Τι γράφουν οι Αλβανοί για την ιστορία τους;

Είναι γεγονός, ότι πολλά άρθρα μας στο protothema.gr, αφορούν άμεσα ή έμμεσα, την Αλβανία. Σχεδόν όλα, είχαν μεγάλη απήχηση, ενώ ορισμένα προκάλεσαν και σφοδρές αντιπαραθέσεις στα σχόλια. Κι εμείς βέβαια, έχουμε “εισπράξει”, μια σειρά από διόλου κολακευτικούς χαρακτηρισμούς, ενώ έχουμε κατηγορηθεί ακόμα και ρατσισμό εναντίον των Αλβανών. Βέβαια, εμείς απλά αναπαράγουμε δηλώσεις π.χ. του Κλεμανσό ή αναφερόμαστε, τεκμηριωμένα, σε πρόσωπα και γεγονότα. Έχουμε επανειλημμένα ζητήσει να μας παρουσιαστούν αποδείξεις για όσα ισχυρίζονται οι Αλβανοί ή, έστω, πού βρίσκουν όλα αυτά που αναφέρουν. Ακόμα περιμένουμε τις απαντήσεις…

Για να ενημερώσουμε λοιπόν τους αναγνώστες του protothema.gr, σκεφτήκαμε να γράψουμε ένα άρθρο, με το τι αναφέρουν στο βιβλίο τους “Histoire de Albanie, des origines a nos jours”{ελληνικός τίτλος “ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ (από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα)”}, οι Αλβανοί ακαδημαϊκοί Stefanad Pollo (1924-1997) και Arben Puto (1924-2016). Το βιβλίο αυτό, εκδόθηκε για πρώτη φορά στα γαλλικά, το 1974. Το 1979, κυκλοφόρησε και στα ελληνικά, από την ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ, σε μετάφραση (από τα γαλλικά) του Μπάμπη Ακτσόγλου (1954-2007), που έγινε γνωστός, κυρίως, ως κριτικός κινηματογράφου.
Γνωρίζουμε επίσης ότι μεταφράστηκε και στα αγγλικά με τον τίτλο “The History of Albania: From its Origins to the Present Day”. Με τους Pollo και Puto συνεργάστηκαν και οι Kristo Frasheri και Skendi Anamali. Θα ασχοληθούμε σήμερα με όσα αναφέρονται στο βιβλίο αυτό, για την ιστορία της Αλβανίας από τα πανάρχαια χρόνια ως τον 11ο αιώνα. Ό,τι γράφουμε μέσα σε εισαγωγικά, είναι αυτούσια μεταφορά από το βιβλίο. Ελπίζουμε ότι οι αναγνώστες μας θα βρουν ενδιαφέρον αυτό το άρθρο και θα χρησιμοποιήσουν κόσμιες εκφράσεις στα σχόλιά τους. Καθώς το βιβλίο αυτό έχει γραφτεί επί Εμβέρ Χότζα, εκφράζει απόλυτα τις επίσημες αλβανικές απόψεις. Θεωρούμε αδιανόητο, κάτι διαφορετικό…

Η προϊστορία και η αρχαιότητα στην Αλβανία - Οι Ιλλυριοί

Τα αποτελέσματα των ανασκαφών στην Αλβανία, ιδιαίτερα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, έλυσαν πολλές από τις απορίες για την προϊστορία και την αρχαιότητα στην χώρα. “Η Αλβανία αποκαλύφθηκε ότι είναι μια χώρα με πολύ αρχαίο πολιτισμό. Μπορούμε να πούμε ότι από δω και πέρα η προϊστορία της δεν είναι λιγότερο γνωστή από πολλών άλλων ευρωπαϊκών χωρών”. Τα πρώτα ανθρώπινα ίχνη στο έδαφος της Αλβανίας, φτάνουν στη μέση και τη νεότερη παλαιολιθική εποχή (100.000 π.Χ. -10.000 μ.Χ., οι Pollo και Puto χρησιμοποιούν τη συντομογραφία π.ε., παλαιά εποχή). Ο πολιτισμός του Τσάκραν, στα ΝΔ παράλια της Αλβανίας, ο νεολιθικός συνοικισμός του Καμνίκ, στη Κολόνια (μεταξύ Κόνιτσας και Κορυτσάς), αλλά κυρίως οι ανακαλύψεις στο Μαλίκ, στο οροπέδιο της Κορυτσάς (Κόρτσα κατά τους Pollo – Puto), αποτελούν τα σημαντικότερα ευρήματα της εποχής.

Κατά τους Pollo και Puto, οι “φορείς” αυτού του πολιτισμού, έφυγαν απ’ τη Μικρά Ασία, κι έφτασαν αναζητώντας νέα γη, στα Νότια Βαλκάνια. Έπειτα, προχωρώντας κατά μήκος της κοιλάδας του Αλιάκμονα και του Δεβόλη (ποταμός της Αλβανίας), εγκαταστάθηκαν στα νοτιοανατολικά.
Οι Ιλλυριοί, ήρθαν στα Βαλκάνια από τον βορρά, στα τέλη της 2ης χιλιετίας π.Χ. Κατά τον Γερμανό αρχαιολόγο και ιστορικό Gustav Kossina (1858-1931), οι Ιλλυριοί ξεκίνησαν από το Lausitz (Λουσατία) της Πολωνίας και κατευθύνθηκαν προς το νότο “φέρνοντας μαζί τους το έθιμο της ταφής των νεκρών του Λουσατικού πολιτισμού”. Από τη μελέτη προϊστορικών ιλλυρικών κέντρων της Αλβανίας, ιδιαίτερα στη Βάιζα (στην περιοχή της Αυλώνας), προκύπτει ότι “έχουμε μ’ έναν αυτόχθονα αλβανικό πολιτισμό”. Οι Pollo και Puto, δεν δέχονται ότι πρόγονοι των Αλβανών είναι οι Πελασγοί, που δεν είχαν σχέση ούτε με τους Ιλλυριούς ούτε με τους Αλβανούς, τους οποίους θεωρούν απογόνους των Ιλλυριών. Αναφέρουν μια σειρά από φυλές που κατοικούσαν στη σημερινή Αλβανία και θεωρούν ότι μαχαίρια μυκηναϊκής προέλευσης που βρέθηκαν στους τύμβους του Παζιόκ και της Βάιζα “έφθασαν στη νότια Ιλλυρία στα πλαίσια των ανταλλαγών με την Ελλάδα”.

Η γλώσσα των Ιλλυρίων, είναι σχεδόν άγνωστη, καθώς δεν υπάρχει καμία επιγραφή, ούτε κάποιο γραπτό κείμενο της γλώσσας αυτής. Τα ιλλυρικά ήταν η γλώσσα της καθημερινής χρήσης, ενώ τα ελληνικά και τα λατινικά, κυρίως, χρησιμοποιήθηκαν στις επιγραφές και σαν εμπορικές και διοικητικές γλώσσες. Οι Ιλλυριοί λάτρευαν τον Δία και τη Διάνα (Άρτεμη), οι οποίοι κατά τους Pollo και Puto δεν πρέπει να συγχέονται με τις αντίστοιχες ρωμαϊκές (σημ. και όχι ελληνικές…) θεότητες .
Το 627 π.Χ., ιδρύθηκε από τους Κορίνθιους και τους Κέρκυρας η Επίδαμνος, το σημερινό Δυράχιο (Ντούρες κατά τους Αλβανούς) και αργότερα η Απολλωνία. Τους επόμενους αιώνες, Ιλλυριοί εγκαταστάθηκαν στις δύο αυτές πόλεις και “απόκτησαν τα ίδια δικαιώματα με τον ελληνικό πληθυσμό”.

Οι διαφορετικές γεωγραφικές συνθήκες και η άνιση κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη “δεν επέτρεψαν στους Ιλλυριούς να σχηματίσουν ένα ενιαίο κράτος. Η νότια Ιλλυρία περιλάμβανε δύο ξεχωριστά κράτη, το βασίλειο των Ιλλυριών και το Κοινόν (κοινότητα) των Μολοσσών. Κατά τους Pollo και Puto, το βασίλειο της Ιλλυρίας περιλάμβανε στο πρώτο μισό του 4ου π.Χ. αιώνα, τις περιοχές της ΝΑ Αλβανίας. “Ανατολικά συνόρευε με το Μακεδονικό κράτος και δυτικά με το Κοινόν των Μολοσσών (Ήπειρος)”. Στα τέλη του 5ου π.Χ. αιώνα, άρχισαν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη Νότια Ιλλυρία, οι φυλές της Ηπείρου. “Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ήταν ιλλυρικής εθνικότητας” (συγγνώμη, εμείς και μερικά εκατομμύρια Έλληνες ακόμα, έχουμε πολλές αμφιβολίες). Για να τεκμηριώσουν την έωλη αναφορά τους, οι Αλβανοί παραπέμπουν στον Θουκυδίδη που χαρακτηρίζει “βάρβαρους” τους κατοίκους της Ηπείρου και στον σύγχρονό του γεωγράφο Έφορο, που γράφει ότι η Ήπειρος δεν είναι μέρος της Ελλάδας.
Οι Pollo και Puto, δέχονται την ελληνική επίδραση στις πόλεις της Ηπείρου, που όμως “δεν έθιξε καθόλου τα θεμελιακά εθνικά χαρακτηριστικά του αυτόχθονα πληθυσμού” (sic). Αναφέρονται στο “Κοινόν των Μολοσσών” και τονίζουν ότι “η ονομασία Ήπειρος είχε τότε γεωγραφική σημασία”.
Στη συνέχεια, οι Αλβανοί ακαδημαϊκοί, αναφέρονται στον Πύρρο, που τον αναφέρουν απλά ως επικεφαλής της “Ηπειρωτικής Συμμαχίας”. Πάντως, κλείνοντας το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου τους, δέχονται ότι “η ελληνική επίδραση είναι ιδιαίτερα αισθητή στις τέχνες και την πολιτιστική διανόηση, φαινόμενο που είναι αρκετά κατανοητό”.

Το τελευταίο ιλλυρικό βασίλειο

Σύμφωνα με τον Πολύβιο ο Ιλλυριός Άγρωνας, ηγήθηκε ενός σημαντικού βασιλείου γύρω από τη λίμνη της Σκόδρας (250-232 π.Χ.). Συμμάχησε με τους Μακεδόνες και νίκησε τους Αιτωλούς. Πέθανε όμως κατά τα επινίκια και τον διαδέχτηκε η σύζυγός του Τεύτα, που με την πολιτική της έγινε η αιτία να επέμβουν για πρώτη φορά στα Βαλκάνια οι Ρωμαίοι. Οι πόλεμοι με τους Ιλλυριούς, ξεκίνησαν το 229 π.Χ. και έληξαν το 168 π.Χ. Παρά τις εξεγέρσεις των Ιλλυριών, με κυριότερη αυτή του 6 π.Χ., αυτοί παρέμεινα υπόδουλοι των Ρωμαίων και εντάχθηκαν στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Με τον χωρισμό της αυτοκρατορίας από τον Μέγα Θεοδόσιο, οι ιλλυρικές περιοχές του νότου εντάχθηκαν στο Ανατολικό κράτος.

Κάπου εδώ τελειώνει το πρώτο μέρος του βιβλίου των Pollo και Puto, που αναφέρεται στην ιστορία της Αλβανίας από τα πανάρχαια χρόνια ως τα τέλη του 4ου αιώνα. Καλύπτει δε τις σελίδες 7-33 του βιβλίου...Καθώς διαβάσαμε όλα όσα γράφουν οι Αλβανοί ακαδημαϊκοί, παρατηρούμε ότι με αυθαίρετα συμπεράσματα, λογικά και παράλογα άλματα και επιλεκτική χρήση ορισμένων κειμένων, υποστηρίζουν ότι οι Αλβανοί είναι ένας πανάρχαιος ευρωπαϊκός λαός που κατάγεται από τους Ιλλυριούς. Δε θα μπούμε στον κόπο να απαντήσουμε. Παραπέμπουμε, όσους ενδιαφέρονται, στο άρθρο μας “Ιλλυρία και Αλβανοί: Οι αλβανικές αρχαιολογικές ανασκαφές στη Βόρειο Ήπειρο” (25/11/2018).

Το πλέον εξοργιστικό απ’ όσα διαβάσαμε πάντως, είναι ότι οι Μολοσσοί και οι Χάονες ήταν ιλλυρικά φύλα. Παραπέμπουμε, ενδεικτικά, στα “Γεωγραφικά" του Στράβωνα που τους συμπεριλαμβάνει στα αρχαία ελληνικά φύλα της Ηπείρου. Περισσότερα, μία άλλη φορά…

Η Ιλλυρία τον 6ο και τον 7ο αιώνα

Μετά τον χωρισμό της αυτοκρατορίας, η Ιλλυρία διαιρέθηκε σε 11 επαρχίες (25 είχε συνολικά η βαλκανική χερσόνησος). Κατά τους Pollo και Puto, η Ιλλυρία είχε 3 εκατομμύρια κατοίκους (7 εκατομμύρια είχαν συνολικά τα Βαλκάνια).
Στα χρόνια του Ιουστινιανού, το Βυζάντιο δέχεται επιθέσεις από πολλές βαρβαρικές φυλές (Ούννοι, Λομβαρδοί, Έρουλοι, Γεπίδες και Σλάβοι). Οι Σλάβοι έφτασαν στην Ιλλυρία μετά το 580 και εκτόπισαν στα ψηλά βουνά, τα δαλματικά νησιά και τις παραλιακές ακροπόλεις τους κατοίκους της. Οι Αλβανοί ακαδημαϊκοί, ισχυρίζονται ότι “η σλαβική χιονοστιβάδα έδιωξε απ’ αυτές τις περιοχές την αυτοκρατορική επαρχιακή διοίκηση και τα κανονικά ιδρύματα (διοικητικά όργανα της Εκκλησίας), ενώ οι βυζαντινές στρατιωτικές φρουρές αποτραβήχτηκαν στη Θράκη” (σημ. αυτό δεν γράφουν όμως από πού προκύπτει και δεν νομίζουμε ότι είναι ιστορικά τεκμηριωμένο). Πολλοί Ιλλυριοί, βρήκαν καταφύγιο στη Θεσσαλονίκη, ίσως και στην Κωνσταντινούπολη. Οι Ιλλυριοί και Ρωμαίοι, σχεδόν εξαφανίστηκαν στις βόρειες και ανατολικές επαρχίες της Ιλλυρίας. “Αντίθετα στις μεσημβρινές επαρχίες (Νέα και Παλαιά Ήπειρος, Πρεβαλιτανία και Δαρδανία), αν λάβουμε υπόψη μας ότι οι απόγονοι των Ιλλυριών οι σημερινοί Αλβανοί εμφανίστηκαν ακριβώς εδώ, θα πρέπει ο ιλλυρικός πληθυσμός να ήταν {το λιγότερο στις περισσότερες περιοχές (sic) } επικρατέστερος και συμπαγής. Παρ’ όλα αυτά ορισμένοι επιστήμονες ειδικευμένοι στην ιστορία των Βαλκανίων δεν υποστηρίζουν αυτή την άποψη, βασισμένοι σε γλωσσολογικά επιχειρήματα. Στη βάση αυτής της συζήτησης βρίσκεται τοποθετημένο το πρόβλημα της εθνογένεσης των Αλβανών”, γράφουν οι Pollo και Puto.

Η Παλαιά Ήπειρος, περιλάμβανε τη σημερινή ελληνική Ήπειρο, τμήμα της Βορείου Ηπείρου και μέρος του σημερινού νομού Αιτωλοακαρνανίας. Η Νέα Ήπειρος, περιλάμβανε σχεδόν ολόκληρη τη σημερινή Αλβανία και μέρη του Μαυροβουνίου, του Κοσόβου και των Σκοπίων. Η Πρεβαλιτανία, περιλάμβανε τμήματα του Μαυροβουνίου, της Βόρειας Αλβανίας και της νοτιοδυτικής Σερβίας. Πρωτεύουσά της, ήταν η Σκόδρα. Τέλος, η Δαρδανία βρισκόταν ανάμεσα στη Μοισία και τη Μακεδονία (κυρίως την Παιονία), ανάμεσα στα όρη Σκάρδος (Σαρ Πλάνινα) και Όρβηλος. Κυριότερες πόλεις της, ήταν οι Σκούποι (τα σημερινά Σκόπια) και το Ουλπιανό.

Οι... χαμένοι αιώνες – Η διαμόρφωση του αλβανικού λαού

Ερχόμαστε τώρα στο πλέον ενδιαφέρον τμήμα του βιβλίου των Pollo και Puto. Τι αναφέρουν οι Αλβανοί ακαδημαϊκοί για τη “διαμόρφωση του αλβανικού λαού”. Πρόκειται για ένα ακανθώδες θέμα, που έχει απασχολήσει πολλούς και σημαντικούς επιστήμονες. “Το θέμα αυτό δημιουργήθηκε εξαιτίας των εξαιρετικά φτωχών ιστορικών πηγών και αρχείων που μας κληρονόμησαν οι αιώνες του πρώιμου Μεσαίωνα”, γράφουν οι Pollo και Puto στην αρχή αυτού του κεφαλαίου.
Οι Ιλλυριοί αναφέρονται τελευταία φορά σαν έθνος σ’ ένα από τα κεφάλαια των “Θαυμάτων του Αγίου Δημητρίου”, γραμμένο στις αρχές του 7ου αιώνα. “Ύστερα μια απόλυτη σιωπή σκεπάζει τα ιστορικά ντοκουμέντα που επεκτείνεται αρκετές εκατοντάδες χρόνια...Αυτή η μακρόχρονη σιωπή κάπου πέντε αιώνων ήταν αιτία να δημιουργηθεί η φιλονικία ανάμεσα σε αλβανολόγους και βαλκανολόγους, για το ζήτημα αν οι Ιλλυριοί εξαφανίζονται σαν εθνική ομάδα μετά τον 6ο αιώνα κι ακόμα, αν οι Αλβανοί είναι απόγονοι των Ιλλυριών, αν η πατρίδα τους περιοριζόταν στη στενή περιοχή του Αρβάνου ή εκτεινόταν και σ’ άλλα μέρη της χώρας”.
Συνεπώς, ο Pollo και Puto, δέχονται ότι υπάρχει για 500 περίπου χρόνια έλλειψη στοιχείων για το τι απέγιναν οι Ιλλυριοί και πώς προέκυψαν και ποιοι ήταν οι Αλβανοί. Γράφουν ότι “ο Αλεξανδρινός γεωγράφος Κλαύδιος ο Πτολεμαίος καθόριζε σαν χώρο εγκατάστασης της ιλλυρικής φυλής των Αλβανών (Αλβανοί)”, την περιοχή που βρισκόταν ανάμεσα στο Δυρράχιο και τη Δίβρη, στη σημερινή δηλαδή Κεντρική Αλβανία.

Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος (100-170), στον χάρτη του, δείχνει την περιοχή των Αλβανών κοντά στον Καύκασο. Πού γράφει για “ιλλυρική φυλή των Αλβανών”; Γιατί δεν αναφέρονται στο τι γράφει ο Αρριανός, που τους συμπεριλαμβάνει στους λαούς που πολέμησαν εναντίον του Μεγάλου Αλεξάνδρου (“ξυνετάττοντο δε Μήδοις Καδούσιοι τε και Αλβανοί και Σακεσίναι [3.8.5]”) αλλά και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς (Στράβωνας, Πλούταρχος κλπ). “Τον 11ο αιώνα ο Βυζαντινός ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αναφέρει για πρώτη φορά τους Αλβανούς (“Αλβανοί”) να συμμετέχουν στη στρατιωτική εξέγερση που υποδαύλισε ο στρατηγός Γεώργιος Μανιάκης κατά της Κωνσταντινούπολης το 1043. Σ’ ένα άλλο σημείο αναφέρει να είναι προσκείμενοι στον δούκα του Ντούρες (Δυρραχίου) Νικηφόρο Βασιλάκη που κι αυτός εξεγέρθηκε επίσης το 1078, οι Αρβανίτες (“Αρβανίται”)”. Η Έρα (Ερασμία) Βρανούση, σε μια σπουδαία μελέτη της, ΔΕΝ σχετίζει τους Αλβανούς του Ατταλειάτη με τους σύγχρονους.

“Ου μην δε αλλά και ποτέ σύμμαχοι και της ισοπολιτείας ημίν συμμετέχοντες, ως και αυτής της θρησκείας, ως και αυτής της θρησκείας, Αλβανοί και Λατίνοι...”
Στη συνέχεια ο Ατταλειάτης γράφει ότι ο Γεώργιος Μανιάκης “...εκ της Ιταλικής αρχής επαναστάς μετά των εκείνε συνόντων στρατιωτών Ρωμαίων και Αλβανών”. Τέλος, για τον δούκα του Δυρραχίου Νικηφόρο Βασιλάκη, αναφέρει: “...είχε γαρ και Ρωμαίων πολλών στρατιωτικόν Βουλγάρων τε και Αρβανιτών και οικείους υπασπιστάς ουκ ολίγους...”.

Η Έρα Βρανούση, στη μελέτη της που δημοσιεύεται στα “Βυζαντινά Σύμμεικτα τ.2, σελ.207-250 (1970)”, ξεχωρίζει τους “Αλβανούς” από τους “Αρβανίτες” του Αταλλειάτη. Αλβανοί θεωρεί ότι είναι οι Νορμανδοί της Νότιας Ιταλίας και Αρβανίτες, πληθυσμοί από την Αλβανία. Γράφει ακόμα, ότι η λέξη Αλβανός τον Μεσαίωνα, σήμαινε επίσης “ξένος, αλλοδαπός”.

Αντίθετα, οι Pollo και Puto, αναφέροντας ορισμένους επιστήμονες, ανάμεσά τους και τον περιβόητο Φαλμεράιερ (!), γράφουν ότι οι Ιλλυριοί “σλαβοποιήθηκαν” μόνο στο βόρειο και το ανατολικό τμήμα της χώρας τους, ενώ στο δυτικό τμήμα “ξέφυγαν τη σλαβοποίηση καταφεύγοντας στα βουνά”.

Ωστόσο, αναφέρουν τη “θρακική θέση”, που ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα από τους K. Pauli και H. Hirt, με γλωσσολογικά επιχειρήματα. Γράφουν δε ότι “...η πρώτη τους πατρίδα (ενν. των Αλβανών) πρέπει να αναζητηθεί όχι στα παράλια της Αδριατικής αλλά στα βάθη των Βαλκανίων κοντά στις περιοχές που μιλούσαν τα δουναβικά λατινικά και γύρω από τα μέρη που διαμορφώθηκε ο ρουμανικός λαός”. Έτσι οι Αλβανοί, θα πρέπει να ήταν απόγονοι όχι των Ιλλυριών, αλλά κάποιας θρακικής φυλής, που εγκαταστάθηκαν στη σημερινή τους πατρίδα, την περίοδο των μεταναστεύσεων των βαρβαρικών λαών, λίγο πριν ή λίγο μετά τον ερχομό των Σλάβων.

Παραθέτοντας όμως μια σειρά από επιχειρήματα, όχι πάντοτε εύστοχα, οι Pollo και Puto καταλήγουν στο εξής συμπέρασμα: “Με τις βαρβαρικές επιδρομές και τη σλαβική μετανάστευση μόνο οι βόρειοι Ιλλυριοί εξαφανίστηκαν από την ιστορική σκηνή. Αντίθετα οι Ιλλυριοί του νότου που κατοικούσαν στη Νέα Ήπειρο, στον βορρά της Παλαιάς Ηπείρου, στη Δαρδανία και στα νότια της Πρεβαλιτανίας επέζησαν από κάθε δοκιμασία (σημ. από πού προκύπτει αυτό;). Μα ο αρχαίος αυτός λαός στην ταραγμένη ζωή του θα χάσει στη διάρκεια των αιώνων το παλιό όνομα του Ιλλυριού, για να μπει στη μεσαιωνική ιστορία με το όνομα του Αλβανού”. Ο καθένας ας βγάλει τα συμπεράσματά του…Για μας, το γεγονός ότι όλη η ιστορία της Αλβανίας, από τη νεολιθική εποχή ως τον 11ο αιώνα, συνοψίζεται στο βιβλίο των Pollo και Puto σε 40 σελίδες,λέει πολλά.

Είναι αυτονόητο ότι αν χρειαστεί θα επανέλθουμε στο θέμα και, νομίζουμε, ότι είναι η πρώτη φορά που σε ελληνικό Μ.Μ.Ε., και δη στο κορυφαίο, παρουσιάζεται με λεπτομέρειες, η επίσημη αλβανική θέση για την ιστορία της γειτονικής χώρας…

Πηγή:
S. POLLO – A. PUTO, “ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ (από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα)”, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ,1979.
Από το βιβλίο αυτό προέρχονται και οι σπάνιες φωτογραφίες από τα αρχαιολογικά ευρήματα στην Αλβανία.