Το ακριτικό Πωγώνι της Ηπείρου και τα χωριά του που βρίσκονται σε αλβανικό έδαφος

Στο βορειοδυτικό άκρο του νομού Ιωαννίνων, στα ελληνοαλβανικά σύνορα, βρίσκεται η περιοχή του Πωγωνίου. Διοικητικά, υπάγεται στον νομό Ιωαννίνων, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα της, ανήκει στον Δήμο Πωγωνίου, όπως αυτός συγκροτήθηκε με το σχέδιο «Καλλικράτης».

Ως το 1997, υπήρχε η επαρχία Πωγωνίου. Ο τωρινός Δήμος, δεν περιλαμβάνει όλα τα χωριά του Πωγωνίου, ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι η πρωτεύουσα του, το ιστορικό Καλπάκι, πουθενά στη βιβλιογραφία δεν αναφέρεται ότι ανήκει στο Πωγώνι. Ιστορική έδρα του Δήμου Πωγωνίου, είναι το Δελβινάκι, το οποίο ανήκει στο Πωγώνι. Συγγνώμη αν σας μπερδέψαμε λίγο, αλλά ο «Καποδίστριας» και ο «Καλλικράτης», δεν είναι δικά μας δημιουργήματα!

Γεωγραφική θέση του Πωγωνίου

Το Πωγώνι βρίσκεται στο ΒΔ άκρο του νομού Ιωαννίνων, μεταξύ Ζαγορίου, Κόνιτσας, Δρόπολης, Κουρέντων και Θεσπρωτίας. Περιλαμβάνει δύο τμήματα, το βόρειο, γνωστό στο παρελθόν ως Καραμουρατία και το νότιο, γνωστό και ως «Παλιοπωγώνι».

Για την ετυμολογία της λέξης Πωγώνι, υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Ας δούμε τις κυριότερες.

Ο Ιωάννης Λαμπρίδης, γράφει το 1886:

«Το όνομα του τμήματος είναι Σλαβικόν, ουχί όμως τόπου σημαντικόν, ως σημειοί και ο Α. Πάλλης (Μελ. Περί Ηπείρ. σελ.38), αλλά κύριον ηγέτου επήλυδος (ξένου, αλλοδαπού) εγκατασταθάντος αυτόθι, όπερ ου μόνον η γλώσσα του λαού διετήρησε Πογώνη το τμήμα τούτο αποκαλούσα, αλλά και οι κατακτηταί, οι ακριβείς ούτοι των Βυζαντινών απομιμηταί (ενν. οι Οθωμανοί), Ναχιγέ Πογώνη επισήμως και ανέκαθεν αυτό αποκαλούντες».

Η Ήπειρος, όπως και η Μακεδονία, δέχτηκε αναμφίβολα σλαβικές επιδρομές. Στην πολιορκία της Θεσσαλονίκης από τους Σλάβους (677-681), μεταξύ των φυλών που πήραν μέρος , αναφέρονται και οι Βαϊουσίτες ή Βαϊουνίτες, που κατοικούσαν στην περιοχή της σημερινής Θεσπρωτίας. Άλλη εκδοχή, αναφέρει ότι αυτοί κατοικούσαν κοντά στη Θεσσαλονίκη και μετά την αποτυχία της πολιορκίας της πόλης, εγκαταστάθηκαν στη Θεσπρωτία και στη Βόρειο Ήπειρο, κοντά στα παράλια. Η περιοχή που εγκαταστάθηκε η σλαβική αυτή φυλή, ονομαζόταν ως τα τέλη του 13ου αιώνα, Βαγενετία. Κατάλοιπα του τοπωνύμιου αυτού, υπάρχουν μέχρι σήμερα στην Ήπειρο.

Μια άλλη εκδοχή, θέλει το όνομα «Πωγώνι» να προέρχεται από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Δ’ Πωγωνάτο (668-685). Σύμφωνα με την παράδοση, κατά την επιστροφή του από τη Σικελία, όπου κατέπνιξε την επανάσταση του Μιζίζιου, τον οποίο και σκότωσε, πέρασε από την περιοχή του Πωγωνίου, όπου και ίδρυσε τη μονή Μολυβδοσκέπαστου στη Διπαλίτσα (σήμερα Μολυβδοσκέπαστο). Εκεί, λέγεται ότι υπήρχε η μεσαιωνική πόλη Πωγωνιανή, η οποία έδωσε το όνομα της στην Αρχιεπισκοπή Πωγωνιανής,που ιδρύθηκε από τον Πωγωνάτο.

Και αυτή η εκδοχή όμως αμφισβητείται. Νεότεροι ιστορικοί, θεωρούν ότι Πωγωνάτος, ονομαζόταν όχι ο Κωνσταντίνος Δ’, αλλά ο πατέρας του Κώνστας Β’ (641-668). Θεωρούν, επίσης, ότι ο Κωνσταντίνος Δ’, επέστρεψε από τη Σικελία στην Κωνσταντινούπολη με πλοία και όχι μέσω Ηπείρου-Μακεδονίας και Θράκης.

Βέβαια, ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, γράφει ότι ο Κωνσταντίνος Δ’, δεν είχε την επωνυμία «Πωγωνάτος» όταν πέρασε από την Ήπειρο, επιστρέφοντας από τη Σικελία. Όταν επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη «ο δήμος εχαιρέτησεν αυτόν δια της του Πωγωνάτου επωνυμίας ην (=την οποία) φέρει εν τη ιστορία διότι, ότε προ μακρού ανεχώρησε, το πρόσωπον αυτό ήτο έτι (=ακόμα) παντελώς αγένειον, ενώ ήδη άρχισε να υποφαίνεται ο πώγων (=γένια) αυτού».

Ο Σ. Γκατσόπουλος, θεωρεί ότι υπήρξε πόλη Πωγωνιανή που έδωσε το όνομά της στην Αρχιεπισκοπή Πωγωνιανής. Γράφει μάλιστα, ότι στη μονή Μολυβδοσκέπαστου, υπήρχε θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου, γνωστή με το όνομα «Παναγία Πωγωνιάτισσα», η οποία όμως καταστράφηκε κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Άλλοι, υποστηρίζουν ότι η εικόνα χρονολογείται απ’ το 1531.

Κατά την άποψή του Σπύρου Στούπη, στο βιβλίο του «Πωγωνιακά και Βησσανιώτικα», πιθανότατα το όνομα Πωγώνι, προέρχεται από πόλη, με το όνομα Πωγωνία-Πωγωνιανή (κατά το Απολλωνία, από τον Απόλλωνα, Κασώπη, από τον Κάσιο Δία κ.ά.)

Μετά τη φήμη(;) για τον Πωγωνάτο, το όνομα πήρε νέα ώθηση και επαναλήφθηκε το φαινόμενο, κατά το οποίο οι Χριστιανοί των πρώτων χριστιανικών αιώνων, αντικαθιστούσαν τα ονόματα των ειδώλων με χριστιανικά ονόματα.

Η εκδοχή του Λαμπρίδη για το όνομα Ναχιγέ Πωγώνι επί τουρκοκρατίας, δεν γίνεται αποδεκτή από τον Π. Αραβαντινό, ο οποίος μελετώντας τα οθωμανικά αρχεία, τονίζει ότι η περιοχή του Πωγωνίου επί τουρκοκρατίας ονομαζόταν Ισαΐμ Βιλαέτ, δηλαδή χώρα του κυρίαρχου και κατακτητή Ισαΐμ. Ο αρνησίθρησκος Ισαΐμ, συνοδευόμενος από τουρκικές δυνάμεις, κατέλαβε τη γενέτειρά του, το Λεσκοβίκι και όλη τη γύρω περιοχή. Από εκεί, με συνεχείς επιθέσεις, υπέταξε και το Πωγώνι, του οποίου έγινε ισόβιος πασάς, με έδρα το Λαχανόκαστρο (από το 1954 Ωραιόκαστρο). Τις απόψεις του Αραβαντινού, ενστερνίζεται και ο Ζώτος Μολοσσός.

Την ύπαρξη πόλης με το όνομα Πωγωνιανή, δέχεται κι ο Πουκεβίλ, ο οποίος την τοποθετεί στην περιοχή της Μονής Βελλάς, λίγο έξω από τα ιστορικά όρια του Πωγωνίου.

Φαίνεται ότι η μονή Μολυβδοσκέπαστου, έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο και στη διατήρηση της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης των κατοίκων του Πωγωνίου. Το παράδοξο είναι, ότι η μονή αυτή και το ομώνυμο χωριό, ανήκουν σήμερα στον Δήμο Κόνιτσας!

Η Διπαλίτσα, που βρισκόταν παλαιότερα κοντά στο Μολυβδοσκέπαστο, κατά την ακμή της, είχε 8.000 οικογένειες, 200 εκκλησίες και 44 βρύσες και φαίνεται ότι καταστράφηκε στα μέσα του 16ου αιώνα.

Ο Δελβινακιώτης Ν. Πατσέλης, αναφέρει ότι η Διπαλίτσα καταστράφηκε από τους Οθωμανούς το 1430. Πάντως στην περιοχή, υπάρχουν σήμερα πολλά ερείπια, που πιθανότατα είναι απομεινάρια της άλλοτε κραταιάς αυτής πόλης.

Η ιστορία της Ηπείρου, έχει πολλές σκοτεινές περιόδους. Έτσι και για το Πωγώνι, υπάρχουν άγνωστες πτυχές. Η άποψη μας είναι, ότι το όνομα Πωγώνι, είναι ελληνικό. Σλάβοι έκαναν την εμφάνισή τους εκεί τον 6ο αιώνα και παρέμειναν, κατά περιόδους, ως τον 10 αιώνα. Δεν αποκλείεται ορισμένοι να ζούσαν στο Πωγώνι ως τον 13ο αιώνα. Κατά την κατάκτησή του όμως από τους Οθωμανούς, δεν υπήρχαν Σλάβοι στο Πωγώνι. Εμφανίζονται τότε βέβαια άλλοι επιδρομείς, οι Αλβανοί.

Και για όσους σκέφτονται ότι οι Σλάβοι θα άφησαν πίσω τους τοπωνύμια και λέξεις στην περιοχή του Πωγωνίου, τους παραπέμπουμε στο εξαίρετο βιβλίο του Κώστα Οικονόμου «ΣΛΑΒΙΚΑ ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ ΔΑΝΕΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΙΔΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ» (ανάλογο βιβλίο έχει γράψει και για τα αλβανικά λεξιλογικά δάνεια.) Τέλος, στη Λάκκα Πωγωνίου, στο νότιο τμήμα της περιοχής, όπως γράφει ο Κ.Δ. Παπανικολάου στο βιβλίο του «Η ΛΑΚΚΑ ΠΩΓΩΝΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΨΗΛΟΚΑΣΤΡΟ ΠΩΓΩΝΙΟΥ», «… σ’ ένα σύνολο 105 σλαβικών λέξεων, που υπάρχουν στο λεξιλόγιο της Λάκκας Πωγωνίου, οι 25 είναι και πανελλήνιες, 45 υπάρχουν και στην αλβανική γλώσσα, 36 και στη βλάχικη, ενώ 19 είναι και στην αλβανική και στη βλάχικη».

Σύντομη ιστορία του Πωγωνίου από την αρχαιότητα μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα.

Όπως έχουμε αναφέρει και σε παλαιότερο άρθρο μας, στη σημερινή περιοχή του Πωγωνίου, στην κοιλάδα του Δρίνου και μέχρι το Αργυρόκαστρο, ζούσαν οι Ατιντάνες, που ήταν αναμφίβολα ελληνικό φύλο (Κώστας Ν. Νικολαΐδης, «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΗΠΕΙΡΟΥ») και που αναφέρονται ονομαστικά από τον Στράβωνα, ο οποίος είχε επισκεφτεί την Ήπειρο. Μάλιστα, ο Τρύφων Ευαγγελίδης, στο βιβλίο του «Η Βόρειος Ήπειρος» (1919), γράφει ότι στο Πωγώνι εγκαταστάθηκαν και αρχαίοι Αθηναίοι, με τους οποίους οι Μολοσσοί, ένα από τα σημαντικότερα φύλα της αρχαίας Ηπείρου είχαν ιδιαίτερες σχέσεις και αυτοί, οι Αθηναίοι δηλαδή, μετέφεραν τον πολιτισμό τους σε μεγάλο μέρος της Ηπείρου.

Σε πολλά σημεία του Πωγωνίου, υπάρχουν ερείπια που μαρτυρούν ότι στο παρελθόν η περιοχή ήταν πυκνοκατοικημένη. Βέβαια, η περιοχή δεν ονομαζόταν τότε Πωγώνι. Ο Ζώτος Μολοσσός, γράφει ότι ονομαζόταν Τριφυλλία, γιατί κατοικούσαν εκεί οι Τριφύλλιοι ή Τριποφυλίσιοι. Ο μητροπολίτης Κορυτσάς Ευλόγιος, συμφωνεί με το όνομα Τριφυλλία, το οποίο όμως το ετυμολογεί από την ύπαρξη στο σημερινό Πωγώνι τριών φυλών: των Ηπειρωτών Μολοσσών, των Ορεστών και των Ατιντάνων.

Κατά μια παράδοση, το Πωγώνι λεγόταν Ορεστιάς, επειδή εδώ εγκαταστάθηκε για έναν διάστημα καταδιωκόμενος, ο μητροκτόνος Ορέστης. Κατά τον Λ. Βασιλειάδη, η περιοχή ονομαζόταν Μηλωτίς, από ένα είδος μάλλινης κάπας γνωστής μέχρι και τον 18ο αιώνα, ως μαλλιότα. Μηλωτίς δηλαδή, είναι ο τόπος που φορούν τη μαλλιότα. Πρόκειται για το γνωστό και ως ταλαγάνι (από το οποίο έχει πάρει το όνομά του και το ομώνυμο τυρί, όπως μας έχει αναφέρει ο ιδιοκτήτης της τυροκομικής εταιρείας που το παράγει, κύριος Αποστόλου!)

Αν όμως η περιοχή ονομαζόταν Μηλωτίς, πιθανότατα οφείλει το όνομά της στο ότι αποτελούσε μέρος της κυρίως Μολοσσίας ή Μολοττίας. Σχετικά, ο Α. Ζάχος γράφει ότι κατά την αρχαιότητα το Δέλβινο, το Αργυρόκαστρο και το Πωγώνι ήταν το κέντρο της Μολοσσίας, ενώ κατά τον γεωγράφο Μελέτιο, η Μολοσσία ταυτίζεται με την περιοχή της Δρυϊνουπόλεως.

Το Πωγώνι, ακολούθησε σε γενικές γραμμές την ιστορία της Ηπείρου. Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση και την ένταξή του στη Βυζαντινή αυτοκρατορία, δέχθηκε σλαβικές επιδρομές (6ος-10ος αι., όπως αναφέραμε). Ακολούθησαν Νορμανδοί, Ιταλοί και Σέρβοι.
Είχε βέβαια προηγηθεί, από το 1204, η ίδρυση του Δεσποτάτου της Ηπείρου.

Οι Οθωμανοί, εμφανίστηκαν στο Πωγώνι στις αρχές του 14ου αιώνα, αλλά η κατοχή τους ήταν προσωρινή, γιατί το 1378, Κεφαλλονίτες κόμηδες, λατινικής καταγωγής, με τη βοήθεια των Γκίνου Μπούα, Σπάτα κ.ά. ανακατέλαβαν το Αργυρόκαστρο, που κατά τον Λαμπρίδη είχε πέσει στα χέρια των Τούρκων από το 1344. Ωστόσο, οι Οθωμανοί κυρίευσαν και πάλι το Αργυρόκαστρο το 1390.

Φαίνεται ότι τον 14ο αιώνα, άρχισαν οι εξισλαμισμοί στην περιοχή. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα του Ισαΐμ, στον οποίο αναφερθήκαμε και του επίσης φυλάρχου Κωστή που κι αυτός εξισλαμίσθηκε. Γύρω στο 1380, κάτω από τις οδηγίες του Τούρκου αρχιστράτηγου Εβρενόζ, οι δύο αυτοί αρνησίθρησκοι, έκαναν επιδρομές στο Πωγώνι.

Οι κάτοικοι του Πωγωνίου, διατήρησαν ακόμα και μετά την τουρκική κατάκτηση (1430-1431), την ελληνικότητά τους. Σαφώς υπήρχαν κάποιοι εξισλαμισμοί, αλλά ήταν ελάχιστοι.

Όπως γράφει ο Κ. Βακαλόπουλος, «το βόρειο τμήμα του Πωγωνίου που βρίσκεται στα νότια της Πρεμετής, συγκροτούνταν από 22 χριστιανικά χωριά και 28.000 κατοίκους, ενώ το νότιο, στα νότια της Λιντζουρίας-είναι η περιοχή με τα χωριά στους πρόποδες του Λύγγου-συγκροτούσε το μεγαλύτερο τμήμα της σημερινής επαρχίας (ως το 1997) Πωγωνίου, δηλαδή 44 χωριά, μερικά από τα οποία βρίσκονται σήμερα σε αλβανικό έδαφος. Κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα το Πωγώνι αριθμούσε 3.594 σπίτια (204 αλβανικά και 6 αθιγγανικά μουσουλμανικά καθώς και 3.154 ελληνικά, 141 αλβανοβλαχικά, 76 αλβανικά (αθιγγανικά) και 13 αθιγγανικά χριστιανικά σπίτια».

Τα χωριά του Πωγωνίου που δόθηκαν στην Αλβανία

Από τις αρχές του 20ου αιώνα, φαινόταν ότι η οθωμανική αυτοκρατορία κατέρρεε. Στις 31/12/1912, η Ιταλία και η Αυστροογγαρία υπέγραψαν μυστική συμφωνία για τον διαμοιρασμό της Αλβανίας (που είχαν οι «μεγάλοι» αποφασίσει να δημιουργηθεί, σε βάρος της Ελλάδας αλλά και της Σερβίας), σε ζώνες επιρροής. Στις 17 Δεκεμβρίου του 1913, με το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας, καθορίστηκαν τα ελληνοαλβανικά σύνορα. Ανάμεσα σε όλες τις αδικίες που έγιναν σε βάρος της Ελλάδας ήταν και η παραχώρηση οχτώ χωριών του Πωγωνίου στην Αλβανία.

Οχτώ ελληνικότατων χωριών. Η οριοθέτηση των συνόρων, και σ’ αυτή την περίπτωση, έγινε με τη χάραξη συνοριακής γραμμής σε χάρτη, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη κανένα εθνικό, ιστορικό, γλωσσικό ή άλλο κριτήριο και παρά τις αγωνιώδεις εκκλήσεις, προς τους εκπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων, των Ελλήνων που έβλεπαν να εντάσσονται στο αλβανικό κράτος.

Τα χωριά αυτά, είναι: Πολίτς(ι)ανη, Σέλτσι, Σκωριάδες, Σωπική, Χλωμό, Μαυρόγερο(ς), Τσάτιστα και Οψάδα. Για τα χωριά αυτά, θα βρείτε ελάχιστα στοιχεία στο διαδίκτυο. Ο Ιωάννης Λαμπρίδης, έγραφε το 1886: «Σωπική εν τω μέσω της οδού Πρεμετής και Δελβινακίου, μνημονευομένη και εν Υπομνήματι Ανδρονίκου του Νεοτέρου υπό το όνομα Σίπκα, ακμάσασα δε επί των ημερών του Αλή (πασά), Σκωριάδες, εκ των ευποροτέρων χάριν της αυστηράς των κατοίκων οικονομίας, Πολίτσιανη, δίκην προμαχώνος του Ελληνισμού ισταμένη, ης (της οποίας) το θήλυ φύλον πολυπληθέστερον του άρρενος η δε δίαιτα των γυναικών αβροτέρα των άλλων κοινοτήτων και οι κάτοικοι γενναίοι, εύποροι και οικονόμοι εις τας νοτίους επίσης της Νεμέρτσικας (όρος, γνωστό και ως Μερόπη) κλιτύας, Σέλτση (χωρίδιον), Χλωμόν, ου (του οποίου) οι κάτοικοι πολυτελείς, τρυφηλοί και πολυδάπανοι. Μαυρόγερος, Τσιάτιστα (αναγνωστήριον, προφανώς ευνοεί ότι υπήρχε τότε εκεί), ης οι κάτοικοι το πλείστον χωλοί, αγράμματοι και πονηροί, ανδρείοι όμως, εις τας βορείους κλιτύας του όρους Λιμποχόβου (Σκίμπ, Κούκι).

Για να γράψει τα «Πωγωνιακά» ο Λαμπρίδης, επισκέφθηκε τα χωριά της περιοχής. Το 1882, βρέθηκε σε πανηγύρι στη μονή Τσιάτιστας. Γράφει σχετικά: «… ουδέποτε θα λησμονήσω την διάχυσιν και φαιδρότητα εις ην (στην οποία) περιήλθον εν τω μέσω αρχαίων φίλων λογίων και παντός εκλεκτού. Τα δάση αντήχουν υπό ασμάτων, τυμπάνων και μουσικής εγχωρίου (σημ: και στις μέρες μας τα πανηγύρια στο Πωγώνι είναι φανταστικά!). Και οι Λιάπηδες εκ των ορέων κατελθόντες και εν ιδίω δωματίω συμπανηγυρίζοντες συνηυθύμουν μεθ’ ημών αδελφικότατα».

«Η Πολίτσιανη δύο ώρες υπέρ την Σωπικήν εις το βορειότερον του τμήματος μέρος, ίσταται δίκην προμαχώνος του ελληνισμού. Ηρίθμει οικογέν. 659, εκκλησίας δεν 24, εξ ων τρεις δι΄αψίδων κοσμούνται…», αναφέρει ο Λαμπρίδης για το κεφαλοχώρι της περιοχής. Αναλυτική είναι και η παρουσίαση της ενδυμασίας των γυναικών των χωριών αυτών, με αναφορά στη χαρακτηριστική ομπόλια, είδος κεφαλομάντιλου, βασικό τμήμα της παραδοσιακής φορεσιάς των γνωστών του Πωγωνίου.

Το 1989, η Πολίτσανη είχε 559 κατοίκους, το Σέλτσι 152, οι Σκωριάδες 394, η Σωπική 499, το Χλωμό και ο Μαυρόγερος (μαζί) 385 και η Τσάτιστα και η Οψάδα (μαζί) 599. Όλοι ήταν ελληνικής καταγωγής εκτός από τους κατοίκους του χωριού Σέλτσι, που ήταν Βλάχοι και Αλβανοί, Χριστιανοί στο θρήσκευμα. Συνολικά, 2.548 κάτοικοι δηλαδή. Με θλίψη, διαβάσαμε στη Βικιπαίδεια, ότι σήμερα ζουν στα χωριά αυτά μόνο 432 κάτοικοι, από τους οποίους οι 410 είναι Έλληνες…

Κοσοβίτσα: το χωριό που μοιράστηκε σε δυο χώρες!

Κλείνουμε το σύντομο αυτό αφιέρωμα στο Πωγώνι (θα μπορούσε να γράψουμε και βιβλίο με τα στοιχεία που διαθέτουμε…), με μια απίστευτη ιστορία. Πώς ένα χωριό με 1.000 κατοίκους, όλους Έλληνες, η Κοσοβίτσα μοιράστηκε το 1923 σε δύο κράτη, την Ελλάδα και την Αλβανία.

Η Κοσοβίτσα είναι χτισμένη στις πλαγίες του όρους Μουργκάνα. Αν και διοικητικά ανήκει στη Δερόπολη, έχει περισσότερους δεσμούς με τα χωριά του Πωγωνίου.

Το 1923, χαράχτηκαν τα οριστικά σύνορα ανάμεσα σε Ελλάδα και Αλβανία (δείτε σχετικό άρθρο μας για τη δολοφονία του Ιταλού Στρατηγού Τελίνι).

Η Κοσοβίτσα, μέχρι τότε έφτανε ως την περιοχή της Κάτω Λάβδανης και της ιστορικής Μονής Μακρυαλέξη. Η συνοικία της Κοσοβίτσας που βρισκόταν εκεί, ονομαζόταν Βατσουνιά. Σ’ αυτήν υπήρχαν δύο εκκλησίες, η Αγία Μαρίνα και οι Άγιοι Απόστολοι, αγροικίες, στάνες και αχούρια. Οι ανεγκέφαλοι που καθόρισαν τα σύνορα, άφησαν την Κοσοβίτσα σε αλβανικό έδαφος και τη Βατσουνιά σε ελληνικό!

Μετά το 1928, οπότε τα σύνορα έκλεισαν οριστικά, πολλοί κάτοικοι της Κοσοβίτσας, εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, στη Βατσουνιά. Το νέο χωριό, ονομάστηκε Αγία Μαρίνα. Βασικό χαρακτηριστικό της, είναι η μεγάλη απόσταση μεταξύ των σπιτιών της. Το χωριό θρήνησε τρεις νεκρούς (από τους 7 συνολικά), στις μεγάλες πυρκαγιές του 2000 (επί υπουργίας, Μ. Χρυσοχοΐδη), για τις οποίες ακόμα και στο διαδίκτυο υπάρχουν ελάχιστες αναφορές…

Οι περισσότερα κάτοικοι της Κοσοβίτσας μετά το 1923, έφυγαν για την Αθήνα , την Κων/πολη και την Αμερική. Το 1926, με πρωτοβουλία της Αδελφότητας Κοσοβίτσας που είχε ιδρυθεί στην Αθήνα το 1925 και των αποδήμων της Αμερικής, εξαγοράστηκαν όλα τα κτήματα του χωριού που ως τότε ήταν τσιφλίκια Αργυροκαστρινών μπέηδων…

Πηγές: (Ενδεικτική αναφορά) «ΗΠΕΙΡΟΣ: 4000 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ», Εκδοτική Αθηνών 1997

Κ.Α. Βακαλόπουλος, «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, ΗΠΕΙΡΟΣ», ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΑΔΕΛΦΩΝ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1992

ΙΩΑΝΝΟΥ ΛΑΜΠΡΙΔΗ, «ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ», ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ, ΙΩΑΝΝΙΝΑ 1993,

Κ.Δ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ, «Η ΛΑΚΚΑ ΠΩΓΩΝΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΨΗΛΟΚΑΣΤΡΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ», Εκδόσεις ΔΩΔΩΝΗ, 2000

ΣΠΥΡΟΣ ΣΤΟΥΠΗΣ, «ΠΩΓΩΝΗΣΙΑ ΚΑΙ ΒΗΣΣΑΝΙΩΤΙΚΑ», Εκδόσεις ΔΩΔΩΝΗ, 2003.