Η γλώσσα των νέων: Από την «Αρωγή και την ευδοκίμηση» στο Lol και το Yolo

Για κάποιον ανεξήγητο λόγο, κάθε Υπουργός Παιδείας και θρησκευμάτων στη χώρα μας, παρουσιάζει ένα καινούργιο ή τροποποιεί το ήδη υπάρχον, σύστημα εισαγωγής στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, οι μαθητές της Α’ και της Β’ Λυκείου, πολύ συχνά να εξετάζονται με νέο σύστημα για να εισαχθούν σε Α.Ε.Ι.-Τ.Ε.Ι., όταν φοιτούν στη Γ’ Λυκείου. Πρόσφατη είναι η ανακοίνωση του Υπουργού Παιδείας Κωνσταντίνου Γαβρόγλου για τις νέες αλλαγές στις Πανελλαδικές Εξετάσεις. Θύελλα αντιδράσεων προκάλεσε η απόφαση για κατάργηση των Λατινικών στις εξετάσεις αυτές και η αντικατάσταση τους από την Κοινωνιολογία. Είχε προηγηθεί η κατάργηση της μετάφρασης του «γνωστού» αρχαιοελληνικού κειμένου στις Πανελλαδικές, με το επιχείρημα ότι οι μαθητές την αποστηθίζουν μηχανικά. Οι Φιλόλογοι που θίγονται ιδιαίτερα από αυτές τις αποφάσεις, πρωτοστατούν στις αντιδράσεις κάνοντας λόγο για «χαριστική βολή» στην κλασική παιδεία.

Το ζήτημα βέβαια με τις Πανελλαδικές (ή όπως αλλιώς ονομάζονταν) εξετάσεις, δεν είναι τωρινό. Από τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης οι αλλαγές στα βιβλία, στα σχολικά προγράμματα και τα εκπαιδευτικά συστήματα, δημιούργησαν πολλά προβλήματα και πυροδότησαν μεγάλες αντιδράσεις.

Το σύστημα με τις «δέσμες»

Από το ακαδημαϊκό έτος 1982-1983, άρχισε να εφαρμόζεται το σύστημα εισαγωγής σε Α.Ε.Ι.. και Τ.Ε.Ι. με τις λεγόμενες «δέσμες». Κάθε μαθητής/μαθήτρια της Γ’
Λυκείου επέλεγε μία από τις τέσσερις δέσμες και εξεταζόταν σε τέσσερα μαθήματα, ανάλογα με τη δέσμη που είχε επιλέξει. Κοινό μάθημα για όλες τις δέσμες ήταν η έκθεση.

Στις αρχές Ιουνίου 1985, με υπουργό Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων τον Απόστολο Κακλαμάνη, το θέμα της έκθεσης στις Πανελλήνιες ήταν το εξής:
«Ο άνθρωπος ο αποφασισμένος να μάθει πολλά γράμματα και να διαπρέψει σε μια επιστήμη ή σε μια τέχνη δεν αποβλέπει πια, κατά την επικρατούσα αντίληψη, στην προσωπική του μόνο ευδοκίμηση. Προσφέρει και στους άλλους πολύτιμη αρωγή»
(Από δοκίμιο του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου).

Στα εξεταστικά κέντρα επικρατεί πανικός και αμηχανία μεταξύ των υποψηφίων. Οι λέξεις «ευδοκίμηση» και «αρωγή», φαίνεται ότι είναι παντελώς άγνωστες σε μεγάλη, τη συντριπτική, μερίδα των υποψηφίων. Ορισμένοι υποψήφιοι ζητούν να τους εξηγηθεί το νόημα των δύο λέξεων. Κάποιοι δίνουν λευκή κόλλα, κάποιοι άλλοι βγαίνουν εκτός θέματος και γενικά η αποτυχία, σ΄ ένα σχετικά προσιτό μάθημα όπως η έκθεση, είναι τεράστια.
Καθώς τότε δεν υπήρχε διαδίκτυο, ούτε κανάλια, παρά μόνο η ΕΡΤ, τον …χορό των διαμαρτυριών και των αντιδράσεων, σέρνουν οι εφημερίδες της εποχής.
Το εντυπωσιακό είναι ότι σε πρωτοσέλιδα σχόλια εφημερίδων, άρθρα, επιστολές αναγνωστών κλπ. εκτός από τους εκπαιδευτικούς σχεδιασμούς της μεταπολίτευσης κατηγορούνται ή μάλλον ελεεινολογούνται, οι νέοι της εποχής (σημερινοί πενηντάρηδες…) για την «κατάντια» τους. Τους επιρρίπτονται ευθύνες για τη «συρρικνωμένη» και «γεμάτη ξένα δάνεια» γλώσσα που μιλούν και για το ότι «δεν έχουν καμία γνώση της αρχαίας μας κληρονομιάς».

Πολύ γρήγορα, η συζήτηση ξεφεύγει από την αρωγή και την ευδοκίμηση και επικεντρώνεται στο γλωσσικό ζήτημα, που ταλάνιζε για πολλές δεκαετίες τη χώρα μας. Η επικράτηση της δημοτικής και η περιθωριοποίηση της καθαρεύουσας, δαιμονοποιούνται από κάποιους και θεωρούνται υπεύθυνες για τη γλωσσική ένδεια. Να μην ξεχνάμε, ότι η καθιέρωση της δημοτικής έγινε με το νόμο 309/1976 από την πρώτη μεταπολιτευτική κυβέρνηση Καραμανλή με πρωτεργάτη τον Υπουργό Παιδείας Γεώργιο Ράλλη και ψηφίστηκε από ολόκληρη την εθνική αντιπροσωπεία. Η απόφαση αυτή, περιέχεται στο ΦΕΚ 100/1976.
Οι επικριτές-κινδυνολόγοι, που ήδη από την ψήφιση του σχετικού νόμου ξιφουλκούσαν εναντίον του, βρίσκουν την κατάλληλη αφορμή το 1985 να επανέλθουν. Θεωρούν ότι και η κατάργηση της διδασκαλίας των αρχαίων (από το πρωτότυπο κείμενο) στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου, όπως θεσπίστηκε επίσης το 1976 αλλά και η καθιέρωση του μονοτονικού συστήματος το 1982, είχαν σαν αποτέλεσμα τη φθορά και κακοποίηση της ελληνικής γλώσσας με την αποκοπή της από τις ρίζες της και του διωγμού βασικών και ζωτικών λόγιων στοιχείων της.

Στις 27 Ιουνίου 1985 το περιοδικό ‘’Ταχυδρόμος’’, κυκλοφόρησε με ένα καταπληκτικό ρεπορτάζ, με την υπογραφή του εξαίρετου δημοσιογράφου Φώτη Γεωργελέ. Ο δημοσιογράφος είχε διενεργήσει στο σχολικό συγκρότημα της Γκράβας, ενώ ακόμα οι εξετάσεις για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση συνεχίζονταν, έρευνα για την γλωσσική (αν) επάρκεια των νέων. Τίτλος του ρεπορτάζ :

‘’ΓΚΑΛΟΠ ΣΤΟΥΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΥΣ ΤΩΝ ΑΕΙ.

Όταν ο <<λίβελλος>> σημαίνει …<<ένδυμα>>.

Ας δούμε τις χαρακτηριστικές απαντήσεις που έδωσαν οι δεκαοχτάρηδες εκείνης της εποχής στις ερωτήσεις του δημοσιογράφου.

Τι σημαίνει η λέξη ‘’ΑΒΑΤΟΣ’’;

(Σωστό: Απρόσιτος, απάτητος, ιερός) .(Σύμφωνα με το περιοδικό) ρωτήθηκαν 102 μαθητές και μαθήτριες. Σωστά απάντησαν οι 69 (39 αγόρια και 30 κορίτσια). Λάθος, οι 33 (19 αγόρια και 14 κορίτσια.)

Ας δούμε τις λαθεμένες απαντήσεις: Ακατανόητος, χωρίς εμπειρίες, άπατος, δεν… μπαίνει (τι και πού δεν γράφει το ρεπορτάζ…), χωρίς βάθος, με εμπόδια, ακατόρθωτος, δύσκολος, δεν περπατιέται, αδιαπέραστος, δυσκολοπέραστος, απέραστος δεν μπορεί να περάσει.

Τι σημαίνει η λέξη ‘’ΑΓΕΛΑΙΟΣ’’;

(Σωστό: Αυτός που ζει σε αγέλη, σε κοπάδι. Χυδαίος, ευτελής).

Ρωτήθηκαν 192 μαθητές και μαθήτριες. Σωστά απάντησαν οι 49 (30 αγόρια και 19 κορίτσια). Λάθος οι 143 (76 αγόρια και 67 κορίτσια). Λαθεμένες απαντήσεις : Αυτός που δεν γελάει, η αγελάδα(!), ο χωρισμένος (!), ο ανήλεος, ο ανήκων σε κοινωνική ομάδα, μη κοινωνικός, κοινωνικός, ο μη έχων μόνιμη κατοικία, η αγέλη.
Τι σημαίνει η λέξη «ΣΚΑΡΙΦΗΜΑ»;
(Σωστό: Πρόχειρο σχέδιο, ελεύθερο σχέδιο, σκίτσο)
Ρωτήθηκαν 162 μαθητές και μαθήτριες.
Σωστά απάντησαν 30 (17 αγόρια και 13 κορίτσια)
Λάθος απάντησαν 132 (65 αγόρια και 67 κορίτσια)
Λαθεμένες απαντήσεις: Ανακάλυψη, ηλιθιότητα (!), ραδιούργημα, σκελετός, σκάλισμα, τέχνασμα-κόλπο, αντικείμενο, επίπληξη, στολίδι, τρόπος να κάνεις κάτι, ευθυμογράφημα, άσχημο γραπτό, καλούπι, σκαρώνω κάτι, κατασκεύασμα κ.ά.
Από τις απαντήσεις αυτές, βγαίνει το συμπέρασμα ότι ήδη στα μέσα της δεκαετίας του ’80, η σχέση των μαθητών με την ελληνική γλώσσα, ήταν μάλλον προβληματική…

Ωστόσο, προβληματισμός για το θέμα αυτό, υπήρχε και στην Πολιτεία, όπως επίσης και τον πνευματικό κόσμο της χώρας. Τον Μάιο του 1984, οργανώθηκε στο Ζάππειο μεγάλο συνέδριο από το τότε Υφυπουργείο Νέας Γενιάς και Αθλητισμού, με βασικούς συντελεστές τους Κώστα Λαλιώτη και Πέτρο Ευθυμίου. Στην πρωτοποριακή για την εποχή εκδήλωση, ειδικοί και… λιγότερο ειδικοί εκφράζουν τι απόψεις τους. Για μεγάλο χρονικό διάστημα πυροδοτείται δημόσιος διάλογος στα Μ.Μ.Ε. της εποχής.
Τον Ιανουάριο του 1985, το (τότε) Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού οργάνωσε ημερίδα για τη γλώσσα στο κλειστό γήπεδο του Μίλωνα στη Νέα Σμύρνη, όπου συμμετείχαν ως ομιλητές, μεταξύ άλλων, και οι: Μανόλης Ανδρόνικος, Κώστας Γεωργουσόπουλος, Αλέξανδρος Κοτζιάς, Στέλιος Ράμφος, Δημήτριος Μαρωνίτης, Μάριος Πλωρίτης, Γεώργιος Μπαμπινιώτης κ.ά. Η κυρίαρχη στάση που συνοδεύεται από ενθουσιώδη υποδοχή στο κατάμεστο γήπεδο του Μίλωνα, είναι η διαμαρτυρία απέναντι στον κίνδυνο που θεωρείται ότι διατρέχει η ύπαρξή μας ως έθνος από τις «δάνειες» ξένες λέξεις ,την άγνοια για τη σωστή χρήση της λόγιας γλωσσικής παράδοσης, το μονοτονικό, κυρίως όμως από την απομάκρυνση από τα αρχαία

Η γλώσσα των νέων

Μετά την πτώση της χούντας, αλλά κυρίως από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, αρχίζουν να χρησιμοποιούνται από τους νέους λέξεις και φράσεις που προκαλούν αίσθηση, αντιδράσεις, από συντηρητικούς κύκλους και συζητήσεις.

Λέξεις ή φράσεις όπως «δικέ μου», «μεγάλε», «τη βρίσκω», «καληνυχτάκιας», «άραξε στα κυβικά σου» κλπ, πρωτοεμφανίζονται τη δεκαετία του 1980. Η κυκλοφορία περιοδικών όπως ΚΛΙΚ, ΝΙΤΡΟ,ΜΑΧ,01 κ.ά., όπου ανάλογες εκφράσεις έχουν την τιμητική τους, οδηγεί σε εμπλουτισμό της γλώσσας των νέων με φράσεις όπως «έγινα ρόμπα», «χλομό το βλέπω/το κόβω», «τρώω σαβούρα (=τούμπα)», «καίω φλάντζα», «μπριζώνομαι», «κόβω φλέβες», «έκανα την πατάτα(σοβαρό λάθος, γκάφα)» κλπ.
Η εμφάνιση του διαδικτύου, η εξάπλωση του και οι δυνατότητες που προσφέρει, είχαν σαν αποτέλεσμα τον πολλαπλασιασμό και την καθιέρωση λέξεων και φράσεων όπως «κλαρινογαμπρός», «λολ» (<αμερικ. Laughing out loud, 1991), «yolo” (You only live once), «δεν την παλεύω», «το τερμάτισε» (που πιθανότατα προέρχεται από την επίτευξη του μεγαλύτερου εφικτού σκορ στα θρυλικά μηχανήματα ούφο), «τρώω φρίκη» κλπ. Το εντυπωσιακό είναι, ότι εκτός από τους νέους, ανάλογες λέξεις ή φράσεις, χρησιμοποιούν και μεγαλύτεροι σε ηλικία.

Τα λεξικά της ελληνικής γλώσσας, με πρώτο το ΜΕΙΖΟΝ ΛΕΞΙΚΟ ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΥ-ΦΥΤΡΑΚΗ και αργότερα το ΛΕΞΙΚΟ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ, συμπεριέλαβαν πολλές από τις λέξεις και φράσεις των νέων.

Η τολμηρότερη όμως καταγραφή, έγινε από το ΧΡΗΣΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΝΟΕΛΛΗΝΙΚΣ ΓΛΩΣΣΑΣ της Ακαδημίας Αθηνών (έκδ. 2014), κάτι που εξέπληξε πολλούς. Ορισμένοι επιτέθηκαν τόσο στο ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της χώρας όσο και στον κύριο Χριστόφορο Χαραλαμπάκη, κορυφαίο γλωσσολόγο, ομότιμο καθηγητή του ΕΚΠΑ σήμερα, ο οποίος είναι ο επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας που έγραψε το Λεξικό. Πρόκειται για τους ίδιους αγκυλωμένους και αρτηριοσκληρωτικούς τύπους που αντιδρούν σε καθετί καινοτόμο στη χώρα. Ορισμένοι μάλιστα από αυτούς, στο παρελθόν κατηγορούσαν την Ακαδημία (και τους ακαδημαϊκούς) για συντηρητισμό και απουσία από τις σύγχρονες εξελίξεις…

Κινδυνεύει τελικά η ελληνική γλώσσα;

Η ελληνική γλώσσα, υπολογίζεται ότι «αποτελείται» σήμερα από 700.000 λέξεις περίπου. Η γλώσσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Έχει την ικανότητα να εξοβελίζει
στοιχεία που δεν μπορούν να ενταχθούν για διάφορους λόγους σ’ αυτή και να ενσωματώνει άλλα.
Έχουν γραφτεί πολλά και διάφορα για το πόσες λέξεις απαρτίζουν το λεξιλόγιο των μέσων Ελλήνων και των νέων ειδικότερα. Σε καμία περίπτωση οι αριθμοί που γράφονται και «κυκλοφορούν», δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.
Το λεξιλόγιο κάθε ανθρώπου επηρεάζεται από το οικογενειακό και φιλικό του περιβάλλον, τις σπουδές αλλά και τη διάθεση καθεμιάς και καθενός να μάθει περισσότερα απ’ όσα διδάχθηκε στο σχολείο, το πανεπιστήμιο κλπ. Τα προηγούμενα χρόνια, γινόταν αλλεπάλληλες συζητήσεις για τα γκρίκλις και κατά πόσο μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα στην ελληνική γλώσσα. Κάποιοι κινδυνολόγοι, προέβλεπαν άλωση της ελληνικής γλώσσας από τα γκρίκλις. Φυσικά, διαψεύστηκαν πανηγυρικά…

Όσο για τη γλώσσα των νέων και αυτή μεταλλάσσεται με καταιγιστικούς ρυθμούς, όπως και όλα στην εποχή μας. Ξεφυλλίζοντας «Το αλφαβητάρι της γλώσσας των νέων» των Ι. Κατσίκη-Δ. Σπυρόπουλου που εκδόθηκε το 1999 και περιέχει εκατοντάδες λέξεις και φράσεις της νεολαίας των νάιντις, διαπιστώσαμε ότι ένα μικρό σχετικά, ποσοστό από αυτές, όχι μεγαλύτερο από 15%-20%, είναι σε χρήση μέχρι σήμερα.

Οι λέξεις έρχονται και παρέρχονται. Κάποιες από αυτές ενσωματώνονται στη γλώσσα μας. Κάποιες άλλες περιθωριοποιούνται. Σε παλαιότερες εποχές, υπήρχαν χιλιάδες τουρκικές λέξεις που χρησιμοποιούνταν στη χώρα μας. Σήμερα, είναι ελάχιστες. Κυρίαρχες είναι οι λέξεις αγγλικής-αμερικανικής προέλευσης (σε σχέση πάντα με τις «ξενόφερτες λέξεις»). Ίσως στο μέλλον αλλάξει κι αυτό. Η ελληνική γλώσσα έχει ιστορία χιλιάδων ετών και, ελπίζουμε, πως θα συνεχίσει να μιλιέται όσο υπάρχουν Ελλάδα και Έλληνες…

Πηγή: «Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ‘80»,
Επιστημονική επιμέλεια; Βασίλης Βαμβακάς – Παναγής Παναγιωτόπουλος, εκδόσεις Επίκεντρο 2014