Ανεκτίμητη προσφορά για το κοινωνικό σύνολο η δωρεά ιστών και οργάνων

H δωρεά ιστών και οργάνων, δηλαδή η δωρεά αίματος και αιμοπεταλίων, η δωρεά μυελού των οστών και η δωρεά συμπαγών οργάνων, αποτελεί την υψηλότερη έκφραση της προσφοράς του ατόμου προς το κοινωνικό σύνολο. Ολόκληρο το άρθρο του Κωνσταντίνου Λυκοστράτη*, της Ελένης Μπάμπαλου** και του Αθανάσιου Λέττα** έχει ως εξής:

«Ο αλτρουισμός και ο ανθρωπισμός αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο για την αρμονική λειτουργία κάθε κοινωνίας. Στην εποχή μας η εξασφάλιση ενός αποτελεσματικού συστήματος υγείας θεωρείται απαραίτητη και αντικατοπτρίζει ακριβώς το βαθμό εξέλιξης και την πρόοδο μιας χώρας. Κανένα σύστημα υγείας δεν μπορεί να σταθεί, χωρίς τη διάθεση για προσφορά, τον εθελοντισμό, την ενσυναίσθηση και κατανόηση των προβλημάτων των συνανθρώπων μας, χωρίς την ατομική πρωτοβουλία για παροχή βοήθειας σε αυτούς.

Η δωρεά ιστών και οργάνων, λοιπόν, αποτελεί την καλύτερη έκφραση αυτής της προσφοράς προς το κοινωνικό σύνολο. Μιλώντας για δωρεά ιστών και οργάνων, εννοούμε τη δωρεά αίματος και αιμοπεταλίων, τη δωρεά μυελού των οστών και τη δωρεά συμπαγών οργάνων.

Δωρεά Αίματος

Η δωρεά αίματος είναι η πιο ευρέως διαδεδομένη προσφορά προς τον συνάνθρωπο, αλλά και η πιο σημαντική. Πολλοί ασθενείς χρειάζονται καθημερινά αίμα: Θύματα τροχαίων ατυχημάτων, εγκαυματίες, ασθενείς που υποβάλλονται σε χειρουργικές επεμβάσεις, πάσχοντες από μεσογειακή αναιμία και άλλες αιμοσφαιρινοπάθειες, όσοι πάσχουν από νεοπλασματικές ασθένειες και υποβάλλονται σε χημειοθεραπέιες, χρειάζονται συχνά μεγάλες ποσότητες αίματος. Πολλές ιατρικές πράξεις δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν, αν δεν υπάρχει επάρκεια αίματος. Γι αυτό η προσφορά των αιμοδοτών είναι ανεκτίμητη.

Αιμοδότης μπορέι να γίνει κάθε ενήλικας (18-65 ετών), υγιής, που δεν έχει αναιμία ή κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας ή μεταδοτικό νόσημα. Η διαδικασία είναι απλή και διαρκεί περίπου 10 λεπτά: ο υποψήφιος αιμοδότης συμπληρώνει ένα ερωτηματολόγιο , σχετικά με το ιστορικό του, ελέγχεται από τον υπέυθυνο της αιμοδοσίας και από περιφερική φλέβα δίνει αίμα! Η πσοσότητα που δίνει αντιστοιχεί στο 10 % του ολικού του αίματος, που σημαίνει ότι ο οργανισμός εύκολα προσαρμόζεται σε αυτή τη μικρή απώλεια και σε σύντομο διάστημα το αναπληρώνει.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι η διάρκεια ζωής του αίματος είναι 30-45 ημέρες, κατανοούμε ότι όλες αυτές οι ανάγκες δεν μπορούν να καλυφθούν από την περιστασιακή δωρεά αίματος των συγγενών ασθενών, αλλά απαιτείται τακτική εθελοντική προσφορά αίματος, ώστε να υπάρχει πάντα επάρκεια. Αυτό έχει γίνει κατανοητό στις σύγχρονες αναπτυγμένες χώρες, που με στοχευμένες ενέργειες καταφέρνουν να αυξήσουν το ποσοστό των εθελοντών δοτών (παροχή κινήτρων, ενημέρωση, αξιοποίηση μέσων κοινωνικής δικτύωσης για κινητοποίηση εθελοντών) Ενδεικτικό είναι ότι ενώ στις αναπτυσσόμενες χώρες η πλειοψηφία ( πάνω από 56%) των αναγκών σε αίμα καλύπτεται από το περιβάλλον των ασθενών, στις ανεπτυγμένες, η μεγάλη πλειψηφία εξασφαλίζεται από εθελοντές.

Η οικονομική κρίση και η πανδημία, επηρέασε τη δωρεά αίματος μειώνοντας κατά 10-15% την προσφορά αίματος τα τελευταία χρόνια. Η χώρα μας παραμένει στη λίστα με τις χώρες που εισάγουν αίμα, αν και έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο, καθώς πλεόν εισάγει πολύ λιγότερο, ενώ οι καταγεγραμένοι δότες αίματος έχουν υπερδιπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία.

Συνολικά οι δότες ξεπερνούν πλέον το 1 εκατομμύριο, με τους περισσότερους να είναι εθελοντές αιμοδότες (ενώ το 2005, υπήρχαν μόνον καταγεγραμμένοι 610.000 αιμοδότες στη χώρα μας, εκ των οποίων η πλειοψηφια=53%, ήταν από το περιβάλλον των ασθενών κι όχι εθελοντές). Είναι μάλιστα ελπιδοφόρο ότι σε πολλά νοσοκομεία καταγράφηκε το έτος 2022 σημαντική αύξηση στον καταγεγραμμένο αριθμό εθελοντών αιμοδοτών.

Δωρεα μυελού

Μεταμόσχευση μυελού των οστών είναι η αντικατάσταση του πάσχοντος μυελού με αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα από έναν υγιή δότη, τα οποία μεταγγίζονται ενδοφλέβια στον ασθενή λήπτη. Εφαρμόζεται σε ασθένειες όπου ο μυελός των οστών δεν επαρκεί, έχει καταστραφεί ή διηθηθεί από κακοήθη κύτταρα, όπως λευχαιμία, απλαστική αναιμία, μυελοδυσπλαστικά σύνδρομα, λεμφώματα, μεταβολικά νοσήματα και σπανιότερα σε κάποιες κληρονομικές αιματολογικές βλάβες . Η δωρεά μυελού των οστών είναι απαραίτητη για να εξασφαλιστούν αυτά τα αρχέγονα κύτταρα.

Προκειμένου η μεταμόσχευση να έχει επιτυχία, είναι απολύτως απαραίτητο ο δότης και ο λήπτης να παρουσιάζουν ιστική συμβατότητα, δηλαδή ομοιότητα ως προς ειδικά μόρια (αντιγόνα του συστήματος HLA), που εκφράζουν πάνω στα κύτταρά τους. Όσο περισσότεροι εθελοντές δότες μυελού , τόσο υψηλότερη η πιθανότητα εύρεσης συμβατού μοσχεύματος για επιτυχημένη μεταμόσχευση μυελού των οστών.

Η λήψη του μοσχεύματος συνήθως γίνεται χωρίς χειρουργική επέμβαση , ανώδυνα από περιφερική φλέβα και σπανιότερα με παρακέντηση του οστού της λεκάνης χειρουργικά. Το ποσό του μυελού που συλλέγεται, αποτελεί το 3 – 5% του συνόλου του μυελού των οστών του δότη, το οποίο και αναγεννάται γρήγορα (εντός 20 ημερών), χωρίς να επηρεάζεται ο δότης. Προτιμώνται νεαροί δότες (18-45 ετών) , υγιείς και πρακτικά όποιος άνθρωπος μπορεί να δώσει αίμα , μπορεί να δώσει και μυελό των οστών.

40 εκατ. εθελοντές δότες που είναι καταγεγραμμένοι στην Παγκόσμια Δεξαμενή Δοτών Μυελού των Οστών (Bone Marrow Donors Worldwide – BMDW). Η Ελλάδα μετρούσε μια εξαιρετικά μικρή δεξαμενή εθελοντών δοτών και αδυνατούσε να καλύψει τις ανάγκες των ασθενών της. Χάρη όμως στην ενημέρωση των πολιτών, την άρση του φόβου και των ενδοιασμών, τείνει πλέον να βρεθεί στην πρώτη δεκάδα με τις χώρες που διαθέτουν τους περισσότερους εθελοντές δότες μυελού . Υπολογίζεται ότι η Ελλάδα θα μπορεί να εξασφαλίσει, με πιθανότητα 80%, ένα συμβατό δότη για κάθε ασθενή που έχει ανάγκη, αν διαθέτει περίπου 250.000 εγγεγραμμένους εθελοντές δότες.

Δωρεά Οργάνων

Η υπέρτατη πράξη αλληλεγγύης όμως προς τον συνάνθρωπο, που επέτρεψε πλέον την αξιοποίηση της σύγχρονης ιατρικής για τη θεραπεία θανατηφόρων ασθενειών, είναι αναμφισβήτητα η δωρεά οργάνων. Είναι η πράξη που δίνει σε πολλούς ανθρώπους μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή και αφορά την προσφορά οργάνων προς μεταμόσχευση από έναν άνθρωπο που δεν είναι πια στη ζωή, σπανιότερα δε από ζωντανό δότη, για συγκεκριμένα όργανα (νεφρό, δέρμα). Παρόλο που η δωρεά οργάνων εξακολουθεί να δημιουργεί καχυποψία και ανησυχία σε πολλούς ανθρώπους, οι μύθοι που κυριαρχούσαν έχουν αρχίσει να καταρρίπτονται.

Η μεταμόσχευση οργάνων αποτελεί πλέον συχνή είδηση και έχει γίνει πλέον αντιληπτό ότι η απόφαση κάποιων οικογενειών να δωρίσουν τα όργανα αγαπημένου τους προσώπου , όχι μόνο δεν στέρησε από τον άνθρωπό τους την ευκαιρία για θεραπεία , αλλά έδωσε την ευκαιρία για νέα ζωή , απαλύνοντας τον πόνο της απώλειας.

Η λήψη οργάνων προς μεταμόσχευση γίνεται από έναν άνθρωπο εγκεφαλικά νεκρό, όταν έχουν εξαντληθεί όλα τα μέσα και οι ελπίδες επιβίωσής του και εφόσον υπάρχει η σχετική επιθυμία από τους οικείους του ασθενούς και ο ίδιος ήταν θετικός σε αυτή την ιδέα. Στη συνέχεια επιλέγονται οι πιο κατάλληλοι ασθενείς από τη λίστα αναμονής να λάβουν τα μοσχεύματα, καθώς προτιμώνται αυτοί με την καλύτερη συμβατότητα.

Τα όργανα τα οποία μπορούν να μεταμοσχευτούν είναι οι νεφροί, η καρδιά, το ήπαρ (συκώτι), οι πνεύμονες, το πάγκρεας και τμήμα του λεπτού εντέρου. Ιστοί και κύτταρα που μπορούν επίσης να μεταμοσχευτούν, είναι το δέρμα, τα οστά, οι χόνδροι, οι βαλβίδες της καρδιάς, ο κερατοειδής χιτώνας του οφθαλμού. Πρακτικά από έναν άνθρωπο μπορούν να σωθούν 8 ζωές!

Δυστυχώς ο σύγχρονος τρόπος ζωής οδηγεί συχνά σε καταστροφή πολλών οργάνων μας, όπως βαριά καρδιακή ή νεφρική ανεπάρκεια και κίρρωση ήπατος , με αποτέλεσμα η μεταμόσχευση του οργάνου να είναι μονόδρομος, προκειμένου να σωθεί η ζωή του ασθενούς . Επιπλέον , υπάρχουν συνάνθρωποί μας που από παιδιά εμφανίζουν σοβαρές ασθένειες , που τους καθιστούν εξαρτημένους από ένα μηχάνημα και δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να έχουν φυσιολογική δραστηριότητα .

Σε όλους αυτούς τους ανθρώπους αξίζει μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή και σε απλές καθημερινές χαρές. Στατιστικά έχουμε έξι φορές περισσότερες πιθανότητες να χρειαστούμε όργανα από ό,τι να δώσουμε! Συνεπώς η μεταμόσχευση οργάνων μας αφορά όλους.
Η χώρα μας εμφανίζει εδώ και πολλά χρόνια από τα χαμηλότερα ποσοστά παγκοσμίως στη δωρεά οργάνων. Οι δότες οργάνων που καταγράφηκαν στην Ελλάδα ήταν μόλις 45 το 2018, 61 το 2019, 48 το 2020, 52 το 2021 και 70 το 2022, όταν σε άλλες χώρες η αναλογία μεταμοσχεύσεων ανά εκατομμύριο πληθυσμού συχνά ξεπερνά το 30%.

Αξίζει να σημειωθεί πως αν και το ανωτέρω ποσοστό δωρεάς από νεκρούς δότες σημείωσε μικρή μόνο άνοδο, είναι ενθαρρυντικό το ότι πλέον, χάρη στην πιο τακτική ενημέρωση των πολιτών τα τελευταία 3 έτη, έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στο ποσοστό ζώντων δωρητών οργάνων, καθώς από το 4,4 που ήταν το 2020 έφτασε στο 8,3 ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Ωστόσο, γνωρίζοντας ότι το αντίστοιχο ποσοστό είναι στις ΗΠΑ 41 στην Ισπανία 40 και στο Βέλγιο 27, με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο να είναι 16 δότες ανά εκατομμύριο, κατανοούμε ότι υπάρχουν πολλά περιθώρια βελτίωσης.

Και είναι απαραίτητο να βελτιωθούμε. Πάνω από 1200 άνθρωποι στην Ελλάδα περιμένουν στη λίστα αναμονής για μεταμόσχευση νεφρού με μέση διάρκεια αναμονής τα 8.8 έτη τη στιγμή που 11.500 νεφροπαθείς τελικού σταδίου υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση. Αντιστοίχως 1.5 έτος είναι η μέση διάρκεια αναμονής για μεταμόσχευση ήπατος. Το 2021 πραγματοποιήθηκαν μόλις 84 μεταμοσχεύσεις νεφρού , 24 ήπατος και 13 καρδιάς (από 52 Έλληνες δότες).

Αξίζει όμως να σημειωθεί πως το ΕΣΥ ήδη έχει ήδη μπει σε μια νέα πορεία ενίσχυσης της διαδικασίας ανεύρεσης δοτών, με τεχνολογίες τηλεϊατρικής σε απομακρυσμένες περιοχές αλλά και με τοποθετήσεις Τοπικών Συντονιστών Μεταμοσχεύσεων σε Νοσοκομεία που διαθέτουν ΜΕΘ, που ήδη παρουσιάζουν διπλασιασμό στις καταχωρήσεις δωρεάς οργάνων. Παράλληλα σημειώνεται το τελευταίο διάστημα σημαντική αύξηση στην εγγραφή νέων δωρητών στο Μητρώο Δωρεάς Οργάνων που υποδηλώνει και την ολοένα αυξανόμενη ευαισθητοποίηση των πολιτών.

Οι παραπάνω συντονισμένες ενέργειες οδηγούν στην ευαισθητοποίηση των πολιτών και κατ’ επέκταση στη διάθεση του μεγαλύτερου δώρου ζωής. Κατανοώντας την αξία και την αναγκαιότητα της δωρεάς οργάνων, όλοι μας έχουμε την ευκαιρία να διαφυλάττουμε την ίδια τη ζωή σε κρίσιμες στιγμές, να κερδίζουμε μια σημαντική ευκαιρία για εμάς και τα αγαπημένα μας πρόσωπα, να ξεπεράσουμε ακόμα και τις πιο δύσκολες ασθένειες».


* Ο Κωνσταντίνος Λυκοστράτης είναι Διοικητής του Νοσοκομείου Νάουσας, Δρ Συστημάτων Μοριακής Βιολογίας και Ιατρικής Πληροφορικής

** Η Ελένη Μπάμπαλου, είναι Ειδική Αιματολόγος στο Νοσοκομείο Νάουσας

*** Ο Αθανάσιος Λεττας είναι Συντονιστής Διευθυντής του Βιοπαθολογικού Τμήματος του Νοσοκομείου Νάουσας