Ανδρίσκος: Ο τυχοδιώκτης που έγινε βασιλιάς της Μακεδονίας και κατατρόπωσε τους Ρωμαίους πριν ηττηθεί

Η ελληνική ιστορία ανάμεσα σε όλα τ’ άλλα ,έχει πολλά, όχι ιδιαίτερα γνωστά πρόσωπα και γεγονότα. Οι περισσότεροι θεωρούν ότι με την ήττα του Περσέα στη μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ. (δείτε σχετικό άρθρο μας στις 9/1/2017) και το τέλος του Τρίτου Μακεδονικού Πολέμου οι Ρωμαίοι κυριάρχησαν οριστικά στη Μακεδονία.
Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα. Το 149 π.Χ. ο Ανδρίσκος, που εμφανίστηκε ως γιος του Περσέα και της Λαοδίκης, κατάφερε να κυριαρχήσει στη Μακεδονία, να νικήσει τους Ρωμαίους και να κατακτήσει τη Θεσσαλία.

Τελικά νικήθηκε από τους Ρωμαίους στη δεύτερη μάχη της Πύδνας (148 π.Χ.), πιάστηκε αιχμάλωτος και εκτελέστηκε αφού όμως πρώτα τους δημιούργησε σοβαρά προβλήματα.

Ο Ανδρίσκος (ή Φίλιππος Στ’)

Για τον Ανδρίσκο ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά. Τα περισσότερα προέρχονται από τον Διόδωρο, τον Τάκιτο και τον Στράβωνα.
Γεννήθηκε το 185 π.Χ. στη Μυσία της Αιολίδας στα μικρασιατικά παράλια και ήταν ταπεινής καταγωγής. Ανατράφηκε από ένα Κρητικό έμπορο υφασμάτων. Είναι άγνωστο όμως με ποιον τρόπο κατόρθωσε να γίνει κυβερνήτης της πόλης του Αδραμυττίου.

Γύρω στο 151 π.Χ. εμφανίστηκε ως ο Φίλιππος, ο γιος του Περσέα, ο οποίος όμως στην πραγματικότητα είχε δολοφονηθεί από τους Ρωμαίους όταν ήταν 18 ετών. Ο Ανδρίσκος λέγοντας ότι θέλει να ανακαταλάβει τη Μακεδονία από τους Ρωμαίους πήγε στη Συρία και ζήτησε στρατιωτική βοήθεια από τον Δημήτριο Α’ τον Σωτήρα, ηγέτη των Σελευκιδών, με το επιχείρημα μάλιστα ότι είναι ανιψιός του (γιος της αδερφής του Λαοδίκης).

Ο Δημήτριος όμως ΄που εκείνη την εποχή είχε να αντιμετωπίσει την εξέγερση του Αλεξάνδρου Α’ Βάλλα,κατάλαβε ότι ο Ανδρίσκος έλεγε ψέματα, τον συνέλαβε και τον παρέδωσε στους Ρωμαίους με βάση τη συμφωνία μεταξύ Σελευκιδών και Ρώμης. Ωστόσο, ο Ανδρίσκος κατόρθωσε να απελευθερωθεί και πήγε στη Θράκη(150 π.Χ.). Εκεί έπεισε τους πολέμαρχους Τήρη, κουνιάδο του Περσέα και Βαρσαβά, ότι είναι γιος του Περσέα και τους ζήτησε να τον βοηθήσουν να ανακτήσει τη Μακεδονία.Πραγματικά με τον θρακικό στρατό ο Ανδρίσκος εισέβαλε στη Μακεδονία κηρύσσοντας την ελευθερία και την αναγέννηση του ενιαίου κράτους.
Οι φιλορωμαίοι άρχοντες των Μακεδόνων δεν κατάφεραν να τον αντιμετωπίσουν με επιτυχία και ηττήθηκαν σε δύο συγκρούσεις κοντά στον ποταμό Στρυμόνα. Μετά τις νίκες του Ανδρίσκου οι Μακεδόνες πολίτες ανταποκρίθηκαν στα αντιρωμαϊκά του κηρύγματα και τάχθηκαν στο πλευρό του πιστεύοντας ότι ήταν ο ηγέτης που θα τους οδηγούσε στην αποτίναξη της ρωμαϊκής κυριαρχίας.

Ο Ανδρίσκος πήγε στην Πέλλα, όπου (αυτο)ανακηρύχθηκε πανηγυρικά βασιλιάς (149 π.Χ.) με το όνομα Φίλιππος Στ’ και άρχισε να αναδιοργανώνει τον στρατό του. Παράλληλα εφάρμοσε φιλολαϊκή πολιτική στρεφόμενος εναντίον των πλούσιων και των συνεργατών των Ρωμαίων. Η Ρωμαϊκή Σύγκλητος εκείνη την εποχή ήταν απασχολημένη με τον πόλεμο εναντίον της Καρχηδόνας. Έτσι έστειλε στην Ελλάδα τον πρέσβη Πόπλιο Κορνήλιο Σκιπίωνα Νασικά για να διευθετήσει την κατάσταση με διπλωματικές ενέργειες. Απειλές, υποσχέσεις και στρέφοντας τη μία ελληνική πόλη εναντίον της άλλης. Αν και σε αρκετές ελληνικές πόλεις αναπτύχθηκαν συμπάθειες για την εξέγερση των Μακεδόνων υπό τον Ανδρίσκο, όλες τάχθηκαν λόγω φόβου με τους Ρωμαίους, δεν τους ενίσχυσαν όμως ιδιαίτερα.

Εκείνη την εποχή το σημαντικότερο και ισχυρότερο ελληνικό κράτος ήταν η Αχαϊκή Συμπολιτεία, όπου επικρατούσε η φιλορωμαϊκή παράταξη υπό τον Καλλικράτη και η οποία ενίσχυσε τον Νασικά παρά την αντίθεση της άλλης παράταξης που είχε επικεφαλής τον Διαίο από τη Μεγαλόπολη της Αρκαδίας.

Έτσι αχαϊκό στρατιωτικό σώμα στάλθηκε ως φρουρά πόλεων στη Θεσσαλία. Οι Ρωμαίοι έχοντας εξασφαλίσει τουλάχιστον την ουδετερότητα των άλλων ελληνικών πόλεων ,έστειλαν τον στρατηγό Πόπλιο Ιουβέντιο Θάλνα με μια λεγεώνα στη βόρεια Θεσσαλία.
Αφού συγκέντρωσε και τους συμμάχους του ο Ρωμαίος στρατηγός κινήθηκε προς τις υπώρειες του Ολύμπου στα όρια Θεσσαλίας Μακεδονίας. Εκεί συναντήθηκαν οι δύο στρατοί: οι Ρωμαίοι με τους συμμάχους τους και ο Ανδρίσκος με τις δικές του δυνάμεις.

Η μάχη του Ολύμπου (149 π.Χ.)

Για την μάχη αυτή δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες. Οι Ρωμαίοι και οι σύμμαχοί τους ήταν γύρω στις 16.000, ενώ περίπου τόσες, ίσως και περισσότερες ήταν οι δυνάμεις του Ανδρίσκου καθώς πλήθος Μακεδόνων από τις φτωχότερες τάξεις που είχαν ενθουσιαστεί από τα φιλολαϊκά του κηρύγματα στρατεύονταν μαζικά προκειμένου να διώξουν από την πατρίδα τους τους μισητούς Ρωμαίους.

Στη μάχη του Ολύμπου οι Ρωμαίοι έπαθαν πραγματική πανωλεθρία κάτι που είχε να συμβεί πολύ καιρό. Ο στρατηγός Θάλνας και πλήθος λεγεωνάριων έπεσαν νεκροί. Η νίκη του Ανδρίσκου όχι μόνο προκάλεσε ζωηρή αίσθηση και χαρά στις ελληνικές πόλεις, αλλά αποτέλεσε και αφορμή για πολιτικές ανακατατάξεις.

Έτσι στην Αχαϊκή Συμπολιτεία εκλέχτηκε νέος ηγέτης, ο Διαίος εκτοπίζοντας από την εξουσία μετά από 20 σχεδόν χρόνια τους φιλορωμαίους πολιτικούς.

Στο μεταξύ οι Ρωμαίοι, που μάλλον είχαν υποτιμήσει τον Ανδρίσκο θεωρώντας τον ως κάποιον τοπικό ληστή ή επαναστάτη, κατάλαβαν ότι έπρεπε να τον αντιμετωπίσουν πιο δυναμικά.

Ο Ανδρίσκος την ίδια περίοδο προέβαινε σε εκτεταμένες αλλαγές στο κράτος του. Αυτές περιλάμβαναν και αρκετά ξεκαθαρίσματα λογαριασμών. Πήρε μέτρα εναντίον των πλουσίων και ευνόησε τα λαϊκά στρώματα, τα οποία συνέχισαν να πυκνώνουν τις τάξεις του στρατού του. Εκείνη την εποχή φαίνεται ότι έκοψε και νόμισμα που απεικόνιζε τον ίδιο.

Οι πλούσιοι γαιοκτήμονες υποχρεωτικά τον ακολούθησαν, παρασκηνιακά όμως συνωμοτούσαν εναντίον του.
Ο Διόδωρος γράφει ότι ο Ανδρίσκος μετά τις επιτυχίες του έδειξε πολύ μεγάλη έπαρση και ότι ‘’εξετράπη προς ωμότητα και παρανομίαν τυραννικήν’’.

Η (δεύτερη) μάχη της Πύδνας (148 π.Χ.)

Την άνοιξη του 148 π.Χ. οι Ρωμαίοι επανήλθαν, όμως αυτή τη φορά ήταν πολύ περισσότεροι και καλύτερα οργανωμένοι. Επικεφαλής τους ήταν ο έμπειρος Κόιντος Καικίλιος Μέτελλος. Ο στρατός του απαρτιζόταν από 35.000- 36.000 άνδρες. Από αυτούς 28.000- 29.000 ήταν Ρωμαίοι και οι υπόλοιποι σύμμαχοί τους. Συγκεκριμένα Ιλλυριοί, Περγαμηνοί (από την Πέργαμο της Μ. Ασίας) αλλά και Έλληνες από την Ήπειρο και τη Θεσσαλία.

Η δεύτερη μάχη της Πύδνας κρίθηκε από την απόλυτη κυριαρχία των Ρωμαίων στη θάλασσα. Ο Ανδρίσκος δεν διέθετε ναυτικές δυνάμεις, οπότε τα πλοία των Ρωμαίων και των συμμάχων τους Περγαμηνών κινούνταν άνετα, είτε μεταφέροντας στρατεύματα και εφόδια, είτε απειλώντας τις παραλιακές περιοχές της Μακεδονίας. Έτσι ο Ανδρίσκος υποχρεώθηκε να περιμένει τους εχθρούς του στα σύνορα Μακεδονίας και Θεσσαλίας.

Αφού οι Ρωμαίοι και οι Περγαμηνοί υπό τον Άτταλο Β’ κυριαρχούσαν στη θάλασσα, το ρωμαϊκό στράτευμα εύκολα αποβιβάστηκε στη Θεσσαλία. Ο Ανδρίσκος εγκατέστησε το στρατόπεδό του στα νότια της Πύδνας, εκεί που το 168 π.Χ. είχε γίνει η μεγάλη μάχη του Περσέα με τους Ρωμαίους. Ήταν καλοκαίρι του 148 π.Χ. όταν οι δυο στρατοί βρέθηκαν αντιμέτωποι.

Κατά την πρώτη σύγκρουση το μακεδονικό ιππικό με επικεφαλής τον Τελεστή νίκησε το ρωμαϊκό, κάτι που ανέβασε στα ύψη το ηθικό των Ελλήνων ενώ προβλημάτισε τους Ρωμαίους.

Τότε όμως ο Ανδρίσκος, που απ’ ότι φαίνεται ήταν άπειρος γύρω από τα στρατιωτικά ζητήματα, έκανε ένα σοβαρότατο λάθος το οποίο εκμεταλλεύτηκε ο έμπειρος και προσεκτικός Μέτελλος. Συγκεκριμένα έστειλε μέρος της δύναμής του να εκτελέσει ευρύ ελιγμό στα πλευρά των Ρωμαίων προκειμένου να τους υπερκεράσει και να αποκόψει τις εφοδιοπομπές τους από τη Θεσσαλία. Αυτό όμως είχε σαν αποτέλεσμα να μείνει με λίγες δυνάμεις και να μην μπορέσει να αντιμετωπίσει την αιφνιδιαστική επίθεση των Ρωμαίων. Η φυγή του ιππικού του μετέτρεψε την ήττα σε πανωλεθρία. Οι πηγές αναφέρουν ότι 25.000 Μακεδόνες σκοτώθηκαν, ο αριθμός όμως είναι μάλλον υπερβολικός…

Παρά τη συντριβή των δυνάμεών του ο Ανδρίσκος προσπάθησε να οργανώσει νέα αντίσταση στην Ανατολική Μακεδονία, όμως ο Θράκας ηγεμόνας Βύζης, αφού τον εγκατέλειψε τον πρόδωσε στον Μέτελλο, ο οποίος ολοκλήρωσε την κατάκτηση της Μακεδονίας, τη λεηλάτησε και έπειτα από διαταγή της Συγκλήτου τη μετέτρεψε σε ρωμαϊκή επαρχία και παρέμεινε σ΄αυτή ως διοικητής της.

Ο Ανδρίσκος αφού οδηγήθηκε σιδηροδέσμιος στη Ρώμη και διαπομπεύθηκε σε ‘’θρίαμβο’’ ,εκτελέστηκε το 146 π.Χ. Ο τυχοδιώκτης όπως χαρακτηρίζεται Ανδρίσκος ή Φίλιππος ΣΤ’ Ή Ψευδοφίλιππος, πέτυχε σημαντικές νίκες επί των Ρωμαίων, έκανε τους Έλληνες έστω και λίγο να πιστέψουν ότι θα μπορούσε να πετύχει πολύ περισσότερα, όμως δεν είχε τη στόφα του μεγάλου ηγέτη. Κάποιοι σύγχρονοι ιστορικοί, αναφερόμενοι στις συγκρούσεις του Ανδρίσκου με τους Ρωμαίους, κάνουν λόγο για Τέταρτο Μακεδονικό Πόλεμο. Πάντως, η έλλειψη ηγετών ήταν και το μεγάλο πρόβλημα της Ελλάδας εκείνη την εποχή. Ο Φιλοποίμην δεν ονομάστηκε άδικα «τελευταίος των Ελλήνων», καθώς ήταν ίσως ο μόνος που θα μπορούσε να νικήσει τους Ρωμαίους. Την ίδια χρονιά με τη θανάτωση του Ανδρίσκου στη Ρώμη ,το 146 π.Χ., έγινε η μάχη της Λευκόπετρας της Κορίνθου, με τη νίκη του Μόμμιου επί του Διαίου, με την οποία αρχίζει ουσιαστικά η ρωμαιοκρατία στην Ελλάδα.

Πηγές: ‘’Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό’’, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ,
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, ‘’ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ’’, ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ‘’ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ’’, εκδόσεις ΓΝΩΜΩΝ, 2017