Από πού ξεκίνησε η Επανάσταση του 1821 στην Πελοπόννησο; Η Αγία Λαύρα και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός

Μεγάλη μέρα για την Ελλάδα η σημερινή , καθώς πριν από 198 χρόνια οι πρόγονοι μας ξεσηκώθηκαν εναντίον των Τούρκων και μετά από πολυετή, επίπονο και άνισο αγώνα πέτυχαν την απελευθέρωση της πατρίδας μας.

Για το πώς και πού ξεκίνησε, στον ελλαδικό χώρο, η Επανάσταση του ’21, έχουν γραφτεί πολλά. Η «επίσημη» άποψη, είναι ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, με πρόκριτους και αγωνιστές, μετά από δοξολογία που έγινε στη Μονή της Αγίας Λαύρας στις 25 Μαρτίου 1821, ύψωσαν το λάβαρο της Επανάστασης.
Τα γεγονότα όμως φαίνεται, ότι δεν είναι ακριβώς έτσι.

Ας δούμε τι γράφουν οι διάφορες πηγές που έχουμε στη διάθεση μας.

Σε παλαιότερα σχολικά βιβλία («Ιστορία των Νεωτέρων Χρόνων για την Στ’ Δημοτικού», σελ. 46), υπήρχε η εξής αναφορά:

«Την 25η Μαρτίου 1821 ο Επίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός με τους προκρίτους των Καλαβρύτων Ανδρέα Ζαΐμη και του Αιγίου Ανδρέα Λόντο ύψωσαν τη σημαία της Επανάστασης στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας. Εκεί, ύστερα από κατανυκτική λειτουργία ο φλογερός εκείνος Επίσκοπος κάτω από τον ιστορικό πλάτανο του μοναστηριού κάλεσε τους γενναίους πολεμιστές να ορκιστούν «ελευθερία ή θάνατος». Όλοι οι συγκεντρωμένοι πατριώτες γονατιστοί με ξεγυμνωμένα τα γιαταγάνια, ορκίστηκαν «να μη μείνει Τούρκος στον Μοριά, μηδέ στον κόσμο όλο». Από την Αγία Λαύρα, κατέβηκαν στην Πάτρα και εξανάγκασαν τους Τούρκους να κλειστούν στο κάστρο».

Στα μεταγενέστερα σχολικά βιβλία, δεν αναφέρεται η δοξολογία στην Αγία Λαύρα από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό. Αυτό εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο αμφισβήτησης ιστορικών γεγονότων, θεωρούν ορισμένοι.

Το σίγουρο είναι, ότι πριν τις 25 Μαρτίου 1821, όπως προκύπτει από μαρτυρίες αγωνιστών του Αγώνα, είναι γίνει διάφορες ενέργειες, κάποιες οργανωμένες και μερικές μεμονωμένες, σε βάρος των Τούρκων. Ας δούμε τι έγινε τότε και θα επανέλθουμε στον Παλαιών Πατρών Γερμανό και την Αγία Λαύρα.

Προεπαναστατικά επεισόδια στον Μοριά – Αρεόπολη, Καλάβρυτα, Αίγιο, Καλαμάτα.

Μετά το άδοξο τέλος της Επανάστασης στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης είχε ορίσει την 25η Μαρτίου, ημέρα εορτής του Ευαγγελισμού για τους Ορθόδοξους Έλληνες, ημέρα έναρξης της Επανάστασης «ως ευαγγελιζόμενη την πολιτικήν λύτρωσιν του ελληνικού έθνους». Διατυπώθηκαν και άλλες απόψεις, από πρόκριτους του Μοριά, για έναρξη της Επανάστασης στις 23 Μαΐου (εορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης), όμως η έντονη δράση του Κολοκοτρώνη, του Παπαφλέσσα, του Αναγνωσταρά και άλλων έφερε τις εξελίξεις πιο νωρίς και από τις 25 Μαρτίου 1821.

Ο πρώτος που σήκωσε τα όπλα εναντίον των Τούρκων, όπως είχε υποσχεθεί στον Παπαφλέσσα, ήταν ο μυημένος στη Φιλική Εταιρεία Ταχυδρόμος Νικόλαος Σολιώτης.

Στις 14 Μαρτίου 1821, όπως αφηγείται ο ίδιος στα απομνημονεύματά του, έστησε ενέδρα και χτύπησε στις Πόρταις, κοντά στο Αγρίδι, τους ταχυδρόμους που μετέφεραν επιστολές του καϊμακάμη Σελίχ στον Χουρσίτ, που πολιορκούσε τον Αλή πασά στα Γιάννενα.

Στις 16 ή 18 Μαρτίου, ακολούθησε επίθεση των Χονδρογιανναίων, με την ευχή του Ασημάκη Ζαΐμη, εναντίον του εισπράκτορα Σεϊδή Λαλιώτη, που μετέφερε μαζί με τον καταγόμενο από τη Βυτίνα τραπεζίτη Ν. Ταμπακόπουλο δημόσια χρήματα από τα Καλάβρυτα στην Τριπολιτσά. Η απόπειρα έγινε στη θέση Χελωνοσπηλιά κοντά στις Κατσάναις. Ο Σεϊδής κατόρθωσε να ξεφύγει και έντρομος διηγήθηκε στους Τούρκους αγάδες την περιπέτειά του. Τότε, ο καϊμακάκης Σελίχ, εξέδωσε διαταγή προς τους προύχοντες, να χτυπήσουν ανελέητα κάθε νέο κρούσμα κλοπής, διαφορετικά οι συνέπειες θα είναι βαρύτατες γι’ αυτούς.

Η διαταγή αυτή, με ημερομηνία 20 Μαρτίου 1821, έχει πολύ μεγάλη σημασία, καθώς αποτελεί σημαντικό στοιχείο για τη χρονολόγηση των προεπαναστατικών επεισοδίων.

Άλλα γεγονότα των ημερών εκείνων, ήταν η επίθεση και ο φόνος, μετά από διαταγή του Ασημάκη Φωτήλα, στο Λιβάρτζι δύο Τούρκων σπαχήδων (ενοικιαστών φόρων) από την Τριπολιτσά, των Τσιπουγλαίων.

Η φονική επίθεση, από τον Νικόλαο Σολιώτη και πάλι, εναντίον Αλβανών στο Βερσοβά, η προσβολή και ο φόνος μερικών από 18 Τούρκους που πηγαίνοντας από τα Σάλωνα (Άμφισσα) στην Τριπολιτσά, έπεσαν στην παγίδα των Πετμεζαίων στην Ακράτα, καθώς και ο φόνος στο Ανάγυρο του Σοπωτού, των Μουκαπελεμτσίδων, που συνόδευαν τους Ασήμαγα και Ομέραγα, από τους Σ. Πανόπουλο, Α. Κίσο, Π. Βλάντη κ.ά.

Η πρώτη καθαρά πολεμική επιχείρηση του αγώνα όμως, ήταν η επίθεση εναντίον του Τούρκου Βοεβόδα (διοικητή), των Καλαβρύτων Ιμπραήμ πασά Αρναούτογλου, που είχε ξεκινήσει στις 18 (ή στις 20) Μαρτίου για την Τριπολιτσά.. Προπορεύονταν ο δούλος και ο καφετζής του, με εντολή να κάνουν τις απαραίτητες προετοιμασίες στο τσιφλίκι του στην Ντάρα για την διανυκτέρευσή του εκεί. Οι Πετμεζαίοι είχαν στήσει ενέδρα στη θέση Παλαιόπυργος και σκότωσαν τον δούλο του βοεβόδα. Αργότερα, οι ίδιοι μαζί με τους Μαζαίους, έστησαν ενέδρα και στον καφετζή του Αρναούτογλου, τον οποίο επίσης σκότωσαν. Έντρομος ο βοεβόδας μόλις πληροφορήθηκε τα γεγονότα, αυτά κλείστηκε μαζί με τους Τούρκους κατοίκους της περιοχής στους τρεις οχυρούς πύργους των Καλαβρύτων.

Τα γεγονότα αυτά, οδήγησαν την κεντρική τουρκική διοίκηση στην Τριπολιτσά να φυλακίσει τους Έλληνες αρχιερείς και πρόκριτους, που κρατούσε ως ομήρους. Τούρκοι πρόσφυγες άρχισαν να φθάσουν στην Τριπολιτσά, ενώ οι Έλληνες έκρυβαν τις οικογένειές τους σε ορεινά κρησφύγετα και, όσοι μπορούσαν, τις έστελναν σε μέρη μακριά από τον Μοριά, κυρίως στα νησιά.

Η αδούλωτη Μάνη, με τους ικανούς και γενναίους πολεμιστές, ήταν το ιδανικό μέρος για την έναρξη της Επανάστασης. Οι οικογένειες των Μούρτζινων (ή Τρουπάκηδων) και των Τζαννετάκηδων, είχαν ταχθεί αναφανδόν υπέρ της γρήγορης έναρξής της. Αντίθετα, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ήταν πιο επιφυλακτικός. Όταν όμως οι Φιλικοί της Κων/πολης, βοήθησαν τον γιο του Γεώργιο που κρατούσαν οι Τούρκοι ως όμηρο στην Πόλη, ως εγγύηση της πατρικής πίστης προς τον σουλτάνο, να απελευθερωθεί άρχισε να αναθεωρεί τις απόψεις του. Η άφιξη του Γεώργιου στη Μάνη, με τις ενθουσιώδεις επαναστατικές του αρχές και ο πολεμικός αναβρασμός, οδήγησαν τους Μανιάτες στην κήρυξη της Επανάστασης στην Αρεόπολη (τότε Τσίμοβα), στις 17 Μαρτίου 1821. Πιθανότατα, στον ναό των Ταξιαρχών στην Αρεόπολη, έγινε δοξολογία.

Έχει διασωθεί ο Όρκος των Μανιατών μπροστά στους Ταξιάρχες. Με τη φράση:

«Ορκίζομαι, «Ταν ή επί Τας» και «Νίκη ή Θάνατος» υπέρ Πίστεως και Πατρίδας», έκλεινε ο Όρκος.
Καθώς οι Μανιάτες δεν θεωρούσαν (και αυτό είναι αλήθεια), ότι είχαν σκλαβωθεί ποτέ, δεν χρησιμοποίησαν τη φράση «Ελευθερία ή Θάνατος», αλλά «Νίκη ή Θάνατος».

Στο μεταξύ, στις 21 Μαρτίου 1821, συγκεντρώθηκαν στα Καλάβρυτα 600 ένοπλοι αγωνιστές με αρχηγούς τον Σωτήρη Χαραλάμπη, τον Φωτήλα, τον Σωτήρη Θεοχαρόπουλο, τον Ιωάννη Παπαδόπουλο, τον Νικόλαο Σολιώτη και τους Πετμεζαίους, επιτέθηκαν εναντίον των Τούρκων που, όπως αναφέραμε, είχαν οχυρωθεί στους οχυρούς πύργους των Καλαβρύτων. Μετά από πενθήμερη αντίσταση, ο Αρναούτογλου αναγκάστηκε να παραδοθεί Ο απολογισμός των επιχειρήσεων, ήταν 2 Έλληνες νεκροί και 3 τραυματίες, μεταξύ των οποίων και ο Ν. Σολιώτης.

Με τα 100 όπλα που πήραν από τους Τούρκους οι νικητές, εξόπλισαν και άλλους επαναστάτες.

Ορισμένοι νεότεροι ιστορικοί, στηριζόμενοι σε απομνημονεύματα, αναφέρουν ότι πριν ξεκινήσουν οι αγωνιστές για την επιχείρηση αυτή, παρακολούθησαν δοξολογία στην Αγία Λαύρα και πήραν μαζί τους για σημαία, το λάβαρο της Μονής με τη χρυσοκέντητη παράσταση της Κοίμησης της Θεοτόκου.

Παράλληλα, στο Αίγιο (τότε Βοστίτσα) είχαν συγκεντρωθεί περίπου 400 ετοιμοπόλεμοι Έλληνες. Οι Τούρκοι της πόλης, μετά τα γεγονότα των Καλαβρύτων, καθώς δεν υπήρχε κανένα ασφαλές οχυρό, ζήτησαν μόνο να φύγουν με ασφάλεια. Οι πρόκριτοι της πόλης, τους διευκόλυναν και τους προστάτευσαν να μεταβούν στην αντικρινή Φωκίδα, απ’ όπου θα έφευγαν για τα Σάλωνα.

Όταν έφυγαν οι Τούρκοι (το αργότερο στις 23 Μαρτίου), ο Ανδρέας Λόντος, ύψωσε στην πόλη του Αιγίου την πρώτη ελληνική επαναστατική σημαία, που είχε κόκκινο χρώμα κι ένα μαύρο σταυρό στη μέση. Πάντως δεν είναι βέβαιο πότε ακριβώς απελευθερώθηκε το Αίγιο.

Αλλά και στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο, στις 22 Μαρτίου, από το απόγευμα ως τα χαράματα της επόμενης μέρας, 2.000 ένοπλοι της «Δυτικής Σπάρτης», με επικεφαλής τον Θ. Κολοκοτρώνη, τον Π. Μαυρομιχάλη, τους Μούρτζινους, τους Καπετανάκηδες, τους Κουμουντουράκηδες, τους Κυβέλλους, τους Χρηστέηδες και τον Π. Βενετσανάκο, κατέλαβαν τους λόφους γύρω από την Καλαμάτα, ενώ από την άλλη πλευρά της πόλης πλησίασαν ο Παπαφλέσσας με τον Νικηταρά. Το πρωί της 23ης Μαρτίου 1821, οι ένοπλοι επαναστάτες μπήκαν στην πόλη. Ο Ηλίας Μαυρομιχάλης, συνέστησε στον διοικητή της Καλαμάτας Αρναούτογλου (και αυτός!), να παραιτηθεί από κάθε μάταια αντίσταση. Πραγματικά, ο Αρναούτογλου παρέδωσε την ίδια μέρα με πρωτόκολλο την πόλη και τον τουρκικό οπλισμό. Το μεσημέρι, στις όχθες της Νέδας, μπροστά από τη βυζαντινή εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, σε πανηγυρική ατμόσφαιρα, ενώ χτυπούσαν χαρμόσυνα οι καμπάνες, 24 ιερείς και ιερομόναχοι ευλόγησαν, μετά από μια συγκινητική δοξολογία τις ελληνικές σημαίες και όρκισε τους αγωνιστές.

Στην Πάτρα, στο μεταξύ, ξέσπασαν συγκρούσεις μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων (23 Μαρτίου). Την επόμενη οι Τούρκοι κλείστηκαν στο κάστρο της πόλης, ενώ στην Πάτρα κατέφθαναν Έλληνες από τα γύρω χωριά.

Στις 25 Μαρτίου, έφτασαν από τα Νεζερά στην πρωτεύουσα της Αχαΐας, ο Α. Ζαΐμης και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός με 500 άνδρες, ο Α. Λόντος με 400 άνδρες από το Αίγιο, ο Μπενιζέλος Ρούφος, ο Κερνίκης Προκόπιος κ.ά. Στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου, παρά τους κανονιοβολισμούς των Τούρκων, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός (το κοσμικό όνομα του οποίου ήταν Γεώργιος Γκόζιας, και καταγόταν απ’ τη Δημητσάνα), έστησε τον Σταυρό στον οποίο ορκίστηκαν οι αγωνιστές: «Ελευθερία ή Θάνατος».

Αυτά ήταν, σύμφωνα με τις πηγές, τα (προ)επαναστατικά γεγονότα στον Μοριά ως τις 25 Μαρτίου 1821.
Στην Αγία Λαύρα έγινε στις 10 (ή στις 13 Μαρτίου), μια κρίσιμη σύσκεψη για την Επανάσταση. Σύμφωνα με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό που ήταν παρών:

«… οι δε συσκεφθέντες απεφάσισαν να μην δώσουν αιτίαν τινά, αλλά ως πεφοβισμένοι να παραμερίσωσι εις ασφαλή μέρη». Άλλοι υποστηρίζουν ότι στη σύσκεψη αυτή όχι μόνο αποφασίστηκε τότε η κήρυξη της Επανάστασης, αλλά και ότι στις 17 Μαρτίου, ημέρα εορτής του τιμώμενου εκεί Αγίου Αλεξίου, έγινε δοξολογία και ακολούθησε ορκωμοσία. Υπάρχει σχετική επιστολή προς τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη που αναφέρει: «Εξοχότατε Α.Μ. Χθες ετελέσθη το στεφάνωμα (=κηρύχθηκε η Επανάσταση και έγινε η ορκωμοσία) και έστω εις γνώσιν Σας. Καλάβρυτα τη 19 Μαρτίου 1821. Υπογραφαί Νικόλαος Χριστοδούλου Σολιώτης, Α. Σκαλτσάς)».

Πολύτιμες είναι οι πληροφορίες που μας δίνει ο Γάλλος πρόξενος στην Πάτρα Hughes Poud Ueville, αδελφός του γνωστού Francois. Πρώτος Έλληνας που σκότωσαν οι Τούρκοι, ήταν ο Κεφαλλονίτης Βασίλειος Ορκουλάτος, υπηρέτης του αγγλικού προξενείου που είχε προσχωρήσει στην Επανάσταση. Τα πρώτα θύματα των Ελλήνων, ήταν δύο μαύρες: γυναίκες «Δεν τις έσωσαν ούτε οι κραυγές ούτε τα παρακάλια μου», γράφει ο H. Pouqueville.

Το αν έγινε την 25η Μαρτίου 1821 στην Αγία Λαύρα δοξολογία από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, όρκιση των αγωνιστών κλπ., έχει απασχολήσει, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, πολλούς ιστορικούς και μη. Με το θέμα αυτό θα ασχοληθούμε σε μελλοντικό μας άρθρο.

Βασική πηγή μας για το άρθρο αυτό, ήταν η «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ», της ΕΚΔΟΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ (τόμος ΙΒ’).