Η ληστεία στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα

Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους μετά την Επανάσταση του 1821, ήταν η ληστεία. Ήδη από την εποχή του Καποδίστρια, άρχισε η δράση ορισμένων ληστών, η οποία τα επόμενα χρόνια πήρε μεγάλες διαστάσεις, φτάνοντας μάλιστα και σε σημείο να δημιουργήσει στην Ελλάδα ,προβλήματα στις σχέσεις της με άλλες χώρες. Με το φαινόμενο αυτό, θα ασχοληθούμε σήμερα σε αδρές γραμμές και σύντομα θα επανέλθουμε με εκτενέστερο, λεπτομερέστερο και αναλυτικότερο άρθρο.




 ΠΡΙΝ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ

Οι ορεινοί όγκοι του ελλαδικού χώρου, ευνόησαν το φαινόμενο της ληστείας από τους αρχαίους και τους βυζαντινούς χρόνους. Στην τουρκοκρατία όμως, υπήρξε έξαρση, κυρίως λόγω της μετακίνησης πληθυσμών σε δύσβατους ορεινούς τόπους, όπου οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, αλλά συχνά κατέφευγαν στις αρπαγές εφοδίων από διερχόμενα καραβάνια ή από επιδρομές σε πιο εύφορους τόπους.

Από τους ορεινούς αυτούς οικισμούς, προήλθαν οι κλέφτες, οι «ληστές» κατά τα τουρκικά κείμενα, οι οποίοι ειδικά τον 18ο αιώνα αποτέλεσαν την έκφραση ενός έντονου φιλελευθερισμού και τους πυρήνες των στρατιωτικών σωμάτων αντίστασης εναντίον των Τούρκων.




ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ – ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΛΗΣΤΕΙΑΣ

Από την εποχή του Καποδίστρια ήδη, παρουσιάστηκαν τα πρώτα κρούσματα ληστείας, όμως αντιμετωπίστηκαν με σχετική επιτυχία. Με τον ερχομό του Όθωνα και τη διακυβέρνηση της χώρας, ως την ενηλικίωσή του, από την Αντιβασιλεία, το πρόβλημα επανήλθε δριμύτερο.

Τον Μάρτιο του 1833, διαλύθηκαν τα άτακτα στρατεύματα της Επανάστασης και μόνον δύο χιλιάδες από τους άνδρες τους μπορούσαν να ενταχθούν στο νεοσύστατο Τάγμα των ακροβολιστών (ελαφρύ πεζικό). Έτσι «σώματα πειναλέων αγωνιστών διατρεχόντων πάσαν την χώραν», κάνουν την εμφάνισή τους. Άλλοι μιλούν για 5.000, άλλοι ανεβάζουν τον αριθμό τους στους 13.000.
Η γη, βρίσκεται συγκεντρωμένη στα χέρια των τσιφλικάδων και των μοναστηριών. Τα οθωμανικά κτήματα εθνικοποιήθηκαν, το κράτος αντικατέστησε τους Τούρκους φεουδάρχες στις ιδιοκτησίες τους, που παρέμειναν όμως χέρσες και ακαλλιέργητες. Ο Βαβαρός Τιρς, έκανε μία σωστή (και σοφή) πρόταση, για δίκαιη διανομή των εθνικών κτημάτων στους ακτήμονες, ωστόσο δεν εισακούστηκε. Οι εξαθλιωμένοι αγρότες, βρίσκουν συχνά διέξοδο στην ένταξή τους σε ληστρικές συμμορίες.

Ένας άλλος παράγοντας, ήταν η, σχεδόν ελεύθερη, μετάβαση Ελλήνων ληστών στα οθωμανικά εδάφη, όπου μάλιστα οι Τούρκοι αξιωματούχοι δεν τους ενοχλούσαν καθόλου. Γνωρίζοντας  άριστα, μονοπάτια και περάσματα ήταν πολύ εύκολο να ξεφύγουν από τους διώκτες τους και να περάσουν... σαν κύριοι «στο τουρκικό».




ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΛΗΣΤΩΝ

Η ίδρυση της Χωροφυλακής το 1833, στην οποία εντάχθηκαν αρκετοί παλαίμαχοι αγωνιστές του '21, ήταν το πρώτο μέτρο για την αντιμετώπιση των ληστών.
Πρώτος διοικητής της, ήταν ο Γάλλος φιλέλληνας Φρανσουά Γκραγιάρ, από το 1833 ως το 1835.

Το 1838, ιδρύθηκαν στο Μεσολόγγι και τη Λαμία στρατοδικεία για την εκδίκαση υποθέσεων ληστείας. Με διάταγμα του ίδιου χρόνου, οι συγγενείς των ληστών εκτοπίζονταν, μέτρο που δεν απέδωσε, ενώ αργότερα οι ληστές επικηρύσσονταν με σημαντικά για την εποχή ποσά (3.000 δρχ. ήταν η αμοιβή για τους... αρχιλήσταρχους).




Καθώς ήδη από τον χειμώνα του 1834 και την άνοιξη του 1835, συμμορίες ληστών δρούσαν ανενόχλητα, κυρίως στις παραμεθόριες περιοχές, ανατέθηκε στον φιλέλληνα αξιωματικό Γκόρντον (Thomas Gordon), η αντιμετώπισή τους. Η αποστολή στον Γκόρντον, ανατέθηκε από τον καγκελάριο Άρμανσμπεργκ, μετά από υπόδειξη του νέου Βρετανού πρεσβευτή στην Αθήνα Λάιονς (sir Edmunt Lions). Τα στρατεύματα που χρησιμοποιήθηκαν, ήταν αρχικά, κυρίως, βαβαρικά που αποδείχτηκαν όμως ακατάλληλα για την αποστολή αυτή, καθώς οι Βαβαροί δεν άντεχαν τις εξαντλητικές πορείες στα βουνά. 
Συμμετείχαν επίσης, πρώην άτακτοι μισθοφόροι Ρουμελιωτών καπεταναίων, κυρίως γιατί γνώριζαν  τα κρησφύγετα και την τακτική των ληστών. Τα αποτελέσματα και αυτής της προσπάθειας, ήταν πενιχρά.

Το 1836 ιδρύθηκε η Οροφυλακή, με σκοπό, κυρίως, τη φρούρηση των συνόρων, η οποία όμως το 1854 καταργήθηκε.
Στο μεταξύ, από το 1840 περίπου και μετά, οι ληστές άρχισαν να αποκτούν και πολιτικά κίνητρα στη δράση τους. Συχνά υποκινούνταν από την αντιπολίτευση στον Όθωνα. Το 1844, η Αθήνα και τα περίχωρά της, ήταν στο έλεος ληστών, ενώ στην εξέγερση του 1847-1848, εναντίον των αυταρχικών μεθόδων των οθωνικών κυβερνήσεων, οι οργανωτές και πρωταγωνιστές της είχαν «οπαδούς και συντρόφους πολλούς ληστές», ενώ και η κυβέρνηση, χρησιμοποιούσε...άλλους ληστές για να τους αντιμετωπίσει!




ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α'

Και μετά την έξωση του Όθωνα (1862) και την άνοδο στον θρόνο του Γεωργίου Α', η κατάσταση δεν άλλαξε. Έτσι, το 1863, κατά τη διάρκεια των αντιθέσεων των κομμάτων των «Πεδινών» (με επικεφαλής τον Δ. Βούλγαρη) και των «Ορεινών» (με ηγέτες τους Κ. Κανάρη – Δ. Γρίβα), ο λήσταρχος Κυριάκης (ή Κυριάκου), αναστάτωνε την Αττική με τη δράση του. Σε συνεννόηση με τους «Πεδινούς» με τη συμμορία του, κατέλαβαν τη Μονή Ασωμάτων-Πετράκη.




Η ληστεία της Χαλκίδας(1855), θύμα της οποίας ήταν ο βουλευτής Ν.Βουδούρης, εξόργισε την κοινή γνώμη. Έγραφε χαρακτηριστικά , μεταξύ άλλων, η εφημερίδα «Αθηνά» στις 3 Δεκεμβρίου 1855 : «Ότι βαδίζομεν όμως εις την γενικήν της κοινωνίας μας παράλυσιν, κατά τούτο νομίζομεν ότι ουδείς αμφιβάλλει».

Ο Υπουργός Στρατιωτικών Πάνος Κορωναίος (από τους «Ορεινούς»), προσπάθησε να εξουδετερώσει τους ληστές. Αυτοί όμως συνεργάστηκαν με την αντιπολίτευση και σε ένοπλες συγκρούσεις που κράτησαν τρεις μέρες (Ιούνιος 1863), σκοτώθηκε ο Αριστείδης Κανάρης, γιος του θρυλικού Ψαριανού μπουρλοτιέρη.

Αποκορύφωμα βέβαια της δράσης των ληστών στη χώρα μας, ήταν η περιβόητη «ληστεία του Δήλεσι» (Μάρτιος 1870), η οποία όχι μόνο καταρράκωσε διεθνώς το κύρος της χώρας μας, αλλά την υποχρέωσε να πληρώσει ως αποζημίωση, αρκετά εκατομμύρια δραχμές.




Ο ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ

Φυσικό επακόλουθο όλων αυτών, ήταν να «τσαλακωθεί» στο εξωτερικό το κύρος της χώρας μας, η οποία στον ευρωπαϊκό τύπο χαρακτηριζόταν «φωλεά ληστών και πειρατών», «χώρα ημιβαρβάρων» και «εντροπή δια τον πολιτισμόν». Σε επίσημα έγγραφα, αναφέρεται ότι η Ελλάδα «τίθεται εκτός του κύκλου των εξευγενισμένων κρατών» και ότι «αι ληστείαι συμφωνούνται εν Αθήναις, ένθα και διανέμονται τα χρήματα».

Μεγάλη αίσθηση, προκάλεσε και το μυθιστόρημα του Εντμόν Αμπού «Ο Βασιλεύς των Ορέων», που εκδόθηκε για πρώτη φορά στο Παρίσι το 1875 και παρουσιάζει το πρόβλημα της ληστοκρατίας στη χώρα μας μετά την Επανάσταση του 1821.

Σε μερικές από τις ληστείες που συγκλόνισαν τη χώρα μας αλλά και τη διεθνή κοινή γνώμη, καθώς και σε μία άγνωστη αποστολή ληστών, μετά από συμφωνία με την κυβέρνηση (!), το 1867-1868 στην επαναστατημένη Κρήτη, για να πολεμήσουν στο πλευρό των Κρητικών τους Τούρκους, θα αναφερθούμε διεξοδικά σε άρθρο μας στο protothema.gr




ΠΗΓΕΣ: ΕΓΚ/ΔΕΙΑ «ΠΑΠΥΡΟΣ-ΛΑΡΟΥΣ-ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ» εκδ. 2007
ΙΩΑΝΝΗΣ Σ. ΚΟΛΙΟΠΟΥΛΟΣ «Η ΛΗΣΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (19ος αι.) - Περί  λύχνων αφάς», εκδ. ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ, 2005
ΤΑΣΟΣ ΒΟΥΡΝΑΣ, «Η ΛΗΣΤΟΚΡΑΤΙΑ» (1960)