H Nίκη της Σαμοθράκης και το πιστό αντίγραφό της στην Αλεξανδρούπολη

Πριν από ένα μήνα περίπου, στις 15 Μαρτίου 2019, έγιναν στην Αλεξανδρούπολη τα αποκαλυπτήρια ενός αγάλματος. Πρόκειται για ακριβές αντίγραφο του πρωτότυπου αγάλματος της Νίκης της Σαμοθράκης, που όπως είναι γνωστό βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου.

Το άγαλμα αυτό έχει ύψος 2,44 μέτρα και βάρος περίπου 6,5 τόνους.

Χρειάστηκε ένας μήνας για την κοπή- διαμόρφωση του αρχικού κομματιού μαρμάρου (βάρους 18 τόνων) από το ρομποτικό μηχάνημα τελευταίας τεχνολογίας που σμίλευσε τη ‘’Νίκη’’. Το έργο φιλοτεχνήθηκε με βάση την τρισδιάστατη (3D) ψηφιοποίηση αρχείων, που είχαν σταλεί από το Λούβρο μετά την υπογραφή συμφωνίας με την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας- Θράκης.

Τρεις γλύπτες της Σχολής της Τήνου εργάστηκαν επί ένα μήνα για το τελικό ‘’φινίρισμα’’ του αγάλματος.

Στην Αλεξανδρούπολη θα παραμείνει για λίγο καιρό, καθώς τελικός προορισμός του αγάλματος θα είναι το αρχαιολογικό μουσείο της Σαμοθράκης (Πηγή: e-evros.gr). Διαβάζοντας τα παραπάνω η αλήθεια είναι ότι μελαγχολήσαμε. Αντί να βρίσκεται στη φυσική της θέση, στη Σαμοθράκη, η περίφημη "Νίκη" εδώ και 150 και πλέον χρόνια βρίσκεται στη Γαλλία και συγκεκριμένα στο Μουσείο του Λούβρου. Κάτι ανάλογο με την "Αφροδίτη της Μήλου", στην οποία είχαμε αναφερθεί σε άρθρο μας την 1η Δεκεμβρίου 2018.

Σήμερα θα ασχοληθούμε με το πώς έγινε η ανακάλυψη της Νίκης της Σαμοθράκης και πώς το αριστούργημα αυτό βρέθηκε στη Γαλλία και το Λούβρο.

Η ανακάλυψη της Νίκης της Σαμοθράκης

Το 1863 μια γαλλική αρχαιολογική αποστολή με επικεφαλής τον Γάλλο πρόξενο στην Αδριανούπολη Charles Champoiesau έκανε ανασκαφές στο Ιερό των Μεγάλων Θεών στη Σαμοθράκη. Όπως γράφει ο ίδιος ο ίδιος ο Champoiesau:

"Μια μέρα καθώς πήγαινα να επιβλέψω τις ανασκαφές του Μεγάλου Ναού παρατήρησα ένα μάρμαρο μισοσκεπασμένο που έδινε την εντύπωση υπολείμματος αγάλματος. Το ξεσκέπασα και διέκρινα ένα γυναικείο ώμο με το πάνω μέρος του στήθους και τη βάση του λαιμού. Οι εργάτες που οδηγήθηκαν εκεί αμέσως ξέθαψαν τα μάρμαρα που βρίσκονταν μόλις λίγα χιλιοστά από την επιφάνεια του εδάφους και αμέσως έφεραν στο φως μια επίπεδη επιφάνεια κοντά στην οποία ήταν ξαπλωμένο το άγαλμα που ονόμασα δικαιολογημένα ή αδικαιολόγητα άγαλμα της Νίκης.

Επιθυμώντας να βρω το κεφάλι και τα χέρια που έλειπαν απ’ αυτό το θαυμάσιο σώμα έσκαψα όλη τη γύρω περιοχή, αλλά χωρίς κανένα άλλο αποτέλεσμα πέρα απ’ το ότι βρήκα όλα τα κομμάτια των πτερύγων, των πτυχών, των ποδιών, κομμάτια που περιέχονται σ΄ ένα βυτίο που θα έλθει στο Παρίσι μαζί με το άγαλμα.

Όταν απομακρύνθηκαν τα χώματα πολλά μέτρα μακριά από το μέρος όπου βρισκόταν το άγαλμα και ο τόμος (αυτός μόλις κάτω από την επιφάνεια) αποκαλύφθηκε ολόκληρο το μνημείο, το οποίο αποτελούνταν από έναν τοίχο από πυρόλιθο, μία επίπεδη επιφάνεια, σκαλοπάτια από πυρόλιθο και τέλος περίπου 20 κομμάτια από γκριζόασπρο μάρμαρο, πελώρια και λαξεμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να μοιάζουν με πυλώνες, είδος πυργοειδών αιγυπτιακών οικοδομημάτων. Πάνω στην επίπεδη επιφάνεια και αναποδογυρισμένη ήταν μια σαρκοφάγος από γκρίζο μάρμαρο αποτελούμενη από τρία κομμάτια".

Ο Champoiseau ήρθε αμέσως με τον πρεσβευτή της χώρας του στην Κωνσταντινούπολη και εκείνος φρόντισε η Υψηλή Πύλη να δώσει έγκριση ώστε γαλλικό πολεμικό πλοίο να πλεύσει στη Σαμοθράκη και να μεταφέρει τα πολύτιμα αρχαιολογικά ευρήματα.

Η μεταφορά της φτερωτής "Νίκης" στη Γαλλία

Για το θέμα της μεταφοράς του αγάλματος της Νίκης στη Γαλλία ο Champoiseau γράφει:

"Στο πλοίο 'Ajaccio' (Αζαξιό, η πρωτεύουσα της Κορσικής, γνωστή και ως Αιάκειο), που έστειλε στη Σαμοθράκη ο μαρκήσιος de Moustier, έχουν φορτωθεί 27 μαρμάρινα κομμάτια που είναι τα εξής:
1. Το άγαλμα της Νίκης από τη βάση του στήθους ως τα πόδια με ύψος 2,10 μέτρα και βάρος 1.200 κιλά.
2. Ένας ώμος που ανήκει χωρίς αμφιβολία στο προηγούμενο άγαλμα, το οποίο αρχικά είχε κατασκευαστεί από πολλά κομμάτια.
3. Ένα φόρεμα του αγάλματος που ανεμίζει.
4. Ένα περίεργο ανάγλυφο που παριστάνει δυο φίδια να καταβροχθίζουν ένα κατσικάκι (βρέθηκε κοντά στο ναό του Πτολεμαίου).
5. Μια ζωφόρος όπου απεικονίζονται κεφάλια κριαριών και ρόδακες σε εναλλασσόμενη σειρά μέρος του ημικυκλικού ναού.
6-7. Δύο ανάγλυφα που παριστάνουν γυναίκες να χορεύουν (ίσως ιέρειες της Κυβέλης). Η μία κρατάει τύμπανο, ενώ όλες οι άλλες κάτι τριγωνικά όργανα, που δεν μπόρεσα να προσδιορίσω.
8 .Μια γωνία μικρού γείσου με τρίγλυφα, που ανήκε χωρίς αμφιβολία σ’ ένα πολύ μικρό ναό και βρέθηκε στη χριστιανική εκκλησία.
9. Ένα κομμάτι κυματίου μέρος του ημικυκλικού ναού.
10. Σπειροειδές, μαρμάρινο κόσμημα, που βρέθηκε στα ερείπια του ναού.
11, 12, 13, 14, 15. Πέντε επιγραφές σε μάρμαρο. Όλες αφαιρέθηκαν από τους βυζαντινούς πύργους ή τα τείχη που τους περιέβαλαν. Δεν θέλησα να απομακρύνω τον ασβέστη που σκεπάζει κάποιες απ’ αυτές, γιατί πιστεύω ότι στο Παρίσι υπάρχουν τεχνικές λιγότερο επικίνδυνες για τη διατήρηση του κειμένου από εκείνες που θα έπρεπε να χρησιμοποιήσω εδώ.
16, 17, 18. Τρεις επιγραφές που αποτοίχισα από σπίτια του σημερινού χωριού της Σαμοθράκης και που οι κάτοικοι είχαν πάρει απ’ τα χαλάσματα των ναών.
19, 20. Δύο επιγραφές σε γρανίτη που βρέθηκαν στα ερείπια της χριστιανικής εκκλησίας.
21, 22. Δύο γείσα με ωοειδή κοσμήματα από ψημένο πηλό, περίεργα αντικείμενα που βρέθηκαν σε μια κοιλάδα σε απόσταση 500 μέτρων από τους ναούς σε σημείο όπου δεν υπάρχει ορατό κανένα άλλο αρχαιολογικό ερείπιο.
23. Βυτίο που περιέχει τα κομμάτια του αγάλματος (φτερούγες, πτυχωτό φόρεμα) που βρέθηκαν στις ανασκαφές του ίδιου χώρου.
24. Ανάγλυφο που παριστάνει άνδρα έφιππο, το οποίο αγόρασα από ένα ναυτικό που το έφερε από τη Θάσο.
25. Άγαλμα σε πολύ κακή κατάσταση ύψους 35 περίπου εκατοστών πολύ πρώιμης εποχής, το οποίο αγόρασα στη Σαμοθράκη.
26. Μεγάλο επιτύμβιο ανάγλυφο που παριστάνει έναν άνδρα και μια γυναίκα καθισμένους στο τραπέζι, το οποίο βρέθηκε στην Αίνο (σπουδαία θρακική πόλη στις εκβολές του Έβρου, με μεγάλη ιστορία, η σημερινή τουρκική πόλη Ενέζ).
27. Μικρό επιτύμβιο ανάγλυφο με το ίδιο θέμα, που βρέθηκε στην Αίνο".

Το άγαλμα της Νίκης

Η περίφημη Νίκη της Σαμοθράκης, είναι μια από τις τρεις φτερωτές «Νίκες» που βρέθηκαν στο πανέμορφο νησί. Η δεύτερη, που αποτελεί ρωμαϊκό αντίγραφο, βρέθηκε από Αυστριακούς αρχαιολόγους το 1875 και εκτίθεται στο Kunsthistorisches Museum της Βιέννης και η τρίτη που βρέθηκε το 1949 απ’ την αμερικανική αρχαιολογική αποστολή του Karl Lehmann (1894- 1960) (ο οποίος να σημειώσουμε ότι ήταν γερμανικής καταγωγής, αλλά μετανάστευσε στις Η.Π.Α. το 1935) και της συζύγου του Phyllis Williams-Lehman (1912-2004), η οποία έγινε και επίτιμη δημότης Σαμοθράκης, βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Σαμοθράκης. Ο Lehman και η σύζυγός του, βρήκαν το 1950 και τμήματα του δεξιού χεριού του αγάλματος και λίγους μήνες αργότερα τα δάχτυλα του δεξιού χεριού της Νίκης στο αυστριακό μουσείο, οι άνθρωποι του οποίου δεν γνώριζαν ότι ανήκε στο άγαλμα και ήταν κάπου καταχωνιασμένα.

Η δεξιά παλάμη της «αρχικής» Νίκης ανασυστάθηκε, αποκαλύπτοντας ότι δεν κρατούσε σάλπιγγα όπως πιστευόταν ως τότε και εκτίθεται στο Λούβρο σε βιτρίνα, κοντά στο άγαλμα.

Το αρχικό άγαλμα, ήταν ένα σύμπλεγμα θεάς και πλοίου. Η μεν θεά φιλοτεχνήθηκε από παριανό μάρμαρο και «πατούσε» φευγαλέα στη μαρμάρινη πλώρη ενός πλοίου δίνοντας την αίσθηση ότι μόλις είχε «προσγειωθεί» σε αυτό. Το πλοίο ήταν φτιαγμένο από ροδίτικο μάρμαρο. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι το άγαλμα έπεσε και έσπασε εξαιτίας ενός μεγάλου σεισμού του 6ου μ.χ. αιώνα. Στα βιβλία σεισμολογίας που ανατρέξαμε (Β. Παπαζάχου και Κ. Μακρόπουλου) δεν αναφέρεται κάποιος σεισμός με επίκεντρο την Σαμοθράκη ή πολύ κοντά σ’ αυτή κατά τον 6ο μ.χ. αιώνα.

Είτε είχε γίνει λάθος στη χρονολόγηση του σεισμού είτε κάποιος πολύ μεγάλος σεισμός, πολύ μακριά από τη Σαμοθράκη, προκάλεσε την πτώση του αγάλματος.

Η χρονολόγηση του αγάλματος

Η ακριβής χρονολογία κατασκευής του αγάλματος παραμένει άλυτο μυστήριο. Παλαιότερα, υπήρχε η άποψη ότι ήταν αφιέρωμα στους Καβείρους, τις μυστηριακές θεότητες του νησιού, του Δημήτριου του Πολιορκητή, μετά από νίκη του, επί του στόλου του Πτολεμαίου στα ανοιχτά της Κύπρου, γύρω στο 290 π.Χ.
Σήμερα, κρατούσα άποψη είναι ότι πρόκειται για ανάθημα των Ρόδιων μετά από νίκη τους επί του Αντίοχου Γ’ της Συρίας στη ναυμαχία της Σίδης (191-190 π.Χ.).

Η αντίληψη ότι το άγαλμα της Νίκης φιλοτεχνήθηκε από τον μεγάλο Πάριο γλύπτη Σκόπα (40 π.Χ.) μάλλον δεν ευσταθεί. Πρόκειται σχεδόν σίγουρα για άγαλμα της ελληνιστικής περιόδου.

Επίλογος

Οι οθωμανοί σουλτάνοι στα χρόνια της τουρκοκρατίας, έκαναν εξωτερική πολιτική με τις ελληνικές αρχαιότητες. Αλλά και πολλά μπαξίσια τους (για να χρησιμοποιήσουμε μια τουρκική λέξη) προς ξένους ηγεμόνες, προέρχονταν από τους αμύθητους αρχαίους ελληνικούς θησαυρούς.

Το 1863, η Σαμοθράκη, οι κάτοικοι της οποίας είχαν σφαγιαστεί όταν επαναστάτησαν το 1821 (πρόκειται για τον Χαλασμό της Σαμοθράκης που θα μας απασχολήσει σε μελλοντικό μας άρθρο), βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή και ο σουλτάνος Αμπντούλ Αζίζ (στον θρόνο, 1861-1876), έκανε δημόσιες σχέσεις με τους Γάλλους και αργότερα με τους Αυστριακούς, επιτρέποντάς τους να μεταφέρουν τη μισή Σαμοθράκη στις χώρες τους.

Και οι απόγονοι των Γάλλων, των Αυστριακών, των Γερμανών (βλ. Μουσείο Περγάμου), των Ρώσων κλπ. κάνουν σήμερα αρχαιολογικό και μουσειακό τουρισμό, με τα αθάνατα δημιουργήματα της αρχαίας Ελλάδας…

Πηγή: ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Π. ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ, «ΤΑ ΑΠΑΝΤΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ», Αλεξανδρούπολη, 1996.