Η αρχή του Εμφυλίου στην Ελλάδα

Όπως αναφέραμε στο άρθρο μας για τις εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946, στις 21 Μαρτίου ο Νίκος Ζαχαριάδης έφτασε στη Θεσσαλονίκη πηγαίνοντας προς την Πράγα. Εκεί συναντήθηκε με τον Α' Γραμματέα του Κ.Κ.Ε. Λεωνίδα Στρίγγο και τον Β' Γραμματέα (οργανωτικό), Μάρκο Βαφειάδη.

Στη συνάντηση αυτή, όπως γράφει ο Σόλων Γρηγοριάδης, ο Ζαχαριάδης έδωσε εντολή να διαταχθεί μία από τις ένοπλες μονάδες που βρισκόταν στα βουνά της Μακεδονίας, να προβεί σε μία εντυπωσιακή ενέργεια, ένα χτύπημα εναντίον κυβερνητικού στόχου. Τις λεπτομέρειες θα τις κανόνιζε ο Μάρκος Βαφειάδης.
"Το χτύπημα εκείνο θα ήταν τόσο η έναρξη της ένοπλης εξέγερσης όσο και μία απάντηση στην προεκλογική βία που ασκούσαν οι παρακρατικές δυνάμεις καθώς και μία απόπειρα τρομοκρατίας των εκλογέων για να μην προσέλθουν στις κάλπες", γράφει ο Σόλων Γρηγοριάδης.

Όταν ο Ζαχαριάδης πέρασε τα ελληνικά σύνορα , ο Μάρκος Βαφειάδης αφού μελέτησε τις συνθήκες και όλες τις παραμέτρους αποφάσισε η επιχείρηση αυτή να γίνει στο Λιτόχωρο. Η μικρή κωμόπολη της Πιερίας στους πρόποδες του Ολύμπου πέρασε στην ιστορία σαν ο τόπος από τον οποίο ξεκίνησε η εμφύλια σύγκρουση στη χώρα μας.

Στην περιοχή του Ολύμπου υπήρχε μία ομάδα πρώην ελασιτών που παρέμεινε αδρανής. Στελέχη της ήταν ο Φωτεινός, ο Ανδρεάδης και ο Π. Παλάσκας ή Τζαβέλλας. Σε μία βαθιά απρόσιτη σπηλιά, στις 26 Μαρτίου 1946, έγινε η συνάντηση των απεσταλμένων του Βαφειάδη γνωστών τα ψευδώνυμα "Υψηλάντης" και "Πάνος" με τους πρώην ελασίτες προκειμένου να διευθετήσουν τις τελευταίες λεπτομέρειες για την επίθεση στο Λιτόχωρο.

Η επίθεση

Στην κωμόπολη της Πιερίας ήταν στρατωνισμένες δυνάμεις Χωροφυλακής και μία διμοιρία εθνοφυλάκων σε δύο χωριστά κτίρια που απείχαν μεταξύ τους 300 μέτρα. Οι αντάρτες είχαν σκοπό να χτυπήσουν και τα δύο κτίρια και να εξοντώσουν όσους στρατωνίζονταν σε αυτά. Η ενέργεια αυτή καθορίστηκε να γίνει το βράδυ της 30ης προς 31η Μαρτίου 1946.
Η επίθεση ήταν αιφνιδιαστική και οι αντάρτες πέτυχαν τον σκοπό τους. Τα δύο κτίρια χτυπήθηκαν και κάηκαν το ένα μετά το άλλο. Οι χωροφύλακες και οι εθνοφύλακες αντιστάθηκαν πεισματικά αλλά είχαν πολύ βαριές απώλειες. 9 χωροφύλακες και 3 εθνοφύλακες (2 λοχίες κι ένας στρατιώτης) σκοτώθηκαν. Οι αντάρτες αποχώρησαν το πρωί με 4 αιχμαλώτους και αρκετά όπλα. Η σύγκρουση αυτή πέρασε μάλλον "στα ψιλά", καθώς θεωρήθηκε ως ένα (προ)εκλογικό επεισόδιο.

Το Υπουργείο Δημοσίας Τάξεως μόλις την 1η Απριλίου 1946 εξέδωσε την παρακάτω ανακοίνωση:
"Κατά τηλεγράφημα του Διοικητού Χωροφυλακής Κατερίνης, την ώραν 23.30' της 30ής Μαρτίου συμμορία εξ εκατό και πλέον κομμουνιστών, οπλισμένων δι' αυτομάτων όπλων και όλμων, προσέβαλλον δολοφονικώς τους εις τον Σταθμόν Χωροφυλακής Λιτοχώρου Κατερίνης στρατωνιζομένους άνδρας της Χωροφυλακής και Εθνοφυλακής, οίτινες προορίζοντο διά την τήρησιν της τάξεως κατά τας εκλογάς. Επηκολούθησε συμπλοκή διαρκέσασα πλέον της ώρας, καθ' ην το οίκημα του Σταθμού Χωροφυλακής ανεφλέγη εκ των βλημάτων όλμων. Κατά ταύτην εφονεύθησαν 6 χωροφύλακες, 2 λοχίαι, 2 στρατιώται και ετραυματίσθησαν 2 χωροφύλακες. Η συμμορία, μετά την πραγματοποίησιν του εγκληματικού σχεδίου της, ετράπη προς την ορεινήν δασώδη περιοχήν του Ολύμπου».

Ο "καπετάν Μπαρούτας"
Όπως γράφει Δόκτωρ Ιωάννης Παπαφλωράτος:
"Σύμφωνα με τους περισσότερους μελετητές της περιόδου, το γεγονός αυτό σηματοδότησε την έναρξη του λεγόμενου "τρίτου γύρου", "συμμοριτοπολέμου" ή "εμφυλίου πολέμου" (κατά χρονολογική σειρά αναλόγως της ιστορικής πηγής στην οποία ανατρέχει κανείς) ο οποίος διήρκεσε έως την οριστική κατίσχυση του Εθνικού Στρατού στον Γράμμο και το Βίτσι, στα τέλη Αυγούστου 1949".

Και στη συνέχεια:
"Σημειωτέον ότι είχαν προηγηθεί και άλλες επιθέσεις στο Κιλκίς (14/1/1946), την Χαλκιδική (14/3/1946), στην Αυλίδα Βοιωτίας (15/3/1946) και την Λευκάδα (23/3/1946). Επίσης μικροσυμπλοκές σημειώθηκαν στο Άστρος Κυνουρίας, την Γιαννιτσά Καλαμών, την Δροσιά Εδέσσης και τη Σάμη Κεφαλληνίας από 13 έως 23 Μαρτίου 1946".

Ποιος ήταν όμως ο επικεφαλής των ανταρτών;
Όπως γράφει ο Σόλων Γρηγοριάδης, στην κοινή γνώμη δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι αρχηγός τους ήταν ο καπετάν Μπαρούτας (Θωμάς Λούλης) ο οποίος κινούνταν εκείνη την περίοδο στην περιοχή Βερμίου-Πιερίων. Έχοντας σημειώσει κάποιες επιτυχίες, ο "θρύλος" του απέδωσε και την επίθεση στο Λιτόχωρο. Όμως ο καπετάν Μπαρούτας δεν πήρε μέρος σε αυτή. Ωστόσο άθελά του οικειοποιήθηκε τη δόξα και το όνομά του έγινε θρυλικό για τους κομμουνιστές. Τη διοίκηση των ανταρτών στο Λιτόχωρο την είχε ο "Υψηλάντης" (Αλέξανδρος Ρόσσιος). Ο καπετάν Μπαρούτας ο οποίος επικηρύχθηκε για 10 εκατομμύρια δραχμές, σκοτώθηκε στις 18 Ιουλίου 1946 σε συμπλοκή με απόσπασμα χωροφυλακής στην περιοχή του Κάτω Βερμίου.

Οι απόψεις των δύο πλευρών για το Λιτόχωρο
Στην εφημερίδα "Ακρόπολις" της 3ης Απριλίου 1946 γίνεται εκτενής αναφορά για τη συμπλοκή στο Λιτόχωρο:
" Οι συμμορίται είχον καταλάβει όλα τα δεσπόζοντα του στόχου σημεία, ακόμη δε και το κωδωνοστάσιον της εκκλησίας εις το οποίον είχον τοποθετήσει πολύβόλα. Εχρησιμοποίησαν βαρείς ιταλικούς όλμους, πολυβόλα, αυτόματα και χειροβομβίδας… Οι χωροφύλακες και οι στρατιώται παρά τον αιφνιδιασμόν κατέλαβον θέσεις και ήρχισαν αμυνόμενοι. Αποδεκατισμένοι, καιόμενοι εντός των ερειπίων και αποπνιγόμενοι από τους καπνούς, ημύνθησαν οι ηρωικοί άνδρες επί εξάωρον έως τα ξημερώματα, υπό τα όμματα χιλιάδων κατοίκων… Όλοι οι φονευθέντες χωροφύλακες ήσαν νέοι, αποφοιτήσαντες μόλις προ μηνός εκ της Σχολής Χωροφυλακής".

Η αντάρτικη εφημερίδα του βουνού "Εξόρμηση" στο φύλλο της 28ης Οκτωβρίου 1947, έγραψε τα εξής: "Στις 26 Μάρτη (ενν. του 1946) σε μια σπηλιά οι καταδιωκόμενοι αγωνιστές του Ολύμπου υποδέχονται με συγκινητικές εκδηλώσεις τους παλιούς ηγέτες Πάνο, Υψηλάντη κλπ. Όλοι μαζί αποφασίζουν πως από δω και πέρα πρέπει να υπερασπίσουν τη ζωή τους και τη ζωή του δημοκρατικού λαού πιο ενεργητικά.
Οι λίγοι εκείνοι καταδιωκόμενοι αγωνιστές αποφάσισαν να γίνει μία ένοπλη ενέργεια που θα έχει την έννοια της προειδοποίησης προς το μοναρχοφασισμό από μέρος του λαού. Στόχος της ένοπλης ενέργειες διαλέχτηκε το Λιτόχωρο όπου οι τρομοκράτες έχουν σακατέψει το λαό με τα βασανιστήρια και πολλούς αγωνιστές έχουν δολοφονήσει. Νύχτα 30-31 του Μάρτη οι 33 λαϊκοί αγωνιστές γλιστρούν μέσα στο Λιτόχωρο. Το χωριό σείεται από τα πυρά. Βροντάει ο Όλυμπος, ξαναβροντάει...".

Η τρομοκρατία της άλλης πλευράς
Είχαμε αναφερθεί ακροθιγώς στο άρθρο μας για τις εκλογές στις 31/3/1946 στην τρομοκρατία που ασκούσε η Δεξιά με διάφορους τρόπους όλο το προηγούμενο διάστημα. Ένας από τους στόχους της ήταν οι δημόσιοι υπάλληλοι και όσοι εργάζονταν σε μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίοι απειλούνταν ανοιχτά από τον τύπο της εποχής. Χαρακτηριστικά είναι τα παρακάτω δημοσιεύματα:
"Ελέγαμεν όμως ότι οι Δημόσιοι Υπάλληλοι είναι το Κράτος και η Πατρίς και δεν έχουν δικαίωμα να προδίδουν ούτε συνεπώς να απόσχουν των εκλογών. Αυτό οφείλουν να το καταλάβουν. Αλλά αν δεν το καταλάβουν; Αν είναι ποτισμένοι τόσο πολύ από το "όπιον των λαών" τον κομμουνισμόν. Αν είναι, πρέπει να καταλάβουν κάτι άλλο, ότι δεν έχουν θέση εις το Κράτος, Πατρίδα, Ελλάδα. Τούτο πρέπει να το καταλάβουν από μόνοι των. Δια να μην χρειασθεί μετά τας εκλογάς να εξετασθούν τα εκλογικά βιβλιάρια. Αν είναι σφραγισμένα ή ασφράγιστα…".
("Βραδυνή", 19/3/1946)
"Διότι ο εκλογεύς γνωρίζει ότι το λευκόν του βιβλιάριον θα είναι δι' αυτόν καταδίκη και καθημερινή ευκαιρία διωγμού ή παραγκωνισμού ή αποκλεισμού από κάθε συμμετοχήν εις την οργανωμένην κρατικήν ζωήν, ακόμη και από αυτό το δελτίον του άρτου…".
("Εμπρός", 22/3/1946)
"Όλως ιδιαιτέρως πρέπει να τιμωρηθούν οι δημόσιοι λειτουργοί, οι οποίοι θα κάνουν τυχόν απεργίαν ψήφου την προσεχή Κυριακήν: Οι υπάλληλοι του Κράτους οι οποίοι θα προσεπάθουν να μη γίνει Κράτος η Ελλάς, αλλά να διαλυθεί πρέπει να απολυθούν… Όσοι δεν ψηφίσουν την κυριακήν να τιμωρηθούν…"
("Ακρόπολις", 23/3/1946)
Υπήρχαν όμως και περιστατικά τρομοκρατίας των απλών πολιτών. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά δικαστικού αντιπροσώπου της περιοχής του Δομοκού προς το Υπουργείο Εσωτερικών:

" Κατά πληροφορίας δοθείσης μοι υπό των πλείστων κάτοικων, τη νύκτα της 29ης Μαρτίου 1946, άνω των τριάκοντα (30) ένοπλοι ληστοσυμμορίται υπό τον ληστήν Μπουζιάναν περιεκύκλωσαν το χωρίον και ήρχισον πυροβολούντες με αυτόματα, τινές δε εξ αυτών εισήλθον εν αυτώ και εις τας οικίας ορισμένων πολιτών και τους ηπείλησαν λέγοντες ότι όποιος εκ των χωρικών δεν ψηφίσει το μοναρχικόν ψηφοδέλτιον θα φονευθεί υπ' αυτών μέχρι της ερχομένης μετά τας εκλογάς Κυριακής. Κατόπιν τούτου και παρά την θέλησίν των, εκ φόβου εψήφισαν. Τας αυτάς απειλάς εδέχθη κατά την ημέραν των εκλογών και ο διδάσκαλος του χωριού και πλείστοι άλλοι μέσω των μοναρχικών παραγόντων…".

Μετά από μία επίθεση αγνώστων ενόπλων στη διαδρομή Σπάρτης-Κροκεών στις 16 Ιανουαρίου 1946 εναντίον του Γρηγόρη Κοντοβουνήσιου, προέδρου οργάνωσης εθνικοφρόνων Λακωνίας, που είχε σαν αποτέλεσμα να σκοτωθούν ο Κοντοβουνήσιος, ο γιος του και 3 συνοδοί του, ένοπλες ομάδες της Δεξιάς εξαπέλυσαν κύμα αντιποίνων από τη Σπάρτη ως το Γύθειο με πολλούς αριστερούς νεκρούς.

Το βράδυ της 18ης Ιανουαρίου 1946, στην Καλαμάτα, ένοπλοι που, κατά τις αρχές, ήταν μέλη της οργάνωσης "Χ" επιτέθηκαν εναντίον ενός καφενείου όπου σύχναζαν Αριστεροί. Δύο θαμώνες σκοτώθηκαν, πολλοί τραυματίστηκαν και οι αρχές συνέλαβαν 30 άτομα ως εμπλεκόμενα στην επίθεση. Την επόμενη μέρα, 19 Ιανουαρίου, οι Αριστεροί της Καλαμάτας οργάνωσαν συλλαλητήριο διαμαρτυρίας. Ωστόσο, στην πρωτεύουσα της Μεσσηνίας, έγινε εισβολή εκατοντάδων ενόπλων εθνικοφρόνων με επικεφαλής τον Ε. Μαγγανά. Απελευθερώθηκαν οι 30 κρατούμενοι για την επίθεση στο καφενείο και άρχισαν συλλήψεις και εκτελέσεις Αριστερών. Μετά από 24 ώρες, οι ένοπλοι αποχώρησαν στη θέση Γαρδίκι Θουρίας με 50 ομήρους, ορισμένους από τους οποίους ο όχλος λιντσάρισε. Η κυβέρνηση θορυβήθηκε. Καθώς δράστες φαινόταν ότι ήταν οι "Χίτες" της Καλαμάτας, ο Υπουργός Δημόσιας Τάξης Mερκούρης έδωσε εντολή να κλείσουν τα γραφεία της "Χ" σε όλη την Ελλάδα. Μετά από διαπραγματεύσεις, ο Μαγγανάς άφησε ελεύθερους τους ομήρους και κατέφυγε στα βουνά. Στις 21 Μαΐου συνελήφθη έξω από την Πύλο. Μεταφέρθηκε στην Αθήνα, φυλακίστηκε και τελικά αφέθηκε ελεύθερος αργότερα, αν και είχε καταδικαστεί ερήμην σε θάνατο.
Ο Μαγγανάς δεν άργησε να βρει μιμητές. Στην Κεφαλλονιά, σύμφωνα με το νομάρχη, η συμμορία του Φ. Αλυσσανδράτου, απήγαγε 15 Αριστερούς πολίτες από το χωριό Δαυγάτα.
Και ο νομάρχης Αργολιδοκορινθίας Αντωνάκος, σε τηλεγράφημά του προς τον Υπουργό Εσωτερικών αναφέρει (8/2/1946):
"Η κατάστασις είναι πανομοιότυπος εις όλον τον Νομόν… είναι πλέον φανερόν ότι η οργάνωσις εκτελεί διαταγάς εκ των άνω και συμμετέχουν εις αυτήν αξιωματικοί του Στρατού και της Χωροφυλακής πιθανόν δε και δικαστικοί εμπαίζοντες την κυβέρνησιν εις την προσπάθειαν να επιβάλει την τάξιν και να ενεργήσει τιμίας εκλογάς…".

Μια ακόμα εκτίμηση για τις εκλογές του 1946
Τον Φεβρουάριο του 1946, η 2η Ολομέλεια του Κ.Κ.Ε. αποφάσισε ν' ακολουθήσει μια διπλή στρατηγική: αντάρτικο αγώνα μικρής κλίμακας στην ύπαιθρο και νόμιμο πολιτικό αγώνα στις πόλεις. Ο Ζαχαριάδης συνάντησε σημαίνοντα πολιτικά και στρατιωτικά στελέχη στο περιθώριο της Ολομέλειας και ζήτησε να πληροφορηθεί αν μια ένοπλη εξέγερση στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και τις άλλες μεγάλες πόλεις ήταν εφικτή. Η αρνητική απάντησή τους ανέβαλε την έναρξη της ένοπλης φάσης του αγώνα.

Οι Σοβιετικοί που υποδέχθηκαν τον Ιανουάριο του 1946 μια υψηλόβαθμη αντιπροσωπεία του Ε.Α.Μ. με ψυχρότητα ,τους υπέδειξαν αυστηρά να συμμετάσχουν στις εκλογές της 31ης Μαρτίου και να χρησιμοποιήσουν εναλλάξ "νόμιμες μεθόδους και ένοπλο αγώνα".
Ο Στάλιν χωρίς ανοιχτή εμπλοκή της Ε.Σ.Σ.Δ. στην Ελλάδα σκεπτόταν ότι η Μόσχα θα αποκτούσε διέξοδο στο Αιγαίο χωρίς ούτε μία ντουφεκιά. Ήταν η εποχή των κομμουνιστικών καθεστώτων στα Βαλκάνια.
Όπως γράφει ο Σπυρίδων Πλακούδας στο βιβλίο του "Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος (1946-1949): Πεδίο Μάχης του Ψυχρού Πολέμου":
"Αρχεία που αποχαρακτηρίστηκαν πρόσφατα αποδεικνύουν πως η απόφαση για την αποχή αποτέλεσε προσωπική επιλογή του Ζαχαριάδη ενάντια στις επιταγές του Στάλιν. Γιατί όμως επέλεξε ο Ζαχαριάδης την αποχή; Μήπως για να καταγγείλει διεθνώς τις επικείμενες εκλογές βίας και νοθείας; 'Η μήπως για να μην εμποδίσει την άνοδο της Δεξιάς στην εξουσία και ως εκ τούτου να εξωθήσει την Αριστερά σε ένοπλο αγώνα ένεκα της νομοτελειακά βέβαιης καταπίεσης της Δεξιάς άμα τη ανάρρησή της στην εξουσία; Ίσως και τα δύο".

Η συνέχεια είναι γνωστή, τραγική και ολέθρια για τη χώρα μας, που για μια ακόμα φορά πλήρωσε τις εμμονές του ενός ή των λίγων…
Πηγές: ΣΟΛΩΝ ΝΕΟΚ. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ, "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, 1941-1974", POLARIS ΕΚΔΟΣΕΙΣ 2010.
ΤΑΣΟΣ ΒΟΥΡΝΑΣ, "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ", ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΦΩΝ ΤΟΛΙΔΗ, 1981.
ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΠΛΑΚΟΥΔΑΣ, "Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1946-1949): ΠΕΔΙΟ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ", Εκδόσεις Επίκεντρο, 2017.
ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΦΛΩΡΑΤΟΣ, "Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1833-1949), εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ, 2014.