Επιστήμονες φέρνουν το «Big Bang» στο youtube

Η Επιστήμη στο YouTube φέρνει τη «Μεγάλη Έκρηξη». Οι YouTubers, με το περιεχόμενο που δημιουργούν και την επιρροή τους, έχουν καταφέρει να γίνουν κομμάτι της ζωής μας, τουλάχιστον της ψηφιακής. Δισεκατομμύρια χρήστες μπαίνουν σε καθημερινή βάση στο YouTube κάθε μέρα και «διανθίζουν» τον ιστότοπο με  βίντεο που ανεβαίνουν στο αγαπημένο κοινωνικό μέσο κάθε λεπτό.

Το YouTube έχει πάνω από 2 δισεκατομμύρια εγγεγραμμένους μηνιαίους χρήστες και κάθε μέρα οι άνθρωποι παρακολουθούν πάνω από ένα δισεκατομμύριο ώρες βίντεο και παράγουν δισεκατομμύρια προβολές.

Υπάρχουν τοπικές εκδόσεις του σε 100 χώρες σε όλο τον κόσμο σε 80 γλώσσες, καλύπτοντας το 95% της συνολικής κίνησης στο Διαδίκτυο.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, περισσότερο από το 70% του χρόνου παρακολούθησης συμβαίνει σε κινητές συσκευές. Αυτά, τα γνωρίζαμε.  Πώς μπήκε άραγε, όμως, στον κόσμο του youtube η Επιστήμη και οι science youtubers;

Είτε πρόκειται για μαθησιακές προϋποθέσεις για μια πορεία στο κολέγιο ή για το πώς να ανταγωνιστείς σε ολυμπιακό ράπισμα ράχης, πολύς κόσμος φαίνεται να απευθύνεται εκεί για να μάθει κάτι. Πολλές από αυτές τις μαθησιακές ιστορίες τροφοδοτούνται από πραγματικά σπουδαίες επιστημονικές κοινότητες. 

Μια από αυτές είναι και οι EduTubers όπως ο Στάμος Αρχοντής - «Mad Scientist», o Παύλος Καστανάς – «Αstronio» αλλά και ο Στέφανος Βαμβάκος - «Καθημερινή Φυσική».

Ο Παύλος Καστανάς γεννήθηκε, μεγάλωσε και ζει στην Αθήνα. Σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη συνέχεια έκανε μεταπτυχιακές σπουδές (MSc) στην Αστροφυσική στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου (Queen Mary, University of London) όπου και αρίστευσε. Ασχολείται εδώ και αρκετά χρόνια με την εκπαίδευση, τόσο με την ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση, ως συνεργάτης-λέκτορας του Πανεπιστημίου του Derby διδάσκοντας προπτυχιακά μαθήματα θετικών επιστημών (Φυσική, Μαθηματικά, Μηχανική Ρευστών, Θερμοδυναμική) αλλά και με την δευτεροβάθμια εκπαίδευση ως καθηγητής Φυσικής-Χημείας. Από το φθινόπωρο του 2018 σχεδιάζει και διδάσκει μια σειρά μαθημάτων αστρονομίας για παιδιά σε κέντρο εκπαίδευσης στην Αθήνα. Δημιούργησε το κανάλι Astronio με σκοπό να φέρει την αστρονομία και τις θετικές επιστήμες πιο κοντά στο ελληνικό κοινό. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις των τελευταίων χρόνων είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακές και έχουν αλλάξει ριζικά τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο. Ωστόσο, τον ανησυχεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι ένα τεράστιο μέρος του ελληνικού αλλά και του παγκόσμιου κοινού έχει πλήρη άγνοια για τον νέο λαμπρό κόσμο που αποκαλύπτεται μπροστά στα μάτια μας.

-1- Μέσω YouTube διαχέεται πλέον και επιστημονική γνώση. Πόσο εύκολο είναι να «αγγίξει» κανείς το ευρύ κοινό που μέχρι χθες έκανε search για μουσική, αστεία βίντεο και συμβουλές ομορφιάς;

Είναι πολύ πιο εύκολο από ό,τι θα φανταζόταν κανείς. Θεωρώ ότι η βασική προϋπόθεση είναι να αγαπάς πραγματικά την επιστήμη που παρουσιάζεις. Να μην είναι δηλαδή μια στείρα παράθεση πληροφοριών αλλά να φαίνεται το μεράκι και η αγάπη που έχεις για το αντικείμενο. Συν τοις άλλοις πλέον μπορούμε να απεικονίσουμε ή να περιγράψουμε τα φυσικά φαινόμενα με πολύ εντυπωσιακό και διασκεδαστικό τρόπο, με εφέ και γραφικά που βοηθούν στην κατανόηση και καλλιεργούν το ενδιαφέρον του κοινού. Αλλά πρέπει να επισημάνω και κάτι ακόμα πολύ σημαντικό: φάνηκε ότι υπήρχε ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων που επιθυμούσε να δει βίντεο
σχετικά με τη γνώση και την επιστήμη στα ελληνικά αλλά τα συμβατικά μέσα δεν κάλυπταν αυτήν την ανάγκη. Αυτός ο κόσμος μας στήριξε πολύ και βοήθησε στην διάδοση των επιστημονικών καναλιών.

-2- Γιατί διαλέξατε τον «κόσμο» του YouTube;

Είναι δύο οι λόγοι. Ο πρώτος είναι ότι το YouTube είναι μια επαναστατική πλατφόρμα για τη διάδοση της γνώσης. Σκεφθείτε ότι μπορεί να το παρακολουθήσει ο οποιοσδήποτε, όπου κι αν βρίσκεται πάνω στον πλανήτη, σε οποιονδήποτε χώρο και σε οποιαδήποτε συσκευή, από το κινητό του μέχρι την τηλεόραση. Μπορούμε λοιπόν να απευθυνθούμε σε ανθρώπους και να “μπούμε” σε σπίτια που μέχρι πρότινος θα ήταν αδύνατο. Ο δεύτερος λόγος που επέλεξα το YouTube είναι η
δυνατότητα που προσφέρει στον καθέναν από εμάς να δημιουργήσει και να μοιραστεί περιεχόμενο ελεύθερα. Φαντάζομαι ότι εάν ήθελα να δημιουργήσω μια ανάλογη ελληνική σειρά ντοκιμαντέρ στην τηλεόραση θα έπρεπε να γίνουν αμέτρητα διαδικαστικά βήματα και πιθανότατα οι υπεύθυνοι
θα απέρριπταν την ιδέα ως μη-εμπορική.

O Στάμος Αρχοντής είναι πτυχιούχος χημείας (B.Sc.) από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, επικοινωνιολόγος της επιστήμης μέσω του YouTube στο οποίο διατηρεί το επιστημονικό κανάλι «The Mad Scientist» και αρθρογράφος-ερευνητής στη σελίδα Ελληνικά Hoaxes από τον Οκτώβριο του 2016. To κανάλι του ‘Mad Scientist’ οποίο ασχολείται, με θέματα γενικού σκεπτικισμού, κυρίως με ψευδοεπιστήμες καθώς και με διαδεδομένους μύθους. Στο κανάλι επίσης πραγματεύεται θέματα όπως το πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα εργαλεία που έχουμε, το laptop, το κινητό, το internet, ώστε να μπορέσουμε να καταρρίψουμε ή να επιβεβαιώσουμε ισχυρισμούς που αφορούν θέματα με τα οποία ερχόμαστε σε επαφή καθημερινά.


-1- Ποια είναι η «αποστολή» ενός επιστήμονα YouTuber;

Η ίδια με κάθε επικοινωνιολόγο της επιστήμης, ίσως λίγο πιο δύσκολη καθώς το YouTube είναι ένα τεράστιο πεδίο συνεχών ερεθισμάτων, οπότε πέρα απο την επικοινωνία του βασικού μηνύματος οφείλεις να το «ντύσεις» με ελκυστικό οπτικοακουστικό περιτύλιγμα για να τραβήξεις τη προσοχή του θεατή εξ αρχής. Ωστόσο η ουσία παραμένει η ίδια καθώς ο σκοπός μας είναι να κάνουμε την επιστήμη προσιτή σε κάθε άτομο που παρακολουθεί, ακόμα και αν αυτό το άτομο δεν έχει καμία επαφή με το θέμα που αναλύουμε. Ένα σημείο που ξεκαθαρίσουμε βέβαια, καθώς αναφέρεται συχνά σε σχόλια ή σε προσωπικά μηνύματα, είναι πως τα βίντεο δε μπορούν να αντικαταστήσουν ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα ή ένα βιβλίο καθώς το καθένα έχει διαφορετικό ρόλο. Με τα βίντεο μας προσπαθούμε απλά να δώσουμε μικρά ερεθίσματα ώστε να κάνουμε ένα θέμα πιο ελκυστικό και να παραθέσουμε όλες τις πηγές που θα χρειαστεί ο εκάστοτε θεατής τόσο για να επιβεβαιώσει αν αυτά που λέμε έχουν βάση όσο και για να κάνει προσωπική μελέτη εφόσον θέλει. Αυτή είναι και η ομορφιά του YouTube, ότι ο θεατής μπορεί να κάνει παύση σε οποιοδήποτε σημείο του βίντεο, να μπει στις πηγές και να κάνει εξακρίβωση των πληροφοριών που ακούει μέσα σε μερικά λεπτά με ένα google search.

-2- Δουλεύετε πάνω σε μια πλατφόρμα με πάνω από 2 δισεκατομμύρια εγγεγραμμένους μηνιαίους χρήστες. Υπάρχει next step για τη διάδοση της επιστήμης μέσω του YouTube;

Βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή αυτής της προσπάθειας στην ελληνική γωνιά του YouTube οπότε υπάρχουν πολλά βήματα που μπορούν να γίνουν. Εξετάζοντας μόνο το παράδειγμα της Ελλάδας, έχουμε μια τεράστια κοινότητα με πάρα πολλούς δημιουργούς και σε αυτό το χώρο τα επιστημονικά κανάλια είναι ακόμα ελάχιστα. Ένα πολύ σημαντικό βήμα λοιπόν είναι να βρεθούν περισσότερα άτομα με όρεξη και ιδέες τα οποία θα ξεκινήσουν κανάλια ποικίλης θεματολογίας τόσο απο θετικές όσο και θεωρητικές επιστήμες ώστε να προσελκύσουν περισσότερο κοινό στα εκπαιδευτικά βίντεο. Επίσης, μια ιδέα η οποία θα βοηθούσε πολύ τη προώθηση της επιστημονικής κοινότητας του ελληνικού YouTube είναι project όπως μικρά ντοκιμαντέρ ή σειρές επιστήμης τα οποία θα προσελκύσουν νέο κόσμο στη πλατφόρμα, δηλαδή άτομα τα οποία ενδιαφέρονται γι αυτό το υλικό αλλά δεν ξέρουν ότι υπάρχει με αποτέλεσμα να μη παρακολουθούν καθόλου YouTube ή να επιλέγουν μόνο κανάλια του εξωτερικού.

Ο Στέφανος Βαμβάκος, έχει τελειώσει το Φυσικό, και αυτή τη στιγμή κάνει ένα master στην Πληροφορική. Το κανάλι “Καθημερινή Φυσική” παρουσιάζει την επιστήμη της Φυσικής με απλά λόγια και σκίτσα τα οποία σε συνδυασμό με το χιούμορ και την απολαυστική φωνή του Στέφανου κάνουν την παρακολούθηση ευχάριστη και κατανοητή. Μέσα από σύντομης διάρκειας βίντεο και με σχετικά απλά παραδείγματα, που συνοδεύονται από αντίστοιχα κινούμενα σκίτσα, παρουσιάζονται σύνθετες βασικές έννοιες της φυσικής, για τις οποίες πολλοί από εμάς έχουμε αναρωτηθεί, με τρόπο απλό και κατανοητό. Είναι ένα από τα κανάλια τα οποία έχουν καταφέρει σε τεράστιο βαθμό να εμπνεύσουν μικρούς και μεγάλους ανθρώπους να ασχοληθούν με την επιστήμη της φυσικής, έστω και σαν χόμπι.

-1- Επιστήμονες YouTubers! Πώς θέτεις όρια στον μαθητή που χάνεται στο λαβύρινθο της γνώσης και της περιήγησης;

Δεν είμαι σίγουρος ότι πρέπει να μπουν όρια. Τα παιδιά είναι περιέργεια εκ φύσεως και θέλουν να ανακαλύπτουν πράγματα για τον κόσμο. Στην εποχή του διαδικτύου, αυτό που οφείλουμε να κάνουμε είναι, πρώτον, να παρέχουμε όσο ποιοτικότερο υλικό μπορούμε στο ίντερνετ, το οποίο θα ακολουθεί κάποιες βασικές αρχές εγκυρότητας και επιστημονικής προσέγγισης και δεύτερον, να μαθαίνουμε στα παιδιά να διαχειρίζονται και να αξιολογούν την πληροφορία. Στο ίντερνετ μπορείς
να βρεις κυριολεκτικά τα πάντα, κάθε παλαβή θεωρία συνωμοσίας μπορεί να παρουσιάζεται δομημένα και με αληθοφανή επιχειρήματα. Τα παιδιά – και όχι μόνο – πρέπει να μάθουν τους κανόνες της λογικής, πότε κάποιο επιχείρημα έχει αξία και πότε όχι καθώς και την επιστημονική μέθοδο απόκτησης γνώσης. Δεν μπορούμε – και δεν πρέπει – να ελέγχουμε ποιες πληροφορίες υπάρχουν εκεί έξω, μπορούμε όμως να εκπαιδεύσουμε τον κόσμο στο να κάνει σωστή και, όσο το
δυνατόν, αντικειμενική αξιολόγηση.

-2- To YouTube κερδίζει έδαφος και στα σχολεία. Σχεδόν οι μισοί μαθητές χρησιμοποιούν τα βίντεο ως μέθοδο εκμάθησης, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα. Θα μπορούσε να ενταχθεί η αυτοδιδασκαλία μέσω YouΤube και στο κυρίως σχολικό πρόγραμμα;

Το βίντεο μπορεί σίγουρα να ενταχθεί στο πρόγραμμα και σε κάποια σχολεία – κυρίως στο εξωτερικό – χρησιμοποιείται στα πλαίσια της «ανεστραμμένης τάξης». Οι μαθητές, δηλαδή, παρακολουθούν διαλέξεις ή διαδραστικά βίντεο πάνω στη θεωρία του μαθήματος στο σπίτι τους και την ώρα του μαθήματος καλούνται να λύσουν προβλήματα συνεργατικά, να αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη και γενικότερα να μάθουν βιωματικά μέσα από όλο αυτό που συμβαίνει μέσα
στην τάξη. Τα δικά μας βίντεο, ωστόσο, δεν είναι διαλέξεις. Στοχεύουν στην εκπαίδευση μέσω ψυχαγωγίας και λειτουργούν ως εισαγωγικά στο εκάστοτε θέμα, ως ένα έναυσμα που θα εξάψει την περιέργεια του θεατή και θα τον κάνει να αναζητήσει περισσότερα. Αυτό που μου αρέσει να επισημαίνω είναι ότι τα ενδιαφέροντά μας γεννιούνται όταν ερχόμαστε σε επαφή με νέες ιδέες. Γιατί λοιπόν η πρώτη επαφή να μη γίνει μέσα από έναν εύπεπτο και ψυχαγωγικό τρόπο;