Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (Α.Ο.Ζ.) και το Καστελλόριζο

Στις 23/3/2019 είχαμε γράψει ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο στο protothema.gr με τίτλο ‘’Πού βρίσκεται το Καστελλόριζο;’’. Αφορμή αποτέλεσε μια δήλωση του βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Γιάννη Τσιρώνη, ο οποίος είχε πει ότι το Καστελλόριζο δεν βρίσκεται στο Αιγαίο, αλλά στην Ανατολική Μεσόγειο.

Στο άρθρο μας είχαμε παρουσιάσει χάρτες (ιταλικό, βρετανικό και γερμανικό) από το βιβλίο του ακαδημαϊκού Κ. Σβολόπουλου ‘’Το Καθεστώς των Νησίδων στο Νοτιοανατολικό Αιγαίο, η Μαρτυρία των Πηγών’’, που έδειχναν ότι το Καστελλόριζο βρίσκεται στο Αιγαίο και αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου συνόλου, μιας γεωγραφικής ενότητας, των Δωδεκανήσων, κάτι που είναι ιδιαίτερα σημαντικό όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Η ανταπόκριση των αναγνωστών μας ήταν πραγματικά εντυπωσιακή και ευχαριστούμε θερμά γι’ αυτό. Παράλληλα υπήρχαν και δεκάδες (περισσότερα από εξήντα) σχόλια με διάφορες απόψεις. Απαντήσαμε σε ορισμένα από αυτά αλλά θα ήταν βέβαια πρακτικά αδύνατο να απαντήσουμε σε όλα. Υποσχεθήκαμε τότε ότι θα επανέλθουμε σύντομα στο θέμα του Καστελλόριζου. Αυτό κάνουμε σήμερα αναφερόμενοι και στην περίφημη Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (Α.Ο.Ζ.) ελπίζοντας ότι θα λύσουμε αρκετές απορίες.

Να τονίσουμε ότι μετά τις υποδείξεις πολλών αναγνωστών και ενός καλού μας φίλου από τη Μεγίστη, του Παντελή Χούλη, που μας έκανε την τιμή να συμπεριλάβει ορισμένα πνευματικά παιχνίδια που δημιουργήσαμε σε διεθνή διαγωνισμό γρίφων που διοργανώνει κάθε χρόνο στο ακριτικό νησί, θα χρησιμοποιούμε πλέον τη γραφή Καστελλόριζο (με δύο λάμδα) γι’ αυτό.

Το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας- Η Σύμβαση του Montego Bay (1982)

Το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας είναι μέρος του ευρύτερου Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου της Ειρήνης. Πρόκειται για αυτοτελές και ολοκληρωμένο σώμα διεθνών κανόνων, που θεσμοθετούν, διευκρινίζουν, διευθετούν, επιλύουν και αναγνωρίζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των κρατών στις θάλασσες και τους ωκεανούς.

Το ενδιαφέρον των χωρών για την εκμετάλλευση της θάλασσας έξω από την ‘’Χωρική Θάλασσα’’ (Territorial Sea) γνωστή και ως ‘’αιγιαλίτιδα ζώνη’’ (στο εξής ΧΘ) είχε ξεκινήσει από το 1945 με τη διακήρυξη Τρούμαν ως νόμιμη άσκηση του αποκλειστικού δικαιώματος των Η.Π.Α. στην εκμετάλλευση του βυθού (‘’Ηπειρωτική Υφαλοκρηπίδα’’) και της θαλάσσιας μάζας αρχικά ‘’ως Αλιευτική Ζώνη’’ έξω από τη ΧΘ.

Το 1947 στη Λατινική Αμερική, η Χιλή και το Περού καθιέρωσαν Αποκλειστική Ζώνη Αλιείας, που εκτεινόταν ως τα 200 ναυτικά μίλια από τις ακτές τους, στην οποία δεν ασκούσαν απόλυτη κυριαρχία, αλλά ‘’δικαιώματα προτιμήσεως’’ στην εκμετάλλευση της αλιείας (fishing preferential rights), με τη νομική αιτίαση ότι ασκούν πατρογονικά δικαιώματα (patrimonial sea) στις θαλάσσιες περιοχές έξω από την ΧΘ τους.

Να σημειώσουμε ότι η ‘’Χωρική Θάλασσα’’ (ΧΘ) (‘’TerritorialSea’’) έως του εύρους των 12 ν.μ. από την ‘’Φυσική Ακτογραμμή’’ (ΦΑ) (NormalBaseline) ή τις ‘’Ευθείες Γραμμές Βάσεως’’ (ΕΓΒ) (Straight Baselines) ενός κράτους ορίζεται με πράξη της εσωτερικής εννόμου τάξεώς του χωρίς να απαιτείται έγκριση κανενός είδους από τη διεθνή κοινότητα.

Τη Ζώνη Αλιείας (Fishing Zone) νομιμοποίησε διεθνώς η Σύμβαση της Γενεύης του 1958 περί ‘’Αλιείας και Διατηρήσεως των Ζώντων Πόρων’’ χωρίς να προσδιορίζεται το εύρος όπου θα επιτρεπόταν η άσκηση του δικαιώματος αυτού.

Από το 1970 έως το 1973 υπήρξε Προπαρασκευαστική Επιτροπή υπό την αιγίδα του Ο.Η.Ε. για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, ενώ από το 1973 έως το 1982 έλαβε χώρα η Τρίτη Διεθνής Συνδιάσκεψη του Ο.Η.Ε. για το Δίκαιο της Θάλασσας. Αυτή ολοκληρώθηκε στο Montego Bay της Τζαμάικα με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας. Αυτή αφιερώνει ένα μέρος της (το τμήμα V) στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Σ’ αυτό καθορίζεται η νομική φυσιογνωμία της ΑΟΖ, οι λειτουργίες της και τα όρια της δικαιοδοσίας και της αρμοδιότητας των κρατών.

Σύμφωνα με τα άρθρα 55, 56 και 57 του τμήματος V η ΑΟΖ είναι μια θαλάσσια ζώνη πέρα από αλλά παρακείμενη της αιγιαλίτιδας ζώνης, η οποία περιλαμβάνει τον βυθό, το υπέδαφός του, τη θαλάσσια στήλη και την επιφάνεια της θάλασσας ως μια απόσταση 200 μιλίων από την ακτή, μειωμένη όμως ανάλογα με το εύρος της παρακείμενης αιγιαλίτιδας ζώνης. Σ’ αυτή τη ζώνη το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα με σκοπό την εξερεύνηση, την εκμετάλλευση, τη διατήρηση και τη διαχείριση των θαλάσσιων πόρων ζωντανών ή άλλων της περιοχής και τις άλλες δραστηριότητες που αφορούν την οικονομική εξερεύνηση και εκμετάλλευση της ζώνης, όπως είναι η παραγωγή ενέργειας από το νερό, τα ρεύματα και τους ανέμους. Το παράκτιο κράτος έχει επίσης τη δικαιοδοσία να κατασκευάζει και να χρησιμοποιεί τεχνητά νησιά, εγκαταστάσεις και κατασκευές για την εξυπηρέτηση των χρήσεων της ζώνης, να κάνει επιστημονική έρευνα, να προστατεύει και να διατηρεί το θαλάσσιο περιβάλλον.

Η προσθήκη της νέας ζώνης στη δικαιοδοσία των κρατών στις θάλασσες, πέρα από την αιγιαλίτιδα, δίνει μια επιπλέον δυνατότητα στην ήδη υπάρχουσα του παράκτιου κράτους να εκμεταλλεύεται τον θαλάσσιο πλούτο των βυθών και του υπεδάφους μέσα από τον θεσμό της υφαλοκρηπίδας με την προσθήκη της θαλάσσιας στήλης και της επιφάνειας της θάλασσας. Οι νέες χρήσεις της αφορούν κυρίως την αλιεία και την εκμετάλλευση της φυσικής, ήπιας ενέργειας που προέρχεται από την κίνηση του νερού και των ανέμων. Ο βυθός και το υπέδαφος εξακολουθούν να διέπονται από τις νομικές ρυθμίσεις της υφαλοκρηπίδας. Συνεπώς ο θεσμός της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας (continental shelf) όχι μόνο δεν απορροφάται από την ΑΟΖ, αλλά παραμένει και καθορίζει με τις νομικές ρυθμίσεις του τον τρόπο χρήσης των βυθών και του υπεδάφους του από τα παράκτια κράτη. Η Υφαλοκρηπίδα(ΥΦΑΛ), έχει εύρος 200 ν.μ. σε άθροισμα με την ΧΘ, αλλά σε ωκεάνιες περιοχές και ανάλογα με τη φυσική διαμόρφωση του βυθού ή της γεωφυσικής σύστασης του υπεδάφους του βυθού, μπορεί να φτάσει τα 350 ν.μ. Στην ΥΦΑΛ ασκούνται «κυριαρχικά δικαιώματα»(sovereign rights).

Τέλος, υπάρχει και η «Συνορεύουσα Ζώνη» (ΣΖ)(Contiguous Zone) που φτάνει σε εύρος τα 24 ν.μ. σε άθροισμα με το εύρος της ΧΘ. Σε αυτήν ασκείται «αστυνομική δικαιοδοσία»(law enforcement jurisdiction).

Διάκριση των Κρατών

Παρόλο που δεν υπάρχει ανάλογη διάταξη ή μνεία στη σύμβαση του 1982 από το νόημα και τις ρυθμίσεις της προκύπτει ότι τα κράτη ανάλογα με τη γεωμορφολογία τους διακρίνονται σε:

Α) "Παράκτια" (Coastal States)εκείνα που έχουν μέτωπο προς τη θάλασσα. Έχουν δηλαδή ηπειρωτικό έδαφος που βρέχεται από θάλασσα αλλά μπορεί να έχουν και νησιά και βράχους κοντά στον ηπειρωτικό τους κορμό, μεμονωμένα ή σε συμπλέγματα.

Η χώρα μας ανήκει στα ‘’Παράκτια Κράτη’’. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν: Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Γερμανία, Γαλλία, Αλβανία, Ολλανδία, Κροατία, Αλγερία, Λιβύη, Αίγυπτος, Μαρόκο, Ισραήλ, Τουρκία, Μαυροβούνιο, Αλγερία κλπ.

Β) "Αρχιπελαγικά" (Archipelagic States) εκείνα που απαρτίζονται μόνο από νησιά και βράχους, σε συμπλέγματα ή μεμονωμένα, αλλά σε διάταξη τέτοια που η επιφάνεια της θάλασσας που βρίσκεται ανάμεσα σε αυτά τα νησιά και τους βράχους θα έχει λόγο από 1:1 έως και 9:1 συνολικό εμβαδόν θάλασσας σε σύγκριση με το συνολικό εμβαδόν των νησιών και των βράχων που βρέχει (Archipelagos).

Τα κράτη που έχουν χαρακτηριστεί ‘’Αρχιπελαγικά’’ είναι: Αντίγκουα και Μπαρμπούντα, Κιριμπάτι, Σάο Τομέ και Πρίνσιπε, Μπαχάμες, Νησιά Μάρσαλ, Νησιά Σολομώντος, Κομόρες, Φίτζι, Ινδονησία, Παπούα, Νέα Γουινέα, Φιλιππίνες, Τρινιντάντ και Τομπάγκο, Άγιος Βικέντιος και Γρεναδίνες, Βανουάτου, Τουβαλού, Μαλδίβες, Τζαμάικα και Δομινικανή Δημοκρατία.

Ο εκπρόσωπος της Ελλάδας στη Διάσκεψη του 1982 Θεόδωρος Χαλκιόπουλος προσπάθησε χωρίς αποτέλεσμα να αναγνωριστεί και η χώρα μας ‘’Αρχιπελαγικό Κράτος’’.

Γ) Νησιωτικά (Island States) που απαρτίζονται μόνο από νησιά και βράχους σε συμπλέγματα ή μεμονωμένα αλλά η διάταξή τους είναι τέτοια που δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις που ορίζονται για τα Αρχιπελαγικά.

Τέτοια κράτη είναι: Μ. Βρετανία, Κύπρος, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Μάλτα κλπ.

Δ) "Περίκλειστα" (Enclosed States) εκείνα που δεν βρέχονται από θάλασσα αν και μπορεί να έχουν μέτωπο σε διεθνείς ποταμούς ή και σε διεθνείς λίμνες.

Τέτοια κράτη είναι: Σερβία, Σκόπια, Ελβετία, Λιχτενστάιν, Αυστρία, Αρμενία, Αφγανιστάν, Αιθιοπία, Μάλι, Βολιβία, Παραγουάη κ.α.

Ε) Με τη Σύμβαση του 1982 εισάγεται μια κατηγορία κρατών που ονομάστηκαν "Γεωγραφικώς Μειονεκτούντα" (Geographically Disadvantaged States) και είναι χώρες που μπορεί μεν να βρέχονται από θάλασσα δηλαδή να είναι παράκτια κράτη, αλλά βρίσκονται σε Κλειστές ή Ημίκλειστες Θάλασσες ή εξαρτώνται από την αλιεία του αναγκαίου για τον πληθυσμό τους ποσοστού αλιευμάτων από την ΑΟΖ άλλου κράτους. Επίσης ‘’Γεωγραφικώς Μειονεκτούντα’’ θεωρούνται τα κράτη που η γεωγραφία της περιοχής δεν τους επιτρέπει να διεκδικήσουν δική τους ΑΟΖ.

Στη Σύμβαση του 1982 ορισμός για τα "Γεωγραφικώς Μειονεκτούντα" κράτη υπάρχει στο άρθρο 70 (2) και τα συναφή δικαιώματά τους στα άρθρα 70, 160, 161, 254, 266, 269 και 272. Στο PARTIXτα άρθρα 122 και 123 ορίζουν ποιες θεωρούνται "Κλειστές και Ημίκλειστες Θάλασσες" (Enclosed and Semi- enclosed Seas), καθώς και τους τομείς και την ανάγκη συνεργασίας των κρατών που βρέχονται από αυτές.

Η Τουρκία έχει δηλώσει τέτοιο καθεστώς στο Αιγαίο, ενώ αντίθετα η χώρα μας δεν το έχει επικαλεσθεί επειδή δεν θέλει τη συνεργασία με την Τουρκία όπως ορίζουν τα προηγούμενα άρθρα.

Η ΑΟΖ της Ελλάδας με τις γειτονικές χώρες

Η ΑΟΖ για πρώτη φορά εμφανίζεται σε νομικό κείμενο με την Σύμβαση του 1952 (άρθρο 55) ως η θαλάσσια ζώνη έξω από την ΧΘ, που μετράται από τις γραμμές βάσεως απ’ όπου μετράται και η ΧΘ, φτάνει σε απόσταση 200 νμ σε άθροισμα με την ΧΘ (άρθρο 57) όταν φυσικά οι αποστάσεις μεταξύ των κρατών επιτρέπουν να αναπτυχθεί στο απόλυτο μέγεθός της. Όταν οριοθετηθεί η ΑΟΖ τότε η Ανοικτή Θάλασσα (High Seas) (άρθρο 86) βρίσκεται έξω από αυτήν (την ΑΟΖ).

Το 1977 έγινε μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας στο Ιόνιο οριοθέτηση ΥΦΑΛ με την αρχή της "μέσης γραμμής" κατά την οποία περιορίστηκε ελαφρά η επήρεια των Οθωνών και της Ερείκουσσας με ανταπόδοση από ιταλικής πλευράς θαλάσσιας έκτασης στο νότιο τμήμα της οροθετικής γραμμής. Ως βάση μέτρησης έγινε δεκτή εκατέρωθεν η Φυσική Ακτογραμμή (ΦΑ) (Normal Baseline). Το 2001 η Ιταλία ζήτησε από τη χώρα μας να συμφωνηθεί η υφιστάμενη οροθετική γραμμή της ΥΦΑΛ και ως ΑΟΖ, κάτι τέτοιο όμως δεν έγινε.

Το 2006 η χώρα μας άρχισε διαπραγματεύσεις με την Αίγυπτο για οριοθέτηση της ΑΟΖ, καθώς μάλιστα η Κύπρος και η Αίγυπτος είχαν υπογράψει συμφωνία για οριοθέτηση της δικής τους ΑΟΖ. Αρχικά η Ελλάδα έθεσε ως αφετηρία της οριοθέτησης την ‘’αρχή της μέσης γραμμής’’ από τις εκατέρωθεν ακτές όπως είχε συμφωνηθεί και με την Κύπρο. Το 2007 η Αιγυπτιακή πλευρά αφού μελέτησε την ελληνική πρόταση που της παρουσιάστηκε σε χάρτη, παρουσίασε τη δική της άποψη που δεν υπολόγιζε καθόλου το νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελλόριζου και απέδιδε ελάχιστη επήρεια στα άλλα νησιά, δηλαδή τη Ρόδο, την Κάρπαθο και την ανατολική ακτή της Κρήτης.

Προφανώς τότε η Αίγυπτος (με το καθεστώς Μουμπάρακ) είχε παρασκηνιακές συμφωνίες με την Τουρκία, αφού οι απόψεις που κατέθεσε προς την ελληνική αντιπροσωπεία ταυτίζονταν με όσες χαρτογραφικές παρουσιάσεις είχαν γίνει και δημοσιοποιηθεί από Τούρκους μελετητές. Οι συζητήσεις από τότε διακόπηκαν καθώς δεν είχαν καμία προοπτική και με το μεταγενέστερο καθεστώς της Μουσουλμανικής Αδελφότητας υπό τον Μόρσι. Μετά την ανάληψη της εξουσίας όμως υπό τον Στρατηγό Σίσι ξεκίνησαν νέες προσπάθειες, τριμερούς συνεργασίας αυτή τη φορά, με Αίγυπτο και Κύπρο (2014) με έμφαση στην συνεργασία για τα ενεργειακά σε σαφώς καλύτερο κλίμα.

Στην περίπτωση οριοθέτησης ΥΦΑΛ με τη Λιβύη τα πράγματα ήταν δύσκολα από την αρχή. Η αφρικανική χώρα είχε κλείσει από το 1973 με ευθύγραμμο τμήμα 306 ναυτικών μιλίων ως "ιστορικό" τον Κόλπο της Σύρτης, αλλά η ενέργεια αυτή δεν έγινε αποδεκτή από Η.Π.Α., Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ισραήλ, Ιταλία, Μάλτα, Τυνησία, την Ευρωπαϊκή Ένωση και φυσικά την Ελλάδα. Ο Κόλπος της Σύρτης "μετέχει" στην οριοθέτηση της ελληνολιβυκής ΑΟΖ.

Το 2007, ξεκίνησαν οι διμερείς συζητήσεις ανάμεσα στη χώρα μας και τη Λιβύη. Ήταν γνωστό στην Ελλάδα, ότι η Λιβύη δεν θα αποδεχόταν την πλήρη επήρεια στα νησιά και τους βράχους και ότι δεν θα συζητούσε οριοθετήσεις με άλλη αρχή πλην της «ευθυδικίας». Έγιναν δύο γύροι συζητήσεων, μήπως και βρεθεί κοινός τόπος. Το 2009 όμως, λόγω των εκλογών στη χώρα μας, οι διαδικασίες διακόπηκαν.

Στην περιοχή της Ελληνολιβυκής ΥΦΑΛ (ή της ΑΟΖ), την οριοθέτηση επηρεάζουν ο Κόλπος της Σύρτης, τον οποίο η χώρα μας δεν αποδέχεται ως ιστορικό με συνέπεια να μην αναγνωρίζει το κλείσιμό του με ευθύγραμμο τμήμα και τα ελληνικά νησιά Στροφάδες, Σαπιέντζα και Σχίζα, στις Οινούσσες του Ιονίου (Μεσσηνίας), Γαύδος, Χρυσή (Γαϊδουρονήσι) και Κουφονήσι (της Κρήτης).

Κατά την άποψη της Λιβύης, τα εν λόγω νησιά μειονεκτούν ως προς το μέγεθος των ακτών τους και μάλιστα προβάλλει ως επιχείρημα την ευνοϊκή γι’ αυτήν απόφαση της ΥΦΑΛ της με τη Μάλτα.

Τον Μάιο του 2009, η Λιβύη ανακοίνωσε στον Ο.Η.Ε. ότι διεκδικεί ΑΟΖ το εξωτερικό όριο της οποίας θέλει να διαπραγματευτεί με τα γειτονικά της κράτη.

Ωστόσο, τα πολιτικά γεγονότα στη Λιβύη, όπου και επικρατούσε εσωτερική πολεμική αναταραχή και εκδηλώθηκε εμφύλια ένοπλη σύγκρουση, με αποτέλεσμα την ανατροπή και δολοφονία του Καντάφι και τη γενικευμένη πολιτική αστάθεια, οδήγησαν τη χώρα μας το 2011 με τον Νόμο 4001, να ανακοινώσει και να προχωρήσει σε αδειοδοτήσεις περιοχών της ΥΦΑΛ, στη Δυτική Ελλάδα, αλλά και νότια και δυτικά της Κρήτης, ασκώντας τα νόμιμα κυριαρχικά της δικαιώματα ab initio (εξαρχής) και ipso facto (με βάση το γεγονός αυτό καθ’ αυτό), όπως αναγνωρίζει το Διεθνές Δίκαιο, ελλείψει συμφωνίας με τα γειτονικά κράτη και σύμφωνα με τη θεμελιωμένη βασική αρχή της «μέσης γραμμής» από τις ακτές. Αν και το 2015, η διαδικασία αυτή σταμάτησε προσωρινά, η τωρινή κυβέρνηση επανεκκίνησε τις διαδικασίες και αναμένεται σύντομα να ξεκινήσουν οι έρευνες για υδρογονάνθρακες στη Δυτική Ελλάδα και νότια της Κρήτης.

Στη Λιβύη, όπως είναι γνωστό, επικρατεί ακόμα και σήμερα χαοτική κατάσταση, οπότε, προς το παρόν τουλάχιστον, είναι αδύνατη οποιαδήποτε συνέχιση των διαπραγματεύσεων για την ΑΟΖ.

Το 2009, υπογράφτηκε μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας.

Συμφωνία οριοθέτησης «ζώνης πολλαπλής χρήσεως» (multi purpose boundary), με την αρχή της «μέσης γραμμής και ίσης αποστάσεως»). Και τα δύο κράτη έχουν κυρώσει τη Σύμβαση του 1982. Η Αλβανία έχει ΧΘ 12 ν.μ. και η Ελλάδα 6 ν.μ. Η Αλβανία δέχτηκε το κλείσιμο του Κόλπου της Κέρκυρας, που έχει άνοιγμα 6,5 ν.μ. Επίσης έγινε αποδεκτό, ότι οι Οθωνοί και η Ερείκουσσα θα είχαν πλήρη επήρεια σε δικαίωμα ΥΦΑΛ και οι ελληνικές νησίδες Περιστερές (ή Τινιόζο), Ψύλλος και Σέρπα καθώς και οι αλβανικές Τόνγκα, Φώκια και Τετρανήσια, θα μετρούσαν ισοδύναμα στην οριοθέτηση της εκατέρωθεν ΧΘ, στο μέσο της αποστάσεως, γιατί οι θαλάσσιες περιοχές μεταξύ αυτών των νησίδων χάραζαν ΧΘ και όχι ΥΦΑΛ ή ΑΟΖ. Το 2010, το αλβανικό Συνταγματικό Δικαστήριο, ακύρωσε τη Συμφωνία που υπογράφτηκε στα Τίρανα από τους Υπουργούς Εξωτερικών, παρουσία των δύο πρωθυπουργών, με το αιτιολογικό ότι έπασχε νομιμότητας της «πληρεξουσιότητας υπογραφής», ότι δηλαδή ο Αλβανός Υπουργός Εξωτερικών δεν είχε εξουσιοδοτηθεί από τον Πρόεδρο της Αλβανίας να υπογράψει (αν και η Συμφωνία υπογράφηκε με την παρουσία των δύο πρωθυπουργών), καθώς και με την καταγγελία ότι υπήρχαν ασάφειες στο κείμενο της Συμφωνίας σχετικά με τις ΕΓΒ, τη διαφορετική ΧΘ, που προκαλούσαν εθνική ζημιά στη χάραξη της ΧΘ της και τέλος, επειδή δεν εφαρμόσθηκε η «ευθυδικία» που επιβάλλεται από τη Σύμβαση του 1982 για τις οριοθετήσεις ΑΟΖ και ΥΦΑΛ.

Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ -ΑΝΕΛ, ξεκίνησε εκ νέου κάποιες διαπραγματεύσεις με την Αλβανία, αλλά η γενική κατακραυγή από τη Συμφωνία των Πρεσπών, οδήγησε, μάλλον σε πρόωρο τέλος τις διαβουλεύσεις. Και αυτό το θέμα λοιπόν παραμένει σε εκκρεμότητα:

ΑΟΖ: Ελλάδα και Τουρκία

Η Ελλάδα, κύρωσε τη Σύμβαση του 1982 με τον Νόμο 2321 το 1995 και τον Νόμο 4001/2011, ο οποίος ορίζει τη μέση γραμμή ως γραμμή οροθέτησης «ελλείψει συμφωνίας» και η Κύπρος, νωρίτερα. Συγκεκριμένα το 1988. Η Τουρκία δεν την έχει κυρώσει μέχρι σήμερα.

Ωστόσο, με τον Νόμο 2674/20-5-1982, έχει ορίσει εύρος ΧΘ 6 ν.μ. στην περιοχή του Αιγαίου και με την υπ’ αριθμόν 8/4672 απόφαση του Υπουργικού της Συμβουλίου του ίδιου έτους, καθόρισε 12 ν.μ. στη Μαύρη Θάλασσα και στη Μεσόγειο από την Antalya και ανατολικότερα, σε όλη την έκταση των ακτών της ως τη Συρία.

Με την Τουρκία, τα πράγματα για την οριοθέτηση ΥΦΑΛ ή ΑΟΖ είναι περισσότερο σύνθετα, καθώς η αναθεωρητική της πολιτική, οι απειλές για casus belli και ο ισχυρισμός ότι υπάρχουν γκρίζες ζώνες στο Αιγαίο, συνοδεύονται πλέον και από ρηματικές διακοινώσεις ενώπιον του Ο.Η.Ε., με τις οποίες καταθέτει την άποψη ότι δεν αναγνωρίζει δικαιώματα στα νησιά και τους βράχους και με τη δημοσίευση χαρτών στην περιοχή της Μεσογείου νότια του Καστελλόριζου, το οποίο αγνοεί παντελώς. Επίσης δεν υπολογίζει ούτε τη Ρόδο, ούτε την Κάρπαθο, ούτε την ανατολική πλευρά της Κρήτης στην οριοθέτηση με την Αίγυπτο και τη Λιβύη, δείγμα του ότι δεν αναγνωρίζει στη χώρα μας συμμετοχή οριοθετήσεως ΥΦΑΛ ή ΑΟΖ, ούτε με την Αίγυπτο, ούτε με τη Λιβύη στο μεγαλύτερο μέρος της περιοχής νότια της Κρήτης.

Για να προβάλλει μάλιστα τις διεκδικήσεις της για την ΥΦΑΛ ή και την ΑΟΖ στη θαλάσσια περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, όπου η χώρα μας θεωρεί ότι με εφαρμογή της «αρχής της μέσης γραμμής», νομιμοποιείται να χαράξει αυτές τις θαλάσσιες ζώνες με Κύπρο, Αίγυπτο και Λιβύη, ξεκινά την απαίτηση της ΥΦΑΛ της από τον μεσημβρινό 32ο 16’ 18’’ και μέχρι νότια του συμπλέγματος του Καστελλόριζου και ανατολικά της Καρπάθου και της Κρήτης. Επίσης δεν αναγνωρίζει ΥΦΑΛ και ΑΟΖ στα νησιά και τους βράχους και υποστηρίζει ως αρχή οριοθέτησης την «ευθυδικία» δηλώνονται ότι η περιοχή που διεκδικεί διεκδικεί δικαιώματα ΥΦΑΛ ab initio και ipso facto, αρχίζει από τον μεσημβρινό 32ο 16’ 18’’ E και συνεχίζεται δυτικά σε όλη τη θαλάσσια περιοχή μέχρι τη Λιβύη και νότια μέχρι τη μέση της απόστασης με την Αίγυπτο.

Σύμφωνα όμως με την Σύμβαση του 1982, τα νησιά έχουν πλήρες δικαίωμα σε Υφαλοκρηπίδα (άρθρο 121, 2), ενώ για τους βράχους, καθορίζεται κριτήριο να μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση ή να έχουν από μόνοι τους οικονομική ζωή για να μπορούν να διεκδικήσουν ΥΦΑΛ (άρθρο 121, 3).

Ενώ η Σύμβαση της Γενεύης δεν διαφοροποιούσε τους βράχους από τα νησιά, αυτό έγινε με τη Σύμβαση του 1982.

Τέλος, η Τουρκία παρουσιάζει διάφορους χάρτες, με τους οποίους καλεί κράτη της Ανατολικής Μεσογείου (Αίγυπτος, Ισραήλ, Λίβανος, Λιβύη) να υπογράψουν συμφωνίες με αυτήν, αγνοώντας παντελώς την ύπαρξη της Κύπρου, της Κρήτης και άλλων ελληνικών νησιών, με δέλεαρ το ότι έτσι θα κερδίσουν χιλιάδες τ. χλμ. θαλάσσιας περιοχής. Φυσικά, σε βάρος της χώρας μας και της Κύπρου!

Το Καστελλόριζο και η σημασία του για την ελληνική ΑΟΖ

Στη διαμάχη Ελλάδας και Τουρκίας για την Ανατολική Μεσόγειο, φαίνεται ότι πολύ σημαντικό ρόλο θα παίξει το νησιωτικό σύμπλεγμα της Μεγίστης (Καστελλόριζου).

Αποτελείται από 19 νησιά και βράχους. Η Ρω και η Στρογγύλη (Υψηλή), είναι τα δύο μεγαλύτερα νησιά του συμπλέγματος μετά το Καστελλόριζο. Το 1932 Ιταλία (που κατείχε τότε τα Δωδεκάνησα) και Τουρκία, συμφώνησαν για τα νησιά που ανήκουν σε κάθε χώρα. Το 1947, το Καστελλόριζο παραχωρήθηκε μαζί με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα, χωρίς καμία τουρκική αντίδραση. Επόμενη αναφορά στο Καστελλόριζο, έγινε το 1965, όταν με το Σχέδιο Άτσεσον, σε αντάλλαγμα για την παραχώρηση της Κύπρου στην Ελλάδα, προβλεπόταν η εκχώρηση του Καστελλόριζου στην Τουρκία.

Η Τουρκία, επιδιώκει να απομονώσει το νησιωτικό σύμπλεγμα της Μεγίστης από τα υπόλοιπα ελληνικά νησιά.

Εάν συμβεί κάτι τέτοιο, το σύμπλεγμα της Μεγίστης θα εμφανιστεί ως μια μικρή συστάδα νησιών, που βρίσκονται αντιμέτωπα με το υπερπολλαπλάσιο πλάτος των τουρκικών ακτών, ενώ παράλληλα είναι προσκολλημένα πάνω τους. Το μικρό μήκος του ελληνικού νησιωτικού συμπλέγματος θα βρίσκεται σε δυσαναλογία με τις θαλάσσιες περιοχές που θα του αποδοθούν με τη μέθοδο της μέσης γραμμής, σε σύγκριση με τις τουρκικές ακτές και τις δικές τους θαλάσσιες περιοχές. Επομένως, η Τουρκία θα ζητήσει να αποδοθεί στο σύμπλεγμα του Καστελλόριζου μόνο αιγιαλίτιδα ζώνη και κανένα δικαίωμα για ΥΦΑΛ ούτε ΑΟΖ. Προφανώς, όπως γράφει ο Άγγελος Συρίγος, «…η διαπραγμάτευση για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας (και της ΑΟΖ, οψέποτε θεσπιστεί) θα πρέπει να είναι συνολική και όχι αποσπασματική και να αφορά ενιαία όλο το μήκος των ελληνικών θαλασσίων συνόρων από το Δέλτα του Έβρου ως και τη Στρογγύλη, ανατολικά του Καστελλόριζου». Να σημειώσουμε εδώ, ότι η Μεσόγειος ανήκει στις λεγόμενες «κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες».

Το 2009, ο τότε ΥΠΕΞ της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου, είχε δηλώσει σε συνέντευξή του ότι το Καστελλόριζο βρίσκεται στη Μεσόγειο (και προφανώς όχι στο Αιγαίο).

Ο Διεθνής Υδρογραφικός Οργανισμός(ΙΥΟ), έχει προσδιορίσει από το 1923 τα όρια του Αιγαίου. Η τρίτη έκδοση του Διεθνούς Υδρογραφικού Οργανισμού του 1953, είναι και η τελευταία εγκεκριμένη. Δείτε σχετικά στο διαδίκτυο:

«Limits of Oceans and Seas, Special Publication No 23, International Hydrographic Organization, 3rd edition, 1953, σελ. 18. Το 1986, κυκλοφόρησε η μη εγκεκριμένη 4η έκδοση, υπό μορφή σχεδίου, όπου ακολουθούνται τα ίδια όρια για το Αιγαίο. Πραγματικά, σύμφωνα με τον ΙΥΟ, το νησιωτικό σύμπλεγμα της Μεγίστης, βρίσκεται εκτός των ορίων του Αιγαίου. Η θαλάσσια περιοχή στην οποία ανήκει, αναφέρεται αόριστα ως Μεσόγειος.

Είναι επίσης γνωστή ως Θάλασσα της Λυκίας ή Θάλασσα της Λεβαντίνης (του Λεβάντε).

Επειδή κάποιοι αναγνώστες θα λένε ήδη ότι καλά τα γράφαμε στα σχόλια (του άρθρου μας για το πού βρίσκεται το Καστελλόριζο) και ότι είχε δίκιο ο βουλευτής Γ. Τσιρώνης που δήλωνε ότι το Καστελλόριζο δεν ανήκει στο Αιγαίο αλλά στην Ανατολική Μεσόγειο, να τους προσγειώσουμε στην πραγματικότητα.

Ο προσδιορισμός των ορίων του Αιγαίου, όπως άλλωστε και κάθε Θάλασσας, από τον ΙΥΟ, γίνεται κυρίως για λόγους διευκόλυνσης της ναυσιπλοΐας και συντονισμού στην έκδοση χαρτών και στη διεξαγωγή υδρογραφικών ερευνών και δεν έχει νομική ή πολιτική σημασία. Όπως γράφει ο Άγγελος Συρίγος: «Αυτό αναφέρεται ρητώς στο ίδιο το σχετικό εγχειρίδιο του Διεθνούς Υδρογραφικού Οργανισμού που προσδιορίζει τα όρια των Θαλασσών. Επίσης, είναι αποδεκτό και νομολογιακά ότι ο προσδιορισμός τέτοιου είδους ορίων είναι τεχνητός και δεν αποτελεί βάση για οριοθέτηση ή για αναγνώριση συγκεκριμένων δικαιωμάτων».

Χαρακτηριστικά, στον πρόλογο της τρίτης έκδοσης του εγχειριδίου διαβάζουμε: «Τα όρια που ΠΡΟΤΕΙΝΟΝΤΑΙ (δικά μας τα κεφαλαία), όπως περιγράφονται στο κείμενο και παρουσιάζονται στα τρία συνοδευτικά διαγράμματα, έχουν χαραχθεί για τη διευκόλυνση του Διεθνούς Υδρογραφικού Οργανισμού κατά την κατάρτιση των κατευθύνσεων ναυσιπλοΐας , των οδηγιών προς ναυτιλλομένους κλπ. Αυτά τα όρια δεν έχουν καμία απολύτως πολιτική σημασία».

Και η απόφαση του Διαιτητικού Δικαστηρίου (11/4/2006), στην Οριοθέτηση Μπαρμπάντος – Τρινιντάντ και Τομπάγκο, είναι σαφής: «Ούτε η έκθεση του Διεθνούς Υδρογραφικού Οργανισμού αποτελεί πειστικό λόγο για να γίνεται (δεκτή η) διάκριση μεταξύ των θαλασσίων περιοχών με βάση τους ορισμούς «Καραϊβική» και «Ατλαντικός».

Η έκθεση αυτή δεν προοριζόταν να χρησιμοποιηθεί ως βάση για την οριοθέτηση ή για οποιαδήποτε ειδική απόδοση δικαιωμάτων».

Τα ελληνικά θαλάσσια δικαιώματα στην περιοχή, δεν περιορίζονται μόνο σε αυτά που προκαλεί η ύπαρξη του Καστελλόριζου και των γειτονικών νησιών του. Στην ίδια περιοχή παράγονται δικαιώματα από την ύπαρξη της Ρόδου, της Καρπάθου, της Κάσου και της Κρήτης, των οποίων η παρουσία παράλληλα με το Καστελλόριζο, δημιουργεί ένα εδαφικό τόξο με τις ανατολικές ακτές τους να προβάλλονται στη γειτονική θαλάσσια περιοχή και να δημιουργεί, με την παρουσία παράλληλα με το Καστελλόριζο, δημιουργεί ένα εδαφικό τόξο με τις ανατολικές ακτές τους να προβάλλονται στη γειτονική θαλάσσια περιοχή και να δημιουργεί, με την παρουσία τους, τίτλο για την ΑΟΖ αλλά και την υφαλοκρηπίδα. Το Καστελλόριζο και τα γειτονικά νησιά ανήκουν στα Δωδεκάνησα. Αυτό θέλαμε να τονίσουμε παρουσιάζοντας τους χάρτες των «ουδέτερων» Βρετανών, Ιταλών κλπ. Το Καστελλόριζο, αποτελεί τμήμα μιας ευρύτερης εδαφικής ενότητας και δεν είναι απομονωμένο κοντά στις τουρκικές ακτές .Νότια των ακτών εκτείνεται μία ευρύτατη θάλασσα, της οποίας αντίπερα όχθη είναι η Αίγυπτος. Τέλος, να σημειώσουμε ότι είναι πολύ μεγάλη η σημασία της Στρογγύλης. Το συγκεκριμένο νησί επηρεάζει σημαντικά την οροθετική γραμμή με την Κύπρο, την Αίγυπτο και την Τουρκία. Χάρη στη Στρογγύλη Ελλάδα και Κύπρος έχουν κοινά όρια Υφαλοκρηπίδας. Αν δεν υπήρχε η Στρογγύλη, ανάμεσα στις ΥΦΑΛ Ελλάδας και Κύπρου, θα παρεμβαλλόταν ένα μικρό τριγωνικό τμήμα τουρκικής Υφαλοκρηπίδας.

Η προσπάθεια της Τουρκίας, να αποδείξει ότι το Καστελλόριζο βρίσκεται στη «λάθος» πλευρά μιας διαφορετικά ευκρινούς μέσης γραμμής οριοθέτησης ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία, ερμηνεύοντας κατά το δοκούν αποφάσεις διεθνών δικαστηρίων, είναι μάταια.

Αλλά κι από την ελληνική πλευρά, θα πρέπει να μην γίνονται άστοχες δηλώσεις (βλ. Τσιρώνης), οι οποίες αμέσως αναπαράγονται στη γειτονική χώρα και της δίνουν αναπάντεχα επιχειρήματα. Να μην ξεχνάμε, ότι μια δήλωση του Κονδύλη μετά τη μικρασιατική καταστροφή, ότι οι Τούρκοι μπορούν να φτάσουν στον Ισθμό της Κορίνθου, είχε ολέθριες συνέπειες στις μετέπειτα διαπραγματεύσεις…

Με τις αποφάσεις Διεθνών Δικαστηρίων για την οριοθέτηση της ΑΟΖ διαφόρων χωρών, που είναι άκρως ενδιαφέρουσες θα ασχοληθούμε σε μελλοντικό μας άρθρο.

Κάπου εδώ, τελειώνει το μακροσκελέστατο άρθρο μας για την ΑΟΖ, το Καστελλόριζο κλπ. Συχνά κάναμε πιστή αντιγραφή των στοιχείων από τις πηγές, καθώς εδώ είχαμε και κάναμε με θέματα που άπτονται της εθνικής μας κυριαρχίας. Ελπίζουμε να φωτίσαμε κάποιες πτυχές του ακανθώδους αυτού θέματος και να εμπλουτίσαμε τις γνώσεις των αναγνωστών μας.

Πηγές:
ΧΡΗΣΤΟΣ Λ. ΡΟΖΑΚΗΣ, «Η ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉ ΖΩΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ 2013.
ΠΑΥΛΟΣ ΦΩΤΙΟΥ, «ΟΙ ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΖΩΝΕΣ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ», στο βιβλίο «ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ». του ΕΛ. Ι.Σ.ΜΕ., ΕΚΔΟΣΕΙΣ Δ. ΠΑΠΑΔΗΜΑ, 2017
ΑΓΓΕΛΟΣ Μ.ΣΥΡΙΓΟΣ, «Ελληνοτουρκικές σχέσεις», Β’ Έκδοση, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ 2016.
Δρ. ΙΩΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΦΛΩΡΑΤΟΣ, «ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ 2017.