Η μάχη των Στύρων (1822): Ο ηρωικός θάνατος του Ηλία Μαυρομιχάλη και ο φοβερός Ομέρ Πασάς της Καρύστου

Ένας από τους ήρωες του 1821 ,που αν και πολύ νέος διακρίθηκε σε μια σειρά από μάχες, ήταν ο πρωτότοκος γιος του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, Ηλίας.

Ο Ηλίας Μαυρομιχάλης

Ο Ηλίας Μαυρομιχάλης γεννήθηκε στη Μάνη το 1795 και ήταν ο πρωτότοκος γιος του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και της συζύγου του Φωτεινής (το γένος Δημητρακαράκου).

Εμφανίστηκε ενεργά στο προσκήνιο ,τον Γενάρη του 1821, όταν πήρε μέρος ως αντιπρόσωπος των Πελοποννησίων σε σύσκεψη οπλαρχηγών και Φιλικών που έγινε στη Λευκάδα με σκοπό να συζητηθούν οι προετοιμασίες για τον ξεσηκωμό της Στερεάς Ελλάδας. Σημαντική ήταν η συμβολή του στην απελευθέρωση της Καλαμάτας (22-23 Μαρτίου 1821) και αναδείχτηκε πολύ γρήγορα σε έναν από τους σημαντικότερους Μανιάτες οπλαρχηγούς.

Αντιλήφθηκε έγκαιρα την ορθότητα των απόψεων του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη για τον τρόπο διεξαγωγής του ένοπλου αγώνα και τον ακολούθησε στην Αρκαδία. Κατευθύνθηκε στην Καρύταινα, όπου συμμετείχε σε πολεμικό συμβούλιο των οπλαρχηγών και στη συνέχεια κατευθύνθηκε προς τη Στεμνίτσα, το Λεοντάρι και το χωριό Πάπαρης της Αρκαδίας.

Μετά από ειδοποίηση του Κολοκοτρώνη έσπευσε στο στρατόπεδο στο Βαλτέτσι. Πήρε μέρος στη μάχη που έγινε εκεί (12-13 Μαΐου 1821) μαζί με τον θείο του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη. Από τον ανατολικό προμαχώνα, στο Χωματοβούνι συνέβαλαν αποφασιστικά στην ελληνική νίκη.

Στη συνέχεια, επικεφαλής σώματος Μανιατών, ο Ηλίας Μαυρομιχάλης πήγε στον Ακροκόρινθο για να ενισχύσει την πολιορκία του. Έμεινε για λίγο στη συνέχεια στα στενά της Μεγαρίδας και έπειτα πέρασε στη Βοιωτία για να βοηθήσει τον Οδυσσέα Ανδρούτσο στις μάχες του εναντίον των δυνάμεων του Ομέρ Βρυώνη και του Κιοσέ Μεχμέτ. Μάλιστα απώθησε τις δυνάμεις του τελευταίου στο Κριεκούκι (Ερυθρές). Στα τέλη Νοεμβρίου 1821 ο Ηλίας Μαυρομιχάλης διορίστηκε οπλαρχηγός της Αττικής και πήγε στην Αθήνα, όπου έγινε δεκτός με ενθουσιασμό και ιδιαίτερες τιμές.

Μετά από μερικές μέρες με τη σύμφωνη γνώμη του πατέρα του, αποδέχτηκε την πρόταση επιτροπής με επικεφαλής τον μητροπολίτη Καρυστίας Νεόφυτο να αναλάβει την αρχηγία εκστρατείας στη Νότια Εύβοια με σκοπό την απελευθέρωση της Καρύστου.

Στις 5 Ιανουαρίου 1822 με τον θείο του Κυριακούλη και 600 Μανιάτες ο Ηλίας Μαυρομιχάλης έφτασε στο Αλιβέρι. Η άφιξή του προκάλεσε ντελίριο ενθουσιασμού στους οπλαρχηγούς και τους κατοίκους της περιοχής. Ο Ιωάννης Φιλήμων γράφει χαρακτηριστικά ότι η εκλογή του ‘’υπισχνείτο και διοίκησιν του στρατού κατάλληλον και αντίμαχον του Ομέρ βεγή άξιον’’. Ο Φιλήμων αναφέρεται στον φοβερό Ομέρ πασά της Καρύστου, με τον οποίο θα ασχοληθούμε εκτενώς στο τελευταίο μέρος του άρθρου.

Πολεμικές συγκρούσεις στην Εύβοια

Ο επίσκοπος της Καρύστου Νεόφυτος λίγο πριν ξεσπάσει η επανάσταση στην Εύβοια, πήγε στην Άνδρο και την Τήνο και με δικά του έξοδα στρατολόγησε περίπου 400 νησιώτες, ανάμεσά τους και Ευβοιώτες. Αφού ναύλωσε ένα υδραίικο καράβι αποβίβασε στις αρχές Αυγούστου τον απειροπόλεμο στρατό του στο Κισσούρι της Εύβοιας. Οι Τούρκοι της Χαλκίδας έστειλαν μήνυμα στον Ομέρ μπέη της Καρύστου ότι κινδυνεύουν. Εκείνος έφυγε εσπευσμένα από την Αττική όπου βρισκόταν και επέστρεψε στην Εύβοια.

Ο Νεόφυτος όταν έμαθε τον ερχομό του φοβερού Ομέρ πήγε στα Στύρα, στη δυτική ακτή της Εύβοιας, ανέβηκε στο καράβι του Νέγκα και διηύθυνε από εκεί τη μάχη. Σ’ αυτήν πήραν μέρος ο Βάσος Μαυροβουνιώτης, γεννημένος στο Μπελοπάβλιτς του Μαυροβουνίου και ο αδελφός του Ράντος, που ήταν μονόφθαλμος. Ήταν η πρώτη φορά που πολέμησαν τους Τούρκους.

Στη μάχη που ακολούθησε στα Στύρα ο απειροπόλεμος ελληνικός στρατός σκόρπισε παρά τον ηρωικό αγώνα του Βάσου, που μάλιστα τραυματίστηκε στον σβέρκο και του Ράντου Μαυροβουνιώτη.

Οι Ευβοιώτες όμως επέμεναν. Ζήτησαν να τους σταλεί κάποιος ως αρχηγός. Πραγματικά ο Αγγελής Γοβγίνας όρισε αρχηγό τον Ν. Κριεζώτη. Προσωρινά οι Καρυστινοί όρισαν επικεφαλής τον Β. Μαυροβουνιώτη. Ωστόσο, ο Νεόφυτος που οργάνωσε δεύτερη εκστρατεία και έφτασε στα Βαθιονήσια, κοντά στην Ερέτρια στις 20 Νοεμβρίου 1821 δεν θεωρούσε κανέναν από τους δύο άξιο. Τον μεν Κριεζώτη γιατί μέχρι πριν λίγο καιρό ήταν τσομπάνος, τον δε Βάσο γιατί ήταν ένας άγνωστος από το Μαυροβούνιο. Αλλά και όταν ο Οδυσσέας Ανδρούτσος του έγραψε επιστολή στην οποία έγραφε ότι μπορεί να έρθει με 600 άνδρες στην Εύβοια, του απάντησε ότι δεν τον χρειάζεται, γιατί έχει αρκετούς άντρες προκειμένου να αντιμετωπίσει τους Τούρκους. Στην πραγματικότητα όμως δεν ήθελε τον Ανδρούτσο, γιατί είχε εναντιωθεί στον Άρειο Πάγο. Έτσι όταν έμαθε ότι ο Ηλίας Μαυρομιχάλης με τους Μανιάτες βρισκόταν στην Αττική, στράφηκε προς αυτόν, ο οποίος όπως είδαμε δέχτηκε την πρόσκληση.

Η μάχη των Στύρων (Ιανουάριος 1821)

Μετά το Αλιβέρι, όπου αποβιβάστηκαν ο Ηλίας και ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης με τους άνδρες τους, πήγαν στα Κριεζά. Εκεί συνάντησαν τον Ν. Κριεζώτη, με τον οποίο στις 11 Ιανουαρίου 1822 κατευθύνθηκαν στα Μεσοχώρια για να χτυπήσουν τους Τούρκους που κατείχαν τα Στύρα.

Ο Ομέρ μπέης θορυβήθηκε από την παρουσία των 600 Μανιατών (κατ’ άλλους ήταν 400 Μανιάτες και 50 από τα Κούντουρα, ερειπωμένη σήμερα κωμόπολη της Μεγαρίδας) και σκέφτηκε να επιτεθεί εναντίον τους στο Αλιβέρι πριν κατευθυνθούν προς την Κάρυστο. Για κάθε ενδεχόμενο ενίσχυσε με 150 άνδρες υπό τον Γιουσούφ αγά τα Στύρα, απ’ όπου θα περνούσαν υποχρεωτικά οι ελληνικές δυνάμεις.

Ο Ηλίας Μαυρομιχάλης με τους οπλαρχηγούς Κριεζώτη, Κόττα και Βάσο Μαυροβουνιώτη και 1.000 άνδρες έφτασαν στα περίχωρα των Στύρων. Ο Βάσος χωρίς να συνεννοηθεί με τον Ηλία Μαυρομιχάλη επιτέθηκε το πρωί της επόμενης μέρας εναντίον των Τούρκων, που βγήκαν από τα Στύρα για να χτυπήσουν το ελληνικό στρατόπεδο, όμως αναγκάστηκε σύντομα να υποχωρήσει. Έσπευσε τότε σε βοήθειά του ο Ηλίας Μαυρομιχάλης με όλο τον στρατό του.

Στη μάχη που ακολούθησε και έγινε στον Άγιο Βασίλειο οι Έλληνες νίκησαν.

Ο Ομέρ μπέης που είχε ενημερωθεί για τις εξελίξεις με 200-300 άνδρες κατευθύνθηκε προς τα Στύρα. Ο Ηλίας Μαυρομιχάλης έστειλε τον θείο του Κυριακούλη και τους Βάσο Μαυρομιχάλη και Κόττα να εμποδίσουν την άφιξη των Τούρκων στα Στύρα. Όμως οι Τούρκοι είχαν περάσει λοξοδρομώντας το Διακόφτι. Επρόκειτο για τη μόνη θέση όπου θα μπορούσαν να τους σταματήσουν οι Έλληνες. Πριν την επιχείρηση ο Νικόλαος Κριεζώτης είχε εισηγηθεί στον Ηλία Μαυρομιχάλη να την καταλάβουν. Όμως ο νεαρός Μανιάτης δεν τον άκουσε.

Οι ελληνικές δυνάμεις προσπάθησαν τότε να εμποδίσουν τους Τούρκους στη θέση Βοδίνη, απέτυχαν όμως και διασκορπίστηκαν. Ο Δημήτρης Φωτιάδης γράφει ότι οι Μανιάτες που είχαν εμποδίσει τους Τούρκους του Γιουσούφ αγά στα Στυρά, επιδόθηκαν σε λεηλασίες και πολλοί μέθυσαν από κρασί που ήπιαν, καθώς ήταν σίγουροι για τη νίκη τους.

Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα όταν ο Ομέρ μπέης εμφανίστηκε με τους άνδρες του, ο Ηλίας Μαυρομιχάλης να μείνει μόνος με 60 περίπου Μανιάτες πολεμιστές. Οι Τούρκοι του Γιουσούφ αγά, που ήταν εγκλωβισμένοι στα σπίτια των Στύρων, αναθάρρησαν και βγήκαν για να πολεμήσουν. Οι Μανιάτες του Μαυρομιχάλη, αν και πολέμησαν ηρωικά, δεν μπόρεσαν ν' αντιμετωπίσουν τους πολυάριθμους Τούρκους. Ελάχιστοι πλέον είχαν μείνει δίπλα στον γιο του Πετρόμπεη. Ο θείος του Κυριακούλης και ο Νικόλαος Κριεζώτης προσπάθησαν να πείσουν τον νεαρό Ηλία να εγκαταλείψει το πεδίο της μάχης τονίζοντάς του ότι ο αγώνας ήταν μάταιος. Όμως αυτός δεν τους άκουσε. Κλείστηκε στον Κοκκινόμυλο, έναν ερειπωμένο μύλο των Στύρων με άλλους εφτά συντρόφους του.

Το ηρωικό τέλος του Ηλία Μαυρομιχάλη

Ο νεαρός Μανιάτης, όπως γράφει ο Δημήτρης Φωτιάδης, έδεσε μ' ένα άσπρο μαντίλι τα μακριά ξανθά μαλλιά του που έπεφταν στους ώμους του, διέταξε να ανοίξουν τις πολεμίστρες στους τοίχους του μύλου και με τους άντρες τους άρχισαν να πολεμούν με αυτοθυσία. Η μάχη κράτησε δύο ώρες. Όταν τους τελείωσαν τα πυρομαχικά άρχισαν να πετάνε πέτρες στους Τούρκους για να εξοντώσουν όσους μπορούν.

Για το τέλος του Ηλία Μαυρομιχάλη υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Ο Γάλλος φιλέλληνας Raybaud έμαθε τα γεγονότα στην Τήνο, όπου βρισκόταν. Γράφει χαρακτηριστικά: ''Οι νεαροί πολεμιστές (σημ. ανάμεσά τους κι ένας Τηνιακός) αφού εξάντλησαν τα φισέκια τους και προβλέποντας ότι θα έπεφταν στα χέρια των δημίων από την πείνα και τη δίψα, αποφάσισαν να αλληλοσκοτωθούν με τα όπλα που τόσες φορές είχαν βαφτεί από τα αίματα των απίστων. Έπεσαν ο ένας από τα χτυπήματα του άλλου αφήνοντας στους έμφοβους Τούρκους για εκδίκηση πτώματα κατακρεουργημένα και σφαδάζοντα''.

Ο Ιωάννης Φιλήμων γράφει: ''Ο Ομέρ Βεγής ορμά αθρόος κατά των εγκλείστων, όπως λάβει τούτους αναρπάστους και τούτο μη δυνηθείς πολιορκεί αυτούς πανταχόθεν διά πυκνού στίφους. Η στιγμή επέστη μετά δίωρον αντίστασιν. Αι πυριτιδοβολαί εξηντλήθησαν. Ο Ηλίας σύρει το ξίφος ίνα μη συλληφθεί αιχμάλωτος. Εξορμά ίνα διασχίσει τους εχθρούς και πίπτει νεκρός. Το ίδιον έδωκαν ηρωικόν τέλος και οι ανυποχώρητοι απ' αυτού Λάκωνες ενός ή δύο διασωθέντων''.

Το ίδιο γράφει και ο Σπυρίδων Τρικούπης, ενώ ο Νικόλαος Σπηλιάδης αναφέρει: ''οι υπό τον Ηλίαν στρατιώται τραπέντες τον εγκατέλειπον, εκείνος όμως εκλείσθη εις παλαιόν τινα μύλον και περικυκλωθείς υπό τον εχθρόν, έπεσεν απομαχόμενος ομού με ολίγους ανδρείους μετ' αυτού''.

Σύμφωνα με τον Δημήτρη Φωτιάδη, λίγο πριν ξεψυχήσει ο Ηλίας Μαυρομιχάλης με όση δύναμη του είχε απομείνει, με ένα σπαθί λάβωσε έναν Τούρκο, τον οποίο οι υπόλοιποι τον χλεύαζαν:
- Σε βάρεσε ένας πεθαμένος!

Ήταν 12 Γενάρη του 1822 όταν ο Ηλίας Μαυρομιχάλης άφησε την τελευταία του πνοή στα Στύρα της Εύβοιας. Τον χαρακτήριζε ''...φρόνησις και καρδία γενναία, πατριωτισμός και φιλοτιμία απεριόριστος''.

Ο Ιωάννης Φιλήμων γράφει: ''...εάν η Δωρίς απώλεσεν τον Αθανάσιον Διάκον αυτής, απώλεσε και η Λακωνία τον Ηλίαν Μαυρομιχάλην αυτής''. Λέγεται ότι ο Ομέρ μπέης όταν του έφεραν το κεφάλι του νεαρού Μανιάτη , το οποίο στάλθηκε έπειτα στο σουλτάνο, είπε: ''Κρίμα στον άνδρα''.

Η εκστρατεία εναντίον της Καρύστου είχε αποτύχει. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, σύμφωνα με ορισμένες πηγές, όταν πληροφορήθηκε τα γεγονότα στα Στύρα, παρά την αντίθεση του Νεόφυτου ξεκίνησε από τα Βρυσάκια για την Εύβοια για να ενισχύσει τις ελληνικές δυνάμεις. Όμως ο Βάσος Μαυροβουνιώτης και ο Ηλίας Μαυρομιχάλης ξεκίνησαν τις επιχειρήσεις χωρίς να τον περιμένουν με τα αποτελέσματα που ήδη αναφέραμε.

Ο Ομέρ πασάς της Καρύστου

Έχουμε από τα σχολικά μας κιόλας χρόνια διαβάσει για τους Τούρκους και Τουρκαλβανούς στρατιωτικούς, τους οποίους αντιμετώπισαν οι επαναστατημένοι Έλληνες. Ο Δράμαλης, ο Κιουταχής, ο Ομέρ Βρυώνης, ο Ιμπραήμ, ο οποίος ήταν αδιευκρίνιστης καταγωγής κ.ά. Σχεδόν ποτέ δεν θα δούμε να γίνεται εκτενής αναφορά σε έναν ικανότατο μπέη και μετέπειτα πασά, τον Ομέρ της Καρύστου, ο οποίος κατάφερε να διατηρήσει την Εύβοια που γειτνιάζει με την Αττική και την Ανατολική Στερεά, υπό οθωμανική κατοχή. Η Εύβοια δόθηκε με συνθήκη στην Ελλάδα μετά από περιπετειώδεις διαπραγματεύσεις όπως θα δούμε, αλλά μόλις το 1833 απαλλάχτηκε από τον οθωμανικό ζυγό αφού πρώτα η ελληνική κυβέρνηση αποζημίωσε τους μουσουλμάνους ιδιοκτήτες κτημάτων στο νησί.

Ο Ομέρ μπέης ήταν διοικητής της Καρύστου κατά την ελληνική Επανάσταση. Τον Ιούλιο του 1821 ήρθε στην Αττική για να συνδράμει τον Ομέρ Βρυώνη, ενώ τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου κατέλαβε και κατέστρεψε την Κύμη. Αφού νίκησε τους Έλληνες στα Στύρα τους εμπόδισε να καταλάβουν τα φρούρια της Καρύστου και της Χαλκίδας. Την άνοιξη του 1823 πήρε προαγωγή και έγινε πασάς. Ουσιαστικά από το 1824 εξαιτίας του Ομέρ η επανάσταση στην Ελλάδα έσβησε. Ο μόνος που κατάφερε να τον αντιμετωπίσει με επιτυχία ήταν ο Ιωάννης Γκούρας, όταν στις αρχές Ιουλίου 1824 επιχείρησε να αποβιβαστεί με στρατό στην Αττική, αλλά ο Γκούρας τον απέκρουσε στον Μαραθώνα. Η προσπάθεια του Φαβιέρου για αναζωπύρωση της επανάστασης στην Εύβοια (Μάρτιος 1826) αντιμετωπίστηκε με επιτυχία από τον Ομέρ, ο οποίος στη συνέχεια πέρασε στην ανατολική Ελλάδα και υπήρξε βασικός συνεργάτης του Κιουταχή ως το 1828.

Πώς η Εύβοια εντάχθηκε στο ελληνικό κράτος

Η Εύβοια εξακολουθούσε να βρίσκεται υπό οθωμανική κατοχή. Αρχικά (1827) η Εύβοια περιλαμβανόταν στα όρια του νέου ελληνικού κράτους παρά το ότι η επανάσταση είχε αποτύχει σ’ αυτή. Προτάθηκε μάλιστα η ανταλλαγή πληθυσμών της με τη Σάμο που είχε ουσιαστικά ελευθερωθεί. Στις 12 Δεκεμβρίου 1828 οι πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων υπαναχώρησαν και άφησαν την Εύβοια και τις άλλες περιοχές που δεν είχαν ελευθερωθεί (όπως την Ακαρνανία) εκτός ελληνικών συνόρων. Καθώς όμως η Εύβοια βρισκόταν πολύ κοντά στην Ανατολική Στερεά, επικράτησε η άποψη ότι έπρεπε να παραχωρηθεί στην Ελλάδα, καθώς θα αποτελούσε, αν παρέμενε στους Οθωμανούς, άμεση απειλή για το νέο κράτος.

Οι χειρισμοί του Ιωάννη Καποδίστρια ,που κατά την άποψή μας είναι ο σημαντικότερος ηγέτης της νεότερης Ελλάδας, είχαν ως αποτέλεσμα η Εύβοια αλλά και η Ακαρνανία να ενταχθούν στο νέο κράτος παρόλο ότι είχε συζητηθεί και το ενδεχόμενο να ανταλλαγεί η Εύβοια με την Ακαρνανία. Έχει γραφτεί ακόμα ότι η Πύλη ζητούσε ως αντάλλαγμα τη Σάμο για να παραδώσει την Εύβοια. Δεν είναι όμως βέβαιο. Σίγουρο είναι, ότι πολλοί Σαμιώτες, μετά την απελευθέρωση, εγκαταστάθηκαν στη Χαλκίδα.

Ο Ομέρ πασάς, της Εύβοιας και της Αττικής πλέον, δεν παρέδιδε τα φρούρια της Ακρόπολης (της Αθήνας), της Χαλκίδας και της Καρύστου αν δεν αποζημιώνονταν οι Τούρκοι κτηματίες της Εύβοιας και δεν δινόταν στους Τούρκους το φρούριο της Βόνιτσας!

Φτάσαμε έτσι στο 1833. Με την έλευση του Όθωνα, αποφασίστηκε η κατάληψη της Αττικής, της Εύβοιας και της Λαμίας. Στάλθηκαν βαυαρικά στρατεύματα στα οποία στις 20 Μαρτίου 1833, ο Χατζή Ισμαήλ Μπέης παράδωσε τη Χαλκίδα και ουσιαστικά την Εύβοια. Ο Ομέρ πασάς είχε αποχωρήσει για να μην παραστεί στην παράδοση του νησιού.

Σκληρός και αποφασιστικός μέχρι το τέλος… Από τότε, τα ίχνη του χάνονται και δεν βρήκαμε τη μετέπειτα «πορεία» του. Πάντως οι στρατιωτικές του ικανότητες ήταν εξαιρετικές και με την κατάπνιξη κάθε επαναστατικής ενέργειας των Ελλήνων στην Εύβοια, προκάλεσε όπως είδαμε, σοβαρά προβλήματα.

Επίλογος

Ο νεανικός ενθουσιασμός, η γενναιότητα και η φιλοτιμία ήταν βασικά χαρακτηριστικά του Ηλία Μαυρομιχάλη. Μόνο που τα πλήρωσε με την ίδια του τη ζωή. Ο θάνατός του προκάλεσε βαθιά θλίψη σε όλους τους Έλληνες και στέρησε από την Επανάσταση έναν πολύ σημαντικό οπλαρχηγό, προικισμένο και με διπλωματικές ικανότητες, μόλις στα 27 του χρόνια…

Πηγές:
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τ. ΙΒ’, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΩΤΙΑΔΗΣ, «Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821», ΤΟΜΟΣ Β’, ΕΚΔΟΣΕΙΣ Σ.Ι. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ, 2018
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ, «ΠΩΣ ΕΙΔΑΝ ΟΙ ΞΕΝΟΙ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ‘21», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΙΡΟΓΑ
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ, τ. 6, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ