Ο Θάνος Ασκητής για την απιστία: Είναι και δεν είναι... αυτό που νομίζεις

Σε μία προσπάθεια αποσαφήνισης του όρου «απιστία» ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα κρίσιμο ερώτημα: είναι τελικά η απιστία συνυφασμένη αποκλειστικά και μόνο με την ερωτική πράξη; Η απάντηση έρχεται από την ανάγκη να κατανοηθεί το πώς αντιλαμβάνεται το άτομο σήμερα την απιστία. Αυτό που μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα είναι ότι σχετίζεται κατά κύριο λόγο με την εκτόνωση των σεξουαλικών ορμών, δηλαδή το σεξ.

Η απιστία ως πράξη εκφράζεται διαμέσου του σεξ, που συσχετίζεται με πολιτισμικούς, κοινωνικούς και μαθησιακούς παράγοντες. Η απιστία, λοιπόν, δείχνει να είναι συνυφασμένη με τη σεξουαλική επαφή, αλλά μπορεί να εκφραστεί και με άλλες μορφές. Στα μάτια κάποιων συντρόφων η απιστία μπορεί να έχει τη μορφή συναισθηματικής εμπλοκής με πρόσωπο εκτός σχέσης ή γάμου, κρυφών συναντήσεων, καθώς και ανταλλαγή μηνυμάτων ερωτικού περιεχομένου. Σε αυτή την περίπτωση η απιστία δεν αποτελεί κάτι το χειροπιαστό, αλλά παραμένει στο στάδιο της ερωτικής πρόκλησης και της σεξουαλικής φαντασίωσης. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, όλες οι μορφές απιστίας, είτε ενέχουν το στοιχείο της σεξουαλικής επαφής είτε όχι, μπορεί να κλονίσουν τη σχέση συντρόφων και να σηματοδοτήσουν το τέλος της σεξουαλικής και συναισθηματικής αποκλειστικότητας.

Η σεξουαλική ζωή ενός ζευγαριού συχνά πλήττεται μέσα από τα «πρέπει» της καθημερινότητας που καθηλώνουν τη σχέση σε ένα πλαίσιο ερωτικής μονοτονίας και παθητικότητας, παράγοντες που οδηγούν στη σεξουαλική αποστασιοποίηση και απομόνωση των συντρόφων. Αναμφίβολα μια υγιής σχέση θέλει συνεχή προσπάθεια και από τους δύο συντρόφους, οι οποίοι μέσα στις δυσκολίες της ζωής ξεχνούν τη σεξουαλική τους πλευρά. Οταν το σεξ γίνεται συνήθεια και συζυγικό καθήκον, οι επιθυμίες εξασθενούν, με τη σχέση να οδηγείται σταδιακά σε σεξουαλικό τέλμα. Μέσα σε αυτή την έκπτωση σεξουαλικών επιθυμιών οι σύντροφοι ενδέχεται να αναζητήσουν νέες ερωτικές εμπειρίες, εκτός του πλαισίου της σχέσης, εν είδει ενίσχυσης της χαμένης τους γοητείας και σεξουαλικής ανανέωσης. Εκτός από την ποιότητα της σχέσης, η απιστία σχετίζεται και με προσωπικά - ατομικά χαρακτηριστικά που κάθε άνθρωπος έχει αναπτύξει και συνθέτουν τη σεξουαλικότητά του.

Από γνωσιακή-συμπεριφοριστική σκοπιά, η μονογαμία, όπως και η απιστία στον άνδρα και στη γυναίκα, είναι κατά κύριο λόγο μαθησιακή, αποτελεί δηλαδή μια συμπεριφορά που έγκειται στην προσωπική επιλογή του κάθε ανθρώπου. «Ο ανθρώπινος εγκέφαλος εξάλλου δεν γνωρίζει τι σημαίνει απιστία, αντιλαμβάνεται μόνο επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που σηματοδοτούν την ανταμοιβή και την ικανοποίηση» (εθιστικού τύπου συμπεριφορές). Υπάρχουν επίσης αναφορές σε γονιδιακή απιστία και κληρονομική επιβάρυνση, μιας όμως οριοθετημένης λογικής που δεν αποδεικνύεται με ισχυρά επιστημονικά δεδομένα. Κλινικές παρατηρήσεις καταγράφουν την απιστία ως μιμητικού τύπου συμπεριφορά, π.χ. ο άπιστος γονιός δημιουργεί ή και καλλιεργεί την απιστία στο παιδί του. Αυτό εξάλλου συσχετίζεται με μαθησιακές συμπεριφορές όπως στο διαζύγιο. Οι χωρισμένοι γονείς χτίζουν την αυξημένη πιθανότητα αποφυγής του γάμου ως τραυματική εμπειρία των παιδιών τους. Το αν ένας άνθρωπος θα απιστήσει καθορίζεται από τον τρόπο που έχει αναπτύξει τα στοιχεία της προσωπικότητάς του, όπως και από τα πρότυπα μέσα στο οικογενειακό και κοινωνικό πλαίσιο. Συνεπώς, οι προσωπικές αξίες και οι περιβαλλοντικές επιρροές και συνθήκες διαμορφώνουν το προφίλ της απιστίας.

Μια εξωσυζυγική εμπειρία αποτελεί ίσως το εισιτήριο για ένα μυστηριακό ερωτικό παιχνίδι που απουσιάζει στη σχέση λόγω της καθημερινής τριβής. Πολλοί χρησιμοποιούν την απιστία ως πανάκεια απέναντι στη μονοτονία, στην ερωτική αποστροφή, στον σεξουαλικό ευνουχισμό και τη σεξουαλική στασιμότητα. O νέος ερωτικός σύντροφος παρέχει όλα εκείνα τα στοιχεία που λείπουν από μια σχέση: τον ενθουσιασμό, το άγνωστο, το κυνήγι, την επιβεβαίωση, τον θαυμασμό και όλη τη... θεατρική τρέλα της ανθρώπινης αδυναμίας μεταξύ του μυαλού και της σάρκας.

Το μειωμένο ερωτικό ενδιαφέρον είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη σεξουαλική αποστροφή και την αναζήτηση νέας ερωτικής πηγής που θα «δροσίσει» τη συσσωρευμένη σεξουαλική ένταση. Η αδιαφορία σε θέματα ελκυστικότητας (η συστηματική παραμέληση της εξωτερικής εμφάνισης) αποτελεί έναν από τους κύριους λόγους μειωμένης σεξουαλικής επιθυμίας και συχνά συνδράμει στην αποδόμηση της ερωτικής ζωής. Η έλλειψη επικοινωνίας, η σεξουαλική στέρηση, ο θυμός και η χρέωση εναλλάσσονται με τη μειωμένη αυτοεπιβεβαίωση και τη σεξουαλική δυσλειτουργία. Την τελευταία δεκαετία η οικονομική κρίση υπογράμμισε εντονότερα τις αδυναμίες αυτές και επέφερε μια συγκρουσιακή λογική ανάμεσα στα ζευγάρια, που θέλησαν να καταφύγουν σε ξένες αγκαλιές αυξάνοντας σημαντικά την απιστία και τη ναρκισσιστική αυτοϊκανοποίηση.

Οι λόγοι απιστίας μπορεί να διαφέρουν ανάμεσα στα δύο φύλα. Ο άνδρας απιστεί συνήθως με κύριο σκοπό την εκτόνωση, την ικανοποίηση των σεξουαλικών ορμών του και την επιβεβαίωση του ανδρισμού του, δίνοντας στην πράξη του σαρκική έκφανση. Η γυναίκα, από την άλλη, απατά τον σύντροφό της «εγκεφαλικά», όταν δεν καλύπτεται πρώτα συναισθηματικά και μετά σεξουαλικά.

Από μια -θετική- σκοπιά ίσως η απιστία να μην είναι αυτό που φαίνεται. Ισως να μη σηματοδοτεί απαραίτητα το τέλος μιας σχέσης, αλλά την αρχή για να τεθούν νέα θεμέλια σε αυτήν. Με απλά λόγια, ίσως να αποτελεί μια ευκαιρία για επαναπροσδιορισμό της σχέσης.

Είναι σύνηθες πολλά ζευγάρια να θυμώνουν χωρίς να διακρίνουν τα αίτια της απιστίας. Αυτό τους στερεί τη δυνατότητα να επεξεργαστούν και να αξιοποιήσουν συναισθήματα ενοχής, θυμού, προδοσίας και απογοήτευσης. Μέσα από τη λειτουργική επεξεργασία αυτών των αρνητικών συναισθημάτων οι σύντροφοι μπορούν να απαγκιστρωθούν από εκείνα τα δυνητικά μοτίβα που ροκανίζουν το δυναμικό της σχέσης τους. Για κάποιους, μια ενδεχόμενη απιστία δίνει πνοή στη σεξουαλική ζωή και αναζωπυρώνει τη φλόγα της χαμένης ερωτικής επιθυμίας.

Εκτιμούν την απουσία του αγαπημένου συντρόφου και θυμούνται ξανά πώς είναι να διεκδικείς τον έρωτα και την αγάπη του. Η απιστία για κάποιους αποτελεί «το αλατοπίπερο στο σεξουαλικό τους γεύμα». Χαρακτηριστικά, ο Μαρσέλ Προυστ είχε πει μεταξύ των άλλων: «Η μοιχεία δίνει καινούρια ανάσα ζωής σε γάμους που έχουν αφεθεί να πεθάνουν». Κατανοούμε λοιπόν ότι η απιστία σηματοδοτεί μια ανάγκη για αλλαγή στον τρόπο που αλληλεπιδρά το ζευγάρι και επικεντρώνεται στη δυσλειτουργία της σχέσης αυτής καθαυτής, χωρίς να αποτελεί αποκλειστικό πρόβλημα του ατόμου που προβαίνει σε αυτήν. Πρόκειται για έναν... συναγερμό αλλαγής στον τρόπο που το ζευγάρι επικοινωνεί καταδεικνύοντας όλα τα τρωτά σημεία μέσα στη σχέση του. Οταν το ενδιαφέρον μετατοπίζεται από τα αρνητικά συναισθήματα στην ανάληψη ευθύνης του κάθε συντρόφου, η απιστία μπορεί να θεωρηθεί ευκαιρία για βελτίωση και ανανέωση της σχέσης.

Αναμφίβολα η αγάπη, ο έρωτας και το σεξ είναι ιδανικά που αποκτώνται μέσα από τον σεβασμό, την εμπιστοσύνη, την κατανόηση και τη συνεχή προσπάθεια. Η σχέση είναι ένα ταξίδι εμπειρίας, ένα σεξουαλικό-ερωτικό παιχνίδι διεκδίκησης, ένας περίπατος σε ένα μονοπάτι (κάποιες φορές δύσβατο) όπου δύο άνθρωποι μαθαίνουν να πορεύονται μαζί και να βγαίνουν αλώβητοι μέσα από τις προστριβές. Ισως κάποια στιγμή η αξιοπρέπεια και η καρδιά μας μάς επιτρέψουν να κατανοήσουμε την ηθική της απιστίας. Αν και αυτό δεν είναι εύκολο, με την απιστία να αποτελεί μια ανοιχτή πληγή για το ζευγάρι, οι σύντροφοι προσπαθούν να βρουν γέφυρες επικοινωνίας με το συναίσθημα να κυριαρχεί, διεκδικώντας την επόμενη μέρα με βασική προϋπόθεση ότι έχει κλείσει η προηγούμενη...


Από τον δρα Θάνο Ε. Ασκητή
νευρολόγο-ψυχίατρο, πρόεδρο του Ινστιτούτου
Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας

Ινστιτούτο Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας, τηλ.: 210 7789890, δωρεάν Συμβουλευτική Γραμμή Σεξουαλικής Υγείας 210 7797979 - Δευτέρα - Παρασκευή 10.00-14.00 και
16.00-20.00. Για θέματα άρθρων
που θα θέλατε να γραφτούν, παρακαλώ ενημερώστε μας
(e-mail: thanosaskitis@askitis.gr)

Διαβάστε περισσότερα άρθρα του Θάνου Ασκητή εδώ