Λίσσε: Το οχυρό-«αεροπλανοφόρο» που «βύθισε» τους Γερμανούς

Το συγκρότημα του οχυρού Λίσσε, κατασκευάστηκε την περίοδο 1936-1940 στο εσωτερικό κωνοειδούς λόφου που δεσπόζει σε στρατηγικό σημείο στο Ν.Α. τμήμα του οροπεδίου Κάτω Νευροκοπίου. Η θέση του, το επιτρέπει να ελέγχει πλήρως τις οδεύσεις από και προς την ενδοχώρα και συγκεκριμένα την πόλη της Δράμας, μέσω Γρανίτη και των Σερρών, μέσω Κάτω Βροντούς. Για το λόγο αυτό, ο λόφος «771» οχυρώθηκε ήδη αμέσως μετά το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων του 1912 – 1913, και την ενσωμάτωση της περιοχής στον εθνικό κορμό, με την κατασκευή «Οχυρού Ανασχέσεως» μετά από εισήγηση του Ιωάννη Μεταξά, αντισυνταγματάρχη τότε του Μηχανικού και διευθυντή της Β’ Επιτελικής Διευθύνσεως (συνολικά την περίοδο 1914-1916 κατασκευάστηκαν εννέα συγκροτήματα από τη λίμνη Δοϊράνη έως τον ποταμό Νέστο). Η περίπτωση του Λίσσε, είναι η μοναδική στην «Γραμμή Μεταξά», που μέρος της οχύρωσης του Α΄ Π.Π, πέτρινα χαρακώματα κ.α, ενσωματώθηκε στη νεότερη.

Στους πρόποδες του λόφου υπάρχει το μικρό χωριό Οχυρό, το οποίο προπολεμικά ονομαζόταν Λίσσε και έδωσε την ονομασία του στο πολυδαίδαλο συγκρότημα που έχει συνολικό μήκος υπόγειων στοών 1.700 μ. και είναι το μεγαλύτερο αμυντικό συγκρότημα -από τα έξι- στ’ οροπέδιο του Κάτω Νευροκοπίου.
Το Λίσσε αποτελείται από πέντε μεγάλα και πέντε μικρότερα στεγανά υπόγεια συγκροτήματα, που περιλαμβάνουν θαλάμους οπλιτών, γραφεία διοίκησης, μαγειρεία, αποθήκες πυρομαχικών και άλλους χώρους που επικοινωνούν μεταξύ τους με στενούς διαδρόμους και καταλήγουν σε πολυβολεία, πυροβολεία, ολμοβολεία, παρατηρητήρια, και άλλα επίγεια αμυντικά έργα του συγκροτήματος. Γύρω από το λόφο υπάρχουν αντιαρματικές τάφροι, ζώνες αντιαρματικών σιδηροπηγμάτων και σκυροδέματος κ.α.

Το μέγεθος του έργου είναι δυσθεώρητο, ιδιαίτερα εάν ληφθεί υπόψη ο χρόνος που απαιτήθηκε για την ολοκλήρωσή του, ενώ το κόστος κατασκευής του άγγιξε τα 42.895.800 δρχ (προπολεμικές). Ο στρατιωτικός σχεδιασμός του έργου, όπως συνολικά της «Γραμμής Μεταξά» έγινε από αξιωματικούς του Πεζικού και του Πυροβολικού, ενώ η κατασκευή ανατέθηκε σε αξιωματικούς του Μηχανικού. Ιδιαίτερα σημαντικός υπήρξε ο ρόλος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.

«Καρδιά» του Λίσσε είναι το συγκρότημα του «Σταθμού Διοικήσεως» στην κορυφή του λόφου, που σήμερα δεσπόζει επιβλητικός μαρμάρινος σταυρός. Από εδώ διηύθυνε τον αγώνα κατά τη γερμανική επίθεση ο διοικητής του, ταγματάρχης Γεώργιος Δετοράκης. Το ίδιο συγκρότημα στέγαζε επίσης μία διμοιρία πεζικού, μία όλμων και το μοναδικό αντιαεροπορικό του οχυρού, που διασώζεται σε καλή κατάσταση.

Νότια του Σταθμού Διοικήσεως, εκτείνονται τα δύο συγκροτήματα πυροβολικού, που κατά τη «Μάχη των Οχυρών» (6-10/4/1941) προκάλεσαν σοβαρές απώλειες στον εχθρό. Την οχυρωματική διάταξη συμπληρώνουν έξι ακόμη μικρότερα στεγανά συγκροτήματα (στέγαζαν τις 1η, 2η, 3η, 4η διμοιρίες πεζικού) ενώ στη βάση του λόφου, βρίσκεται το υπόγειο συγκρότημα της «Χελώνης», που κύρια αποστολή του είχε ν’ αποτρέψει την προέλαση των γερμανικών αρμάτων στο οροπέδιο του Κάτω Νευροκοπίου, με τα δύο αντιαρματικά πυροβόλα που διέθετε. Όλα τα συγκροτήματα του Λίσσε, επικοινωνούσαν μεταξύ τους με ορύγματα, σκαλισμένα στον γρανιτένιο βράχο, που εντυπωσιάζουν έως σήμερα, καθώς και με οδικό δίκτυο. Ανατολικά του Σταθμού Διοικήσεως, σε χαμηλότερο ύψος, βρίσκονταν τα -μισοερειπωμένα σήμερα- κτίρια στρατωνισμού, δίπλα στα πέτρινα χαρακώματα της οχύρωσης του Α΄ Π.Π.

Η Γερμανική Επίθεση του 1941
Τον Απρίλιο του 1941 με την επιχείρηση Μαρίτα, η Γερμανία επενέβη στρατιωτικά στα Βαλκάνια, προκειμένου να διασώσει το γόητρο του Άξονα λόγω της κατάρρευσης της συμμάχου της Ιταλίας στη σύγκρουσή με την Ελλάδα, αλλά κυρίως και για να καλύψει τα νώτα της ενόψει της επίθεσης κατά της Σοβιετικής Ένωσης. Την 1/4/1941 η Βουλγαρία προσχώρησε στον Άξονα και 12η Γερμανική Στρατιά υπό τον Στρατάρχη Φον Λιστ, προσέγγισε τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα από την Κερκίνη έως την Ροδόπη.

Η γερμανική επίθεση ξεκίνησε ξημερώματα της Κυριακής 6/4/1941 από δυνάμεις της 72ης Μεραρχίας, με κύριο στόχο την προώθηση επί των κυρίων οδεύσεων που οδηγούσαν προς Δράμα και Σέρρες

Το κύριο βάρος της επίθεσης από τέσσερα γερμανικά τάγματα δέχτηκε το Λίσσε, μαζί με τα παρακείμενα οχυρά Πυραμιδοειδές, Περιθώρι και Μαλιάγκα. Οι γερμανικές δυνάμεις πεζικού υποστηρίζονταν από πυροβόλα εφόδου και πυροβολικό, αλλά δεν είχαν αεροπορική κάλυψη.

Οι λυσσαλέες επιθέσεις των Γερμανών, αποκρούονταν η μία μετά την άλλη. Η φρουρά του Λίσσε αντιστάθηκε με ηρωισμό και αυτοθυσία, αποτρέποντας την κατάληψη του συγκροτήματος από τον εχθρό, που δυνάμεις του είχαν καταφέρει να φτάσουν στα πρώτα σπίτια του χωριού. Ο συνδυασμός πυρών του Λίσσε, και των άλλων οχυρών γύρω από το οροπέδιο του Κάτω Νευροκοπίου «ναυάγησε» τα γερμανικά σχέδια για γρήγορη κάθοδο προς Δράμα και Σέρρες, ενώ το αντιαεροπορικό του κατέρριψε εχθρικό βομβαρδιστικό τύπου Dornier, που το πλήρωμά του αιχμαλωτίστηκε στη συνέχεια.
Τελικά το Λίσσε δεν καταλήφθηκε, όπως και τα γύρω οχυρά, τα οποία παραδόθηκαν στις 10/4/1941 και αφού η Θεσσαλονίκη είχε καταληφθεί από τον εχθρό.

Μετά την παράδοση οι Γερμανοί θέλησαν να αποσπάσουν μυστικά για την οχύρωση και την άμυνα του Λίσσε από τον διοικητή ταγματάρχη Γεώργιο Δετοράκη, ο οποίος όμως αρνήθηκε κάθε συνεργασία μαζί τους. Μάλιστα προσπάθησαν να τον δελεάσουν με … πλούσιο γεύμα συνοδεία κρασιού, αλλά δίχως αποτέλεσμα όμως, όπως μαρτυρεί και σχετική φωτογραφία.

O διοικητής της 72ης Μεραρχίας Φιλίπ Μιούλερ Τζέμπχαρτ, μιλώντας στις Σέρρες με τον Αντιστράτηγο Παναγιώτη Δέδε, του είπε : «Τα επιτιθέντα συντάγματα είχον ήδη πείραν διασπάσεως οχυρωμένων γραμμών εκ προηγούμενων εκστρατειών εις τας οποίας είχον λάβει μέρος. Οι Έλληνες όμως φρουροί των οχυρών, ημύνθησαν παρά τα φλογοβόλα και τας χειροβομβίδας, μετά σκληρού φανατισμού, ανάλογον του οποίου δεν είχον συναντήσει οι Γερμανοί στρατιώται εις ουδεμίαν των προηγουμένων εκστρατειών των. Εφ’ όσον και εις ακόμη στρατιώτης ηδύνατο να παραμείνη εις το Οχυρόν του επυροβόλει»

Στο ηρώο του Λίσσε αναγράφονται τα ονόματα των 22 Ελλήνων αξιωματικών και οπλιτών που σκοτώθηκαν στη διάρκεια των μαχών, ενώ δίπλα ακριβώς, Γερμανοί Βετεράνοι της 72ης Μεραρχίας τοποθέτησαν μαρμάρινη πλάκα αφιερωμένη στη μνήμη των δεκάδων συμπατριωτών τους που σκοτώθηκαν κατά τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην περιοχή η οποία αναγράφει : «Εν θλίψει υπέρ των νεκρών. Αναζητώμεν φιλίαν μεταξύ των ζώντων». Στου πρόποδες του λόφου λειτουργεί από τη δεκαετία του 1980 Στρατιωτικό Μουσείο.

Την περίοδο της βουλγαρικής κατοχής (1941-1944) μεγάλο μέρος του συγκροτήματος Λίσσε καταστράφηκε από τις κατοχικές δυνάμεις, με χρήση μεγάλης ποσότητας δυναμίτιδας, με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του συγκροτήματος να αχρηστευτεί. Μετά την απελευθέρωση το 1944 το Λίσσε αποτέλεσε και πάλι «αιχμή» της ελληνικής άμυνας στην περιοχή. Τις δεκαετίες 1960-1970 προχώρησε σε ένα ευρύ σχέδιο ανακατασκευής μέρους των κατεστραμμένων στοών, κατασκευάζοντας παράλληλα νέα συμπληρωματικά αμυντικά έργα, στο ζενίθ του λεγόμενου «Ψυχρού Πολέμου».

Το Λίσσε ήταν ενεργό και ενταγμένο στον αμυντικό σχεδιασμό της χώρας έως τα μέσα της δεκαετίας του 1990. Οι γεωπολιτικές αλλαγές στη Ν.Α. Ευρώπη, η ένταξη της Βουλγαρίας στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε. στη συνέχεια, αλλά και η αλλαγή τρόπου της τεχνικής της άμυνας -μια και οι οχυρώσεις θεωρούνται πλέον ξεπερασμένες, οδήγησε στον παροπλισμό της «Γραμμής Μεταξά».

Σήμερα από το δαιδαλώδες οχυρό του Λίσσε, μόνο το βορειότερο συγκρότημα (Χελώνη) είναι επισκέψιμο για το κοινό, αφού τα τελευταία χρόνια έχει αξιοποιηθεί από τον δήμο Κάτω Νευροκοπίου, μέσω του διασυνοριακού προγράμματος interreg.

O επισκέπτης μπορεί να δει τους εσωτερικούς χώρους του οχυρού όπως ήταν κατά τον Β΄ Π.Π. (θάλαμος οπλιτών γραφείο διοικητή και υπασπιστή, το θάλαμο συσκέψεων κλπ), να ενημερωθεί από multimedia εφαρμογές και φωτογραφικές εκθέσεις για την ιστορία του Λίσσε, το χρονικό της μάχης, τον οπλισμό της εποχής κ.α, ενώ μπορεί να βιώσει στιγμές της μάχης, μέσω του συστήματος προσομοίωσης βολών του ψηφιακού πυροβολείου.
Για την επίσκεψή σας στο Λίσσε, επικοινωνήστε με τον δήμο Κάτω Νευροκοπίου (Τηλ. : 2523350102) ή το 518 ΤΠ (Τηλ. : 25230 22224).

Στο χωριό Οχυρό επίσης, λειτουργεί μικρό «Πολεμικό και Λαογραφικό Μουσείο». Στο κέντρο του χωριού θα βρείτε παραδοσιακές ταβέρνες με μοναδικά τοπικά εδέσματα, ενώ από ντόπιους παραγωγούς μπορείτε να προμηθευτείτε τις φημισμένες πατάτες Κάτω Νευροκοπίου.

INFO : Την Κυριακή 27/10/2019 Παραμονή του «ΟΧΙ» και της Εθνικής Επετείου της 28ης Οκτωβρίου 1941, η Agkistro Action -το μοναδικό Γραφείο Εναλλακτικού Τουρισμού στην Ελλάδα που πραγματοποιεί οργανωμένες περιηγήσεις σε πεδία μαχών και εγκαταλειμμένα οχυρά της "Γραμμής Μεταξά" στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα- πραγματοποιεί οργανωμένη εκδρομή – περιήγηση (με αφετηρία τη Θεσσαλονίκη) σ’ ολόκληρο το συγκρότημα του Λίσσε, συνοδεία ιστορικού ερευνητή. Οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να ταξιδέψουν στο χρόνο και στην ιστορία, να γνωρίσουν και να εξερευνήσουν τα καλά κρυμμένα μυστικά του θρυλικού Λίσσε, της «ναυαρχίδας» της «Γραμμής Μεταξά» στο Κάτω Νευροκόπι Δράμας. Πληροφορίες για το επόμενο Metaxas Line Tour στο http://bit.do/fcEiE.
: