Πόσο μας βοηθάνε τελικά οι εφαρμογές ψυχικής υγείας; Οι κίνδυνοι τους και πώς να επιλέξουμε με σύνεση

Ζούμε στην εποχή που η ψυχική υγεία έχει έρθει με έναν τρόπο στο επίκεντρο της ζωής μας. Αν και πολλές φορές αυτό συμβαίνει με έναυσμα μια τάση που κυκλοφορεί στα social media και πιο συγκεκριμένα στο TikTok, η συζήτηση δεν παύει να περιστρέφεται γύρω από τα συναισθήματά μας, τις συμπεριφορές μας, τους ψυχολογικούς αγώνες μας. Γεγονός που είναι σίγουρα μόνο θετικό, ακόμα και αν γίνεται υπό το πρίσμα της διαδικτυακής μας επικοινωνίας και προσωπικότητας. Κάπου εδώ μπαίνουν στο παιχνίδι και οι εφαρμογές ψυχικής υγείας για κινητά, δηλαδή τα mental health apps, τα οποία προσφέρουν υπηρεσίες διαλογισμού, παρακολούθησης της διάθεσης και συμβουλευτικής, μεταξύ άλλων και τα οποία λατρεύονται όλο και περισσότερο από το κοινό. Τόσο μάλιστα, που η αγορά μεγαλώνει συνεχώς, με τις εφαρμογές να είναι πλέον πάνω από 10.000. Τι ακριβώς όμως τις κάνει τόσο δημοφιλείς;

Η υπόσχεση αυτών των ηλεκτρονικών εφαρμογών είναι απλή: προσφέρουν μια εύκολη και μια πιο οικονομική δίοδο σε προγράμματα βελτίωσης της ψυχικής υγείας μας. Από τη διαχείριση μετατραυματικού στρες και άγχους, έως τη βελτίωση του τρόπου ζωής και διάθεσης, ρουτίνας του ύπνου και της σχέσης μας με το σώμα μας, οι εφαρμογές αυτές μας καθοδηγούν προς μια καλύτερη ψυχική υγεία. Είναι σαν να έχουμε ένα ψυχολόγο μέσα στην κινητή μας συσκευή, έτοιμο ανά πάσα ώρα και στιγμή να μας βοηθήσει, με την κατάθλιψή μας ή με άλλες ψυχικές ασθένειες, χωρίς ραντεβού και φυσικά χωρίς τα 50ευρώ, το λιγότερο, την συνεδρία. Ακούγεται πολύ ελκυστικό έτσι;

Είναι μια εφαρμογή για κινητά εξίσου καλή με έναν θεραπευτή;

Όχι δεν είναι. Μελέτες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων του Harvard Health και του επιστημονικού περιοδικού mHealth, διαπίστωσαν περιορισμένη αποτελεσματικότητα των εφαρμογών ψυχικής υγείας. Πιο συγκεκριμένα οι ειδικοί εξηγούν ότι ενώ αυτές οι εφαρμογές προσφέρουν οφέλη όπως η παρακολούθηση των συμπτωμάτων, η ευκολία και ταχύτητα, θα πρέπει να συμπληρώνουν και όχι να αντικαθιστούν την παραδοσιακή θεραπεία. Επιπλέον, έρευνα από το Τμήμα Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, από το Πανεπιστήμιο του Wisconsin-Madison, δεν βρήκε «πειστικές αποδείξεις» ότι οποιαδήποτε παρέμβαση μέσω εφαρμογών κινητής τηλεφωνίας βελτίωσε σημαντικά τα αποτελέσματα που σχετίζονται με το άγχος, την κατάθλιψη, το κάπνισμα ή την κατανάλωση αλκοόλ, τις σκέψεις αυτοκτονίας ή τα συναισθήματα ευεξίας των ανθρώπων. Επίσης, ερευνητές από το Ηνωμένο Βασίλειο μελέτησαν τα αποτελέσματα των πιο δημοφιλών εφαρμογών CBT, Beating the Blues και MoodGYM και επίσης δεν βρήκαν κανένα όφελος σε σύγκριση με τη συνήθη φροντίδα στην πρωτοβάθμια περίθαλψη.
Με λίγα λόγια, ίσως το μεγαλύτερο μέρος αυτών των εφαρμογών που μας υπόσχονται στο Instagram και στο TikTok να μας αλλάξουν τη ζωή, τη διάθεση και γενικότερα την ψυχική μας υγεία, δεν μπορούν θεωρηθούν υποκατάστατο της επαγγελματικής θεραπείας. Αν και η κλινική αξία αυτών των αυτοματοποιημένων εφαρμογών ψυχικής υγείας και ενσυνειδητότητας εξακολουθεί να αξιολογείται, συνήθως τα αποδεικτικά στοιχεία για την αποτελεσματικότητά τους είναι γενικά ελλιπή.

Είναι οι εφαρμογές αυτές επικίνδυνες;

Ωστόσο, ίσως το πιο ανησυχητικό ερώτημα είναι αν ορισμένες εφαρμογές θα μπορούσαν στην πραγματικότητα να διαιωνίσουν τη βλάβη και να επιδεινώσουν τα συμπτώματα των ασθενών που υποτίθεται ότι βοηθούν. Η αλήθεια είναι ότι για ορισμένους χρήστες, οι εφαρμογές ψυχικής υγείας μπορεί ακόμη και να προκαλέσουν βλάβη ή να οδηγήσουν σε αύξηση των συμπτωμάτων. Αυτό μπορεί να συμβεί, εν μέρει, ως αποτέλεσμα της μεγαλύτερης συνειδητοποίησης των προβλημάτων τους, χωρίς ταυτόχρονα να τους παρέχονται τα εργαλεία που απαιτούνται για την αντιμετώπισή τους.
Στην περίπτωση των περισσότερων εφαρμογών ψυχικής υγείας, οι έρευνες σχετικά με την αποτελεσματικότητά τους βλέπουν ότι οι εφαρμογές συχνά δεν λαμβάνουν υπόψη τις ατομικές διαφορές, όπως η κοινωνικοοικονομική κατάσταση, η ηλικία και άλλοι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τη συμμετοχή. Οι περισσότερες εφαρμογές επίσης δεν θα αναφέρουν αν αποτελούν χώρο χωρίς αποκλεισμούς για περιθωριοποιημένα άτομα, όπως εκείνα που προέρχονται από πολιτισμικά και γλωσσικά διαφορετικές, ΛΟΑΤΚΙ+ ή νευροδιαφορετικές κοινότητες.

Πολλές όμως ανησυχίες συγκεντρώνονται και γύρω από το θέμα της χρήσης AI chatbots για την συμβουλευτική και τη βοήθεια ανθρώπων με θέματα ψυχικής υγείας. Αν και τα προγράμματα που ενσωματώνουν αυτή την τεχνολογία, υπόσχονται την ασφάλεια της εχεμύθειας και προωθούνται ως ένας ασφαλής χώρος να συζητούν οι άνθρωποι τις συναισθηματικές τους δυσκολίες, στην πραγματικότητα η έλλειψη εποπτείας μπορεί να τα κάνει άκρως επικίνδυνα για τον χρήστη τους. Μάλιστα υπάρχει ο φόβος ότι οι αλγόριθμοι αυτοί μπορεί να χειραγωγήσουν πολύ εύκολα ευάλωτους ανθρώπους, ωθώντας το σε διάφορες αρνητικές και με κακές επιπτώσεις πράξεις. Αυτό βέβαια δεν είναι ο κανόνας.
Πώς μπορείτε να επιλέξετε μια καλή εφαρμογή;
Καμία εφαρμογή δεν μπορεί να αντικαταστήσει την βοήθεια που θα σας προσφέρει ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας. Παρ' όλα αυτά, σε περίπτωση που νιώθετε την ανάγκη να ενσωματώσετε συμπληρωματικά κάποια τέτοια εφαρμογή στην καθημερινότητά σας, υπάρχουν ορισμένα βήματα που μπορείτε να ακολουθήσετε για να καταλάβετε αν ένα συγκεκριμένο app ψυχικής υγείας ή mindfulness μπορεί να είναι χρήσιμο για εσάς:

• ελέγξτε αν στην ανάπτυξη της εφαρμογής συμμετείχε επαγγελματίας ψυχικής υγείας ή αξιόπιστος φορέας

• ελέγξτε αν η εφαρμογή έχει αξιολογηθεί από τρίτο μέρος και συγκρίνετε τις διαφορετικές αξιολογήσεις

• να κάνετε χρήση των δωρεάν δοκιμών, αλλά να είστε προσεκτικοί με τη μετατροπή τους σε συνδρομές επί πληρωμή και να είστε επιφυλακτικοί με τις δοκιμές που απαιτούν πληροφορίες πληρωμής εκ των προτέρων

• σταματήστε να χρησιμοποιείτε την εφαρμογή εάν αντιμετωπίσετε οποιεσδήποτε ανεπιθύμητες ενέργειες

• συμβουλευτείτε το γιατρό σας, καθώς μπορεί να έχει καλύτερη κατανόηση της αποτελεσματικότητας συγκεκριμένων εφαρμογών ή/και του τρόπου με τον οποίο μπορεί να σας ωφελήσουν ως θεραπευόμενο