Ένας κεραυνός στην Ακρόπολη (1640) και η θεϊκή τιμωρία του Γιουσούφ Αγά

Ο κεραυνός που έπεσε στην Ακρόπολη, την Τετάρτη 17 Απριλίου 2019, με αποτέλεσμα τέσσερις άνθρωποι, δυο αρχαιοφύλακες και δύο τουρίστες να τραυματιστούν, αποτέλεσε ένα από τα βασικά θέματα συζητήσεων των τελευταίων ημερών.

Ένα άρθρο του κορυφαίου Έλληνα μετεωρολόγου Δημήτρη Ζιακόπουλου (στο μπλογκ του oποίου συχνά-πυκνά, εκτός από τις καιρικές προβλέψεις του, διαβάζουμε και άρθρα καιρικά-ιστορικά), μας υπενθύμισε ένα γεγονός παρόμοιο με αυτό της περασμένης Τετάρτης, που συνέβηκε τον 17ο αιώνα. Αναζητήσαμε περισσότερες πληροφορίες και βρήκαμε άκρως ενδιαφέροντα, νομίζουμε, στοιχεία, τα οποία θα παραθέσουμε στο σημερινό μας άρθρο.

Το διαβολικό σχέδιο του Γιουσούφ Αγά

Τα γεγονότα που θα περιγράψουμε, τα εξιστορεί ο Δ. Καμπούρογλου στα έργα του «Περασμένα Χρόνια» και «Αθηναϊκόν Αρχοντολόγιον». Οι ακριβείς συνθήκες για το τι έγινε, διασώθηκαν από προφορική παράδοση που κατέγραψαν οι J. Giraud, J. Spon και G. Wheler.

Τον 17Ο αιώνα, η δυτική αίθουσα των Προπυλαίων είχε διαμορφωθεί σε πυριτιδαποθήκη. Φρούραρχος της Αθήνας γύρω στο 1640, ήταν ο Γιουσούφ Αγάς, που είχε πολύ άσχημες διαθέσεις για τους Έλληνες κατοίκους της πόλης. Ο Γιουσούφ κατέστρωσε ένα σατανικό σχέδιο για να εξοντώσει τον χριστιανικό πληθυσμό της Αθήνας, με την ευκαιρία της εορτής του Αγίου Δημητρίου.

Μία από τις εκκλησίες που γιόρταζαν εκείνη τη μέρα, ήταν και αυτή που βρίσκεται στους πρόποδες του λόφου του Φιλοπάππου. Πρόκειται για τον ναό του Αγίου Δημητρίου, γνωστού σήμερα ως «Λουμπαρδιάρη». Η εκκλησία αυτή χρίστηκε τον 12ο αιώνα, στη θέση παλαιότερου, του 9ου αιώνα. Υπάρχει και μία άλλη εκδοχή, ότι χτίστηκε τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας, κάτι λιγότερο πιθανό κατά την άποψή μας.

Την παραμονή της εορτής του Αγίου Δημητρίου, ο Γιουσούφ Αγάς είχε δώσει την άδεια, την επόμενη να γίνει «μονοκκλησιά», δηλαδή οι πιστοί από όλες τις ενορίες της Αθήνας να συγκεντρωθούν στη μικρή αυτή εκκλησία. Ο Καμπούρογλου γράφει, και μάλλον έχει δίκιο, ότι αυτό έγινε για να αποτελούν οι Έλληνες εύκολο στόχο για τα κανόνια των Τούρκων από την Ακρόπολη.

Ωστόσο, ο μητροπολίτης της Αθήνας Άνθιμος, κάτι υποπτεύθηκε και αποφάσισε να μην γίνει «μονοκκλησιά» αλλά να λειτουργήσουν και άλλοι «Άγιοι Δημήτρηδες» (ο Κατηφόρης, ο Νέος, ο Τζιρίτης κλπ). Για τις μεσαιωνικές εκκλησίες, της Αθήνας, περισσότερα στοιχεία μπορείτε να βρείτε στο σχετικό μας άρθρο στις 9/3/2019. Πάντως, ο Γιουσούφ Αγάς διέταξε τον αρχιπυροβολητή του Αχμέτ να συγκεντρώσει 2-3 συστοιχίες κανονιών του κάστρου της Ακρόπολης, συμπεριλαμβανομένης και της μεγάλης λουμπάρδας (κανονίου), προς την πλευρά του λόφου του Φιλοπάππου.
Ο Δ. Καμπούρογλου στα «Περασμένα Χρόνια» (Αθήνα 1911,11), αποδίδει τον διάλογο Γιουσούφ-Αχμέτ ως εξής: «Κοίταξε τοπτζήμπαση να τα καταφέρεις καλά.

Το στοιχειωμένο μαρμαρόσπιτο (ενν. τα Προπύλαια) που η τύχη μ’ έριξε και κάθομαι μέσα έχει μπαρούτι μπόλικο». Ενώ όμως οι προετοιμασίες των Τούρκων είχαν ολοκληρωθεί, τη νύχτα της 25ης προς 26ης Οκτωβρίου, ξέσπασε σφοδρή καταιγίδα με αστραπόβροντα. Ένας κεραυνός, έπεσε στα Προπύλαια, προκαλώντας την ανατίναξη της συσσωρευμένης πυρίτιδας. Ο Καμπούρογλου, με μια δόση υπερβολής, γράφει:

«Πέτρες και χώμα και κορμιά έγιναν ένα, έτσι που τα εσιχάθηκαν να τα φάνε και αυτά τα σκυλιά και τα κοράκια». Και συνεχίζει: «Η παράδοσις θέλει πως η κόρη του Γιουσούφ, γέννα Χριστιανής, μόνη αυτή δεν εσκοτώθη από τον κεραυνό. Αφού είναι τόσο γερή η παράδοξος ιστορία που έγινε, γιατί να μην ζήσει μαζί της και η κόρη της παραδόσεως»;
Φυσικά και ο Γιουσούφ Αγάς, σκοτώθηκε εκείνο το βράδυ.

Το γεγονός αυτό, επιβεβαιώνεται και από ξένους περιηγητές της Αθήνας που επισκέφθηκαν την πόλη τα επόμενα χρόνια. Ο Γάλλος γιατρός Jacob Spon, θεωρείται ο πρώτος επιστημονικός περιηγητής της πόλης. Συνοδευόταν στο ταξίδι του από τον Άγγλο George Wheler.

Ο Spon αναγνωρίστηκε ως αυθεντία για τα αθηναϊκά μνημεία και μάλιστα ήταν ο τελευταίος Ευρωπαίος που είδε ακέραιο τον Παρθενώνα, καθώς το 1687 η βόμβα του Μαροζίνι, προκάλεσε μεγάλες καταστροφές.

Το 1678, εξέδωσε στη Λιόν το τρίτομο έργο του “Voyage d’ Italie, de Dalmatie, de Greece et du Levant fait aux annes 1675 et 1676 par Jacob Spon docteur medecin agrece Lyon et George Wheler gentil homme Anglais”, που γνώρισε μεγάλη επιτυχία και μεταφράστηκε σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες.

Ο Spon και ο Wheler για να επισκεφθούν την Ακρόπολη… λάδωσαν με δύο οκάδες καφέ τον αγά της πόλη και κάποιον μεσάζοντα!

Το 1676, όταν οι δύο άνδρες επισκέφθηκαν την Αθήνα, η πόλη είχε 9.000 κατοίκους, τα ¾ από τους οποίους ήταν Έλληνες. Στο βιβλίο του, ο Spon μας διαβεβαιώνει για την ακρίβεια του γεγονότος με τον Γιουσούφ πασά τοποθετώντας το όμως χρονικά στο 1656.

Ο Ζαν Ζιρό όμως πρόξενος αρχικά της Γαλλίας (από το 1658) και στη συνέχεια της Αγγλίας στην Αθήνα ,που μάλιστα παντρεύτηκε Αθηναία από την οικογένεια των Παλαιολόγων τοποθετεί το γεγονός το 1640.

Ο M. Collignon που σχολιάζει όσα γράφει ο Ζιρό, αναφέρει ότι η πληροφορία που επαληθεύθηκε μερικά χρόνια αργότερα από δύο «διαπρεπείς αξιωματικούς του στρατού του Μοροζίνι: από την αναφορά από την Αθήνα του Rinaldo de la Rue και από το ταξιδιωτικό ημερολόγιο ενός αξιωματικού από το Ανόβερο ή τη Σουηδία.

Επιπλέον γράφει ότι ο Giraud είναι αναμφίβολα ο καλύτερα πληροφορημένος αφού περισσότερο από μία φορά άκουσε τη διήγηση ενός γεγονότος το οποίο από τους Έλληνες θεωρείται θαυματουργό και το οποίο προσέδωσε στον Άγιο Δημήτριο την προσωνυμία του «Λουμπαρδιάρη». Σύμφωνα με το κείμενο το οποίο φανερώνει εξάλλου μία ημερομηνία πολύ ακριβή, δεν διστάζουμε να αποδεχθούμε ως οριστική ημερομηνία της ανατίναξης των Προπυλαίων το έτος 1640».

Κάτι… εκτός θέματος από τις αφηγήσεις του Spon, το οποίο μας προκάλεσε μεγάλη εντύπωση είναι το παρακάτω απόσπασμα: 

(Οι Έλληνες) «ξεπερνάνε όλα τα έθνη του κόσμου στις βλαστήμιες. Βλαστημάνε τον Θεό, την Παναγιά, ακόμα και τον Άγιο Νικόλαο που είναι ο μεγάλος τους Άγιος».

Ο Wheler μαθαίνει το 1681 ότι το βιβλίο του Spon επρόκειτο να μεταφραστεί στα αγγλικά κάνει ο ίδιος τη μεταγλώττιση παρουσιάζοντάς το ως δικό του (1682).

Το ομολογεί μάλιστα με αφέλεια στον πρόλογο του βιβλίου. Πρόσθεσε μόνο κάποια σχέδια ελληνικών ενδυμασιών, έναν χάρτη της Αχαΐας και μερικές λεπτομέρειες στην αφήγηση. Την ξεκάθαρη αυτή λογοκλοπή εκμεταλλεύθηκαν οι εκδότες που μετέφραζαν την έκδοση του Wheler χωρίς να δίνουν τίποτα στον Spon που πέθανε πάμφτωχος το 1685.
Για το γεγονός της Ακρόπολης ο Wheler γράφει ότι «… ποτέ ξανά δεν πήραν καμία είδηση από τον Αγά» που προφανώς ανατινάχθηκε μαζί με την πυρίτιδα.

Ο Άγιος Δημήτριος ο Λουμπαρδιάρης

Από τότε ο Άγιος Δημήτριος του Φιλοπάππου ονομάστηκε «Άγιος Δημήτριος ο Λουμπαρδιάρης» δηλαδή Βομβαρδιστής, Κανονιέρης. Και ακόμα «Μπομπαρδιάρης», «Λομπαρδιάρης» και «Λαμπαρδιάρης». Σώζονται τοιχογραφίες του από το 1735.

Δυστυχώς και στις 25 Σεπτεμβρίου 1867, μία μέρα πριν την καταστροφή του Παρθενώνα, ένα βενετικό βλήμα χτύπησε μία μικρή αποθήκη πυρομαχικών η οποία στεγαζόταν στα Προπύλαια με αποτέλεσμα την περαιτέρω κατάρρευσή της. Και αν δεν υπήρχε αυτή η στοιχειώδης έστω, αντικεραυνική προστασία, την προηγούμενη Τετάρτη ίσως είχαμε πολύ μεγάλες καταστροφές στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης.

Πηγές: Δημήτριος Α. Γέροντας – Νικόλαος Γ. Νικολούδης, «ΑΘΗΝΑ 1456 μ.Χ. - 1686 μ.Χ. – Η Προσωπογραφία Μιας Πόλης», ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΑΝΤ. ΣΤΑΜΟΥΛΗ
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ, «ΞΕΝΟΙ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ», ΤΟΜΟΣ Α2 1500-1700
Θανάσης Γιοχάλας – Τόνια Καφετζάκη, «ΑΘΗΝΑ – Ιχνηλατώντας την Πόλη με Οδηγό την Ιστορία και τη Λογοτεχνία», ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ», 2017
Τάσος Τανούλας, «Τα Ερείπια των Αθηνών και οι Περιηγητές»