Η Μεσαιωνική «Βέσσα» της Χίου - Σπουδή στην οχυρωματική αρχιτεκτονική τα καστροχώρια

Τα μαστιχόδεντρα και η υπερπολύτιμη ρητίνη τους, το μαστίχι, ορίζουν εδώ και αιώνες τη Νότια Χίο.

Πουθενά αλλού στον κόσμο δεν ευδοκιμούν αυτά τα δέντρα κι όσοι έτυχε ή επέλεξαν να ζουν μαζί τους, δεν μπορούσαν παρά να εκτιμήσουν τη γενναιοδωρία της φύσης, και να την εκμεταλλευτούν.

Τα περίφημα μαστιχοχώρια - καστροχώρια της Χίου αποτελούν σπουδή στην οχυρωματική αρχιτεκτονική που δημιούργησαν με την επανακατάληψη της Χίου οι Γενουάτες, τον 14ο αιώνα.

Έργα όλα ενός θαυμαστού αμυντικού σχεδιασμού και δικτύου επικοινωνίας από την εποχή που οι Giustiniani ανέλαβαν την εκμετάλλευση του νησιού οι οποίοι και φρόντισαν πρώτα απ΄ όλα να προστατεύσουν καλλιέργεια και καλλιεργητές.

Έφτιαξαν χωριά - κάστρα, αθέατα από τη θάλασσα, περιτειχισμένα από τους εξωτερικούς τοίχους των ίδιων των σπιτιών. Χωριά-λαβυρίνθους, με σπίτια που επικοινωνούσαν από τις ταράτσες, κτισμένα σε συμπαγή παράταξη γύρω από έναν πανύψηλο πύργο, και, γειτονιές - ζώνες αναχαίτισης κυρίως των πειρατών.

Η "Βέσσα" της Χίου βρίσκεται 20 χιλιόμετρα νότια του νησιού. Το χωριό αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός από τα μεσαιωνικά καστροχώρια της Χίου και δημιουργήθηκε με την συνένωση 3 μικρότερων οικισμών. Ημιορεινό χωριό, που εκτείνεται σε μια μεγάλη κοιλάδα περιστοιχισμένη από βουνά.

Η πύλη του καστροχωριού είναι καλά διατηρημένη, ενώ η σφιχτή ρυμοτομία και τα ψηλά στενομέτωπα κτίριά του θυμίζουν πύργους. Παρόλο που ο οχυρωματικός περίβολος του χωριού έχει μερικώς διασπαστεί, η Βέσσα έχει διατηρήσει άριστα στη διάρκεια των ετών την αρχιτεκτονική και πολεοδομική της δομή. Αυτό είναι διακριτό Ιδιαίτερα στους γωνιακούς πύργους του κάστρου της και σε αρκετά τμήματα του οχυρωματικού της τοίχου.

Η Βέσσα παραμένει εξολοκλήρου πετρόχτιστη, με αρκετά συντηρημένα αλλά και αρκετά μισοερειπωμένα σπίτια. Η αρχιτεκτονική των σπιτιών παραμένει ανέπαφη και θαυμαστή. Στη γραφική πλατεία του χωριού, ο κεντρικός πύργος της δεσπόζει αναλλοίωτος στο χρόνο. 
Εκκλησίες του χωριού είναι η Παναγιά, ο Άγιος Δημήτριος και η Παναγιά η Πετρούσενα, η αρχαιότερη εκκλησία της Χίου όπως ισχυρίζονται οι κάτοικοι του χωριού. Η Βέσσα είναι η γενέτειρα του Κωνσταντίνου Βαλιάδη (Κωνσταντίνου Ε') Οικουμενικού Πατριάρχη μεταξύ των ετών 1897-1901.