Γνωστοί και άγνωστοι Μακεδονομάχοι

Το Μακεδονικό ζήτημα, εξακολουθεί να δεσπόζει στην επικαιρότητα. Σήμερα, ημέρα του μεγάλου παμμακεδονικού συλλαλητηρίου στη Θεσσαλονική, σκεφτήκαμε να αναφερθούμε σε ορισμένους, από τους χιλιάδες Μακεδονομάχους. Κάποιους γνωστούς, κάποιους λιγότερο γνωστούς και κάποιους σχετικά άγνωστους.

Είναι ένας ελάχιστος φόρος τιμής για όλους εκείνους που αγωνίστηκαν για μια ελεύθερη, ελληνική Μακεδονία. Μερικοί έχασαν τη ζωή τους, άλλοι τραυματίστηκαν. Και πολλοί από αυτούς που βγήκαν αλώβητοι από τις μάχες με τους Τούρκους και τους Βούλγαρους, πήραν μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους, ακόμα και τη Μικρασιατική εκστρατεία. Χωρίς καμία ουσιαστική ανταμοιβή, πολεμώντας μόνο για τις αξίες, τα ιδανικά τους και την Ελλάδα …

Τα γεγονότα ως την εξέγερση του Ίλιντεν 

Το 1870, ιδρύθηκε η βουλγαρική Εξαρχία, η αυτοκέφαλη βουλγαρική Εκκλησία δηλαδή. Το γεγονός αυτό, σήμανε την αρχή του ελληνοβουλγαρικού ανταγωνισμού για τον έλεγχο των επισκοπών στις περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, κήρυξε το 1872 την Εξαρχία σχισματική. Η ανάδειξη του πανσλαβισμού σε βασικό άξονα της ρωσικής πολιτικής, είχε σαν αποτέλεσμα με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (1878), τη δημιουργία μιας «μεγάλης Βουλγαρίας»

Κάνουμε εδώ μια παρένθεση, για να αναφέρουμε ότι οι ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες της Βουλγαρίας, είχαν αρχίσει να καλλιεργούνται από την Πανσλαβιστική Οργάνωση, πρώτη επίσημη εκδήλωση της οποίας ήταν το Α’ πανσλαβιστικό συνέδριο στην Πράγα, το 1848.
Ένας από τους σπουδαιότερους παράγοντες της οργάνωσης αυτής, ήταν ο Ρώσος κόμης Ιγνάτιεφ, διπλωμάτης, γόνος αριστοκρατικής οικογένειας.

Θεωρείται ο ιθύνων νους της Συνθήκης. Μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, είπε στους Βουλγάρους: «Τώρα ας πάνε κολυμπώντας οι Έλληνες στην Κωνσταντινούπολη»!

Οι αντιδράσεις που προκλήθηκαν από τη δημιουργία της «μεγάλης Βουλγαρίας», είχαν ως αποτέλεσμα στο Συνέδριο του Βερολίνου (13 Ιουλίου 1878) που ακολούθησε, να γίνει επανακαθαρισμός των συνόρων. Ωστόσο, το θέμα της Μακεδονίας, άρχισε να απασχολεί την ευρωπαϊκή διπλωματία, η οποία ως τότε, μάλλον το αγνοούσε.

Οι Βούλγαροι, το 1885 κατέλαβαν πραξικοπηματικά την Ανατολική Ρωμυλία ενώ παράλληλα άρχισαν να ιδρύουν επισκοπές και εξαρχικά σχολεία στη Μακεδονία. Από ελληνικής πλευράς, στη Δυτική Μακεδονία, άρχισαν να λειτουργούν από το 1871 ελληνικά σχολεία . Ιδιαίτερα σημαντικό, ήταν το ιστορικό Γυμνάσιο Τσοτυλίου (Κοζάνης), το οποίο θεμελιώθηκε τον Μάιο του 1873.

Το 1894, ιδρύθηκε στην Αθήνα η «Εθνική Εταιρεία», από αξιωματικούς του Στρατού, με σκοπό, ανάμεσα στους άλλους, τη διάσωση του υπόδουλου ελληνισμού της Μακεδονίας. Έτσι, το 1896, συγκροτήθηκαν αντάρτικα σώματα (Βερβέρη, Παπαδήμου, Βελέντζα, Σαράντη, Γκρούτα), που κατευθύνθηκαν προς τη Μακεδονία.

Ένας από τους θρυλικούς Μακεδονομάχους, ο πρώτος που έχασε τη ζωή του στον αγώνα για τη Μακεδονία, ήταν ο Αθανάσιος Μπρούφας (1850 – 1896), που σκοτώθηκε μετά από προδοσία των Βουλγάρων, σε μάχη με τους Τούρκους στο Μορίχοβο.



Η ατυχής έκβαση του ελληνοτουρκικού πολέμου το 1897, είχε σαν αποτέλεσμα τον περιορισμό της δραστηριότητας από ελληνικής πλευράς στη Μακεδονία. Άλλωστε και πριν, το επίσημο κράτος δεν υιοθετούσε αλλά και δεν απαγόρευε τις αποστολές στη Μακεδονία.

Όμως οι Βούλγαροι αποθρασύνθηκαν. Άγριες επιθέσεις των κομιτατζήδων σε πολλά χωριά της Μακεδονίας, αναγκάζουν ελληνικούς πληθυσμούς να προσχωρήσουν στη βουλγαρική Εξαρχία.
Η εξέγερση του Ίλιντεν (21/7/1903), παρά την τελική της αποτυχία, είχε σαν αποτέλεσμα, Έλληνες κάτοικοι χωριών όπως τα Άλωνα και το Κρατερό, να γίνουν στόχος των τουρκικών στρατευμάτων αλλά και ατάκτων που είχαν σταλεί στην περιοχή για να επιβάλλουν την τάξη με κάθε τρόπο.

Παράλληλα, πολλά χωριά που είχαν παραμείνει πιστά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, αποτέλεσαν τους πρώτους στόχους των Εξαρχικών. Ο ηρωικός θάνατος του Παύλου Μελά (13 Οκτωβρίου 1904), όπως αναφέραμε και σε σχετικό άρθρο μας στο protothema. gr (15/10/2017) είχε σαν αποτέλεσμα την εθνική αφύπνιση και τη συγκρότηση ένοπλων σωμάτων, που πολέμησαν εναντίον Βουλγάρων και Τούρκων στη Μακεδονία. Επικεφαλής τους, ήταν τόσο αξιωματικοί από την «Παλαιά Ελλάδα» όσο και ντόπιοι, γηγενείς οπλαρχηγοί.
Έδωσαν τη ζωή τους για τη Μακεδονία

Στον Μακεδονικό Αγώνα, πήραν μέρος χιλιάδες.

Σύμφωνα με τους επίσημους πίνακες των Μακεδομάχων  έχασαν τη ζωή τους:
i) Αξιωματικοί αρχηγοί Σωμάτων    10
ii) Ιδιώτες αρχηγοί Σωμάτων            5
iii) Οπλαρχηγοί  Α΄ Τάξεως                  17
iv) Οπλαρχηγοί Β’ Τάξεως                   12
v) Ομαδάρχες                                       25
vi) Οπλίτες                                            315

Σύνολο                                                     -----
                                                                 384
Οι αξιωματικοί που πήραν μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα, ήταν πενήντα. Οι δέκα από αυτούς έχασαν τη ζωή τους. Εκτός από τον Παύλο Μελά, οι υπόλοιποι ήταν.
i) Ανθυπολοχαγός Σαραντέλος ή Τέλος Αγαπηνός (καπετάνιος Άγρας).
 Καταγόταν από τους Γαργαλιάνους της Μεσσηνίας. 
Γεννήθηκε το 1881. Το 1901, αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων με τον βαθμό του Ανθυπολοχαγού Πεζικού. Το 1906, απογοητευμένος από την αδράνεια της στρατιωτικής ζωής στην Ελλάδα, πέρασε τα σύνορα και επικεφαλής μικρού ένοπλου σώματος, έδρασε στο Βέρμιο, αλλά, κυρίως, στην περιοχή της λίμνης των Γιαννιτσών την οποία εκκαθάρισε από τους κομιτατζήδες. 



Προσβλήθηκε από ελονοσία και επρόκειτο να επιστρέψει στην Ελλάδα. Αναμένοντας τον αντικαταστάτη του Δουμπιώτη επιχείρησε να προσεταιριστεί τα βουλγαρικά σώματα των Κασάσεφ και Ζλατάν με τους οποίους δεν είχε συγκρουστεί. Ζήτησε να συνεννοηθεί μαζί τους σε ουδέτερο έδαφος και πήγε μάλιστα στον τόπο των συζητήσεων μόνο με ένα οπλίτη. Καλόπιστα, παρέδωσε τον ατομικό του οπλισμού, όπως και του συνοδού του, στους κομιτατζήδες. Αυτοί τους αιχμαλώτισαν, τους περιέφεραν στα χωριά της περιοχής και στη συνέχεια τους κρέμασαν σ’ ένα δέντρο ανάμεσα στα χωριά Τέχοβο (σημ. Καρυδιά) και Βλάδο (σημ. Άγρας), στις 8 Ιουνίου 1907. Και η άνανδρη εκτέλεση του Τέλου Αγαπηνού έδωσε νέα ώθηση στον μακεδονικό αγώνα.

ii) Ανθυπολοχαγός Βλαχάκης Αντώνιος (Νάκης Λίτσας). 
Γεννήθηκε το 1874 στο Γύθειο Λακωνίας. Εγκατέλειψε τις σπουδές του και έγινε στρατιωτικός. Το 1897, τραυματίστηκε βαριά στη μάχη του Δομοκού.

Το 1905, ζήτησε άδεια για να μεταβεί στο Παρίσι και να τελειοποιήσει τις στρατιωτικές του σπουδές. Ωστόσο πήγε στη Μακεδονία και από την περιοχή του Βοΐου που ήταν το ορμητήριο του, πραγματοποίησε επιθέσεις εναντίον των κομιτατζήδων στη Σταρίτσανη και το Έζερετς. Για καλύτερη οργάνωση του αγώνα, ήρθε στην Αθήνα και επέστρεψε στη Μακεδονία με τον Λεωνίδα Πετροπουλάκη και 75 άνδρες.

Στις 7 Μαΐου 1906, σε συμπλοκή με τους κομιτατζήδες στο χωριό Οσνίτσανη (σημ. Καστανόφυτο της Φλώρινας) τραυματίστηκαν θανάσιμα και οι δύο.
iii) Ανθυπολοχαγός Λυμπερόπουλος Μαρίνος (καπετάν Κρόμπας), από την Ιθώμη της Μεσσηνίας. Γεννήθηκε το 1875. Έδρασε στην περιοχή του Μορίχοβου και έφθασε ως το Μοναστήρι. Έγινε φόβος και τρόμος των Βούλγαρων κομιτατζήδων. Η δράση του θορύβησε και
τους Τούρκους, που κινήθηκαν εναντίον του και τον περικύκλωσαν. Στις 7 Νοεμβρίου 1905, σκοτώθηκε στο χωριό Πετάλινο (σημ.ανήκει στη FYROM).
iv)  Λοχαγός Μωραΐτης Μιχαήλ (καπετάν Κόδρος), από την Αθήνα. Γεννήθηκε το 1856. Πήρε μέρος στον πόλεμο του 1897. Την άνοιξη του 1905, επικεφαλής σώματος 40 ανδρών, πέρασε στη Μακεδονία. Στις 16 Μαΐου 1905, συνέτριψε μεγάλη δύναμη κομιτατζήδων έξω από την Καστανερή. Δυο μέρες αργότερα, περικυκλώθηκε από μεγάλη δύναμη Τούρκων και σκοτώθηκε μαζί με τους περισσότερους άνδρες του.
v) Ανθυπολοχαγός Τσοτάκος Νικόλαος (καπετάν Γέρμας). Γεννήθηκε στη Γέρμα Λακωνίας το 1874, απ’ όπου πήρε και το ψευδώνυμό του. Ως Ανθυπολοχαγός, με ένα σώμα 45 επίλεκτων ανδρών, κυρίως από τη Λακωνία, στις 7 Ιουνίου 1907 πέρασε στη Μακεδονία όπου ανέπτυξε έντονη δράση προστασίας των ελληνικών πληθυσμών. Έπεσε όμως θύμα προδοσίας. Περικυκλώθηκε από 2.000 Τούρκους και έπεσε ηρωικά μαχόμενος (16/7/1907) στη θέση Καλογερικό. Μόλις τρεις από τους άνδρες του σκοτώθηκαν.
vi)  Ανθυπολοχαγός Παπαδάς Ζαχαρίας (καπετάν Φούφας) από τον Άγιο Πέτρο Αρκαδίας. Γεννήθηκε το 1876. Στη Δυτική Μακεδονία, πέρασε το 1906. Έδρασε στην ευρύτερη περιοχή Βιτσίου – Φλώρινας – Περιστερίου. Τον Μάρτιο του 1906, εισέβαλε στην περιοχή των Κορεστίων, όπου απέκρουσε τουρκική επίθεση 250 ανδρών. Τον Ιούλιο του 1906, επέστρεψε στην Ελλάδα. Στις 10 Απριλίου 1907, επικεφαλής 35 ανδρών, πέρασε πάλι στη Μακεδονία. Τη νύχτα της 7ης προς 8η Μαΐου 1907, επιτέθηκε εναντίον Βούλγαρων κομιτατζήδων στο Παλαιοχώρι (σημ. Φούφας). Στη μάχη που ακολούθησε, έχασε τη ζωή του, μαζί με 4 άνδρες του.


vii) Ανθυπίλαρχος Πραντούνας Χρήστος (καπετάν Καψάλης). Ο πατέρας του, ναξιώτικης καταγωγής, ήταν ειρηνοδίκης στα Λεχαινά Ηλείας, όπου γεννήθηκε το 1873 ο Χρήστος Πραντούνας. Παππούς της μητέρας του, ήταν ο Μεσολογγίτης ήρωας του 1821, Χρήστος Καψάλης. Σπούδασε δυο χρόνια στην Ιατρική και το 1893 κατατάχθηκε εθελοντικά στο ιππικό. Ως λοχίας, διακρίθηκε στον πόλεμο του 1897. Το 1901, μετά από φοίτησή του σε στρατιωτική Σχολή, αποφοίτησε ως Ανθυπίλαρχος. Δεινός ιππέας, άριστος ξιφομάχος και σκοπευτής, χορευτής, αθλητής αλλά και καλλιτέχνης (ζωγράφος κλπ), ήταν περιζήτητος στους αριστοκρατικούς κύκλους της Αθήνας. Τα εγκατέλειψε όμως όλα για τη Μακεδονία. Του ανατέθηκε η πλέον επικίνδυνη αποστολή, της εκκαθάρισης της λίμνης των Γιαννιτσών από τους κομιτατζήδες. Στις 28 Απριλίου 1906, έδωσε σκληρή μάχη εναντίον επταπλάσιων εχθρών πάνω σε πλάβες (βάρκες). Πολεμούσε όρθιος, παρά τις προτροπές των συντρόφων του να προστατευτεί. Μια σφαίρα τον βρήκε στο μέτωπο. Τα τελευταία του λόγια ήταν «Ζήτω η Μεγάλη Ελλάς».
iix) Ανθυπολοχαγός Φραγκόπουλος Σπυρίδων (καπετάν Ζόγρας). Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1879. Καταγόταν από ονομαστή βυζαντινή οικογένεια. Σκοτώθηκε στα Λειβάδια του όρους Πάικο, στις 18/5/1905.
ix) Υπολοχαγός Παπαδόπουλος Γεώργιος (καπετάν Νικηφόρος Β’). Δυστυχώς βρήκαμε ελάχιστα στοιχεία γι’ αυτόν. Καταγόταν από τη Βράχα Αιτωλοακαρνανίας. Σκοτώθηκε στο Πέτροβο στις 22/6/1907.
x) Παύλος Κύρου. Σλαβόφωνος μακεδονομάχος από το Ανταρτικό της Φλώρινας. Από το 1881 ως το 1897, βρέθηκε στην Αθήνα, όπου ήρθε σε επαφή με Μακεδόνες πολιτικούς, όπως ο Στέφανος Δραγούμης. Επέστρεψε στη Μακεδονία και δεν ενέδωσε στις πιέσεις των Εξαρχικών να τον προσεταιριστούν. Συνεργάστηκε με τον καπετάν Κώττα, τον Ι. Καραβίτη, τον Γ. Τσόντο, τον Ν. Καλομενόπουλο, τον Γ. Κατεχάκη και τον Ε. Σκουντρή. Σκοτώθηκε στο χωριό Τρίγωνο της Φλώρινας, στις 13 Νοεμβρίου 1906, καθώς έπεσε σε ενέδρα οθωμανικού αποσπάσματος.
xi) Ευάγγελος Νάτσης (Γεωργίου) ή Στρεμπενιώτης. Καταγόταν από τα Ασπρόγεια της Φλώρινας. Γεννήθηκε το 1876. Πήρε μέρος στον πόλεμο του 1897. Αρχικά, συνεργαζόταν με το βουλγαρικό κομιτάτο, ωστόσο η συνάντησή του με τον Γερμανό Καραβαγγέλη τον έκανε ν’ αλλάξει στάση. Το 1901, ήταν επικεφαλής σώματος 12 ανδρών. Τον Ιούνιο του 1903, ηγήθηκε ομάδας από Κρητικούς και Μακεδόνες. Μετά την εξέγερση του Ίλιντεν, πρόβαλε σθεναρή αντίσταση εναντίον των κομιτατζήδων. Στις 12/5/1904, επιστρέφοντας από το Μοναστήρι, έπεσε σε ενέδρα Βούλγαρων μεταξύ Αετού και Ασπρογείων και σκοτώθηκε.


xii) Καπετάν Κώττας (Κωνσταντίνος Χρήστου). Ένας από τους πιο ξακουστούς μακεδονομάχους. Γεννήθηκε στη Ρούλια της Φλώρινας (σημ. Κώτας) το 1863. Υπήρξε πρόκριτος της κοινότητας και πρόεδρός της από το 1893 ως το 1896. Έκανε διάφορα επαγγέλματα. Ήταν σλαβόφωνος και έδειχνε μηδενική ανοχή προς τους Τούρκους μπέηδες, πολλοί από τους οποίους υπήρξαν θύματά του. Αρχικά βρέθηκε να πολεμά στο πλευρό των Εξαρχικών. Η αποτυχημένη δολοφονική απόπειρα εναντίον του από τους Πετρόφ και Τσακαλάροφ, το 1901 και η γνωριμία του με τον Γερμανό Καραβαγγέλη το 1902, είχε σαν αποτέλεσμα να στραφεί εναντίον των Τούρκων και των κομιτατζήδων. Τον Αύγουστο του 1902, με υπαρχηγούς τους Σ. Παρασκευαΐδη, Π. Κύρου και Δ. Νταλίπη, ξεκίνησε τη δράση του. Σημείωσε μεγάλες νίκες επί των τούρκων στον Λευκώνα, το Πισοδέρι και τον Άγιο Γερμανό. Από τον Ιανουάριο του 1904, συνεργάστηκε με Έλληνες αξιωματικούς που είχαν έρθει στη Μακεδονία. Στις 9 Ιουνίου 1904 συνελήφθη από τους Τούρκους στη Ρούλια και απαγχονίστηκε στο Μοναστήρι, παρά τις προσπάθειες για την απελευθέρωσή του. 
xiii)   Δημήτριος Γκογκολάκης. Καταγόταν  από το Μητρούσι Σερρών, απ’ όπου πήρε και το προσωνύμιο «Μητρούσης». Από το 1904, εντάχθηκε στο Σώμα του Χαλκιδικιώτη οπλαρχηγού Γιαγκλή. Η δολοφονία της γυναίκας του και του παιδιού τους από κομιτατζήδες το 1906, τον συγκλόνισε. Με τους άνδρες του, σκότωσε 30 κομιτατζήδες. Στις αρχές του 1907 φυγαδεύτηκε στην Αθήνα, όπου γνωρίστηκε και με τον διάδοχο Κωνσταντίνο. Την άνοιξη του 1907 επέστρεψε στις Σέρρες, συγκροτώντας μικρό ένοπλο σώμα. Στις 13 Ιουλίου 1907, κυνηγώντας τον κομιτατζή Τάσκα στη συνοικία Καμενίκια των Σερρών, περικυκλώθηκε με 4 άνδρες του (τον ανιψιό του Μιχαήλ Ουζούνη, τον Ιωάννη Ούρδα και τους λοχίες Θεόδωρος Τουρλεντέ από τη Μεγαλόπολη και Νικόλαο Παναγιώτου από το Αγρίνιο) από την Οθωμανική στρατιωτική δύναμη της φρουράς Σερρών και εκατοντάδες ατάκτους. Ο Μητρούσης προσποιήθηκε ότι θα παραδοθεί και σκότωσε τον Αστυνομικό Διευθυντή Σερρών. Στη μάχη που ακολούθησε, συνελήφθησαν οι Ούρδας και Παναγιώτου οι οποίοι αργότερα εκτελέστηκαν. Ο Μητρούσης με τους άλλους δύο, κλείστηκαν στο καμπαναριό της εκκλησίας της Ευαγγελίστριας. Σκότωσαν πολλούς Οθωμανούς, αλλά και ο Θ. Τουρλεντές έχασε τη ζωή του. Ο Μητρούσης με τον Ουζούνη πολέμησαν ώσπου τους τελείωσαν οι σφαίρες. Με την τελευταία σφαίρα ο Μητρούσης σκότωσε τον ανιψιό του και στη συνέχεια αυτοκτόνησε με μαχαίρι για να μην συλληφθεί…

Με τον ηρωικό και τραγικό θάνατο του Δημήτρη Γκογκολάκη, κλείνουμε εδώ το αφιέρωμά μας σε μερικούς από τους Μακεδονομάχους που έδωσαν τη ζωή τους για τη Μακεδονία. Εκείνοι έκαναν το χρέος τους, αυτό που θεωρούσαν καθήκον προς την πατρίδα. Και αναμφισβήτητα η Μακεδονία και η Ελλάδα τους οφείλουν πολλά…

Πηγές:
«Αφανείς Γηγενείς Μακεδονομάχοι 1903 – 1913», επιμέλεια Ιάκωβος Λ. Μιχαηλίδης, Κωνσταντίνος Σ. Παπανικολάου, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών 2008
Γιώτα Γ. Σφυρή, «Το Έπος του Μακεδονικού Αγώνα 1904 – 1908, Κρήτες και Μανιάτες Μακεδονομάχοι», εκδόσεις Βεργίνα, 2009