Η μεσογειακή δίαιτα «πρωταθλήτρια» ανάμεσα σε 40 διατροφικά πρότυπα
17.05.202307:48
Δύο διακεκριμένοι επιστήμονες, ο Σταύρος Λιάτης και ο Νικόλαος Κατσιλάμπρος, παρουσιάζουν τα στοιχεία συγκριτικής έρευνας 40 μελετών που αναδεικνύουν ως κορυφαίο το μεσογειακό μοντέλο διατροφής
Το μεσογειακό μοντέλο διατροφής μπορεί στις διεθνείς επιστημονικές μελέτες να αναδεικνύεται κορυφαίο, αλλά ο υγιεινός αυτός τρόπος διατροφής τείνει να εκλείψει στη χώρα μας. Οι γιατροί Σταύρος Λιάτης και Νικόλαος Κατσιλάμπρος παρουσιάζουν τα στοιχεία έρευνας της έγκυρης ιατρικής επιθεώρησης MΒJ, στην οποία περιλαμβάνονται τα αποτελέσματα 40 μελετών που συνέκριναν ισάριθμα διατροφικά πρότυπα.
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο του Σταύρου Λιάτη* και του Νικόλαου Κατσιλάμπρου**
«Πολλά έχουν ειπωθεί και γραφτεί κατά καιρούς για τη μεσογειακή δίαιτα, τόσο γιατί η διατροφή είναι ένα ούτως ή άλλως ιδιαίτερα ενδιαφέρον θέμα που αφορά την καθημερινότητά μας και την υγεία μας, όσο και επειδή ο όρος «μεσογειακή» παραπέμπει στην τόσο οικεία θαλάσσια λεκάνη που περιβάλλει τη χώρα μας.
Το ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον για τη μεσογειακή διατροφή προέκυψε διεθνώς εδώ και περισσότερα από 50 χρόνια, όταν η επιδημιολογική μελέτη-ορόσημο των επτά χωρών (7-countries study) έδειξε, μεταξύ άλλων, ότι η θνησιμότητα από καρδιοαγγειακά νοσήματα και ορισμένες μορφές καρκίνου ήταν μικρότερη στις μεσογειακές χώρες -και ειδικότερα στην περιοχή της Κρήτης- σε σχέση με τη Βόρεια Ευρώπη. Το εύρημα αποδόθηκε στις ιδιαίτερες διατροφικές συνήθειες των περιοχών αυτών.
Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι ο όρος «μεσογειακή διατροφή» εμπεριέχει κάποιου βαθμού ασάφεια, δεδομένου ότι οι διατροφικές συνήθειες ποικίλλουν όχι μόνο μεταξύ των διαφόρων μεσογειακών χωρών, αλλά και ανάμεσα σε διαφορετικές περιοχές του ιδίου κράτους.
Σε γενικές γραμμές, πάντως, το μεσογειακό διατροφικό πρότυπο εμπεριέχει πολλά φρούτα, λαχανικά, δημητριακά, όσπρια και καρύδια, ελαιόλαδο σε σημαντική ποσότητα, μέτριες ποσότητες ψαριών, πουλερικών αλλά και κρασιού, ενώ τα γαλακτοκομικά προϊόντα και το κόκκινο κρέας καταναλώνονται με φειδώ.
Μετά τη μελέτη των επτά χωρών, πολλές έρευνες επικέντρωσαν το ενδιαφέρον τους στα πιθανά οφέλη της μεσογειακής διατροφής σε διάφορες εκφάνσεις της υγείας. Παράλληλα υιοθετήθηκαν διάφορες βαθμολογίες (σκορ) συμμόρφωσης προς τη διατροφή αυτή προκειμένου να αξιολογηθεί καλύτερα.
Η ευνοϊκή επίδραση της μεσογειακής διατροφής επιβεβαιώθηκε στις περισσότερες σχετικές μελέτες. Βρέθηκε επίσης ότι η μεσογειακή διατροφή μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη σύγχρονων μεταβολικών νοσημάτων, όπως η παχυσαρκία και ο σακχαρώδης διαβήτης.
Ενα σύνηθες ωστόσο μειονέκτημα των επιδημιολογικών μελετών είναι η παρουσία διάφορων «συγχυτικών» παραγόντων, που δημιουργούν κάποιου βαθμού αβεβαιότητα ως προς την ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Είναι πράγματι η μεσογειακή διατροφή που προστατεύει από διάφορα νοσήματα ή μήπως όσοι την ακολουθούν έχουν παράλληλα και κάποιες άλλες συνήθειες που είναι υπεύθυνες για την παρατηρούμενη προστασία;
Η μόνη επιστημονικά ορθή λύση για την επίλυση αυτής της αβεβαιότητας είναι η διενέργεια των ονομαζόμενων «παρεμβατικών» μελετών.
Σε αυτές, οι συμμετέχοντες κατανέμονται με τυχαίο τρόπο σε δύο ομάδες, εκ των οποίων η πρώτη καλείται να ακολουθήσει το μεσογειακό πρότυπο (αυτή είναι η ομάδα παρέμβασης), ενώ η δεύτερη ακολουθεί τη συνηθισμένη διατροφή (και αποτελεί την ομάδα ελέγχου).
Συνήθως, η δεύτερη ομάδα λαμβάνει μόνο κάποιες περιορισμένες οδηγίες με τους βασικούς κανόνες της υγιεινής διατροφής. Τέτοιες μελέτες (που και αυτές έχουν βέβαια τα αδύνατα σημεία τους) έχουν πράγματι διενεργηθεί.
Πολύ πρόσφατα, η έγκυρη ιατρική επιθεώρηση BMJ (British Medical Journal) δημοσίευσε μια συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση τυχαιοποιημένων κλινικών μελετών που αφορούν τα διατροφικά πρότυπα.
Η μετα-ανάλυση είναι συνδυαστική ανάλυση μελετών με το ίδιο ή παρόμοιο αντικείμενο. Η συγκεκριμένη συμπεριέλαβε 40 μελέτες που συνέκριναν διατροφικά πρότυπα που θεωρούνται επωφελή για την υγεία με τη συνήθη δίαιτα, σε περισσότερους από 35.000 συμμετέχοντες.
Ο Σταύρος Λιάτης (αριστερή φωτογραφία) είναι παθολόγος - διαβητολόγος, διευθυντής του ΕΣΥ. Ο Νικόλαος Κατσιλάμπρος (δεξιά φωτογραφία) είναι ομότιμος καθηγητής παθολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πλεονεκτήματα
Το αποτέλεσμα ήταν η ανάδειξη του μεσογειακού προτύπου ως εκείνου με τα περισσότερα πλεονεκτήματα για την υγεία. Πιο συγκεκριμένα, το μεσογειακό πρότυπο συνδυάστηκε με μικρότερη συνολική θνησιμότητα, μειωμένη δηλαδή πιθανότητα θανάτου σε βάθος τριετίας κατά περίπου 30%.
Αυτό μεταφράζεται σε 17 λιγότερους θανάτους ανά 1.000 άτομα που ακολουθούν τη συγκεκριμένη διατροφή, σε βάθος τριετίας. Παράλληλα, η μεσογειακή διατροφή φάνηκε ότι παρείχε επιπλέον προστασία από εγκεφαλικά επεισόδια, που ήταν κατά 35% λιγότερα σε όσους την ακολουθούσαν, αλλά και από εμφράγματα, που ήταν κατά 52% λιγότερα. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα άλλα διατροφικά πρότυπα που εξετάστηκαν στην εν λόγω μελέτη, όπως η δίαιτα με πολύ περιορισμένα λιπαρά ή με περιορισμένα λιπαρά και αλάτι, δεν έδειξαν κάποιο όφελος.
Αλλά και κάποιες ειδικές δίαιτες, όπως η δίαιτα Ornish (που είναι κατά βάση χορτοφαγική δίαιτα με περιορισμένο λίπος και κατεργασμένα σάκχαρα) και η δίαιτα Pritikin (που δίνει έμφαση στην κατανάλωση μη κατεργασμένων τροφών με αύξηση των φυτικών ινών και περιορισμό του λίπους), δεν φάνηκε να υπερτερούν της συνήθους διατροφής.
Πρέπει βέβαια να τονιστεί ότι ακόμη και αυτές οι «κλινικές» μελέτες διατροφής, αν και αρκετά απαλλαγμένες από συγχυτικούς παράγοντες, έχουν μειονεκτήματα, με κυριότερα τη μικρή συνήθως διάρκειά τους, τον συχνά μικρό αριθμό συμμετεχόντων, την αδυναμία παρακολούθησης από μέρους των ερευνητών της συμμόρφωσης (κατά πόσο δηλαδή οι συμμετέχοντες ακολουθούν πράγματι τις διατροφικές οδηγίες και δεν «ξεφεύγουν» από αυτές) κ.λπ.
Σε κάθε περίπτωση, λοιπόν, η οποιαδήποτε μελέτη πρέπει να ερμηνεύεται με επιφύλαξη και να εξετάζεται στο πλαίσιο του συνόλου της βιβλιογραφίας και των υπόλοιπων (δυστυχώς συχνά αντικρουόμενων) αποτελεσμάτων.
Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι παρά τις επιφυλάξεις που διατυπώθηκαν παραπάνω, τα δεδομένα που έχουν προκύψει από την επιστημονική μελέτη του μεσογειακού προτύπου διατροφής είναι στη μεγάλη πλειοψηφία τους θετικά.
Δυστυχώς, ωστόσο, πολλές πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι ο υγιεινός αυτός τρόπος διατροφής τείνει να εκλείψει όχι μόνο από τον ελληνικό χώρο εν γένει, αλλά και από την ίδια την Κρήτη, τη «γενέτειρα» της μεσογειακής διατροφής.
Πιστεύεται ότι η εγκατάλειψη αυτή συνδυάζεται με τη σημαντική αύξηση της παχυσαρκίας και του σακχαρώδους διαβήτη που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στον ελλαδικό χώρο. Φαίνεται, λοιπόν, ότι είναι απαραίτητο για την υγεία μας να θυμηθούμε πώς τρέφονταν οι γονείς μας και οι παππούδες μας, συνθέτοντας βέβαια τις παλιές συνταγές με σύγχρονες γαστρονομικές απόψεις και τεχνικές και καθιστώντας το μεσογειακό πρότυπο ως την ελκυστικότερη διατροφική επιλογή».
*Ο Σταύρος Λιάτης είναι παθολόγος - διαβητολόγος, διευθυντής του ΕΣΥ
**Ο Νικόλαος Κατσιλάμπρος είναι ομότιμος καθηγητής παθολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών