Γκάμπορ Μάτε: Ο «Μεσσίας του τραύματος» έρχεται στη Μάνη
06.06.202309:10
Ο Καναδός γιατρός με τους εκατομμύρια followers εξηγεί γιατί το νευρικό, το ανοσοποιητικό και το ορμονικό σύστημα του ανθρώπου επηρεάζονται καθοριστικά από το ψυχικό και συναισθηματικό
Κάποτε ο lifestyle Τύπος της χώρας παρουσίαζε την Αθήνα ως ένα μεγάλο κρεβάτι. Αργότερα τα πράγματα «σοβάρεψαν». Την ξάπλωσε σε ένα μεγάλο ντιβάνι. Ηταν μια πρωτόλεια, σχεδόν αφελής προσπάθεια να φέρει στη δημόσια συζήτηση τα ζητήματα ψυχικής υγείας. Τελικά δεν έκανε τίποτα περισσότερο από το να διαιωνίσει το κοινωνικό στίγμα απέναντι σε αυτά. Ευτυχώς, το είδος μας -το ανθρώπινο- όσο εγγενώς αυτοκαταστροφικό και αν είναι, βρίσκει τρόπο να εξελίσσεται και να τη σκαπουλάρει.
Εστω και χωρίς να το καταλαβαίνει, υιοθετώντας άκριτα μόδες και trends και ακολουθώντας ως τυφλοσούρτη τάσεις. Δεν πάνε πολλά χρόνια από την εποχή που τα -από τις συνεδρίες του βγαλμένα- βιβλία του Αμερικανού ψυχοθεραπευτή Ίρβιν Γιάλομ ξαπόσταιναν σε χιλιάδες προσκεφάλια, ο ίδιος απολάμβανε τιμές ροκ σταρ στις επισκέψεις του στη χώρα μας και οι προσκλήσεις για τις ομιλίες του προκαλούσαν οπαδικά συναισθήματα στους μύστες της ψυχαναλυτικής σχολής του, λόγω του γεγονότος ότι ήταν δυσεύρετες.
Το ίδιο επιδραστικός -ίσως και κατά τι πιο εύπεπτος- αποδείχτηκε και ο Αργεντινός ψυχοθεραπευτής Χόρχε Μπουκάι, οι αφορισμοί και τα τσιτάτα του οποίου έγιναν κορόνα στο κεφάλι όσων αποφάσισαν να ασπαστούν το δόγμα της αυτοβοήθειας. Αξιος διάδοχος των δύο προηγούμενων σε διάδοση, διασημότητα και επιτυχία στην εκλαΐκευση της επιστήμης του είναι το δίχως άλλο σήμερα ο 79χρονος Καναδός Γκάμπορ Μάτε. Μολονότι διεθνώς γνωστός και αναγνωρισμένος για την προσέγγισή του στο ψυχικό τραύμα εδώ και δεκαετίες, η φήμη του εξαπλώνεται ως ανεξέλεγκτη πετρελαιοκηλίδα στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια. Βοηθούν, το δίχως άλλο, η μετάφραση και η κυκλοφορία στα ελληνικά του γραμμένου προ εικοσαετίας βιβλίου του «Οταν το σώμα λέει όχι» (εκδ. Key Books), που από πολλούς θεωρείται το magnum opus του, ενώ ενδεικτική της διείσδυσής του είναι η μετάκλησή του σε λίγες ημέρες σε retreat στην περιοχή της Μάνης, όπου θα διδάξει -με το αζημίωτο- συμπόνοια προς τον εαυτό τον οποίο αντιμετωπίζει ως ολότητα και όχι διαχωρισμένο σε σώμα και ψυχή. Για τον Καναδό σταρ γιατρό το νευρικό, το ανοσοποιητικό και το ορμονικό σύστημα του ανθρώπου δεν είναι συνδεδεμένο με το ψυχικό και συναισθηματικό σύστημα. Αλλά είναι το ίδιο σύστημα.
Ο πρίγκιπας Χάρι
Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς μετά βεβαιότητας πως ήταν δίκαιο και έγινε πράξη ο Μάτε, ένας γιατρός δηλαδή που έχει μελετήσει συστηματικά το ψυχικό τραύμα και μάλιστα το έχει συνδέσει -πειστικά για πολλούς- με τη σωματική ασθένεια, να ενσκαρκώσει τον Μεσσία της αυτοβοήθειας σε μια εποχή όπου βασική ασχολία των ανθρώπων είναι να γλείφουν τις πληγές τους σε κοινή θέα (βλ. μέσα κοινωνικής δικτύωσης). Ο ίδιος βέβαια δεν είναι ιδιαίτερα χαρούμενος με την παραπάνω πρακτική που περισσότερο μοιάζει με παρερμηνεία των διδαχών και του αποστάγματος σοφίας του παρά με εφαρμογή.
Ο πρίγκιπας Χάρι συζήτησε σε live streaming, με αφορμή το βιβλίο του «Ρεζέρβα», εμβριθώς τα ζητήματά του με τον Γκάμπορ Μάτε. Ο Καναδός γιατρός αποφάνθηκε πως ο μικρότερος γιος του βασιλιά Καρόλου Γ’ και της πριγκίπισσας Νταϊάνα πάσχει από διάσπαση ελλειμματικής προσοχής, την οποία του προκάλεσαν τα τραυματικά γεγονότα και το στρες που βίωσε στην παιδική ηλικία του
Ο Μάτε, προς απογοήτευση πολλών που περιφέρουν τα οιονεί ψυχολογικά προβλήματά τους δεξιά και αριστερά, χρησιμοποιώντας τα ως άλλοθι ή ως «τυράκι» για να κερδίσουν την προσοχή των άλλων, θεωρεί το τραύμα κάτι πολύ πιο βαθύ και πολύ πιο παλιό από εκείνο που ζει κανείς στο τώρα του. Και πιστεύει ότι οι άνθρωποι συχνά χρησιμοποιούν τη λέξη «τραύμα» και τα παράγωγά της καταχρηστικά ή ακόμα και λανθασμένα.
Ευτυχώς, δεν αποφάνθηκε το ίδιο για τον πρίγκιπα Χάρι -ναι, τον άσωτο υιό της βρετανικής βασιλικής οικογένειας- με τον οποίο συναντήθηκαν τον περασμένο Μάρτιο για να μιλήσουν σε live streaming για το βιβλίο «Ρεζέρβα», δηλαδή τα απομνημονεύματα του γαλαζοαίματου, και, κυρίως, για να ρίξουν αλάτι στις πληγές του - ανεβάζοντας έτσι τα views και το virality. Ο Χάρι, που έχει αποδείξει πως μπορεί να βγάλει κι από τη μύγα όχι απαραιτήτως ξύγκι αλλά επιδραστικότητα, συζήτησε τόσο εμβριθώς τα ζητήματά του με τον Καναδό γιατρό ώστε σχεδόν ανάγκασε τον τελευταίο να προβεί σε διάγνωση.
Ο Μάτε αποφάνθηκε πως ο μικρότερος γιος του βασιλιά Καρόλου Γ’ και της πριγκίπισσας Νταϊάνα πάσχει από διάσπαση ελλειμματικής προσοχής, την οποία του προκάλεσαν τα τραυματικά γεγονότα και το στρες που βίωσε στην παιδική ηλικία του. Πολλοί ήταν εκείνοι που θεώρησαν τη στο πόδι διάγνωση του Καναδού γιατρού ως το μεγαλύτερο faux pas της καριέρας του, ως μια αποκοτιά ανάξια του επιστημονικού εκτοπίσματός του, ωστόσο οι περισσότεροι διατήρησαν ακλόνητη την πίστη τους στον άνθρωπο που -θέλει δεν θέλει, το επιδιώκει δεν το επιδιώκει- απολαμβάνει δάφνες γκουρού. Για την ιστορία, ο ίδιος παραδέχεται πως διαθέτει τεράστιο εγώ. Απλώς δεν πιστεύει ότι το διαθέτει.
Παιδικό τραύμα
Αλλωστε κατατρύχεται μια ζωή από ένα καθοριστικό παιδικό τραύμα. Ο Μάτε, Εβραίος στην καταγωγή, γεννήθηκε τον Ιανουάριο του 1944 στο γκέτο της Βουδαπέστης. Οι παππούδες του εκτοπίστηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Αουσβιτς και δολοφονήθηκαν από τους ναζί, ο πατέρας του εργαζόταν σε καταναγκαστικά έργα και η μητέρα του, προκειμένου να σώσει τον νεογέννητο γιο της από τον ζόφο του Ολοκαυτώματος, τον εμπιστεύτηκε σε ηλικία μόλις 11 μηνών σε μια ξένη, άγνωστή της γυναίκα. Ο βίαιος απογαλακτισμός λειτούργησε συντριπτικά για τον ίδιο, όπως κατανόησε πολλά χρόνια αργότερα.
Ο Καναδός γιατρός, που ειδικεύεται στις εξαρτήσεις και στο στρες και θεωρεί γενεσιουργό αιτία τους τα μεγαλύτερα ή μικρότερα τραύματα που βιώνει κανείς στην παιδική ηλικία του, αφηγείται σήμερα πως ήταν πάντα ένα παιδί που έκλαιγε περισσότερο και πιο δυνατά από τα υπόλοιπα. Ακόμα και αφότου επανενώθηκε με τη μητέρα του, την οποία απέφευγε να κοιτάξει στα μάτια.
Το τραύμα είχε δημιουργηθεί. Οχι επειδή η μητέρα του, για να του εξασφαλίσει περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης, τον παρέδωσε σε ξένα χέρια, αλλά από τον τρόπο που αυτή της η πράξη αποκρυσταλλώθηκε μέσα του. Πως δηλαδή ήταν ανεπιθύμητος. «Το τραύμα δεν έχει να κάνει με αυτό που σου συμβαίνει, αλλά με εκείνο που συμβαίνει μέσα σου εξαιτίας του γεγονότος που συμβαίνει», συνηθίζει να λέει ο ίδιος συμπυκνώνοντας σε μια δράκα λέξεις την απάντηση στην ερώτηση που έχει βαρεθεί να δέχεται, δηλαδή τι είναι τραύμα.
Βιβλία-best seller
Η οικογένειά του εγκατέλειψε τελικά τη Βουδαπέστη για τον Καναδά το 1956. Εγκαταστάθηκαν στο Βανκούβερ, την πόλη όπου δραστηριοποιείται μέχρι σήμερα, όταν δηλαδή δεν ταξιδεύει στον κόσμο για να συνομιλεί με το γεωμετρικά αυξανόμενο ποίμνιό του, το οποίο μόνο στο Instagram αθροίζεται σε 1,5 εκατομμύριο followers. Μαζί του στην ξενιτιά ο Μάτε πήρε το τραύμα του, το οποίο, ως άλλος Σίσυφος, κουβαλά μέχρι σήμερα.
Μπορεί να το φρόντισε, να το περιέθαλψε και συχνά να το ξέχασε, όμως υπάρχουν ερεθίσματα και αφορμές για να το ματώνουν εκ νέου. Οπως, λόγου χάρη, η πρόσφατη συνάντησή του με τον πρίγκιπα Χάρι και τα καντάρια της κριτικής που δέχτηκε. Οχι, το πρόβλημα του Καναδού γιατρού δεν ήταν, όπως είπε, το καταχέριασμα που δέχτηκε και η προσπάθεια σοσιαλμιντιακού λιθοβολισμού.
Το πραγματικό ζήτημά του ήταν ότι θεώρησε πως δεν ακούστηκαν οι απόψεις και η συλλογιστική του, ένιωσε δηλαδή αόρατος και ανύπαρκτος, όπως ακριβώς στη βρεφική ηλικία του.
Ο ίδιος παραδέχεται ακόμα πως συχνά αντιδρά με τσαντίλα και θυμό μικρού παιδιού όταν δεν γίνεται το δικό του, ακόμα και με ασήμαντες αφορμές. Εχει, λόγου χάρη, περιγράψει πώς σταμάτησε να μιλά για μια ολόκληρη μέρα στη σύζυγό του, με την οποία γνωρίστηκαν στο πανεπιστήμιο και έχουν περάσει μια ζωή μαζί, επειδή εκείνη κάποτε ξέχασε στην επιστροφή του από κάποιο ταξίδι να τον παραλάβει από το αεροδρόμιο. Ενιωσε παραμελημένος, αόρατος. Στο παιδικό τραύμα του αποδίδει και μια άλλη συνήθειά του, η οποία μέχρι και σήμερα τον οδηγεί συχνά σε ομηρικούς καβγάδες με τη συμβία του.
Υπερκαταναλωτικός
Ο Μάτε δηλώνει αναπολογητικά υπερκαταναλωτικός. Εχει μανία να αγοράζει καινούρια πράγματα - χρήσιμα, αλλά ως επί το πλείστον άχρηστα. Για χρόνια ιερό δισκοπότηρο των αγορών του ήταν τα μουσικά CD. Σχεδόν με συστολή έχει παραδεχτεί ότι τα χρόνια όπου εργαζόταν ως γενικός γιατρός εγκατέλειψε μια έγκυο γυναίκα λίγο πριν από τον τοκετό λόγω της ακατανίκητης επιθυμίας του να αγοράσει ένα καινούριο CD.
Κανείς δεν μπορεί να αμφιβάλλει πως αυτά τα από τη ζωή του βγαλμένα παραδείγματα καθώς και το γεγονός πως και ο ίδιος είναι ένας άνθρωπος συχνά τρωτός και ευάλωτος από το ψυχικό τραύμα του έχουν συμβάλει στην αποδοχή, στη λαοφιλία και βέβαια στο γεγονός πως και τα πέντε βιβλία του -με πιο πρόσφατο το «The Myth of Normal»- σταδιοδρόμησαν ως best sellers.
Εντάξει, βοηθά και η σχεδόν ασκητική φιγούρα του, το σκαμμένο από τον χρόνο πρόσωπό του και η πραότητα με την οποία μεταλαμπαδεύει το «κήρυγμά» του. Ο Μάτε είναι ο άνθρωπος που μπορεί να αποδομήσει ως εχθρικό προς τον άνθρωπο τον τρόπο που ο ίδιος έχει δομήσει την κοινωνία και την κουλτούρα με τον πιο ήπιο τρόπο. Και το κάνει στο τελευταίο βιβλίο του, όπου εκφράζει την άποψη πως αυτό που για τον σύγχρονο τρόπο ζωής θεωρείται κανονικό αποβαίνει τελικά εκφυλιστικό για τον άνθρωπο.
Γι’ αυτό και ενίσταται στη σπουδή όλων να επιστρέψουν στην κανονικότητα μετά την πανδημία του κορωνοϊού, αφού κατά τη γνώμη του αυτή ήταν μια απολύτως αυτοκαταστροφική επιλογή. Οπως αθέμιτη είναι για εκείνον και η εμμονή με τα θετικά συναισθήματα και την περιφορά τους δεξιά και αριστερά στα κοινωνικά δίκτυα.
Ο Μάτε πιστεύει στην αξία ακόμα και των αρνητικών συναισθημάτων και είναι μάλλον από τους πρωτεργάτες της τοποθέτησης του επιθετικού προσδιορισμού «τοξική» πλάι στη λέξη θετικότητα. Επιμένει και σε κάτι ακόμα: να αποτάσσεται τα ευχολόγια, τις συνταγές, τις οδηγίες προς ναυτιλλομένους κι εκείνους που τις διανέμουν με τον καντάρι.
Αντιθέτως, εκείνος μιλά για μεταμόρφωση, η οποία ξεκινά από μέσα προς τα έξω - και όχι αντίστροφα. Αν πάντως κανείς έχει την τύχη να τον συναντήσει και, στη σπάνια περίπτωση, το προνόμιο να συνομιλήσει μαζί του, μάλλον το πρώτο πράγμα που θα ακούσει από τα χείλη του είναι μια προτροπή πως είναι καιρός να ξεκινήσει να κατηγορεί την παιδική ηλικία του.