Μασσαλία: Η «Eλληνίδα» του γαλλικού νότου με το «αμαρτωλό» παρελθόν ξαναγεννήθηκε

Ανάμεσα στις πολλές πανέμορφες πόλεις της Γαλλίας, υπάρχει κάποια που «μιλάει» με τη μεγαλύτερη αμεσότητα στην ελληνική ψυχή, που σαγηνεύει με την γραφική ομορφιά της και τις έντονες αντιθέσεις της και που συγκινεί με την προσπάθειά της να αποτινάξει από πάνω της τη σκιά του «αμαρτωλού» παρελθόντος της.

Το protothema.gr βρέθηκε στη Μασσαλία, την αρχαιότερη πόλη της Γαλλίας, με αφορμή το κορυφαίο διεθνές trade show για τον τουρισμό «Rendez-vous en France» στις 19-20 Μαρτίου.

Εκεί, στο πλαίσιο της σημαντικής τουριστικής διοργάνωσης, είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε από κοντά αυτήν την γοητευτική «Ελληνίδα» του γαλλικού νότου, που έχει υποστεί δεκάδες μεταμορφώσεις μέσα στο πέρασμα των αιώνων, για να μπορεί σήμερα να επιδεικνύει με περηφάνια την κοσμοπολίτικη ομορφιά και την εξωστρέφεια της.

Τα πολλά πρόσωπα της Μασσαλίας

Το όνομα «Μασσαλία» σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους.

Για τους λάτρεις των γραμμάτων και των τεχνών, η Μασσαλία είναι η γενέτειρα του διάσημου χορογράφου Μορίς Μπεζάρ, του ποιητή Εντμόν Ροστάν και του συγγραφέα Αντονέν Αρτό. Επίσης είναι η πόλη που ενέπνευσε αρκετά έργα των Σεζάν, Μπρακ και Ρενουάρ και κέρδισε με την άγρια και ακατέργαστη ομορφιά της την καρδιά του δικού μας Νίκου Καββαδία.

Για τους «γκουρμέ» τύπους, η Μασσαλία είναι το μέρος όπου μπορεί κανείς να γευτεί την αυθεντική και πιο νόστιμη μπουγιαμπέσα, το διάσημο πιάτο που έχει τις ρίζες του στην αρχαιοελληνική κακαβιά. Σύμφωνα με τον μύθο, πρόκειται για το ίδιο πιάτο που ετοίμαζε η θεά Αφροδίτη στον σύζυγό της Ήφαιστο, για να τον στέλνει ήσυχο και ικανοποιημένο για ύπνο και κατόπιν να… «ξεπορτίζει» με τον εραστή της, Άρη.

Αν είσαι λάτρης της «στρογγυλής θεάς», γνωρίζεις φυσικά τη Μασσαλία για τη διάσημη ποδοσφαιρική της ομάδα, αλλά και ως γενέτειρα του Ερίκ Καντονά και του Ζινεντίν Ζιντάν.

Αν είσαι σινεφίλ, σίγουρα έχεις ταυτίσει την πόλη του γαλλικού νότου με διάσημα φιλμ όπως το «French Connection» (1971), το «Ταξί» (1998), το «Bourne Identity» (2002), το σοκαριστικό «Baise Moi» (2000) και την πιο πρόσφατη σειρά «Marseille» του Netflix, με πρωταγωνιστή τον Ζεράρ Ντεπαρντιέ.

Το γεγονός ότι όλες οι παραπάνω «ιστορίες» της μικρής και μεγάλης οθόνης έχουν να κάνουν με τη βία, την εγκληματικότητα και τη διαφθορά σίγουρα δεν βοήθησε τη Μασσαλία να αποτινάξει από πάνω της την «ρετσινιά» της επικίνδυνης πόλης που τη συνόδευε τις περασμένες δεκαετίες.

Για να συμβεί τελικά αυτό και να μπορέσει η πόλη να «γυρίσει σελίδα», αφήνοντας πίσω το ρυπαρό παρελθόν της, δύο ήταν οι παράγοντες που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο: Η ανάδειξή της σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης το 2013, που πυροδότησε έναν κατασκευαστικό «οργασμό», και το Euroméditerranée, ένα τεράστιο πρότζεκτ αστικής ανάπλασης που «τρέχει» από το 1995 και έχει στοιχίσει μέχρι στιγμής 7 δισεκατομμύρια ευρώ!

Η Μασσαλία μέσα στους αιώνες…

Πίσω όμως από το σύγχρονο και ανανεωμένο πρόσωπο της πόλης κρύβεται μια μακραίωνη ιστορία με ελληνικές καταβολές, που κάνουν τους Μασσαλιώτες περήφανους μέχρι και σήμερα. Οι αρχαιοελληνικές ρίζες της πόλης είναι το πρώτο πράγμα που αναφέρεται σε κάθε ξενάγηση, αφού είχαν καθοριστική επίδραση στη διαμόρφωση της «ναυτικής» ταυτότητας της Μασσαλίας, έστω κι αν σήμερα δεν σώζεται κανένα μνημείο από την συγκεκριμένη εποχή.

Η ιστορία της Μασσαλίας ξεκινάει περί το 600 π.Χ, όταν η πόλη ιδρύθηκε από Έλληνες Φωκαείς. Σύμφωνα με θρύλους, ο Πρωτέας είχε φύγει από την πατρίδα του Φώκαια προκειμένου να βρει στην Μεσόγειο θέσεις κατάλληλες για την ίδρυση εμπορικών κόμβων. Φτάνοντας στον κόλπο του Λακιντόν, ανακάλυψε μια πρόσφορη περιοχή όπου κατοικείτο εκείνη την εποχή από διάφορες φυλές Λιγουρίων.

Ο Πρωτέας προσκλήθηκε από τον αρχηγό μιας φυλής, που μετά από συμπόσιο του πρόσφερε το χέρι της κόρης του Γκυπτίς σε γάμο. Εκείνος δέχτηκε και εγκαταστάθηκε με την σύζυγό του σε έναν λόφο βορειότερα. Αυτός ήταν ο πυρήνας ίδρυσης της μεγάλης μητρόπολης.

Ως η πρώτη πόλη - κράτος της αρχαίας Ελλάδας στο σημερινό πια Γαλλικό έδαφος, η Μασσαλία εξελίχθηκε σε μεγάλη εμπορική αποικία, με πάνω από χίλιους κατοίκους, που γέννησε πολλές σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο γεωγράφος και εξερευνητής Πυθέας (4ος αιώνας π.Χ) και ο θαλασσοπόρος Ευθυμένης ο Μασσαλιώτης.

Για πολλά χρόνια υπήρξε ένα δραστήριο εμπορικό κέντρο διανομής κρασιού και σκλάβων μεταξύ των Γαλατών και των Ρωμαίων. Το 49 π.Χ. έχασε όμως την ανεξαρτησία της μετά την κατάληψη της πόλης από τον Ιούλιο Καίσαρα.

Τα ίχνη της παλιάς Ελληνικής πόλης αντικαταστάθηκαν από τον πιο σύγχρονο Ρωμαϊκό οικισμό. Ούτε όμως αυτά τα ρωμαϊκά κτίσματα κατάφεραν να επιβιώσουν μέχρι τις μέρες μας. Η παραμέληση από τις τοπικές Αρχές, σε συνδυασμό με τους βομβαρδισμούς από τους Ναζί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, «έσβησαν» σχεδόν κάθε ίχνος από τους δύο μεγάλους πολιτισμούς της αρχαιότητας που σφράγισαν την ιστορία της περιοχής.


Μετά την πτώση της Ρώμης η Μασσαλία έπεσε διαδοχικά στα χέρια Βησιγότθων, Οστρογότθων και Φράγκων. Τους επόμενους αιώνες, η πόλη βίωσε διαδοχικά περιόδους σημαντικής οικονομικής ακμής αλλά και βαθιάς κρίσης, όπως π.χ. όταν έχασε πάνω από τον μισό πληθυσμό της κατά την φονική επιδημία της βουβωνικής πανώλης την περίοδο 1347-1349.

Το 1972 ήταν μία από τις πόλεις που δέχτηκαν με τον μεγαλύτερο ενθουσιασμό τη Γαλλική επανάσταση, στέλνοντας πολλούς στρατιώτες στο Παρίσι. Από τα πολεμικά εμβατήρια των συγκεκριμένων ανδρών προήλθε αργότερα ο Γαλλικός εθνικός ύμνος, η επονομαζόμενη Μασσαλιώτιδα.

Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, πάνω από το 1/3 της Μασσαλίας ισοπεδώθηκε από τους βομβαρδισμούς των Γερμανών και των Ιταλών. Μετά το πέρας του πολέμου, η πόλη ανοικοδομήθηκε με τις τεράστιες αποζημιώσεις που εξαναγκάσθηκαν να πληρώσουν οι καταστροφείς της, για τις υλικές ζημιές, τους νεκρούς, τους τραυματίες και τους άστεγους.

Από το 1962 η πόλη έγινε το μεγαλύτερο κέντρο εισόδου μεταναστών στην Ευρώπη, καθώς από το λιμάνι της πέρασαν τουλάχιστον 1.000.000 μετανάστες, κυρίως από την Αλγερία. Σήμερα η Μασσαλία έχει το μεγαλύτερο ποσοστό αλλοδαπών μεταναστών από οποιαδήποτε άλλη πόλη στη Γαλλία, σχεδόν το 1/3 του πληθυσμού της. Τα πρόσφατα μεταναστευτικά ρεύματα από χώρες της βόρειας Αφρικής έχουν συντελέσει ώστε το 25% του πληθυσμού της πόλης να αποτελείται από Αφρικανούς και Άραβες, με σημαντικά ποσοστά Ρώσων, Ισπανών, Ιταλών, Τούρκων, Αρμενίων, Εβραίων και Κινέζων.

«Αλλαγή σελίδας»

Αν κάποιος που είχε ταξιδέψει στη Μασσαλία στις αρχές του 2000 αποφάσιζε να την επισκεφθεί ξανά σήμερα, θα βρισκόταν αντιμέτωπος με μια διαφορετική πόλη. Μέχρι πριν από κάποια χρόνια, ακόμα και οι κάτοικοι άλλων γαλλικών πόλεων «σνόμπαραν» την ιδέα να επισκεφθούν το κακόφημο λιμάνι έστω και για ένα σαββατοκύριακο, εξήγησε ο Alexandre Sorrentino, διευθυντής διεθνών σχέσεων του οργανισμού Euroméditerranée, στους 35 δημοσιογράφους που επισκέφθηκαν τη Μασσαλία στο πλαίσιο του trade show Rendez-vous en France.

Σήμερα όμως τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά, με την πόλη να προσελκύει εκατομμύρια Γάλλους και ξένους τουρίστες ετησίως, και το λιμάνι της να αποτελεί τον 5ο δημοφιλέστερο προορισμό για κρουαζιερόπλοια στην Ευρώπη.

Σύμφωνα με τον κ. Sorrentino, οι δύο κινητήριες δυνάμεις πίσω από την θεαματική μεταμόρφωση της πόλης είναι το πρότζεκτ Euroméditerranée και η ανάδειξη της Μασσαλίας σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης το 2013.

To project Euroméditerranée ξεκίνησε να μεταμορφώνει την πόλη το 1995, με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της γαλλικής πολιτείας, του περιφερειακού συμβουλίου και του Δήμου της Μασσαλίας. Εικοσιτέσσερα χρόνια μετά, επτά δισεκατομμύρια ευρώ έχουν δαπανηθεί συνολικά για την ανάπλαση μιας τεράστιας έκτασης 480 εκταρίων, που περιλαμβάνει την ανοικοδόμηση 18.000 κατοικιών, την δημιουργία μεγάλων «πνευμόνων πρασίνου» στο κέντρο της πόλης, την ανέγερση εμπορικών και επαγγελματικών χώρων κατά μήκος του λιμανιού και την εφαρμογή καινοτόμων πρακτικών για την παραγωγή ενέργειας.

Οι παλιές λιμενικές εγκαταστάσεις της Λα Ζολιέτ μετατράπηκαν στο εντυπωσιακό εμπορικό κέντρο Les Docks Village ενώ στην ίδια περιοχή δημιουργήθηκαν ουρανοξύστες με την υπογραφή διάσημων αρχιτεκτόνων, όπως η Zaha Hadid και ο Jean Nouvel, εστιατόρια, ξενοδοχεία και συμπλέγματα κινηματογράφων.

Οι επόμενοι στόχοι του φιλόδοξου προγράμματος αφορούν την ανάπλαση της «βιομηχανικής ζώνης» μπροστά από τη θάλασσα, που «μπλοκάρει» την πρόσβαση στο κοινό. Σύντομα, εξηγεί ο κ. Sorrentino, οι κάτοικοι της πόλης που ίδρυσαν Έλληνες ναυτικοί πριν από 26 αιώνες θα έχουν ξανά άμεση επαφή με αυτό το ζωτικό στοιχείο της Μασσαλίας, και θα μπορούν ακόμη και να κολυμπούν στην πόλη τους!


Η ανάδειξη της Μασσαλίας σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης το 2013 αποτέλεσε ένα ακόμη κομβικό σημείο στην ιστορία της πόλης, επισπεύδοντας την μεταμόρφωσή της και δίνοντάς της την ευκαιρία να αναδείξει την πλούσια κουλτούρα της.

Με αφορμή αυτό το σημαντικό γεγονός, το αστικό τοπίο της Μασσαλίας εμπλουτίστηκε με αριστουργηματικά κτίρια, όπως το MUCEM του Rudy Riccioty, αφιερωμένο αποκλειστικά στους πολιτισμούς της Μεσογείου, και το εμβληματικό μουσείο μοντέρνας τέχνης FRAC, του Ιάπωνα αρχιτέκτονα Kengo Kuma.

Οι νέες αυτές προσθήκες στη συναρπαστική αρχιτεκτονική της Μασσαλίας «έδεσαν» αρμονικά με τα παραδοσιακά της στοιχεία, τους καθολικούς ναούς και τα ανάκτορα, που δεσπόζουν στον ορίζοντά της. Η Νοτρ-Νταμ ντε λα Γκαρντ, η μεγάλη βασιλική που στέκει στο υψηλότερο σημείο της πόλης με το χρυσό άγαλμα της Παναγίας στο καμπαναριό της, αποτελεί αιώνιο σύμβολο της Μασσαλίας.


Εξίσου εντυπωσιακά είναι ο καθεδρικός ναός της Μασσαλίας, που στέκει κοντά στο MUCEM, το Palais Longchamp, και το ανάκτορο του Φάρου, που κατασκευάστηκε από τον Ναπολέοντα ΙΙΙ για την αυτοκράτειρα Ευγενία.

Μία επίσκεψη στη Μασσαλία θα ήταν φυσικά ελλιπής αν δεν περιλάμβανε την εξερεύνηση του Παλιού Λιμανιού της πόλης και της συνοικίας Λε Πανιέρ, που υπήρξε για πολλά χρόνια άντρο παρανόμων και αργότερα εξελίχθηκε σε στέκι τεχνιτών και καλλιτεχνών.

Η γραφική αυτή συνοικία με τις πολύχρωμες όψεις των σπιτιών είναι χτισμένη ακριβώς στο σημείο όπου βρισκόταν η αρχαιοελληνική Μασσαλία και διατηρεί ακόμα στοιχεία από το «νουάρ» παρελθόν της πόλης, που για κάποιους – συμπεριλαμβανομένης της γραφούσας - παραμένει ακόμα πολύ γοητευτικό.