Οι εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946 και η αποχή του Κ.Κ.Ε

Στις 22 Νοεμβρίου 1946, μετά από πολλές περιπέτειες, την πρωθυπουργία της χώρας ανέλαβε ο Θεμιστοκλής Σοφούλης. Η συγκρότηση της νέας κυβέρνησης, κεντρογενούς χαρακτήρα, έγινε μετά από παρέμβαση των Βρετανών. Το Λονδίνο, η Ουάσινγκτον και το Παρίσι, πίεζαν για τη διεξαγωγή εκλογών, για να επανέλθει η χώρα στην ομαλότητα αλλά και για να υπάρξει μια κυβέρνηση με την οποία θα μπορούσαν να συνεργαστούν.

Ο Σοφούλης εξήγγειλε αμνηστία και στη σκλήρυνση της στάσης του απέναντι σε οποιαδήποτε παρεκτροπή από τις διάφορες οργανώσεις.
Ένα μεγάλο πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση, ήταν η διεξαγωγή δημοψηφίσματος για τη μορφή του πολιτεύματος (αβασίλευτη ή βασιλευομένη δημοκρατία με μονάρχη το Γεώργιο Β’. Ο Σοφούλης αμφιταλαντευόταν για το πότε ήταν η κατάλληλη χρονική στιγμή για τη διενέργεια του δημοψηφίσματος και δήλωσε ότι δεν ήταν κατάλληλες οι συνθήκες για τη διενέργεια εκλογών.

Το Κ.Κ.Ε. αρχικά εξέφρασε την ανοχή του στην κυβέρνηση Σοφούλη, με σχετική δήλωση του Πολιτικού του Γραφείου. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα όμως, σε δύο εβδομάδες, η Κεντρική Επιτροπή του Ε.Α.Μ με ανακοίνωσή της απέσυρε την υποστήριξή της από την κυβέρνηση Σοφούλη.

Η Αριστερά, στράφηκε σταδιακά εναντίον του Σοφούλη διεκδικώντας τη χορήγηση γενικής αμνηστίας, τη ριζική ανασύνταξη των εκλογικών καταλόγων και την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού. Παράλληλα το Κ.Κ.Ε., αξίωνε τη συμμετοχή μελών του Ε.Α.Μ. στην κυβέρνηση, κάτι που ήταν μάλλον αδύνατο να συμβεί. Στις αρχές του 1946 και αφού δεν υπήρχε πλέον κανένας δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ κυβέρνησης και Αριστεράς μετά τις παραιτήσεις των υπουργών Ν. Καζαντζάκη και Ι. Σοφιανόπουλου, ο υπουργός Εσωτερικών Κ. Ρέντης ανακοίνωσε ότι η κυβέρνηση είχε συντάξει νόμο για περιορισμένη εκκαθάριση και συνοπτικό έλεγχο των εκλογικών καταλόγων (13/1/1946).

Προβλεπόταν μάλιστα ακόμα και η συγκρότηση υποεπιτροπών και συνεργειών ελέγχου από αστυνομικούς, που θα πήγαιναν στα σπίτια των εγγεγραμμένων για να επιβεβαιώσουν την ύπαρξή τους!
Το χρονικό όριο που δόθηκε στις επιτροπές αυτές για να φέρουν εις πέρας το έργο τους, ήταν 20 ημέρες, γεγονός που προκάλεσε χλευαστικά σχόλια από όλες τις εφημερίδες. Στις 16 Ιανουαρίου 1946, οι προσκείμενες στην Αριστερά εφημερίδες, δημοσίευαν την εντολή του Ε.Α.Μ. προς τους οπαδούς του, να εγγράφονται μαζικά στους εκλογικούς καταλόγους. Ανάμεσα στα άλλα, το Ε.Α.Μ. υπογράμμιζε ότι «κάθε δημοκρατικός πολίτης όφειλε να αποκτήσει εκλογικό βιβλιάριο και μάλιστα προέτρεπε τους αριστερούς ψηφοφόρους να σπεύσουν δεδομένου ότι δεν υπήρχε επαρκής χρόνος».

Στα τέλη Ιανουαρίου 1946, ο Θ. Σοφούλης αποφάσισε τη διενέργεια εκλογών στις 31 Μαρτίου 1946, έχοντας συγκρατημένη αισιοδοξία.

Η οικονομία είχε αρχίσει να ανακάμπτει, καθώς υπήρξε συγκράτηση του πληθωρισμού και γίνονταν προσπάθειες για την τιθάσευση των πολιτικών παθών. Η απόφαση Σοφούλη, προκάλεσε κυβερνητική κρίση με την παραίτηση στελεχών της. (Γ. Αθανασιάδης-Νόβας, Π. Ευριπαίος, Γ. Καρτάλης, Α. Μυλωνάς, Γ. Μπουρδάρας κ.ά.).

(Τα περισσότερα από τα στοιχεία που παραθέσαμε ως τώρα, προέρχονται από το δίτομο έργο του Δρα Ιωάννη Παπαφλωράτου, «Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού» 1833-1949).
Οι εκλογές της 31/3/1946- Οι ξένοι παρατηρητές.

Πρωτεργάτης της παραίτησης των υπουργών, ήταν ο έως τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Γ. Καφαντάρης. Ο 73χρονος Ευρυτάνας πολιτικός, στις 9 Μαρτίου 1946, όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Σόλων Γρηγοριάδης «εξαπέλυσε τον πύραυλό του: εγκατέλειψε και την κυβέρνηση και τις εκλογές». Παράλληλα κατήγγειλε ότι:

«έχει καταστεί ο βίος αβίωτος των δημοκρατικών πολιτών… Αι επικείμεναι εκλογαί θα κυριαρχούνται υπό της νοθείας και της βίας… θα αποτελούν ασύλληπτον χίμαιραν. Το 1935 επαναλαμβάνεται υπό πολύ απαισιότερους οιωνούς. Η δεξιά κατόρθωσε… να καταστήσει τελείως υποχείριον της το Κράτος και να ασκεί δια των συμμοριών της και των οργάνων της τάξεως, των οποίων ο ακραιφνής φιλοφασισμός εξησφαλίσθη δι’ επανειλημμένης αυστηράς επιλογής, ανεξέλεγκτον επί των πληθυσμών βία…».

Η αθρόα διαρροή υπουργών, επέφερε σημαντικό πλήγμα στην κυβέρνηση Σοφούλη, ο οποίος όμως δεν συζητούσε καν την αναβολή των εκλογών: «Δεν υπάρχει κυβερνητική κρίσις. Αι εκλογαί θα διεξαχθούν οπωσδήποτε την καθορισμένην ημέραν».

Οι εκλογές αυτές, έγιναν με την παρουσία περίπου 1200 παρατηρητών (Αμερικανών, Άγγλων και Γάλλων, καθώς οι Ρώσοι δεν δέχτηκαν να συμμετέχουν). Σχεδόν όλοι ήταν στρατιωτικοί. Άρχισαν να φτάνουν στην Ελλάδα στις αρχές Μαρτίου και κυκλοφορούσαν φορώντας περιβραχιόνια με αποτυπωμένη κουκουβάγια επιβαίνοντας σε οχήματα με την επιγραφή AMFOGE (Allied Mission for Observing Greek Elections) (Συμμαχική Αποστολή για την Παρατήρηση των Ελληνικών Εκλογών).

Οι 1200 παρατηρητές, κατανεμήθηκαν σε 240 ομάδες και «μοιράστηκαν» σε όλη τη χώρα. 21 αεροπλάνα, κορβέτες, βενζινάκατοι, αυτοκίνητα, ακόμα και μουλάρια τέθηκαν στη διάθεσή τους!
Επικεφαλής τους ήταν ο Λαπαρά, Γουίντλ και Γκρέιντι. Το αρχηγείο τους εγκαταστάθηκε στο μέγαρο «Πτι Παλέ». Κάθε βδομάδα γινόταν εναλλαγή του ανώτατου αρχηγού, πράγμα που συνέβαινε και στις σημαίες των τριών κρατών που βρίσκονταν στην είσοδο του κτιρίου. Στη μέση τοποθετούνταν η σημαία της χώρας του αρχηγεύοντος εκείνη την εβδομάδα. Το πιο σημαντικό στοιχείο των εκλογών της 31ης Μαρτίου 1946, ήταν αναμφίβολα η αποχή του συνασπισμού κομμάτων του Ε.Α.Μ. (Κ.Κ.Ε., «Αγροτικό Κόμμα», «Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα» και «Δημοκρατική Ένωση»). Υπήρξε βέβαια αποχή και από άλλα κόμματα. «Κόμμα Αριστερών Φιλελεύθερων», «Σοσιαλιστικό Κόμμα- Ελληνική Λαϊκή Δημοκρατία», «’Ενωσις Δημοκρατικών Αριστερών» και «Προοδευτικό Κόμμα». Σαφώς όμως όλα αυτά δεν είχαν την επιρροή των κομμάτων του Ε.Α.Μ.

Που οφειλόταν όμως η αποχή της Αριστεράς από τις κρίσιμες αυτές εκλογές; Ήταν προσωπική ή συλλογική η απόφαση; Θα εξετάσουμε αυτό το σημαντικό θέμα παρακάτω, αφού αναφερθούμε πρώτα στα αποτελέσματα των εκλογών.

Σύμφωνα με τα επίσημα αποτελέσματα των εκλογών της 31ης Μαρτίου 1946 ψήφισαν 1.117.379 σε σύνολο εγγεγραμμένων 2.195.950 ( να θυμίσουμε ότι οι γυναίκες δεν είχαν δικαίωμα ψήφου το 1946 και ότι ψήφισαν για πρώτη φορά στις βουλευτικές εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου 1956, ενώ γενικότερα σε εκλογές, πρώτη φορά ψήφισαν οι Ελληνίδες στις δημοτικές εκλογές της 11ης Φεβρουαρίου 1934). Τα κόμματα έλαβαν:

Λαϊκό Κόμμα και Συνεργαζόμενοι 609.000 ψήφους (54,5%)
ΕΠΕ 213.721 ψήφους (19,3%)
Φιλελεύθεροι 159.525 ψήφους (14,4%)
Εθνικό Κόμμα 65.484 ψήφους (5,8%)
Εθνικόφρονες 32.385 ψήφους (2,8%)
Αγροτικοί 6.232 ψήφους (0,7%)
Λοιποί 30.517 ψήφους (2,5%)

Η κατανομή των βουλευτικών εδρών, ήταν η εξής:

Λαϊκοί και Συνεργαζόμενοι 205, ΕΠΕ 68, Φιλελεύθεροι 48, Εθνικό Κόμμα 23, Λοιποί 10 (Σύνολο 354 έδρες). Να σημειώσουμε ότι το Λαϊκό Κόμμα είχε τυπικά 4 αρχηγούς (Κ. Τσαλδάρης, Π. Μαυρομιχάλης, Ι. Θεοτόκης, Σ. Στεφανόπουλος). Η Εθνική Πολιτική Ένωσις, αποτελούνταν από 4 κόμματα με επικεφαλής τους Σ. Βενιζέλο, Γ. Παπανδρέου, Π. Κανελλόπουλο και Γ. Κασιμάτη και οι Φιλελεύθεροι ήταν το κόμμα του Θ. Σοφούλη που καταποντίστηκε στις εκλογές. Την επόμενη των εκλογών, το Λαϊκό Κόμμα ανέλαβε την πρωτοβουλία των κινήσεων.
Ουσιαστικό αρχηγός τους ήταν ο Κ. Τσαλδάρης, ο οποίος όμως δεν είχε αναγνωριστεί επίσημα. Έτσι, ο αντιβασιλέας Δαμασκηνός, ανέθεσε στους 4 επικεφαλής του Λαϊκού Κόμματος, τον σχηματισμό κυβέρνησης. Έως ότου όμως εκλεγεί αρχηγός, σχηματίστηκε στις 4 Απριλίου 1946 κυβέρνηση «ευρέως εθνικού συνασπισμού» με πρωθυπουργό τον πρόεδρο του Συμβουλίου Επικρατείας Π. Πουλίτσα.

Τελικά στις 15 Απριλίου 1946, οι βουλευτές του Λαϊκού Κόμματος με μεγάλη πλειοψηφία, εξέλεξαν αρχηγό τον Κ. Τσαλδάρη, ο οποίος στις 18 Απριλίου σχημάτισε κυβέρνηση.
Πρόεδρος της βουλής εκλέχτηκε ο Ι. Θεοτόκης. Ήταν φανερό ότι η εξουσία περνούσε στα χέρια της Δεξιάς και βασικό μέλημα της νέας κυβέρνησης, ήταν η επαναφορά του Γεωργίου Β’, ο οποίος έστω και…εξ αποστάσεως, ήταν ο πραγματικός κυβερνήτης της χώρας.

Το ποσοστό της αποχής

Αν εξετάσουμε τους αριθμούς των εγγεγραμμένων και των ψηφισάντων διαπιστώνουμε ότι υπήρχε ένα τεράστιο χάσμα 1.078.000 ψήφων (ποσοστό 45%). Οι εκλογικοί κατάλογοι όμως, ήταν προπολεμικοί (1935). Φυσικό είναι να έχουν αλλάξει τα δεδομένα μετά από 11 χρόνια κι έναν πόλεμο. Ο Σόλων Γρηγοριάδης, θεωρεί ότι και το μισό εκατομμύριο να μην ψήφισε συνειδητά (πολιτική αποχή), αν η Αριστερά και η Κεντροαριστερά κατέβαιναν στις εκλογές, το αποτέλεσμα θα ήταν διαφορετικό.

«Οι 500.000 εκείνες ψήφοι, συντασσόμενες με τις 160.000 περίπου των Φιλελευθέρων, στις οποίες θα έπρεπε να προσθέσουμε εν όλω ή εν μέρει τις ψήφους των βενιζελικών φιλελευθέρων, δημιουργούσαν ένα μέτωπο πλειοψηφίας"

Στις 11 Απριλίου, η Επιτροπή των Παρατηρητών, του ΟΗΕ, δημοσίευσε την έκθεσή της για τις εκλογές. Σ' αυτήν, ισχυρίστηκε ότι οι εγγεγραμμένοι ήταν 1.850.000 και όχι 2.195.950, άρα η αποχή ήταν 35% (680.000) και όχι 45%.

"Δεν έκανε έλεγχο η επιτροπή. Απλώς σε εικασίες και εκτιμήσεις εδραίωσε την κρίση της. Και με άλλη σειρά εικασιών, ανέβασε το ποσοστό της πολιτικής αποχής σε 280.000 ψήφους, για να καταλήξει στο απροσδόκητο συμπέρασμα ότι η αποχή της καθαυτό Αριστεράς ανερχόταν μόλις σε 9,3 %." (Σόλων Γρηγοριάδης).
Βέβαια, η επιτροπή απέδωσε τα εύσημα στις ελληνικές αρχές για τη διεξαγωγή των εκλογών:

(Οι εκλογές) "διεξήχθησαν ελεύθεραι και δίκαιαι, ηρέμως και με τάξιν, δυνάμεναι να παραβληθώσι ως προς την ευπρέπειαν προς τας εν Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία και Ηνωμένας Πολιτείας" και το αποτέλεσμά τους "αντιπροσωπεύει την πραγματικήν και έγκυρον ετυμηγορία του Ελληνικού λαού".
Ποιος αποφάσισε την αποχή της Αριστεράς;

Η αποχή της Αριστεράς από τις εκλογές αυτές, θεωρείται από πολλούς ως προανάκρουσμα του Εμφύλιου πολέμου.
Όλες οι πηγές συγκλίνουν στο ότι την απόφαση αυτή έλαβε (μόνος του;) ο Νίκος Ζαχαριάδης.

Ο Ζαχαριάδης ήταν προσανατολισμένος στην ένοπλη πάλη από την αρχή, σε αντίθεση με άλλα ισχυρά ευρωπαϊκά κομμουνιστικά κόμματα (Γαλλικό με επικεφαλής τον Τορέζ και Ιταλικό, με επικεφαλής τον Τολιάτι), τα οποία αποδέχτηκαν τα αστικά καθεστώτα και εγκατέλειψαν την ένοπλη πάλη μέχρι να δημιουργηθούν ριζικά νέες συνθήκες.

Στις 20 Μαρτίου 1946, ο Ζαχαριάδης έφυγε από την Αθήνα με προορισμό την Πράγα όπου θα διεξαγόταν το πρώτο Συνέδριο του Κ.Κ. Τσεχοσλοβακίας.

Στις 21 Μαρτίου έφτασε στη Θεσσαλονίκη και κατευθύνθηκε στο κτίριο όπου βρισκόταν το "Μακεδονικό Γραφείο" του Κ.Κ.Ε. Α' Γραμματέας του Κ.Κ.Ε. ήταν τότε ο Λεωνίδας Στρίγγος και Β' Γραμματέας (οργανωτικός), ο Μάρκος Βαφειάδης. Είναι άγνωστο τι συζητήθηκε στη συνάντηση των τριών.

Κανένας δεν είχε δώσει ιδιαίτερη σημασία σε τρεις γραμμές με αποσιωπητικά του "Ριζοσπάστη", σε φύλλο του Φεβρουαρίου 1946. Τα αποσιωπητικά, είχαν μπει στη θέση απόφασης της Δεύτερης Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε.(12 Φεβρουαρίου 1946), η οποία από αβλεψία, πέρασε και στο φύλλο της εφημερίδας:

" (Η Δεύτερη Ολομέλεια)… αφού στάθμισε εσωτερικούς παράγοντες, βαλκανική διεθνή κατάσταση, αποφάσισε να προχωρήσει στην οργάνωση της νέας ένοπλης λαϊκής πάλης ενάντια στον μοναρχοφασιστικό αφηνιασμό".

Αν συνδυάσουμε τα γεγονότα αυτά, πιθανότατα ο Ζαχαριάδης, ο Στρίγγος και ο Βαφειάδης, οργάνωσαν στη Θεσσαλονίκη ένα εντυπωσιακό χτύπημα που θα αποτελούσε την αρχή της ένοπλης εξέγερσης. Αυτό ήταν το χτύπημα στον Σταθμό Χωροφυλακής στο Λιτόχωρο (30-31/3/1946), με το οποίο θα ασχοληθούμε στο αυριανό μας άρθρο στο protothema. gr
Aς επιστρέψουμε όμως στην αναχώρηση του Ζαχαριάδη από την Αθήνα και σε μια ύστατη προσπάθεια της Αριστεράς να πάρει μέρος στις εκλογές.
Ο Ζαχαριάδης αναχώρησε για τη Θεσσαλονίκη με το πλοίο "Πειραιεύς". Μαζί του, στο σαλόνι της Α' Θέσης, ήταν ο σωματοφύλακάς του, γιατρός, Εμμανουήλ Σιγανός και ο Μ. Πορφυρογένης. Διακριτικά, αλλά άγρυπνα, τους παρακολουθούσαν πέντε αστυνομικοί της Γενικής Ασφάλειας.

Το ίδιο απόγευμα (20/3), οι ηγέτες των "Αριστερών Φιλελευθέρων" Ν. Γρηγοριάδης και Σ. Χατζήμπεης, κλήθηκαν από τον Γ. Σιάντο στα γραφεία του ΕΑΜ. Εκεί, τους ζητήθηκε να κατεβάσει το κόμμα τους υποψήφιους στις επικείμενες εκλογές για να πάρει τις ψήφους της Αριστεράς. Η προθεσμία για την υποβολή υποψηφιοτήτων έληγε τα μεσάνυχτα εκείνης της μέρας. Οι Γρηγοριάδης και Χατζήμπεης, απευθύνθηκαν στον υφυπουργό Προεδρίας Γεράσιμο Λύχνο και του ζήτησαν παράταση 2-3 ημερών. Ο Λύχνος ενθουσιάστηκε, όπως και ο Σοφούλης όταν το έμαθε. Όμως η έγκριση θα δινόταν από τους Βρετανούς (!), κάτι που δεν έγινε ποτέ. Ο Νεόκοσμος Γρηγοριάδης, είχε προφητεύσει τι θα συμβεί: "Αλλά
πιστεύω ότι οι τώρα πια οι Άγγλοι δεν θέλουν τη συμμετοχή μας. Κι αφού εμείς τους δώσαμε το όπλο με την αποχή, θα είναι κοντοί να μας το δώσουν πίσω. Δεν θα δεχτούν παράταση"
Πάντως, είναι άγνωστο αν ο Ζαχαριάδης είχε δώσει πριν φύγει εντολή για το "διάβημα" της έσχατης στιγμής ή αυτής η κίνηση ήτα πρωτοβουλία των Σιάντου – Ιωαννίδη.

Η αναγνώριση του λάθους

Η απόφαση για αποχή της Αριστεράς από τις εκλογές του 1946, ήταν ολέθρια. Ο Ν. Ζαχαριάδης, το 1950, παραδέχτηκε ότι η απόφαση της αποχής ήταν «σφάλμα τακτικής». Γράφει στο έργο "Δέκα Χρόνια Πάλης".

"Αποφασίζοντας την αποχή πιστεύαμε ότι αφαιρούσαμε από τους Εγγλέζους το προσωπείο και την δυνατότητα να παρουσιάσουν την Ελλάδα σαν ταχτοποιημένη και ειρηνευμένη δυτικοευρωπαϊκή χώρα ύστερα από λαϊκή κοινοβουλευτική ετυμηγορία… Αν παίρναμε μέρος στις εκλογές αυτές και χρησιμοποιούσαμε τις πρόσθετες δυνατότητες που μας προσέφερε το κοινοβουλευτικό βήμα και η δράση των βουλευτών μας.. . θάχαμε πιο αποτελεσματική και ολόπλευρη προετοιμασία για το νέο ένοπλο αγώνα».
Ένας απ’ τους διαδόχους του Ζαχαριάδη, ο Κ. Κολιγιάννης, Α’ Γραμματέας του Κ.Κ.Ε. το 1964, έκανε στο 8ο Συνέδριο του κόμματος (Σεπτέμβριος 1964), μια εντυπωσιακή ομολογία:
<< Η αποχή υπήρξε από τα σοβαρότερα λάθη τακτικής του κόμματος… Η Κεντρική Επιτροπή, ξεκινώντας λαθεμένα από την ιδέα πως υπήρχε στη χώρα επαναστατική κατάσταση, αποφάσισε να μη πάρει μέρος στις εκλογές και στράφηκε προς την κατεύθυνση της ένοπλης πάλης>>.
Αλλά και το Συνέδριο στην απόφαση του τόνιζε :

<<Η μοναδική, συνεπώς , σωστή πολιτική ήταν η συμμετοχή με όλες τις δυνάμεις στις εκλογές… Η αποχή από τις εκλογές, αποτελεί λάθος καθοριστικής σημασίας με βαρύτατες συνέπειες για το κόμμα και το δημοκρατικό κίνημα…>>.

Πηγές : Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος ‘’Η ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1833-1949),εκδόσεις Σάκκουλα, 2014. Ευχαριστούμε θερμά τον Δρα κύριο Παπαφλωράτο, που με ιδιαίτερη προθυμία και ευγένεια μας έδωσε την άδεια να χρησιμοποιήσουμε, για μια ακόμα φορά, στοιχεία από τα έργα του.
Σόλων Νεόκ. Γρηγοριάδης, ‘’Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974’’, Τόμος Β, Ρolaris εκδόσεις 2010.
Τάσος Βουρνάς, ‘’ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ- Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ’’, εκδόσεις ΑΦΩΝ ΤΟΛΙΔΗ 1981