Είχε δίκιο ο Πάγκαλος; Είναι αλβανική η λέξη λουλούδι;

Συμπληρώνονται φέτος 214 χρόνια από τον Δεκέμβριο του 1803, όταν οι ηρωικές Σουλιώτισσες προτίμησαν να πέσουν μαζί με τα παιδιά τους στον γκρεμό, μετά τον θρυλικό χορό του Ζαλόγγου, παρά να πέσουν στα χέρια των Τουρκαλβανών.

«Σαν σήμερα, 215 χρόνια πριν, στα βουνά βόρεια της Πρέβεζας, οι Σουλιώτισσες ρίξαν τα βρέφη τους στο γκρεμό και μετά πήδηξαν και οι ίδιες», έγραψε στο Twitter ο Θεόδωρος Πάγκαλος, ο οποίος προφανώς δέχεται ως πραγματικό το γεγονός αυτό, καθώς υπάρχουν κάποιοι ιστορικοί που δεν αποδέχονται ως πραγματικά γεγονότα ούτε το ολοκαύτωμα στο Κούγκι, από τον καλόγερο Σαμουήλ ,ούτε τον χορό του Ζαλόγγου. Με αυτό το θέμα, θα ασχοληθούμε σε άρθρο μας τις επόμενες ημέρες.

Επανερχόμαστε στον κύριο Πάγκαλο, ο οποίος στην ίδια «σειρά» μηνυμάτων του στο Twitter, γράφει ότι η λέξη λουλούδι προέρχεται από το αλβανικό λιούλιε (με ελληνικούς χαρακτήρες). Και στη συνέχεια αναρωτιέται: «Πως όμως οι Σουλιώτισσες λέγανε ανθός στην αμμουδιά ενώ ήταν παντελώς αλβανόφωνες;» 



Αναφέρεται δηλαδή στο τραγούδι του θρυλικού χορού του Ζαλόγγου και στους στίχους «Στη στεριά δεν ζει το ψάρι ούτ’ ανθός στην αμμουδιά…» και θεωρεί ότι οι Σουλιώτισσες δεν ήξεραν τη λέξη ανθός (ή άνθος) , καθώς ως αλβανόφωνες, χρησιμοποιούσαν τη λέξη λουλούδι.
Αφού επισημάνουμε ότι εδώ το «πώς» είναι επίρρημα και χρησιμοποιείται σε ερώτηση, συνεπώς πρέπει να τονίζεται («Πώς όμως οι Σουλιώτισσες…»), ας δούμε αν η λέξη λουλούδι είναι όντως αλβανική.

Η άποψή μας είναι ότι, θα έπρεπε ο κύριος Πάγκαλος να γράψει πώς προκύπτει αυτό. Υπάρχει σε κάποιο έγκυρο λεξικό ή είναι μια προφορική παράδοση την οποία αναπαράγει;
Ανατρέξαμε, καθώς δεν είμαστε γλωσσολόγοι, στα λεξικά της ελληνικής γλώσσας που διαθέτουμε. Θα παραθέσουμε όλες τις ετυμολογίες που βρήκαμε και ο καθένας μπορεί να βγάλει τα συμπεράσματα του.

Ξεκινάμε από το «ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟΝ ΓΛΩΣΣΑΡΙΟΝ», του λόγιου Παναγιώτη Αραβαντινού, που γεννήθηκε στην Πάργα το 1811.
Λουλούδι (Βυζ.), το άνθος αλλά το άοσμον, διότι το εύοσμον λέγεται ανθί ή και μοσχολούλουδο. Το (Βυζ.) παραπέμπει στο Λεξικό του Σκαρλάτου Βυζάντιου, (1798 – 1878)

Στο 13τομο ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, εκδ. ΠΑΠΥΡΟΣ, τ. 6, διαβάζουμε:
Λουλούδι  < αλβ.  L’ ul’ l, αν      δεν πρόκειται για συμφυρμό των λειρίδιον και λειλίδιον. Κατ’ άλλους < μσν * λίλι (ον) < λατ. Lilium  «κρίνο» + κατάλ. –ούδι.
(Το *πριν από λέξη, δηλώνει λέξη ή τύπο λέξης που δεν απαντά σε αρχαίο κείμενο αλλά υπάρχει υποθετικά).

Στο ΜΕΙΖΟΝ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, εκδ. ΦΥΤΡΑΚΗ υπάρχει η εξής ετυμολογία λουλούδι < μσν. Λουλούδι < αλβ. L’ul’e 
Στο ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΝΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ, εκδ. ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΝΕΛΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΝΟΛΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗ, υπάρχει η εξής ετυμολογία:
Λουλούδι < μσν. Λουλούδι < αλβ, lul(e) – ούδι ή λατ. Lil (ium)  «κρίνο» - ούδι.
Στο ΧΡΗΣΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ της ΝΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ της ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ, εκδ. 2014, το οποίο βέβαια έχει ετυμολογίες όλων των λέξεων, χωρίς όμως να «μπαίνει» σε λεπτομέρειες, διαβάζουμε:
Λουλούδι < μσν. Λουλούδι (ν)



Στο ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ του Γ. Μπαμπινιώτη, έκδ. 2012, αναγράφεται: λουλούδι < μεσν. Λουλούδι (ν), αβεβ. ετύμου, πιθ. < αλβ. Lull (μέσω των Αρβανίτικων). Κατ’ άλλη άποψη, προέρχεται από το ουσ. λίλιο (ν) < λατ. Lilium  «κρίνο» + υποκ. Επιθ. –ούδι.

Κλείνουμε, με την πιο ενδιαφέρουσα, κατά την άποψή μας ετυμολογία, που προέρχεται από την ΕΠΙΤΟΜΗ ΤΟΥ ΛΕΞΙΚΟΥ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΩΔΟΥΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ 1100 – 1669, του αείμνηστου Εμμανουήλ Κριαρά (1906 – 2014).

Εκεί βλέπουμε:
Λουλούδι το, λιλούδι (ν), λουλούδιν. 1) Άνθος: «άνθη και ρόδα και μυρτιές, πασίλογα λουλούδια»  2)Προκειμένου για κάτι που «μαραίνεται», που χάνεται γρήγορα, κάτι εφήμερο: «Αθός ήταν η δόξα τους, λουλούδι η χαρά των»   3) Στολίδι: «το χαλινάρι της πλεκτόν με τα χρυσά λιλούδια».

Το πρώτο απόσπασμα, είναι από «Το Θανατικόν της Ρόδου» του Εμμανουήλ Λιμενίτη (Γεωργηλά), που γράφτηκε το 1498, στην κατεχόμενη από τους Ιωαννίτες ιππότες, τότε,Ρόδο.
Το δεύτερο απόσπασμα, υπάρχει στον «Απόκοπο» του Μπεργαδή, το οποίο ναι μεν τυπώθηκε για πρώτη φορά στη Βενετία το 1519 αλλά πιθανότατα γράφτηκε πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης.



Το τρίτο απόσπασμα προέρχεται από το χειρόγραφο του Escorial (μοναστήρι και ιστορική κατοικία του βασιλιά της Ισπανίας) του "Διγενή Ακρίτα". Βέβαια το έπος του Διγενή Ακρίτα γράφτηκε τον 11ο αιώνα, δεν γνωρίζουμε όμως πότε ακριβώς γράφτηκε η παραλλαγή του Escorial.

Ανακεφαλαιώνοντας, βλέπουμε ότι δεν υπάρχει ούτε μεταξύ των κορυφαίων γλωσσολόγων μας συμφωνία για την ετυμολογία της λέξης λουλούδι. Ο κύριος Πάγκαλος ίσως γνωρίζει κάτι που αγνοούμε εμείς.

Να σημειώσουμε εδώ ότι ο εποικισμός του Σουλίου έγινε τον 16ο αιώνα και ενδεχομένως να υπήρχαν και Αρβανίτες στους πρώτους κατοίκους της περιοχής.

Φαίνεται όμως ότι η λέξη λουλούδι ήταν γνωστή νωρίτερα στον ελλαδικό χώρο. Βέβαια, Αρβανίτες είχαν εγκατασταθεί πριν τον 16ο αιώνα στην Ελλάδα. Στη Ρόδο όμως, που ήδη από το 1309 βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Ιωαννιτών και στην Κρήτη, όπου γράφτηκε ο Απόκοπος, πιθανότατα δεν υπήρχαν Αρβανίτες τον 15ο αιώνα.

Θα επανέλθουμε τις επόμενες μέρες με ένα άρθρο για την ιστορία του Σουλίου και τα ιστορικά γεγονότα του 1803.