Η άθλια συμπεριφορά των Τούρκων στους Έλληνες στρατιώτες το 1941

Οι σχέσεις της χώρας μας με την Τουρκία βρίσκονται και πάλι στο προσκήνιο το τελευταίο διάστημα ιδιαίτερα μετά το προκλητικό μνημόνιο (συμφωνία), με την υπό κατάρρευση λιβυκή κυβέρνηση που υπέγραψε η γειτονική χώρα.

Σε άρθρο μας στις 2/11/2019 με τίτλο "Ο επιτήδειος ουδέτερος: Η Τουρκία στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο" είχαμε αναδείξει την επαμφοτερίζουσα στάση της Τουρκίας μεταξύ 1939 και 1945, οπότε και κήρυξε τον πόλεμο στην Γερμανία.

Σήμερα θα δούμε ποια ήταν η συμπεριφορά των Τούρκων απέναντι στους Έλληνες στρατιώτες που βρέθηκαν στο έδαφός της μετά τη γερμανική εισβολή στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941. Τα στοιχεία που θα παραθέσουμε αποτελούν διηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων που δεινοπάθησαν από τη συμπεριφορά των Τούρκων. Κι αυτό νομίζουμε ότι έχει πολύ μεγάλη σημασία.

"Λησμονημένοι ήρωες"

Ο Νίκος Ι. Πάνος, συγγραφέας του βιβλίου για τους λήσταρχους Ρεντζαίους, στο οποίο είχαμε αναφερθεί στο άρθρο μας γι’ αυτούς, έγραψε το βιβλίο "Λησμονημένοι ήρωες" (Φιλιππιάδα 2016).

Σε αυτό καταγράφει τις αναμνήσεις δύο γενναίων Ελλήνων του Κώστα Ξέρα(1916-2009) και του Αχιλλέα Τσικνιά(1916-2011), που πολέμησαν στη Μακεδονία, στο Ελ Αλαμέιν και στο Ρίμινι. Οι συνεντεύξεις δόθηκαν λίγο πριν αυτοί φύγουν από τη ζωή. Επίσης ο Νίκος Πάνος μίλησε με την Πηνελόπη Κόρδα-Καρρά, κόρη του Κώστα Κόρδα(1918-1995) και τον Ανδρέα, γιο του Αποστόλη Κοσμά(1918-1994), συμπολεμιστών των παραπάνω που είχαν φύγει νωρίτερα από τη ζωή. Και οι δύο του έδωσαν με προθυμία έγγραφα από τα αγαπημένα τους πρόσωπα.

Ο κύριος Νίκος Πάνος με τη σειρά του μας έδωσε πρόθυμα και ευγενέστατα την άδεια να αντλήσουμε υλικό από το βιβλίο του αυτό και τον ευχαριστούμε θερμά. Στο σημερινό μας άρθρο όπως αναφέραμε, θα ασχοληθούμε με τις περιπέτειες των Ελλήνων στρατιωτών που μέσω Τουρκίας έφτασαν στη Μέση Ανατολή και από εκεί στην Αφρική μετά τη γερμανική εισβολή στην Ελλάδα. Να σημειώσουμε ότι οι τέσσερις γενναίοι Έλληνες που αναφέραμε παραπάνω κατάγονταν από τον Αμμότοπο Άρτας.

Από τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα στην Τουρκία

Στις 6 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Ελλάδα μέσω Βουλγαρίας και Γιουγκοσλαβίας. Στις 9 Απριλίου 1941 τα ελληνικά στρατεύματα σε Ανατολική Μακεδονία και Θράκη υποχρεώθηκαν να συνθηκολογήσουν. Τρία Τάγματα Πεζικού (I Κομοτηνής, II Σουφλίου, III Πυθίου) μετά από περιπέτειες ενώθηκαν. Ο διοικητής της Μεραρχίας με τρεμάμενη φωνή τους είπε ότι "η πατρίς μας είναι υπόδουλος" και για να μην πέσουν στα χέρια των Γερμανών θα έπρεπε να περάσουν στην Τουρκία και από εκεί στην Κρήτη για να συνεχίσουν τον αγώνα.

"Όποιος επιθυμεί να συνεχίσει τον αγώνα να κάνει ένα βήμα μπρος… οι υπόλοιποι μπορείτε να γυρίσετε στις οικογένειές σας" είπε με σκυμμένο το κεφάλι ο Μέραρχος. Περίπου 3.000 στρατιώτες έκαναν "ένα βήμα μπροστά".

Από εκεί επιβιβάστηκαν σ’ ένα τρένο με προορισμό την Αδριανούπολη. "Οι έρμες σανίδες από τις ράγες έτριζαν σαν να έκλαιγαν κι αυτές, λες και ήταν μέρος του πόνου μας" διηγόταν ο Κώστας Ξέρας πολλά χρόνια αργότερα στον Νίκο Πάνο. Τελικά έφτασαν σ’ ένα στρατόπεδο που είχαν ετοιμάσει κατάλληλα οι Τούρκοι.

Η είσοδος στην Τουρκία

Με χαμόγελα και φιλοφρονήσεις οι Τούρκοι υποδέχτηκαν τους Έλληνες. Δεν μπορούσαν όμως να κρύψουν τη χαρά τους για την ελληνική συνθηκολόγηση. Την επόμενη ημέρα ο Τούρκος διοικητής του στρατοπέδου μιλώντας για ελληνοτουρκική φιλία και φιλοξενία έκανε τους στρατιώτες μας ν’ απορήσουν. Σε λίγο τους είπε ότι με βάση τη Συνθήκη της Γενεύης πρέπει να παραδώσουν τα όπλα τους και εκείνος εγγυάται την ασφάλειά τους για όσο καιρό θα βρίσκονταν στην Τουρκία. Οι τρεις χιλιάδες Έλληνες στρατιώτες υποχρεώθηκαν να παραδώσουν τα όπλα τους. Ο διοικητής τους Ιωάννης Ζήσης λίγες μέρες αργότερα αυτοκτόνησε στα Ύψαλα. "Θεωρώ εαυτόν μου εγκληματία να παραδώσω τρεις χιλιάδες επίλεκτους άνδρες εις τον προαιώνιον εχθρόν μου" έγραφε σε σημείωμα που άφησε στον υπασπιστή του. Μόλις μαθεύτηκε η αυτοκτονία του Ζήση οι Έλληνες στρατιώτες συγκλονίστηκαν. Οι Τούρκοι μετά τον αφοπλισμό των Ελλήνων σκλήρυναν τη στάση τους. Έκλεισαν τους στρατιώτες μας κλοτσώντας και βρίζοντάς τους, σ’ ένα στρατόπεδο με αγκαθωτά σύρματα. Παράλληλα χρησιμοποιούσαν τους Έλληνες σε αγγαρείες, ακόμα και για να φτιάχνουν ράγες τρένων.

Από την Αδριανούπολη στην Πέργαμο

Στις 19 Απριλίου 1941 άοπλοι και νηστικοί οι Έλληνες στρατιώτες μεταφέρθηκαν στην Πέργαμο με επικεφαλής πλέον τον Ταγματάρχη Πεζικού Χαράλαμπο Κολοκούρη, διοικητή ως τότε του I Τάγματος Κομοτηνής. Οι Τούρκοι έκαναν έλεγχο στα στρατιωτικά καμιόνια που μετέφεραν τους Έλληνες. Ένας Λοχίας του Υγειονομικού από την Αμφιλοχία κατάφερε να σώσει τα πολύτιμα για τους Έλληνες φάρμακα που ήθελαν να αρπάξουν οι Τούρκοι.

"Στην Πέργαμο μας άδειασαν σαν σακιά από καλαμπόκι σε κάτι παλαιούς στάβλους και αποθήκες που μύριζαν κοπριά. Τη νύχτα οι κοριοί κάνανε παρέλαση στα κορμιά μας, καθώς δεν υπήρχε πια αίμα να ρουφήξουν", είπε ο Κώστας Ξέρας στον Νίκο Πάνο.

Οι συνθήκες υγιεινής ήταν κάτι παραπάνω από άθλιες. Η ψυχολογία των στρατιωτών μας έπεσε στο ναδίρ μόλις έμαθαν ότι και η Κρήτη καταλήφθηκε από τους Γερμανούς. Η ανέλπιστη επίσκεψη του Έλληνα προξένου με έναν Βρετανό συνάδελφό του στο στρατόπεδο και οι διαμαρτυρίες προς τους Τούρκους για τη βάναυση συμπεριφορά τους απέναντι στους Έλληνες ,έφεραν αποτελέσματα. Οι Τούρκοι απέσυραν τους φρουρούς τους και διατήρησαν ελάχιστους στρατιώτες για επιτήρηση των Ελλήνων. Παράλληλα οι Έλληνες μπορούσαν να επισκέπτονται την Πέργαμο. Εκεί αντίκρισαν γεμάτοι θαυμασμό και περηφάνια αρχαία ελληνικά αγάλματα και επιγραφές.

Κατά τη διάρκεια των εξόδων τους συχνά-πυκνά δέχονταν επιθέσεις με πέτρες από Τουρκόπουλα κρυμμένα πίσω απ’ τις μεγάλες πόρτες των σπιτιών τους που τους φώναζαν "γκιαούρηδες"!

Τον Ιούνιο του 1941, υπήρχε πλέον μεταξύ των Ελλήνων στρατιωτών μεγάλος εκνευρισμός λόγω της παραμονής τους στην Τουρκία. Παράλληλα, η άφιξη αξιωματικών και οπλιτών από τα Δωδεκάνησα, που ζητούσαν να φύγουν για τη Μέση Ανατολή και η απαίτηση πολλών εφέδρων να επιστρέψουν στην Ελλάδα, οδήγησαν στην χαλάρωση της πειθαρχίας μεταξύ των αξιωματικών και στρατιωτών.

Οι διοικητές των ελληνικών δυνάμεων, διαμαρτυρήθηκαν στον Έλληνα στρατιωτικό ακόλουθο στην Άγκυρα, Συνταγματάρχη Μηχανικού Ευάγγελο Αποκορίτη, ο οποίος με αλλεπάλληλα διαβήματα κατόρθωσε να αποσπάσει από την τουρκική κυβέρνηση τη συγκατάθεσή της για τη μεταφορά των Ελλήνων στη Μέση Ανατολή. Αργότερα, μαθεύτηκε ότι οι Τούρκοι φοβούμενοι μην τους αντιληφθούν οι Γερμανοί και διαταραχθούν οι φιλικές σχέσεις που είχαν μαζί τους (παρά την δήθεν ουδετερότητα της Τουρκίας), ανέβαλαν συνεχώς τη μεταφορά των Ελλήνων. Τελικά, το πρώτο δεκαήμερο του Ιουνίου του 1941, δόθηκε η άδεια να αναχωρήσουν οι ελληνικές δυνάμεις για τη Μέση Ανατολή, μέσω του λιμανιού της Μερσίνας.

Η αναχώρηση από την Τουρκία

Στη Μερσίνα συγκεντρώθηκαν 144 Έλληνες αξιωματικοί και, περίπου 1.500 στρατιώτες. Η αναχώρησή τους έγινε σε τρεις φάσεις με τον ακόλουθο τρόπο: η πρώτη αποστολή, απαρτιζόταν από 60 αξιωματικούς και 318 οπλίτες, με επικεφαλής τον διοικητή του ΙΙ Τάγματος, Ταγματάρχη Χαράλαμπο Αρτέμη. Την δεύτερη, αποτελούσαν 40 αξιωματικοί και 435 οπλίτες, με επικεφαλής τον Ταγματάρχη Γκούντα και η ρίτη, με 42 αξιωματικούς και 300 οπλίτες του Ι Τάγματος, δύναμη χωροφυλάκων και 170 ιδιώτες πρόσφυγες, είχε επικεφαλής τον Διοικητή της Ταξιαρχίας, Ταγματάρχη Κολοκούρη. Η μεταφορά τους από την Πέργαμο στη Μερσίνα, έγινε σιδηροδρομικώς, μέσω Αδάνων. Οι Έλληνες στρατιώτες, για να μην δίνουν στόχο, φορούσαν «κουστούμια εμπόρων»!

Οι Τούρκοι όμως συνέχισαν την απαράδεκτη και ύπουλη συμπεριφορά τους. Ο Κώστας Ξέρας, είπε χαρακτηριστικά στον Νίκο Πάνο:

«Για την παραπλάνηση των γερμανικών δικτύων παρακολούθησης, οι Τούρκοι έστειλαν κατά τον ίδιο χρόνο στη Θράκη 250 νεοσύλλεκτους κλάσεως 1941… πεσκέσι στους Γερμανούς».

Παράλληλα, ορισμένους άλλους τους ξεγέλασαν και εκμεταλλευόμενοι τη νοσταλγία τους για επιστροφή στην Ελλάδα, τους υποσχέθηκαν ότι θα τους μεταφέρουν στα νησιά μας με άλλους τρόπους. Αντί για τα νησιά όμως, τους μετέφεραν σ’ ένα στρατόπεδο στη Νίγδη (στην περιοχή της Καισάρειας), όπου τους χρησιμοποίησαν εκεί για την κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής. Δυστυχώς, μερικοί από αυτούς είχαν άσχημο τέλος…

Και σε προσωπικό επίπεδο όμως οι Τούρκοι φέρονταν με άθλιο τρόπο στους Έλληνες. Χαρακτηριστική είναι η αφήγηση του Κώστα Ξέρα:

«Μια μέρα ένας αγριάνθρωπος Τουρκαλάς σκοπός της πύλης, επειδή δεν τον χαιρέτησα σε στάση προσοχής στρατιωτικά, μου έχωσε το όπλο στον λαιμό και με εξανάγκασε να αφήσω τη χύτρα με το φαγητό και τρέξω τριακόσια μέτρα σαν άλογο. Μου ήλθε να τον πιάσω από τον λαιμό και να τον πνίξω…».

Μετά την αναχώρηση από την Τουρκία

Βέβαια οι περιπέτειες για τους Έλληνες αξιωματικούς και οπλίτες, δεν τελείωσαν με την αναχώρησή τους από την Τουρκία. Αρχικά έφτασαν στη Χάιφα και στη συνέχεια, αφού πέρασαν από Παλαιστίνη και Λίβανο, έφτασαν στην Αίγυπτο (1η Αυγούστου 1942). Πήραν μέρος στη μάχη του Ελ Αλαμέιν, ενώ αργότερα στάλθηκαν στην Ιταλία και ήταν οι πρώτοι που μπήκαν στο Δημαρχείο του Ρίμινι. Αναλυτικά όλα αυτά, περιγράφονται στο βιβλίο του Νίκου Πάνου. Στο εξώφυλλο του βιβλίου «Λησμονημένοι ήρωες», υπάρχει η ειδική ημερήσια διαταγή του Αντιστράτηγου sir Bernard Freyberg V.C., διοικητή της 2ης Νεοζηλανδικής Μεραρχίας, στην οποία αποχαιρετά την 3η Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία, πλέκοντας το εγκώμιο των Ελλήνων.

«Εφάνητε αντάξιοι των μεγάλων παραδόσεων Έθνους το οποίον ανέκαθεν επίστευσεν ότι η «Ελευθερία σημαίνει Ευτυχίαν», έγραφε χαρακτηριστικά ο Freyberg. Κι εμείς, ας μην το ξεχνάμε ποτέ αυτό…

Θερμές ευχαριστίες ξανά στον κύριο Νίκο Πάνο, που μας έδωσε την άδεια να χρησιμοποιήσουμε στοιχεία και φωτογραφίες από το βιβλίο του «Λησμονημένοι ήρωες» και για όσες διευκρινίσεις μας παρείχε στις τηλεφωνικές επικοινωνίες που είχαμε μαζί του.