Η Τουρκία μετά το 1990 διατύπωσε την άποψη ότι τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου δόθηκαν στην Ελλάδα με την προϋπόθεση της αποστρατιωτικοποίησης.
Και μάλιστα συνδέει τη μεταβίβαση της κυριαρχίας και την αποστρατιωτικοποίηση ισχυριζόμενη ότι αποτελεί τα δύο συστατικά στοιχεία του καθεστώτος των νησιών.
Μάλιστα το 2007 προχώρησε ακόμα περισσότερο. Τον Φεβρουάριο του έτους αυτού η Τουρκία απαίτησε να εξαιρεθεί ο Άγιος Ευστράτιος από τη νατοϊκή άσκηση ‘’Τολμηρός Τοξότης’’ με το επιχείρημα ότι το νησί με βάση τις διεθνείς συνθήκες είναι αποστρατιωτικοποιημένο. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να ματαιωθεί η συμμετοχή του ΝΑΤΟ στην άσκηση. Η τουρκική κίνηση προκάλεσε έκπληξη στην Ελλάδα, καθώς τον Ιούνιο του 1998 και τον Μάρτιο του 1999 είχαν γίνει ασκήσεις με τη συμμετοχή των αμερικανικών δυνάμεων, στις οποίες είχε περιληφθεί και ο Άγιος Ευστράτιος χωρίς κανένα πρόβλημα.
Η Τουρκία προχωρώντας σταθερά και μεθοδικά σε ποιοτική αναβάθμιση των διεκδικήσεών της θεωρεί πλέον ότι όλα τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου ακόμα κι αυτά που δεν περιλαμβάνονται στις διεθνείς συνθήκες πρέπει να αποστρατιωτικοποιηθούν.
Θεωρεί ότι η υποχρέωση αυτή προκύπτει από την απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων του Φεβρουαρίου του 1914. Η απόφαση αυτή επιβεβαιώθηκε με το άρθρο 12 της Συνθήκης της Λωζάνης, που αναφέρεται ρητά στην απόφαση της 13/2/1914.
Η ελληνική πλευρά αντιτείνει σωστά ότι δεν είναι νομικά δυνατόν να εφαρμόζονται ταυτόχρονα όλα αυτά τα άρθρα μαζί, γιατί θα είχαμε διπλή ρύθμιση. Εάν ίσχυε η τουρκική ερμηνεία η Λέσβος, η Χίος, η Σάμος και η Ικαρία θα έπρεπε να είναι ολικά αποστρατιωτικοποιημένες σύμφωνα με την απόφαση του Φεβρουαρίου του 1914, ενώ σύμφωνα με το άρθρο 13 της Συνθήκης της Λωζάνης θα έπρεπε να είναι μερικά αποστρατιωτικοποιημένες.
Επίσης το άρθρο 12 της Συνθήκης τα Λωζάνης αφορά αποκλειστικά σε θέματα κυριαρχίας. Τα θέματα αποστρατιωτικοποίησης ρυθμίζονται σε άλλα άρθρα. Το άρθρο 12 προβλέπει: ‘’Η ληφθείσα απόφασις της 13ης Φεβρουαρίου 1914… και αφορώσα εις την κυριαρχίαν της Ελλάδος επί των νήσων της Ανατολικής Μεσογείου’’. Άλλωστε η απόφαση αυτή δεν ίσχυσε ποτέ, ενώ υπήρχε και το αίτημα της Ελλάδας για ανάλογα μέτρα στις μικρασιατικές ακτές.
Λήμνος και Σαμοθράκη
Στο ειδικό πρωτόκολλο της Σύμβασης του Μοντρέ (1936), αναφέρεται ρητά ότι επιτρέπεται ο άμεσος επανεξοπλισμός της ζώνης των Στενών (Δαρδανέλια, Θάλασσα του Μάρμαρα, Βόσπορος), χωρίς όμως να γίνεται ονομαστική αναφορά σε κανένα νησί, ελληνικό ή τουρκικό.
Το καθεστώς των νησιών στο Αιγαίο αποτελούσε τμήμα του διεθνούς συστήματος των Στενών που είχε καθιερωθεί με τη Συνθήκη της Λωζάνης. Στο προοίμιο της Σύμβασης του Μοντρέ, αναφέρεται ρητά ότι αυτή υποκαθιστά τη Συνθήκη της Λωζάνης, η οποία παύει να ισχύει εξ ολοκλήρου. Δεν υπήρχε καμία επιφύλαξη ή εξαίρεση κατά την υπογραφή της Σύμβασης του Μοντρέ για το θέμα.
Η Τουρκία, προχώρησε άμεσα στην οχύρωση της Ίμβρου και της Τενέδου και χαρακτήρισε τα δύο αυτά νησιά επιτηρούμενες ζώνες. Η Συνθήκη της Λωζάνης, προέβλεπε τα εξής:
«Η διατήρησις της τάξεως (ενν. σε Ίμβρο και Τένεδο), θα εξασφαλίζηται εν αυταίς δι’ αστυνομίας στρατολογουμένης μεταξύ, του ιθαγενούς πληθυσμού, τη φροντίδι της ως άνω προβλεπομένης τοπικής διοικήσεως υπό τους διαταγάς της οποίας θα διατέλει».
Η προβλεπόμενη τοπική διοίκηση, έπρεπε να αποτελείται από «τοπικά στοιχεία», κατά τη Συνθήκη της Λωζάνης.
Τον Οκτώβριο του 1912, η Ίμβρος είχε 8.506 κατοίκους , όλους Χριστιανούς, ενώ η Τένεδος 5.172. 3.752 Έλληνες, 1.403 Τούρκους, 10 Αρμένιους και 7 Εβραίους.
Οι Τούρκοι φρόντισαν αμέσως μετά την παραχώρηση των δύο νησιών να παραβιάσουν τη Συνθήκη της Λωζάνης και συνέχισαν τα εγκλήματα μέχρι τη δεκαετία του ’70, χωρίς ποτέ να λογοδοτήσουν στη διεθνή κοινή γνώμη γι’ αυτά.
Μεγάλη ευθύνη έχει βέβαια και η χώρα μας, η αντίδραση της οποίας ήταν πάντα από ανύπαρκτη έως υποτονική.
Περισσότερα για την Ίμβρο και την Τένεδο, θα βρείτε στο άρθρο μας την 7/01/2018 στο protothema.gr.
Η χώρα μας μετά την τουρκική ενέργεια, «στρατιωτικοποίησε» Λήμνο και Σαμοθράκη, ενημερώνοντας Μ. Βρετανία, η οποία συμφώνησε μ’ αυτή την ενέργεια, Γαλλία και Ιταλία. Ακολούθως, χαρακτήρισε τη Λήμνο επιτηρούμενη ζώνη (Β.Δ. 3 Απριλίου 1937).
Στις 6 Μαΐου 1936, ο Τούρκος πρέσβης στην Αθήνα Ρουσέν Εσρέφ, με επιστολή του στον τότε πρωθυπουργό και Υπουργό Εξωτερικών Ιωάννη Μεταξά, τόνιζε:
«Κατ’ εντολήν της κυβερνήσεώς μου… είμαστε εξ ολοκλήρου σύμφωνοι όσον αφορά στη στρατιωτικοποίηση αυτών των δύο νησιών (Λήμνου και Σαμοθράκης), ταυτόχρονα με τον εξοπλισμό των Στενών».
Ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών Ρουστού Αράς, κατά τη διαδικασία κύρωσης της Σύμβασης του Μοντρέ, δήλωσε ενώπιον της τουρκικής εθνοσυνέλευσης, τα εξής:
«Οι διατάξεις που αναφέρονται στα νησιά Λήμνος και Σαμοθράκη, τα οποία ανήκουν στη φίλη και γείτονα Ελλάδα και ήσαν αποστρατιωτικοποιημένα βάσει των σχετικών διατάξεων της Συμβάσεως της Λωζάνης, καταργούνται και αυτές από τη Σύμβαση του Μοντρέ».
(Παρασκευή 31 Ιουλίου 1936).
Σήμερα η Τουρκία, ισχυρίζεται ότι η Λήμνος και η Σαμοθράκη είναι αποσυνδεδεμένες από την ασφάλεια των Στενών και συνδέονται με την ασφάλεια της ίδιας.
Όσο για τη δήλωση του Ρουστού Αράς, ισχυρίζεται ότι ήταν μια ευχή πολιτικού και δεν είχε νομικό χαρακτήρα.
Η χώρα μας ανταπαντά, ότι αποτελεί νομική αυθαιρεσία η ερμηνεία ότι οι υποχρεώσεις για αποστρατιωτικοποίηση παρέμειναν για τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη, ενώ καταργήθηκαν για την Ίμβρο, την Τένεδο και τις Λαγούσες Νήσους. Καμία από αυτές, όπως γράψαμε ήδη, δεν αναφέρεται ρητά στα κείμενα της Σύμβασης του Μοντρέ.
Λέσβος, Χίος, Σάμος, Ικαρία
Η χώρα μας αποδέχεται τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη μερική αποστρατιωτικοποίηση της Λέσβου, της Χίου, της Σάμου και της Ικαρίας. Παραδέχεται όμως ότι από το 1974 άρχισε να εξοπλίζει με ταχείς ρυθμούς τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου.
Ο λόγος αυτής της ενέργειας, ήταν η τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Πλέον η πιθανότητα τουρκικής επίθεσης στη Θράκη ή σε κάποιο νησί του Αιγαίου είναι μεγάλη. Ήδη από το 1974, Τούρκοι αξιωματούχοι προέβαιναν σε σχετικές απειλητικές δηλώσεις. Στην πρώτη επέτειο της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο (20/7/1975), η Τουρκία ίδρυσε στη Σμύρνη τη Στρατιά του Αιγαίου (4η Στρατιά)(Ege Ordusu), που βρίσκεται εκτός των νατοϊκών σχεδιασμών, διαθέτει μεγάλο αριθμό αποβατικών σκαφών και ειδικεύεται στις αμφίβιες επιχειρήσεις.
Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι η 4η Στρατιά έχει καθαρά αμυντικό χαρακτήρα και ότι δημιουργήθηκε λόγω του εξοπλισμού των ελληνικών νησιών. Η αρμοδιότητά της είναι να καλύπτει την άμυνα της Τουρκίας κατά μήκος των παραλίων της, από τα Δαρδανέλια μέχρι και την Κύπρο και να διατηρεί ανοιχτές τις θαλάσσιες οδούς στο Αιγαίο. Επιπλέον, αναφέρει ότι αποτελείται κυρίως από κέντρα εκπαίδευσης νεοσυλλέκτων που ακολούθως στέλνονται σε άλλες μονάδες για να συνεχίσουν τη θητεία τους.
Τέλος, η Τουρκία διατηρεί την απειλή του casus belli σε περίπτωση άσκησης του δικαιώματος της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια.
Η χώρα μας υποχρεώθηκε να προβεί στις αναγκαίες αμυντικές προπαρασκευές, που θα της επιτρέψουν, αν χρειαστεί να ασκήσει το δικαίωμα της νόμιμης άμυνας όπως αυτό προβλέπεται στο άρθρο 51 του Χάρτη του Ο.Η.Ε.
«Καμία διάταξη αυτού του Χάρτη δεν θα εμποδίζει το φυσικό δικαίωμα της ατομικής ή συλλογικής νόμιμης άμυνας, σε περίπτωση που ένα μέλος των Ηνωμένων Εθνών δέχεται ένοπλη επίθεση, ως τη στιγμή που το Συμβούλιο Ασφαλείας θα πάρει τα αναγκαία μέτρα για να διατηρήσει τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια…».
Το δικαίωμα της νόμιμης άμυνας έχει χαρακτήρα jus cogens (αναγκαστικού δικαίου) και συνεπώς έχει υπέρτερη ισχύ σε σχέση με τυχόν συμβατικές υποχρεώσεις.
Η Τουρκία δέχεται το δικαίωμα της νόμιμης άμυνας στο διεθνές δίκαιο. Θεωρεί όμως ότι για να ασκηθεί θα πρέπει πρώτα το κράτος (στη συγκεκριμένη περίπτωση η Ελλάδα) πρώτα να γίνει στόχος ένοπλης επίθεσης!
Αυτό φυσικά είναι φαιδρό, καθώς χωρίς την ύπαρξη στρατιωτικών δυνάμεων στα ελληνικά νησιά, η Τουρκία θα μπορούσε να τα καταλάβει με ευκολία.
Η απειλή χρήσης βίας, αποτελεί παραβίαση του άρθρου 2.4 του Χάρτη του Ο.Η.Ε. που είναι θεμελιώδης κανόνας του διεθνούς Δικαίου. Κατά την πλειοψηφία των διεθνολόγων, η ύπαρξη απειλής (π.χ. το casus belli), δίνει το δικαίωμα της προληπτικής άμυνας (anticipatory self-defence). Μάλιστα, μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11/9/2011 η άποψη αυτή ενισχύθηκε σημαντικά, καθώς οι Η.Π.Α. διατύπωσαν το δόγμα της προληπτικής αυτοάμυνας (pre-emptive self-defence).
Δωδεκάνησα
Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι η Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων (1947), που προέβλεψε την παραχώρηση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα και την αποστρατιωτικοποίησή τους, επιβλήθηκε για την ασφάλειά της. Επιπλέον, δημιούργησε ένα αντικειμενικό καθεστώς, το οποίο μπορούν να επικαλεσθούν τρίτα κράτη.
Η Ελλάδα, αντιτείνει ότι το καθεστώς αποστρατικοποίησης, ήταν αποτέλεσμα της διαμάχης (την εποχή εκείνη) μεταξύ Δυτικών και Σοβιετικών. Πραγματικά, οι, τότε, Σοβιετικοί, αντιδρούσαν σφοδρά στην παραχώρηση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, η δε ξαφνική στροφή 180ο του Μολότοφ, που συνηγόρησε στο να δοθούν στη χώρα μας, άφησε σύξυλους τους πάντες…
Επιπλέον, σύμφωνα με τις ελληνικές θέσεις, η Τουρκία δεν έχει κανέναν δικαίωμα να επικαλείται τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων, καθώς δε ήταν συμβαλλόμενο μέρος σ’ αυτή. Οι διατάξεις περί αποστρατιωτικοποίησης, αποτελούν γι’ αυτή res inter alios acta (ζήτημα που αφορά άλλον). Επίσης, σύμφωνα με τη Σύμβαση της Βιέννης (1969) για το Δίκαιο των Συνθηκών, ένα δικαίωμα «γεννιέται» υπέρ τρίτου κράτους, μόνο αν όλα τα κράτη που έχουν υπογράψει μια Συνθήκη, συμφωνούν σχετικά. Κανένα όμως από τα συμβαλλόμενα κράτη δεν έχει διαμαρτυρηθεί για τη στρατιωτικοποίηση των Δωδεκανήσων από την Ελλάδα.
Η αλλαγή των διεθνών συνθηκών
Από το 1923 και το 1947, τα πράγματα έχουν αλλάξει.
Η συνέχιση του καθεστώτος αποστρατιωτικοποίησης, θα είχε ως αποτέλεσμα τη διατάραξη της διεθνούς ειρήνης, αφού θα διευκόλυνε τουρκική επίθεση στα νησιά μας.
Η εφαρμογή της ρήτρας rebus sic stantibus (η αλλαγή των συνθηκών αλλάζει το συμβόλαιο, τη σύμβαση), είναι ζωτικής σημασίας για τη διαφύλαξη της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας μας. Αυτό δεν συνεπάγεται κατάργηση των συγκεκριμένων συνθηκών, αλλά μόνο τροποποίησή τους ως προς τους συγκεκριμένους όρους αποστρατιωτικοποίησης.
Στις Συνθήκες, υπάρχουν διατάξεις που είναι παραχωρημένες. Έτσι, στο άρθρο 6 της Συνθήκης της Λωζάνης για το καθεστώς των Στενών, αναφέρεται ότι ο οπλισμός των αστυνομικών δυνάμεων αποτελείται «μόνον εκ του περιστρόφου της σπάθης (!), του όπλου και τεσσάρων οπλοπολυβόλων ανά εκατόν άνδρας…».
Δεν είναι όμως μόνο η χώρα μας που προχώρησε σε στρατιωτικοποίηση των νησιών της. Η Ιταλία, ήταν υποχρεωμένη με βάση το άρθρο 49 της Συνθήκης των Παρισίων να διατηρήσει αποστρατιωτικοποιημένα τα νησιά Πιανόσα στην Αδριατική και Παντελέρια, καθώς και τις Πελάγιες νήσους (Λαμπεντούζα, Λαμπιόνε και Λινόζα) στη Μεσόγειο. Το 1951, επικαλούμενη ριζική μεταβολή των συνθηκών, προχώρησε στον επανεξοπλισμό τους, χωρίς καμία χώρα να αντιδράσει.
Όπως γράφει ο Δρ. Ιωάννης Παπαφλωράτος, τα καθεστώτα αποστρατιωτικοποίησης, λειτουργούν μόνον σε ένα αυστηρώς ειρηνικό περιβάλλον, ιδίως όταν δεν προστατεύονται από κάποια διεθνή εγγύηση, θεσμικού κατά κανόνα, χαρακτήρα. Η Τουρκία, ανάμεσα στ’ άλλα, έχει παύσει να αναγνωρίζει τα 10 ν.μ. που έχει θεσπίσει η Ελλάδα ως αιγιαλίτιδα ζώνη της για θέματα του αέρα, παραβιάζοντας συστηματικά και απροκάλυπτα τη ζώνη αυτή. Επιπλέον, επεκτείνει παράνομα τα όρια του FIR Κωνσταντινουπόλεως μέχρι το μέσο του Αιγαίου σε βάρους του FIR Αθηνών.
Ουσιαστικά, διεκδικεί μία ζώνη που καλύπτει το μισό Αιγαίο, βασιζόμενη στην ανυπόστατη κατά το Διεθνές Δίκαιο θεωρία της ευθυδικίας. Έτσι, επιχειρεί να εγκλωβίσει μέσα στη ζώνη αυτή, πληθώρα ελληνικών νησιών, τα οποία δεν θα έχουν εναέριο χώρο, χωρικά ύδατα και υφαλοκρηπίδα. Η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη όλα τα απαραίτητα μέτρα αμυντικής προπαρασκευής και να μην αναμένει την εκδήλωση τουρκικής επίθεσης για να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες.
Όπως αναφέραμε, το δικαίωμα αμύνης έχει χαρακτήρα αναγκαστικού δικαίου (jus cogens), δηλαδή διαθέτει αυξημένη νομική ισχύ και υπερισχύει όλων των άλλων διεθνών κανόνων, σύμφωνα με τα άρθρα 53 και 64 της Συμβάσεως της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών.
Άλλωστε το άρθρο 103 τον Χάρτη του Ο.Η.Ε. παραμερίζει κάθε αντίθετη συμβατική δέσμευση, όπως είναι το άρθρο 13 της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων. Το πολύ ισχυρό δικαίωμα της νόμιμης άμυνας, δεν μπορεί να κατασταλεί από τους έωλους τουρκικούς ισχυρισμούς ότι τα νησιά μας έχουν στρατιωτικοποιηθεί για επιθετικούς σκοπούς, κάτι που προκαλεί θυμηδία…
Η Τουρκία προσπαθεί να παρουσιάσει την Ελλάδα ως χώρα-ταραχοποιό της περιοχής, που προσπαθεί με ύπουλο τρόπο να αλλάξει το status duo της περιοχής.
Το ποιος είναι ο ταραξίας της περιοχής όμως, είναι πασίγνωστο σε Ελλάδα, Κύπρο και, όπως φαίνεται πλέον, και στη διεθνή κοινότητα…
Πηγές: Άγγελος Μ. Συρίγος, «Ελληνοτουρκικές Σχέσεις», Εκδόσεις Πατάκη 2016, απ’ όπου αντλήσαμε και τα περισσότερα στοιχεία.
Δρ. ΙΩΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΦΛΩΡΑΤΟΣ, «ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ 2017.
