Πλανητάριο: Παράθυρο στο σύμπαν με μεγάλη ιστορία - Πάνω από 7 εκατ. Έλληνες ξεναγήθηκαν στα μυστικά του Διαστήματος

Είναι ένα ταξίδι που για εμάς τους Ελληνες ξεκινάει από την αρχαιότητα. Στη νεότερη εποχή, το Πλανητάριο του Ιδρύματος Ευγενίδου ήταν αυτό που επέτρεψε στην Ελλάδα να κοιτάξει ξανά προς τα άστρα, αποκαλύπτοντας έναν κυριολεκτικά «θαυμαστό καινούριο κόσμο» στα μάτια των θεατών.

Στην πορεία του από το 1966, μέσω διαρκών επενδύσεων από ίδια κεφάλαια του Ιδρύματος, το Πλανητάριο βρισκόταν πάντα εξοπλισμένο με μηχανήματα τεχνολογικής αιχμής, ικανά να αναπαραστήσουν στον τεράστιο θόλο του το «άγνωστο» και την απεραντοσύνη του Σύμπαντος.

Σήμερα, το Πλανητάριο του Ιδρύματος Ευγενίδου έχει εισέλθει στη νέα ψηφιακή εποχή και αποτελεί το μεγαλύτερο και καλύτερο πλανητάριο του κόσμου, έχοντας «ταξιδέψει» στο Διάστημα περισσότερα από 7.000.000 επισκέπτες, δηλαδή κάτι λιγότερο από τον πληθυσμό της χώρας.

Πέντε μήνες μετά την τελευταία σημαντική αναβάθμιση, 20 χρόνια από τα εγκαίνια του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου και σχεδόν 60 από τότε που άνοιξε για πρώτη φορά τις πύλες της, αυτή η μοναδική και πολύτιμη υποδομή εξακολουθεί να διευρύνει τους ορίζοντές μας.

Ολα ξεκίνησαν από τη βούληση του εθνικού ευεργέτη Ευγένιου Ευγενίδη, ο οποίος έπειτα από μια μεγαλειώδη διεθνή επιχειρηματική διαδρομή, με επίκεντρο τη ναυτιλία, το 1953, με αφορμή τις κινήσεις για επαναπατρισμό της ελληνόκτητης ναυτιλίας, έγινε ο πρώτος Ελληνας εφοπλιστής που ενέγραψε πλοίο του στο ελληνικό νηολόγιο.

Παράλληλα, ανέπτυξε πλούσια ανθρωπιστική δραστηριότητα, μέχρι τον πρόωρο θάνατό του το 1954. Εχοντας προβλέψει, ωστόσο, την αλματώδη εξέλιξη της βιομηχανοποίησης της χώρας και την ανάγκη ύπαρξης πολλών και επαρκώς καταρτισμένων τεχνιτών, αποφάσισε τη δημιουργία ενός ιδρύματος με σκοπό τη «συμβολή στην εκπαίδευση των νέων Ελλήνων εν τω τεχνικώ και επιστημονικώ πεδίω». Για την υλοποίηση της απόφασής του διέθεσε ολόκληρη την περιουσία του στην Ελλάδα και μεγάλο μέρος της περιουσίας του στο εξωτερικό, διασφαλίζοντας την οικονομική ανεξαρτησία του Ιδρύματός του, το οποίο από τη σύστασή του, τον Φεβρουάριο του 1956, μέχρι σήμερα λειτουργεί, συντηρείται, επεκτείνεται και εκσυγχρονίζεται με ίδιους και μόνον πόρους.

Την πραγμάτωση του οράματός του ανέλαβε η αδελφή του Μαριάνθη Σίμου, έχοντας στο πλευρό της τον Νικόλαο Βερνίκο-Ευγενίδη, ο οποίος, σύμφωνα με τη θέληση του Ευγένιου Ευγενίδη, είχε αναλάβει ήδη από το 1954 τη διοίκηση όλων των επιχειρήσεών του. Η Μαριάνθη Σίμου, ως πρώτη διαχειρίστρια-διοικήτρια και ψυχή του Ιδρύματος, αποφάσισε τη δημιουργία ενός Πλανηταρίου στο γνωστό κτιριακό συγκρότημα επί της Λεωφόρου Συγγρού, το οποίο εγκαινιάστηκε στις 7 Ιουνίου του 1966.

Το ποσό που επενδύθηκε -πάντα με ίδια κεφάλαια του Ιδρύματος- ήταν υπέρογκο για την εποχή, ενώ ο πολύ μεγάλης αξίας κεντρικός πλανηταριακός προβολέας ήταν δωρεά του Νικόλαου Βερνίκου-Ευγενίδη. Ο πρώτος εκείνος προβολέας Mark IV της εταιρείας Carl Zeiss, ύψους 6 μέτρων και βάρους 2,5 τόνων, αποτελούνταν από 29.000 εξαρτήματα. Τα δύο σφαιρικά του άκρα, καθώς και ο ενδιάμεσος κορμός ήταν κατάσπαρτα με 150 προβολικά συστήματα, που του επέτρεπαν να προβάλλει στον ημισφαιρικό θόλο, εκτός των άλλων, 8.900 άστρα, την κίνηση του Ηλιου, της Σελήνης και των πέντε λαμπρών πλανητών, την εικόνα του ορατού ουράνιου θόλου, όπως αυτή φαίνεται από κάθε σημείο της Γης, και τις εποχικές αλλαγές.

Από τα πρώτα του βήματα, το Πλανητάριο αγκαλιάστηκε από το κοινό, ανοίγοντας ένα παράθυρο στο Σύμπαν, αλλά και μια νέα προοπτική για τους νέους, καθώς εξελίχθηκε σε ένα κέντρο παιδείας, ψυχαγωγίας και βοήθημα για όλες τις επιστήμες.

Από το 1973 ξεκινά η δεύτερη περίοδος λειτουργίας του Πλανηταρίου, τα ηνία του οποίου ανέλαβε έκτοτε και για τα επόμενα 50 χρόνια ο σπουδαίος καθηγητής Αστροφυσικής Διονύσης Σιμόπουλος.

Επηρεασμένος από την εμπειρία του ως διευθυντής του Πλανηταρίου Zeiss, στο Κέντρο Τεχνών και Επιστημών της Λουιζιάνα, εισήγαγε καινοτομίες, όπως στη μουσική, στην καλλιτεχνική και σκηνοθετική επένδυση των επιστημονικών διαλέξεων, με αποτέλεσμα την εντυπωσιακή αύξηση των θεατών.

Το 1978, οι επισκέπτες του Πλανηταρίου είχαν τετραπλασιαστεί, φθάνοντας τους 116.000 τον χρόνο, αριθμός ο οποίος με βάση τις θέσεις που διέθετε το Πλανητάριο, αλλά και τις παραστάσεις που πραγματοποιούσε τότε, ήταν, εκ των πραγμάτων, αξεπέραστος. Η θεαματική αυτή αύξηση οφειλόταν κυρίως στην εντυπωσιακή αναβάθμιση του οπτικοακουστικού εξοπλισμού του, με την εγκατάσταση δεκάδων βοηθητικών προβολέων.

Η πρώτη αναβάθμιση

Εκείνη την περίοδο άρχισαν να εφαρμόζονται στο εξωτερικό νέα τεχνικά μέσα που καθιστούσαν τον θεατή «μέρος» της παράστασης και η Μαριάνθη Σίμου διέθεσε τα αναγκαία κεφάλαια για την αναβάθμιση του εξοπλισμού.

Ετσι, ενώ στις αρχές της δεκαετίας του ’70 χρησιμοποιείτο ο κεντρικός προβολέας της Zeiss και ένας μόνο βοηθητικός 5-10 διαφανειών ανά παράσταση, στα τέλη της ίδιας δεκαετίας το Πλανητάριο διέθετε πάνω από 75 προβολείς, με 80 διαφάνειες ο καθένας, και τουλάχιστον 200 προβολείς ειδικών εφέ, που αναπαριστούσαν εκατοντάδες διαφορετικά αστρονομικά φαινόμενα.

Το φθινόπωρο του 1996, ο τότε πρόεδρος του Ιδρύματος Νικόλαος Βερνίκος-Ευγενίδης, ακολουθώντας το παράδειγμα του Ευγένιου Ευγενίδη και της Μαριάνθης Σίμου, που είχε φύγει από τη ζωή το 1981, αποφάσισε να διαθέσει ένα ιδιαίτερα σεβαστό ποσό για την επέκταση των εγκαταστάσεων και των δραστηριοτήτων του Ιδρύματος, ανοίγοντας τον δρόμο για την είσοδο του Πλανηταρίου στην ψηφιακή εποχή. Τον Ιούνιο του 1999 το παλαιό -πλέον- Πλανητάριο κλείνει οριστικά τις πύλες του προκειμένου να ξεκινήσει άμεσα η κατασκευή του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου.

Μετά τον αδόκητο θάνατο του Νικόλαου Βερνίκου-Ευγενίδη, τον Νοέμβριο του 2000, την υλοποίηση του οράματός του συνέχισε ο διάδοχός του και νυν πρόεδρος του Ιδρύματος Λεωνίδας Δημητριάδης-Ευγενίδης.

Τον Νοέμβριο του 2003, το Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο άνοιξε ξανά τις πύλες του για το κοινό, μετά την ολοκλήρωση των εργασιών αναβάθμισης των συστημάτων εικόνας και ήχου, μετατρέποντας τη θέαση σε ένα εντυπωσιακό ρεαλιστικό ταξίδι στο Σύμπαν.

Η εξέλιξη δεν σταμάτησε εκεί. Με αφορμή την 20ή επέτειο από την έναρξη λειτουργίας του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου, η διοίκηση του Ιδρύματος Ευγενίδου αποφάσισε και υλοποίησε το καλοκαίρι του 2023 μία ακόμη μεγάλης κλίμακας τεχνική αναβάθμιση σε όλους τους τομείς. Ετσι, από τον Οκτώβριο του 2023, το Πλανητάριο διαθέτει ένα νέο ψηφιακό σύστημα προβολής, 4ης γενιάς, το οποίο πολλαπλασιάζει τη φωτεινότητα και την ανάλυση της εικόνας, φέρνοντας το Διάστημα μέσα στην αίθουσα.

Με τη σημαντική επένδυση, που σύμφωνα με πληροφορίες ξεπέρασε τα 2,5 εκατ. ευρώ, το Ιδρυμα Ευγενίδου δημιουργεί νέα δεδομένα γύρω από τη θέαση, στηρίζοντας σταθερά τον σημαντικό εκπαιδευτικό και επιστημονικό ρόλο που διαδραματίζει το Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο στην ελληνική κοινωνία. Στο πλαίσιο αυτό, παράγει καινοτόμες και πρωτότυπες εκπαιδευτικές παραστάσεις, ενώ συνεργάζεται με μεγάλους φορείς και πλανητάρια του κόσμου, παρουσιάζοντας στο ελληνικό κοινό σπουδαίες διεθνείς παραγωγές.

Οι καινοτομίες

Η συστηματική τεχνολογική του αναβάθμιση κατατάσσει το πλανητάριο ως ένα από τα καλύτερα του κόσμου, με ιδιαίτερα σημαντικό εκπαιδευτικό και κοινωνικό αποτύπωμα. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο τα τελευταία 20 χρόνια έχουν προβληθεί 75 παραστάσεις μέσα από 50.000 προβολές, τις οποίες έχουν παρακολουθήσει 4,5 εκατομμύρια θεατές . Εξίσου εντυπωσιακά είναι τα στοιχεία για τα νέα τεχνικά μέσα τα οποία περιλαμβάνουν :

• Οχτώ νέους προβολείς τριών λέιζερ υψηλής ευκρίνειας, με συνολική ανάλυση 7,5Κ. Η αναβάθμιση αυτή μετατρέπει τον θόλο του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου σε έναν από τους πιο φωτεινούς του κόσμου.
• Ηχητικά συστήματα με εξοπλισμό τελευταίας γενιάς.
• Νέους υπολογιστές και συστήματα αυτοματισμού, νέα φώτα LED, αναβάθμιση του software.
• Προσθήκη ασύρματων ακουστικών για ακρόαση στα αγγλικά, για τους ξένους επισκέπτες.

«Φωτίζουμε το άγνωστο»

Μιλώντας στο «ΘΕΜΑ» ο διοικητής του Ιδρύματος Ευγενίδου Ιωάννης Γκόλιας αναφέρει: «Σχεδόν 70 χρόνια, η πορεία του Ιδρύματος Ευγενίδου έχει ταυτιστεί με την έννοια της πρωτοπορίας. Η εξαιρετικά καινοτόμα σκέψη της Μαριάνθης Σίμου, που έκανε πράξη το όραμα του Ευγένιου Ευγενίδη, ήταν η αιτία που σήμερα η Ελλάδα διαθέτει ένα από τα μεγαλύτερα και καλύτερα εξοπλισμένα πλανητάρια του κόσμου. Από τον Θόλο του Πλανηταρίου του Ιδρύματος Ευγενίδου, από την πρώτη προβολή μέχρι και σήμερα, η έγνοια μας είναι να φωτίσουμε το τόσο γοητευτικό και συναρπαστικό “άγνωστο’’, να λειτουργήσουμε ως πύλη γνώσης για το Διάστημα και τον άνθρωπο σε όλη την ελληνική κοινωνία, να προκαλέσουμε τη σκέψη, την περιέργεια και τα όνειρα μικρών και μεγάλων».

Για τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα του Πλανηταρίου, ο κ. Γκόλιας επισημαίνει ότι «σε μία εποχή που η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας δημιουργεί πολλές ευκαιρίες αλλά και προκλήσεις γύρω από τους σύγχρονους τρόπους μάθησης και κατάρτισης της νέας γενιάς, ο επιδραστικός εκπαιδευτικός και πολιτιστικός χαρακτήρας του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου μπορεί να διαδραματίσει κομβικό ρόλο στη διάχυση σημαντικών γνώσεων μέσω των καθηλωτικών οπτικοακουστικών παραστάσεων». Από την πλευρά του, ο διευθυντής του Πλανηταρίου Μάνος Κιτσώνας μιλώντας στο «ΘΕΜΑ» κάνει λόγο για μια «αίσθηση εμβύθισης στην προβολή και μια καθηλωτική εμπειρία».

Σχετικά με τις νέες τεχνικές δυνατότητες, εξηγεί ότι η φωτεινότητα και η ανάλυση της εικόνας πολλαπλασιάστηκαν με την εγκατάσταση νέων ψηφιακών προβολέων τριών λέιζερ και νέων υπολογιστών και καρτών γραφικών.

«Φτάσαμε σήμερα σε μια μέγιστη δυνατή φωτεινότητα 280.000 lumen αντί των 78.000 lumen που είχαμε μέχρι τώρα, δηλαδή 3,5 φορές μεγαλύτερη. Αντίστοιχα, η ανάλυση της εικόνας στον Θόλο έφτασε τα 35 εκατομμύρια πίξελ αντί των 10 εκατομμυρίων που ήταν πριν. Ο ήχος βελτιώθηκε ακόμα περισσότερο με την εγκατάσταση νέου συστήματος, ενώ όλος ο εξοπλισμός (φώτα, αυτοματισμοί, software, συμπληρωματικές λειτουργίες, ασύρματα ακουστικά) αναβαθμίστηκε στην πιο σύγχρονη τεχνολογία».

Κοινωνική προσφορά

Εχει χορηγήσει περισσότερες από 800 υποτροφίες και δηλώνει «παρών» σε κάθε δύσκολη στιγμή της ελληνικής κοινωνίας. Το Ιδρυμα Ευγενίδου είναι ένα κοινωφελές ίδρυμα, που από την ίδρυσή του, το 1956, μέχρι σήμερα υπηρετεί τον θεμελιακό του στόχο να παρέχει στη νεολαία συστηματικές δράσεις εκπαιδευτικού περιεχομένου με επιστημονικές και τεχνολογικές έννοιες για την απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων για τα εφαρμοσμένα επαγγέλματα του τεχνικού τομέα. Παράλληλα, δηλώνει «παρών» σε κάθε δύσκολη στιγμή της ελληνικής κοινωνίας, όπως στους σεισμούς του 1999, όταν με απόφαση του τότε προέδρου Νικόλαου Βερνίκου-Ευγενίδη έγινε δωρεά 900 εκατ. δραχμών για την αποκατάσταση ζημιών που προκλήθηκαν σε σχολικά κτίρια.

Το πλούσιο κοινωνικό του έργο συνεχίζεται και σήμερα επί προεδρίας του Λεωνίδα Δημητριάδη-Ευγενίδη. Το Ιδρυμα από το 2000 πραγματοποιεί σημαντικές δωρεές, μεταξύ των οποίων η αποκατάσταση των ζημιών από τους σεισμούς του 2014 και η πλήρης ανακαίνιση της Ακαδημίας Εμπορικού Ναυτικού Ιονίων Νήσων, η επισκευή της ΑΕΝ Κύμης, πλειάδα δωρεών εξοπλισμού εργαστηρίων σε ΑΕΝ και ΕΠΑΛ σε όλη τη χώρα, κάλυψη εξόδων συμμετοχής επιστημόνων σε επιστημονικά συνέδρια, δωρεές βιβλίων προς σχολεία, παιδαγωγικούς φορείς και στο υπουργείο Ναυτιλίας, εκπόνηση επιστημονικών ερευνών και διοργάνωση συνεδρίων για τη ναυτική εκπαίδευση.

Την ίδια προσφορά επέδειξε όμως και στην εθνική κρίση για την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19, με τη χορήγηση άνω του 1 εκατ. ευρώ σε μεγάλες δωρεές εξοπλισμού στα νοσοκομεία «Σωτηρία», «Αττικόν» και «Παίδων», προσφέροντας δύο ασθενοφόρα στα κέντρα Υγείας Ιου και Γενναδίου Ρόδου και δωρεές για την εξ αποστάσεως παρακολούθηση μαθημάτων στο υπουργείο Παιδείας και το υπουργείο Ναυτιλίας.

Ξεχωριστό κομμάτι αποτελεί η προσφορά, συνολικού ύψους άνω του 1,6 εκατ. ευρώ, του Ιδρύματος Ευγενίδου για 20 συναπτά έτη στη γενέτειρα του ιδρυτή του Ευγένιου Ευγενίδη, τη Θράκη.



Ειδήσεις σήμερα:

Έκτακτο δελτίο επιδείνωσης καιρού: Ξεκινούν τρεις ημέρες με καταιγίδες - Πού θα χτυπήσουν

Δημήτρης Παπαμιχαήλ και Αλίκη Βουγιουκλάκη «ξανά μαζί» σε μουσείο κέρινων ομοιωμάτων

Επιχείρηση Illuminati: Aκόμη δύο συλλήψεις μελών της σπείρας που πλαστογραφούσε έγγραφα