (Πολύμνια), παρ. 213, γράφει ότι αυτό δεν έγινε εξαιτίας της προδοσίας του Εφιάλτη, αλλά για άλλη αιτία που θα καταστήσει γνωστή στη συνέχεια της διήγησής του. Ωστόσο, ο Ηρόδοτος δεν... τήρησε αυτή την υπόσχεσή του!
Γράψαμε για τον Θεσπιέα Διθύραμβο, γιο του Αρματίδη, που πολέμησε πιο γενναία απ' όλους τους συμπατριώτες του. Από τους Σπαρτιάτες ξεχώρισαν ο Διηνέκης και οι γιοι του Ορσίφαντου Αλφεος και Μάρωνας. Για τον Διηνέκη γράφει χαρακτηριστικά ο Ηρόδοτος πως όταν ένας Τραχίνιος είπε ότι «όταν οι βάρβαροι ρίχνουν τα βέλη τους σκεπάζουν τον ήλιο» (γιατί τόσοι πολλοί είναι), εκείνος (ο Διηνέκης) απάντησε πως αυτό είναι καλό νέο, γιατί η μάχη μ' αυτούς θα γινόταν στη σκιά και όχι κάτω από τον ήλιο!

Στη μάχη των Θερμοπυλών σκοτώθηκαν πολλοί και επιφανείς Πέρσες, μεταξύ των οποίων ο Αβροκόμης και ο Υπεράνθης, γιοι του Δαρείου και της Φραταγούνης, κόρης του Αρτάνη.
Γύρω από το άψυχο σώμα του νεκρού Λεωνίδα έγινε μεγάλη μάχη. Τελικά «έπεσε» στα χέρια των Περσών και ο Ξέρξης διέταξε να κόψουν το κεφάλι του Σπαρτιάτη βασιλιά και να τον σταυρώσουν, πρακτική τελείως αντίθετη με τα όσα συνηθίζονταν ως τότε, καθώς οι Πέρσες σέβονταν εξαιρετικά τους γενναίους πολεμιστές...

Μετά τη «βάρβαρη και αχαρακτήριστη αυτή ενέργεια» (Peter Green), ο Ξέρξης που νοιαζόταν για τη δημόσια εικόνα του, το... ίματζ του, όπως θα λέγαμε σήμερα, διέταξε όλοι οι νεκροί Πέρσες (περίπου 20.000), εκτός από χίλιους, να θαφτούν σε βιαστικά σκαμμένα χαντάκια και να καλυφθούν με φύλλα και σωρούς χώματος, για να μην είναι σε κοινή θέα, προσπαθώντας έτσι να μην αποκαλύψει το μεγάλο κόστος, σε ανθρώπινες ζωές, της νίκης του.

Μετά τη μάχη στις Θερμοπύλες, ο Ξέρξης ρώτησε τον έκπτωτο Σπαρτιάτη βασιλιά Δημάρατο, που τον συνόδευε στην εκστρατεία του, πόσοι ακόμα Λακεδαιμόνιοι υπάρχουν σαν αυτούς που αντιμετώπισε και πώς μπορούν να τους εξοντώσουν. Ο Δημάρατος απάντησε ότι «μόνο στη Σπάρτη υπάρχουν γύρω στους 8.000 άνδρες, όμοιοι σε όλα με αυτούς εδώ. Οι υπόλοιποι Λακεδαιμόνιοι είναι κατώτεροι, αλλά γενναίοι». Πρότεινε δε να στείλει 300 πλοία στα Κύθηρα, για να τους περικυκλώσει. Μάλιστα για το πανέμορφο Τσιρίγο είπε, κατά τον Ηρόδοτο, το εξής: 
«Ο Χίλων, ο οποίος ήταν ο σοφότατος στον τόπο μας, έλεγε για αυτά (τα Κύθηρα) ότι ήταν προτιμότερο για τους Σπαρτιάτες να βυθιστούν στο βάθος της θάλασσας παρά να εξέχουν στην επιφάνεια»!

Ο αρχηγός όμως του ναυτικού και αδελφός του Ξέρξη  Αχαιμένης, εισηγήθηκε να μην ακολουθήσουν τη συμβουλή του Δημάρατου και η γνώμη του υπερίσχυσε.
Κλείνουμε το άρθρο αυτό, γράφοντας περισσότερα στοιχεία για το πώς οι Πέρσες Αθάνατοι, κατάφεραν να κυκλώσουν τους Έλληνες.Όπως γράψαμε στο πρώτο άρθρο για τις Θερμοπύλες, ο Ξέρξης έστειλε τον Υδάσπη με το επίλεκτο σώμα των Αθανάτων από το μονοπάτι της Ανόπαιας, που υπέδειξε ο Εφιάλτης, να κυκλώσουν τους Σπαρτιάτες και τους άλλους συμπολεμιστές τους. Οι Αθάνατοι ήταν 10.000, σύμφωνα με τον Peter Green («Οι Ελληνοπερσικοί Πόλεμοι»). Οι Φωκείς, που προσφέρθηκαν εθελοντικά να φυλάξουν το μονοπάτι, ήταν 1.000. Ο Green και ο Παπαρρηγόπουλος καταλογίζουν στον Λεωνίδα ότι έπρεπε στη συγκεκριμένη τοποθεσία να εγκαταστήσει εμπειρότερους και πιο σκληροτράχηλους στρατιώτες ή να τοποθετήσει επικεφαλής των Φωκέων έναν Σπαρτιάτη αξιωματικό. Πιθανότατα υποτίμησε τον κίνδυνο να κυκλωθεί από την Ανόπαια.

Όταν οι επίλεκτοι Αθάνατοι, αντίκρισαν τους Φωκείς, μούδιασαν και ρώτησαν τον Εφιάλτη αν αυτοί οι στρατιώτες ήταν Λακεδαιμόνιοι. Οι Φωκείς μάλλον λίγο χαλαροί, καθώς φρουρούσαν για μέρες την περιοχή χωρίς να έρχεται κανένας εχθρός, αιφνιδιάστηκαν.
Ήταν λίγο πριν ξημερώσει και οι Αθάνατοι έκαναν μεγάλο θόρυβο καθώς περπατούσαν πάνω σε πεσμένα από τις πρόσφατες καταιγίδες, ξερόφυλλα των δέντρων. Τότε οι Φωκείς συνειδητοποίησαν ποιους είχαν απέναντί τους. Οι Αθάνατοι, με έναν συντονισμένο καταιγισμό βελών, τους ανάγκασαν να φύγουν και να αναζητήσουν ασφάλεια στην κορυφή ενός γειτονικού λόφου. Θα μπορούσε να γράψει κανείς πολλά ακόμη για τη μεγάλη μάχη των Θερμοπυλών (480 π.Χ.). Το σίγουρο είναι ότι η γενναία, μέχρι τέλους, αντίσταση των Σπαρτιατών και των Θεσπιέων έγραψε τα ονόματά τους (των Σπαρτιατών μάλιστα σώζονταν σε στήλη στην πόλη τουλάχιστον ως την εποχή του Παυσανία το β’ μισό του 2ου αιώνα), στις δέλτους της ιστορίας, ο δε Λεωνίδας, με το θρυλικό «Μολών Λαβέ» και την αυταπάρνησή του πέρασε για πάντα στη σφαίρα του θρύλου…