Δωδεκάνησα: Από τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923) ως τις Ιταλοτουρκικές συμφωνίες του 1932

Πάγια πρακτική της Τουρκίας, η οποία έχει κλιμακωθεί τον τελευταίο καιρό, είναι η αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας σε νησιά του Αιγαίου, ιδιαίτερα στα Δωδεκάνησα.
Βέβαια, η ελληνική κυριαρχία τεκμηριώνεται από διεθνείς Συνθήκες που υπόγραψε και η Τουρκία, η οποία παραθέτοντας μια σειρά από έωλους ισχυρισμούς και επιχειρήματα, προσπαθεί να "γκριζάρει" τμήματα του Αρχιπελάγους.

Η Συνθήκη της Λωζάνης (1923)
Ας δούμε τι αναφέρει το άρθρο 6 της Συνθήκης της Λωζάνης:
"… Εκτός αντιθέτων διατάξεων της παρούσης Συνθήκης, τα θαλάσσια όρια (σημ. που για μία ακόμα φορά φαίνεται ότι υπάρχουν…) περιλαμβάνουσι τας νήσους και νησίδια τας κειμένας εις απόστασιν μικροτέραν των τριών (ναυτικών) μιλίων από της ακτής…".

Στο άρθρο 12, διαβάζουμε τα εξής:
"Η ληφθείσα απόφασις τη 13η Φεβρουαρίου 1914 υπό της Συνδιασκέψεως του Λονδίνου εις εκτέλεσιν των άρθρων 5 της Συνθήκης του Λονδίνου της 17ης/30ής Μαΐου 1913, και 15 της Συνθήκης των Αθηνών της 1ης/14ης Νοεμβρίου 1913, η κοινοποιηθείσα εις την ελληνικήν Κυβέρνησιν τη 13 Φεβρουαρίου 1914 και αφορώσα εις την κυριαρχίαν της Ελλάδος επί των νήσων της Ανατολικής Μεσογείου, εκτός της Ίμβρου, Τενέδου και των Λαγουσών νήσων (Μαυρυών), ιδία των νήσων Λήμνου, Σαμοθράκης, Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας, επικυρούται, υπό την επιφύλαξιν των διατάξεων της παρούσης Συνθήκης των συναφών προς τας υπό την κυριαρχίαν της Ιταλίας διατελούσας νήσους, περί ων διαλαμβάνει το άρθρο 15. Εκτός αντιθέτου διατάξεως της παρούσης Συνθήκης, αι νήσοι, αι κέιμεναι εις μικροτέραν απόστασιν των τριών (ναυτικών) μιλίων της ασιατικής ακτής, παραμένουσιν υπό την τουρκικήν κυριαρχίαν".
Και κλείνουμε με το Άρθρο 15.

"Η Τουρκία παραιτείται υπέρ της Ιταλίας παντός δικαιώματος και τίτλου επί των κάτωθι απαριθμουμένων νήσων, τουτέστι της Αστυπάλαιας, Ρόδου, Χάλκης, Καρπάθου, Κάσου, Τήλου, Νισύρου, Καλύμνου, Λέρου, Πάτμου, Λειψούς, Σύμης και Κω, των κατεχομένων νυν υπό της Ιταλίας και των νησίδων των εξ αυτών εξαρτωμένων, ως και της νήσου Καστελορίζου".
Όπως βλέπουμε, στη Συνθήκη της Λωζάνης, δεν γίνεται ονομαστική αναφορά στα εκατοντάδες νησιά των Δωδεκανήσων. Υπάρχει η έκφραση "… και των νησίδων των εξ αυτών εξαρτωμένων…". Το ίδιο γίνεται και με τις Λαγούσες Νήσους που αποδίδονται στην Τουρκία, μαζί με την Ίμβρο και την Τένεδο. Για τις παραβιάσεις της Συνθήκης της Λωζάνης από τους Τούρκους σε Ίμβρο και Τένεδο, έχουμε αναφερθεί εκτενώς. Θεωρούμε ότι η Ελλάδα δεν έχει αξιοποιήσει ούτε στο ελάχιστο, το γεγονός αυτό σε διεθνές επίπεδο.
Όσο για τις Λαγούσες Νήσους, όπως βλέπουμε ΔΕΝ αναφέρονται ονομαστικά. Καταρρίπτεται ένα ακόμα επιχείρημα της Τουρκίας περί μη ονομαστικής αναφοράς των ελληνικών νησιών.

Μήπως θα πρέπει η ελληνική πλευρά να προβάλλει και αυτό το επιχείρημα απέναντι στις τουρκικές αξιώσεις. Υποχωρητική και μοιρολατρική στάση με τη γείτονα χώρα, δεν ωφελεί….
Ας δούμε κάποια επιπλέον στοιχεία για τις Λαγούσες Νήσους. Πιθανότατα είναι η πρώτη φορά που γίνεται αυτό σε ελληνικό Μ.Μ.Ε.
Στη WIKIPEDIA διαβάζουμε ότι είναι γνωστά ως Rabbit Islands (Λαγονήσια) (τουρκ. Tarsan adalari ή Karayer adalari). Πρόκειται για ομάδα νησιών, 7,2 χλμ. από τις μικρασιατικές ακτές, 10 χλμ. βόρεια της Τενέδου και 13 χλμ. από την είσοδο των Δαρδανελίων. Μεγαλύτερο από τα νησιά είναι το Tavsan adasi. Νότια από αυτό, βρίσκονται τα νησιά Pirasa, Orak και Yilan (δυστυχώς δεν βρήκαμε τα ελληνικά τους ονόματα).

Αποδόθηκαν στην Τουρκία με τη Συνθήκη της Λωζάνης, γιατί θεωρείται ότι είναι κομβική ή σημασία τους για τον έλεγχο των Δαρδανελίων. Φαίνεται ότι τα νησιά είναι ακατοίκητα (unhabited) και αποτελούν δημοφιλή προορισμό για καταδύσεις.
Οι Ιταλοί όμως φρόντισαν να περιλάβουν ονομαστικά περισσότερες από 40 νησίδες στο εσωτερικό τους δίκαιο.
Όπως θα δούμε σε μελλοντικό μας άρθρο, 60 χρόνια πριν τη Συνθήκη της Λωζάνης, τα Επτάνησα παραχωρούνται από τη Μ. Βρετανία στην Ελλάδα και ούτε εκεί υπάρχει κάποια ονομαστική αναφορά στα νησιά του Ιονίου.
Να κάνουμε εδώ μια σύντομη και χρήσιμη, νομίζουμε, αναφορά στην ιστορική πορεία των Δωδεκανήσων από τα ύστερα βυζαντινά χρόνια.
Το 1310 πέρασαν από την βυζαντινή κυριαρχία, στα χέρια των Ιωαννιτών Ιπποτών. Οι Οθωμανοί τα κατέλαβαν το 1522. Παρά τη συμμετοχή των Δωδεκανησίων στην Επανάσταση του 1821, τα νησιά έμειναν εκτός των ορίων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Το 1911, ξέσπασε ιταλοτουρκικός πόλεμος. Το 1912, οι Ιταλοί κατέλαβαν τα Δωδεκάνησα, τα οποία μετά από πολλές περιπέτειες αποδόθηκαν στην Ελλάδα το 1946.

Εξαίρεση στην κοινή πορεία των Δωδεκανησίων, αποτέλεσε το Καστελόριζο, το οποίο στην απογραφή του 2011 έχει 498 κατοίκους, αλλά στις αρχές του 20ου αιώνα, ο πληθυσμός του έφτανε τις 12.000! Η μείωση του άρχισε το 1904 – 1905. Τον Μάρτιο του 1913, με τη βοήθεια σώματος Κρητικών, οι κάτοικοι του Καστελόριζου επαναστατούν και ζητούν ένωση με την Ελλάδα.
Αυτό δεν πραγματοποιείται και το νησί για δύο χρόνια αυτοδιοικείται. Με την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, η Γαλλία που επιδίωκε να κάνει το Καστελόριζο ναυτική βάση, το κατέλαβε (28 Δεκεμβρίου 1915).
Ωστόσο, την 1η Μαρτίου 1921 το παραχώρησε στην Ιταλία, έναντι μεγάλης αμοιβής… Στα χρόνια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, υπό γαλλική κυριαρχία, γερμανική πυροβολαρχία στις απέναντι μικρασιατικές ακτές βομβάρδισε το Καστελόριζο. Οι Γάλλοι με την πολύτιμη βοήθεια των ντόπιων, απέκρουσαν τις εχθρικές επιθέσεις. Η Γαλλική Δημοκρατία, τίμησε το νησί στις 23 Οκτωβρίου 1920 με παράσημο ανδρείας και τιμητικό δίπλωμα ([Πηγή: Βικιπαίδεια).
Η έκταση των Δωδεκανήσων, όπως καταγράφηκε από τους Ιταλούς, είναι 2.663 τ. χλμ και ο πληθυσμός τους από το 1923, 102.669 κάτοικοι.
Από το 1923 ως το 1932
Οι Ιταλοί φρόντισαν από το 1928 ως το 1933, να χαρτογραφήσουν λεπτομερώς με σειρά χαρτών του Στρατιωτικού Γεωγραφικού Ινστιτούτου, κλίμακας 1: 25.000, όλα τα νησιά, νησίδες κλπ. των Δωδεκανήσων. Η εργασία αυτή, έγινε από ομάδα ειδικών με ενυπόγραφη αναφορά στον χαρτογράφο και τον ανώτατο, επικεφαλής της ομάδας αξιωματικό.
Το εγχείρημα αυτό, κατά τον ακαδημαϊκό Κ. Σβολόπουλο "… επιβεβαιώνει – και καθευατή – την άσκηση πλήρους, αποτελεσματικής και, αυταπόδεικτα, αδιατάρακτης ιταλικής κυριαρχίας και επί την παράκτιων νησίδων της Μικράς Ασίας".
Στους χάρτες αυτούς απεικονίζονται με απίστευτες λεπτομέρειες οδοί, μονοπάτια, γέφυρες, ποταμοί, χείμαρροι, κάθε είδους οικήματα, ακόμα και παραπήγματα και καλύβες (!), ερείπια διαφόρων μνημείων, φάροι, δάση και φυτείες με αναφορά στο είδος των δέντρων και των φυτών.
Υπήρχε επίσης λεπτομερής καταγραφή των ζώων που υπάρχουν σε κάθε νησί του συμπλέγματος των Δωδεκανήσων!
Εκπρόσωπος της ιταλικής κυβέρνησης σε αναφορά του στις 20 Μαρτίου 1928, κατέγραψε στο Γαϊδουρονήσι (Gaidaro ή Gaidaronissi ονόμαζαν οι Ιταλοί το Αγαθονήσι), 599 κατσίκες, 193 πρόβατα, 35 βόδια, 2 μουλάρια, 2 άλογα, 20 γαϊδούρια, ενώ το προηγούμενο έτος είχε καταγράψει μόλις 449 κατσίκες και 112 πρόβατα! Το (ιταλικό) Στρατιωτικό Γεωγραφικό Ινστιτούτο, είχε αποτυπώσει τη ζώνη ιταλικής κυριαρχίας επί του νησιωτικού συμπλέγματος των Δωδεκανήσων σε ενιαίο χάρτη, κλίμακας 1: 500.000.
Ο χάρτης αυτός, επιλέχθηκε από το Βρετανικό Ναυαρχείο για να αναπαραχθεί τυπογραφικά για λογαριασμό του το 1931, με τίτλο:
"Italian Islands in the Aegean Sea, reproduced from map prepared by Istituto Geografico Militare, 1928".

Η ιταλοτουρκική ΣυμφωνίΑ του 1932.
Παρά τα όσα συμφωνήθηκαν στη Λωζάνη, τα οριστικά σύνορα μεταξύ Τουρκίας και Ιταλίας καθορίστηκαν τα επόμενα χρόνια.
Στις 27 Σεπτεμβρίου 1927, ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο χωρών. Στις 30 Μαΐου 1930, τα δύο μέρη, με ειδική συμφωνία (compromise) που άρχισε να ισχύει τον Αύγουστο του 1931, συμφώνησαν να παραπεμφθεί στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, το ζήτημα σχετικά με τα χωρικά ύδατα του Καστελόριζου και της απέναντι ακτής. Ωστόσο πριν τη συζήτηση του θέματος στη Χάγη, οι δύο πλευρές συμφώνησαν και έτσι η Στρογγύλη με τον φάρο της παρέμεινε στην ιταλική πλευρά, ενώ η νησίδα Καρά – Αντά (τουρκ. Kara Ada = Μαύρο Νησί) γνωστή και με το ελληνικό της όνομα Αρκός και ορισμένα ακόμα νησιά, τα οποία θα δούμε στη συνέχεια, παραχωρήθηκε στην Τουρκία.
Το Διεθνές Δικαστήριο στις 26 Ιανουαρίου 1933 κήρυξε την υπόθεση λήξασα.
Όπως θα δούμε, με τις ιταλοτουρκικές Συμφωνίες του 1932, η Τουρκία, η οποία σήμερα τις αμφισβητεί, όχι μόνο δεν έχασε κάτι, αλλά αντίθετα βρέθηκε κερδισμένη, καθώς πέρασαν στην κυριαρχία της 20 και πλέον νησιά (!), καθώς στη Λωζάνη είχε αποδεχθεί ότι δεν έχει καμία αξίωση στα Δωδεκάνησα.
Μήπως πρέπει να θέσουμε κι εμείς με τη σειρά μας, θέμα κυριαρχίας κάποιων τουρκικών (από το 1932) νησίδων;
Ας δούμε εκτενέστερα ορισμένα άρθρα της Συμφωνίας που υπογράφτηκε στις 4 Ιανουαρίου 1932:
Άρθρον 1.
Η ιταλική Κυβέρνησις αναγνωρίζει την κυριαρχίαν της Τουρκίας επί των κάτωθι αναφερομένων νησίδων Βόλος (Volo – Gatal – Ada), Όχεντρα (Ochendra – Urentire), Φουρνάκια (Fournachia – Furnakya), Κάτω Βόλος (Kato Volo – Katovolo), Πρασούδι (Prassoudi – Prasudi), νοτιοανατολικά του Κάτω Βόλου (south – east of Catovolo).
Αι νησίδες του Τοχαλότα (Tchatallota), Πηγή (Pighi), Νησί της Πηγής (Ρετζίφ), Αγριελιά (Agricelia reef, reef = ύφαλος ή σκόπελος) Προυσεκλής (Βράχος) (Proussecliss rock), Πάνω Μάκρη (Pano Makri), Κάτω Μάκρη (Κάτω Μάκρη περιλαμβανομένων και των βράχων (including the rocks), Μαραθών (Marathi), Ρόκι Βουτσάκι (Roccie Voutzaki – Rocci Vutchaki), Ντάτσια (Dacia – Dasya) (σημ. πρόκειται προφανώς για νησί με πλούσια βλάστηση με το ελληνικό όνομα Δασιά, λέξη που υπάρχει ήδη στα ομηρικά έπη), Νησί της Ντάτσιας (Nissi – Tις Dacia), Πρασούδι (Prassoudi), βόρεια της Ντά(τ)σιας (north of Dacia), Αλιμεντάρια (Alimentarya), Καράβολα (Karavola).
Άρθρον 2.
Η νησίς του Καρά – Αντά, κειμένη εντός του Κόλπου του Μπουντρούμ (Αλικαρνασσού), θα ανήκει επίσης εις την Τουρκία
Άρθρον 3.
Αντιθέτως, η τουρκική Κυβέρνησις αναγνωρίζει την κυριαρχίαν της Ιταλίας επί των νησίδων των κειμένων εντός της ζώνης της οριζομένης υπό της περιμέτρου του κύκλου ο οποίος θα έχει ως κέντρον τον θόλον της εκκλησίας της πόλεως του Καστελορίζου και ως ακτίνα την απόστασιν μεταξύ του κέντρου τούτου και του ακρωτηρίου του Αγίου Στεφάνου (κατεύθυνσις του ανέμου) τουτέστιν:
Ψωραδιά, Πολυφάδος, Άγιος Γεώργιος (δύο νήσοι αναφερόμενοι εις τον αγγλικόν Χάρτην αριθμ. 236, Άγιος Γεώργιος, αυτή νοτίως και Αγριελαία, αυτή προς Βορράν), Ψωμί ,(Στρογγυλό, αγγλικός Χάρτης, αριθμ. 236), Κουτσουμπόρα (Κουτούμπας), βράχοι Μαύρο Ποϊνάκι, Μαύρο Ποϊνί.
Εκτός των νησίδων τούτων, των κειμένων εντός της ανωτέρω αναφερομένης περιμέτρου, αι νησίδες του Αγίου Γεωργίου (Ρω), Δραγονέρα, Ρω(ς) και Υψηλή (Στρογγυλή) θα ανήκωσιν επίσης εις την Ιταλίαν.
Άρθρον 4.
Εξυπακούεται ότι όλαι αι νήσοι και όλαι αι νησίδες και οι βράχοι οι κείμενοι εκατέρωθεν της διαχωριστικής γραμμής των υδάτων ως αύτη καθορίζεται υπό της παρούσης Συμβάσεως είτε αι ονομασίαι αυτών αναφέρονται εις ταύτην είτε όχι, θα ανήκουν εις το κράτος εις την κυριαρχίαν του οποίου υπόκειται η ζώνη εντός της οποίας ευρίσκονται αι ανωτέρω νήσοι, νησίδες και βράχοι.
Στο Άρθρο 5 γίνεται ο καθορισμός των χωρικών υδάτων μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας στην περιοχή Καστελόριζου και λεπτομερής αναφορά των σημείων από τα οποία αυτά καθορίζονται.
Άρθρον 6
Αι ονομασίαι των προαναφερθεισών τοποθεσιών έχουν ληφθεί από τον Ιταλικόν χάρτην αρ.624, τον Γαλλικόν αρ.5551, και τον Αγγλικόν αρ.236.
Τα Υψηλά Συμβαλλόμενα Μέρη συμφωνούν ότι εις περίπτωσιν διαφοράς μεταξύ του κειμένου της παρούσης Συμβάσεως και των συνημμένων Χαρτών θα ληφθεί υπ’ όψιν το κείμενον της Συμβάσεως.
Τέλος στο Άρθρο 7, γίνεται αναφορά σε διαδικαστικά θέματα επικύρωσης της Συνθήκης, την οποία υπογράφουν ο Ιταλός βαρόνος Pompeo Aloisi και ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Terfik Rustu Aras, ο οποίος στις 4/1/1932, έγραφε στον Aloisi:
«Η συνθήκη την οποία υπογράψαμε με την παρούσα ημερομηνία, έχοντας έτσι ρυθμίσει κατ’ ευχήν την οροθέτηση των θαλασσίων συνόρων των νήσων και νησίδων του Αιγαίου, των οποίων η κυριότητα υπήρξε μέχρι σήμερα αντικείμενο αμφισβητήσεως μεταξύ μας και έχοντας αποδεχθεί το γεγονός ότι ολόκληρη απομένουσα θαλάσσια ιταλοτουρκική μεθόριος δεν αποτελεί αντικείμενο καμιάς διαφοράς οποιασδήποτε φύσεως μεταξύ των δύο μερών, έχω την τιμή να απευθυνθώ προς την Εξοχότητά σας την πρόταση να προχωρήσετε αμέσως στην διαγράμμισιν αυτού του τμήματος των συνόρων και να σας παρακαλέσω να μου γνωρίσετε αν η Κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειοτάτης του Βασιλέως είναι διατεθειμένη να ορίσει τους τεχνικούς που θα τεθούν επί το έργον μαζί με τους Τούρκους συναδέλφους των».

Το Πρωτόκολλο της 28ης Δεκεμβρίου 1932.
Στο υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας στην Άγκυρα στις 28 Δεκεμβρίου 1932, συναντήθηκαν ο Ιταλός Πλοίαρχος Roberto Soldati, Ναυτικός και Αεροπορικός Ακόλουθος της Ιταλίας στην Τουρκία και οι Τούρκοι Saip Bey, Ertugrul Bey, Asim Bey και Hayrettin Bey προκειμένου να «προβούν εις τον περαιτέρω καθορισμόν του εναπομένοντος τμήματος των ιταλοτουρκικών θαλασσίων συνόρων, το οποίον ουδεμιάς αμφισβητήσεως αποτελεί αντικείμενον…".
"Κατόπιν τούτου, αι δύο Αντιπροσωπείαι δια κοινής συμφωνίας εχάραξαν επί των Αγγλικών Υδρογραφικών Χαρτών αριθμ. 236, 872 και 1546 την οροθετικήν γραμμήν η οποία διέρχεται εκ των ακολούθων σημείων".
Ακολουθούν 37 σημεία που καθορίζουν την οροθετική γραμμή. Ένα από αυτά, το σημείο 30 βρίσκεται στο μέσο της αποστάσεως μεταξύ των Ιμίων και της νησίδας Κάτο της Ανατολίας (Δείτε σχετικό άρθρο μας για τουρκικό και ιταλικό χάρτη που δείχνουν ξεκάθαρα ότι τα Ίμια είναι ελληνικά).
Το Πρωτόκολλο επισυνάφθηκε στη Συμφωνία της 4ης Ιανουαρίου 1932 και επειδή θεωρήθηκε συμπλήρωμα της συμφωνίας δεν χρειαζόταν να πρωτοκολληθεί στην Κοινωνία των Εθνών (πρόδρομο του ΟΗΕ).
"Αυτό επιβεβαιώνει σήμερα και η τότε ενδιαφερόμενη Ιταλία. Το κείμενο της Διασκέψεως αναφέρει ότι η γραμμή των συνόρων διερχομένη δια των 51 καθοριζομένων σημείων, ενούται με το νότιον όριον των θαλασσίων ελληνοτουρκικών συνόρων ως ταύτα καθορίζονται εις το άρθρον 12 της μετά της Τουρκίας Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάνης της 24ης Ιουλίου 1923".
Όταν τα Δωδεκάνησα ενσωματώθηκαν στο ελληνικό κράτος, τα κείμενα της Συμφωνίας (4/1/1932) και του Πρωτοκόλλου (28/12/1932), ενσωματωμένα μαζί με το κείμενο της Συνθήκης στη Διάσκεψη της Ειρήνης, έγιναν Νόμος του Κράτους (νόμος 518, 9 Ιανουαρίου 1948).
Η μόνη αλλαγή που έγινε είναι η αντικατάσταση στις Συνθήκες, της φράσης "ιταλοτουρκικών συνόρων" από το "ελληνοτουρκικών συνόρων".
Έτσι ξεκινούσε η διάδοχος κατάσταση. Η Ελλάδα, διαδεχόμενη την Ιταλία στην κυριαρχία των Δωδεκανήσων ("διάδοχο κράτος"), "κληρονόμησε" ό, τι έλεγχε αυτή προηγουμένως.
(Τα περισσότερα από τα στοιχεία του κεφαλαίου αυτού, προέρχονται από το βιβλίο του Κώστα Τσαλαχούρη "ΙΜΙΑ. Το Χρονικό της Χάραξης των Συνόρων της Δωδεκανήσου (1932 – 1947)".
Όπως είδαμε λοιπόν, η Τουρκία σχεδόν αμέσως μετά τη υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης, δεν δεχόταν όσα είχε υπογράψει και άρχισε να ζητά…
Στις 24 Σεπτεμβρίου 1927, έφτασε στη Ρόδο τουρκική αντιπροσωπεία από τους Μπεντή Βέη και Ιμπραήμ Μουαμάρ Βέη, οι οποίοι έγιναν δεκτοί από τον Ιταλό διοικητή των Δωδεκανήσων Μάριο Λάγκο.
Ο πρόξενος της Ελλάδας στη Ρόδο Αναστάσιος Λιανόπουλος, είχε την πληροφορία ότι οι Τούρκοι "θα εγείρωσιν αξιώσεις επί την περί το Καστελόριζο νησιδίων, των οποίων θα ζητήσωσιν την αναγνώρισιν της υπαγωγής υπό την τουρκικήν κυριαρχίαν".
Οι Ιταλοί αντιπρόσωποι Κριβελάρι και Μαρόνι ήταν ιδιαίτερα μετριοπαθείς, κατά τον Έλληνα πρόξενο.
Στις 12 Οκτωβρίου 1927, η ιταλοτουρκική επιτροπή πήγε στο Καστελόριζο για επιτόπια μελέτη του ζητήματος. «Και τα δύο, εν τούτοις, μέρη φαίνονται διατεθειμένα να υποστηρίξωσιν τας απόψεις των και να διεκδικήσωσιν πεισματωδώς τας περί το Καστελόριζον νησίδας, εις τας ακτάς των οποίων οι δε κάτοικοι Καστελόριζου και μικρασιατικής ακτής αλιεύουσιν».
Τελικά η Τουρκία, βρέθηκε το 1932 με περίπου είκοσι νησιά, νησίδες κλπ., από την κυριότητα των οποίων είχε παραιτηθεί το 1923!
"Η Άγκυρα αρνείται να αναγνωρίσει την ισχύ του Πρωτοκόλλου της 28/12/1932, ως μη επικυρωμένου από την τουρκική Εθνοσυνέλευση και μη κατατεθειμένου στη Γραμματεία της Κοινωνίας των Εθνών, δεν αίρει το γεγονός ότι τόσο με τη συνομολόγηση του Πρωτοκόλλου από επίσημους αντιπροσώπους των δύο κρατών όσο και στη συνέχεια, μέσω της αλληλογραφίας μεταξύ των δύο υπουργών Εξωτερικών, το συγκεκριμένο καθεστώς της ιταλικής κυριαρχίας, όχι μόνο δεν αμφισβητήθηκε, αλλά και έγινε ρητά αποδεκτό από την τουρκική πλευρά".
(Κων/νος Σβολόπουλος, "Το Καθεστώς των Νησίδων στο Νοτιοανατολικό Αιγαίο. Η Μαρτυρία των Πηγών".
Αλλά και ο Δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος στο βιβλίο του "ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ", γράφει σχετικά με το Πρωτόκολλο του 1932 και την όψιμη άρνηση της Άγκυρας να αναγνωρίσει των εγκυρότητά του:

"Εντούτοις, πολλοί γνωστοί διεθνολόγοι (όπως ο καθηγητής Χρ. Ροζάκης) σημειώνουν ότι τα ανωτέρω δεν αίρουν το γεγονός της υπάρξεως του κειμένου, το οποίο υπεγράφη από επίσημους απεσταλμένους δύο κρατών. Επιπλέον, μετά την υπογραφή του, υπήρξε ανταλλαγή εγγράφων μεταξύ των υπουργών των δύο κρατών (δηλ. της Ιταλίας και της Τουρκίας), από την οποία προκύπτει σαφώς η αποδοχή του περιεχομένου που από τουρκικής πλευράς. Τέλος, η απτή παραδοχή από την Τουρκία ότι το κείμενο του Πρωτοκόλλου του Δεκεμβρίου του 1932 αποτελεί "αναπόσπαστο τμήμα του συμφώνου της 4ης Ιανουαρίου 1932 καταρρίπτει πλήρως τον ισχυρισμό αυτό. Αυτή η παραδοχή έγινε την 20η Νοεμβρίου 1935".
Να ευχαριστήσουμε, για μία ακόμα φορά τον Δρα Ιωάννη Παπαφλωράτο που μας έδωσε πρόθυμα την άδεια να χρησιμοποιήσουμε στοιχεία από το βιβλίο του και κάποιες χρήσιμες διευκρινίσεις, σε καίρια σημεία που απέχουν πολύ από τις δικές μας γνώσεις.
Ίσως το άρθρο αυτό με την παράθεση Συνθηκών, Άρθρων, πολλές αναφορές σε νησίδες κλπ. να είναι λίγο κουραστικό, αλλά θεωρούμε ότι είναι απαραίτητη η σφαιρική γνώση όλων των παραμέτρων του θέματος "ελληνοτουρκικά σύνορα στα Δωδεκάνησα".
Για 40 και πλέον χρόνια, η Τουρκία δεν είχε εγείρει αξιώσεις στο Αιγαίο έναντι της Ελλάδας. Μάλιστα, το 1953, "ο επίσημος εκπρόσωπος του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών επιβεβαίωσε (μετά από πολύμηνη έρευνα) ότι η οροθετική γραμμή μεταξύ των Δωδεκανήσων και των Μικρασιατικών παραλίων συνέπιπτε με αυτήν που είχε περιγράψει ο ομόλογός του στο ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, λίγες ημέρες νωρίτερα. Τα σχετικά έγγραφα είναι λίαν αποκαλυπτικά και ανευρέθηκαν από τον καθηγητή και ακαδημαϊκό κ. Κων. Σβολόπουλο στα βρετανικά Αρχεία", γράφει ο Δρ. Ιωάννης Παπαφλωράτος.

Η Τουρκία άρχισε να δημιουργεί προβλήματα στο Αιγαίο μετά την ανακάλυψη υποθαλάσσιου πλούτου στο Αρχιπέλαγος (1973-1974). Με αυτό το θέμα και τον ιδιότυπο αεροπορικό "αποκλεισμό" που προσπάθησε να επιβάλλει η Τουρκία στο Αιγαίο, θα ασχοληθούμε σε μελλοντικό μας άρθρο.
Πηγές: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΒΟΛΟΠΟΥΛΟΣ, "Το Καθεστώς των Νησίδων στο Νοτιοανατολικό Αιγαίο. Η Μαρτυρία των Πηγών", ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ-Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ, 2000.
ΙΩΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΦΛΩΡΑΤΟΣ, "ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ", εκδ. ΣΑΚΚΟΥΛΑ, 2017.
ΚΩΣΤΑΣ Φ. ΤΣΑΛΑΧΟΥΡΗΣ, "Το Χρονικό της Χάραξης των Συνόρων της Δωδεκανήσου (1932-1947)", εκδ. ΤΡΟΧΑΛΙΑ, 1997.
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ " ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΣ. Η ΜΑΚΡΑ ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ", ΕΡΕΥΝΑ-ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΛΕΝΑ ΔΙΒΑΝΗ ΦΩΤΕΙΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, εκδ. ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ 1996.
ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΧΡ. ΓΕΩΡΓΟΥΛΗΣ- ΣΥΜΕΩΝ Α. ΣΟΛΤΑΡΙΔΗΣ "ΙΜΙΑ Η ΑΝΑΜΦΙΣΒΗΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ", εκδ. "ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ", Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ, 1996.
ΑΓΓΕΛΟΣ Μ. ΣΥΡΙΓΟΣ, "Ελληνοτουρκικές Σχέσεις", εκδ. ΠΑΤΑΚΗ 2016.