Σεμαγλουτίδη, η αντιδιαβητική θεραπεία που εξελίσσεται σε πολυφάρμακο για καρδιά, καρκίνο και άνοια

Το μυστικό της μακροζωίας, ένα ελιξίριο όπως εκείνο που αναζητούσαν οι αλχημιστές, θα μπορούσε να κρύβεται στις «μαγικές» πένες (στυλό) Ozempic και Wegovy, τα πασίγνωστα φάρμακα για τη διαχείριση του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και της παχυσαρκίας αντίστοιχα, που συγκέντρωσαν το ενδιαφέρον για τα θεαματικά τους αποτελέσματα στην απώλεια βάρους όσο και τα παράπλευρα οφέλη τους. Στα τελευταία έρχονται να προσθέσουν ευρήματα ερευνών που παρουσιάστηκαν στο ετήσιο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας στο Λονδίνο, σύμφωνα με τα οποία η δραστική τους ουσία σεμαγλουτίδη μπορεί να επιβραδύνει τη διαδικασία της βιολογικής γήρανσης και να λειτουργήσει προστατευτικά έναντι πλήθους νοσημάτων που σχετίζονται με την καρδιακή ανεπάρκεια, τον καρκίνο και την άνοια.

Οι μελέτες -μέρος της κλινικής δοκιμής Select- παρακολούθησαν περισσότερα από 17.600 άτομα, ηλικίας 45 ετών και άνω, που έλαβαν εβδομαδιαίως 2,4 mg σεμαγλουτίδης είτε ένα εικονικό φάρμακο (placebo) για πάνω από τρία χρόνια. Επρόκειτο για άτομα παχύσαρκα ή υπέρβαρα με εγκατεστημένη καρδιαγγειακή νόσο αλλά όχι διαβήτη. Στο τέλος της δοκιμής η ομάδα της σεμαγλουτίδης είχε σημειώσει χαμηλότερη θνησιμότητα από κάθε αίτιο, συμπεριλαμβανομένων των καρδιαγγειακών προβλημάτων και της COVID-19. Παράλληλα, το φάρμακο συντέλεσε σε σταθερή μείωση του κινδύνου δυσμενών καρδιαγγειακών εκβάσεων ανεξαρτήτως φύλου, βελτίωσε τα συμπτώματα της καρδιακής ανεπάρκειας και μείωσε τα επίπεδα φλεγμονής στο σώμα, ανεξάρτητα από το αν επετεύχθη απώλεια βάρους.

Ο μηχανισμός δράσης

«Οι παρατηρήσεις αυτές είναι σημαντικές και δείχνουν ότι τα πρωτοποριακά αυτά φάρμακα είναι έτοιμα να φέρουν επανάσταση στην καρδιαγγειακή φροντίδα, αλλά και να χρησιμοποιηθούν πιθανώς συμπληρωματικά στη θεραπεία ενός ευρέος φάσματος ασθενειών που σχετίζονται με καρδιακή ανεπάρκεια, αρθρίτιδα, Αλτσχάιμερ και καρκίνο», αναφέρει στο «ΘΕΜΑ» η επίκουρη καθηγήτρια Ενδοκρινολογίας στην Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ Σταυρούλα (Λίνα) Πάσχου. Φωτίζοντας τους πιθανούς μηχανισμούς δράσης του φαρμάκου, εξηγεί ότι η βελτίωση της υγείας των ανθρώπων μέσω απώλειας σωματικού βάρους, ελάττωσης του ποσοστού σωματικού και σπλαχνικού λίπους, βελτίωσης της αντίστασης στην ινσουλίνη και της υπερινσουλιναιμίας, αλλά και μέσω μείωσης της συστηματικής φλεγμονής, μπορεί να επιβραδύνει συνολικά τη διαδικασία της γήρανσης.

«Πολυφάρμακο»

Η ιστορία της σεμαγλουτίδης γυρίζει πίσω στο 2017. «To 2014 η έγκριση από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) της ημερήσιας ενέσιμης λιραγλουτίδης εγκαινίασε μια νέα εποχή στον τομέα της παχυσαρκίας, του σακχαρώδη διαβήτη και του μεταβολισμού. H σεμαγλουτίδη είναι πιο ισχυρός συγγενής της λιραγλουτίδης και χορηγείται ως υποδόρια ένεση μία φορά την εβδομάδα. Ελαβε έγκριση για τη θεραπευτική διαχείριση του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 το 2017 με την επωνυμία Ozempic (1 mg) και για την απώλεια σωματικού βάρους το 2021 ως Wegovy (2.4 mg)», αναφέρει η κυρία Πάσχου και εξηγεί:

«Τα φάρμακα αυτά ανήκουν σε οικογένεια μορίων που μιμούνται τα αποτελέσματα του γλυκογονόμορφου πεπτιδίου-1 (GLP-1), μιας ορμόνης που εκκρίνεται φυσιολογικά από τα εντεροκύτταρα μετά από πρόσληψη τροφής και επάγει το αίσθημα κορεσμού, δίνοντας έτσι το σήμα για την παύση του γεύματος, και διεγείρει τη γλυκοζοεξαρτώμενη έκκριση ινσουλίνης, η οποία βοηθά στη μείωση της γλυκόζης στο αίμα».

Τα φάρμακα αυτά, γνωστά ως αγωνιστές (διεγέρτες) υποδοχέων GLP-1, μιμούνται την ορμόνη και εξασφαλίζουν τις επιδράσεις της σε άτομα που παράγουν λιγότερο GLP-1, ή αυτό που παράγουν δεν δρα σωστά. «Μελέτες υποδεικνύουν ότι μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να χάσουν περίπου 15% του αρχικού σωματικού τους βάρους», προσθέτει η κυρία Πάσχου.

Πολύ σύντομα, τις επιστημονικές δημοσιεύσεις για τα θεαματικά αποτελέσματα στη μείωση του σωματικού βάρους ακολούθησαν ευρήματα για επιπρόσθετα οφέλη που υπέδειξαν τη σεμαγλουτίδη (καθώς και άλλα φάρμακα της ίδιας οικογένειας) ως ένα δυνητικό «πολυφάρμακο» που μπορεί να προφυλάξει περαιτέρω από σωρεία ασθενειών, συμπεριλαμβανομένων της καρδιαγγειακής νόσου (εμφράγματα, εγκεφαλικά επεισόδια ή/και περιφερική αρτηριακή νόσος) και του καρκίνου παχέος εντέρου, να επιβραδύνει την εξέλιξη της νόσου Πάρκινσον και της χρόνιας νεφρικής νόσου, και να συμβάλει στη διακοπή του καπνίσματος -αποτρέποντας την επαναπρόσληψη βάρους- και την απεξάρτηση από ουσίες και αλκοόλ.

Σε εξέλιξη δύο έρευνες

Μολονότι αρκετά από τα ως άνω συμπεράσματα έχουν χαρακτηριστεί «ασταθή», το μεγάλο στοίχημα για τα φάρμακα αυτά και, συγκεκριμένα, της σεμαγλουτίδης, θα κριθεί το 2025, οπότε θα έχουν το πιθανότερο ολοκληρωθεί οι δύο διεθνείς δοκιμές που χρηματοδοτεί η Novo Nordisk, η φαρμακευτική εταιρεία που την ανέπτυξε, για να διαπιστώσει αν το πρωτοποριακό φάρμακό της μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά και έναντι της νόσου Αλτσχάιμερ.

Εντούτοις, ακόμα και αν τα πολλαπλά οφέλη του επικυρωθούν, θα μπορούσε να αποτελέσει θεραπεία για άτομα χωρίς πρόβλημα βάρους ένα φάρμακο με ανορεξιογόνο δράση; Κατά τις εκτιμήσεις της κυρίας Πάσχου, «είναι πιθανό, ναι, ειδικά μετά τις πρόσφατες παρατηρήσεις ότι η χρήση της σεμαγλουτίδης μείωσε τα επίπεδα δεικτών φλεγμονής στο σώμα ανεξάρτητα από το αν οι άνθρωποι έχασαν βάρος ή όχι. Ας μην ξεχνάμε ότι ξεκίνησε ως αντιδιαβητικό φάρμακο και γρήγορα άρχισε να αποτελεί θεραπεία για άτομα χωρίς διαβήτη. Θα πρέπει βέβαια να προηγηθούν κλινικές μελέτες σε συγκεκριμένους πληθυσμούς ασθενών».

Το 2008, η δρ Suzanne de la Monte, νευροπαθολόγος στο Πανεπιστήμιο Brown, πρότεινε τον όρο «διαβήτης τύπου 3» μετά την παρατήρηση ότι τα άτομα με νόσο Αλτσχάιμερ εμφάνιζαν στον εγκέφαλό τους αντίσταση στην ινσουλίνη παρόμοια με αυτήν που εκδηλώνεται στον διαβήτη τύπου 2. Αν και ο όρος δεν υιοθετήθηκε ποτέ, η υπόθεση δεν πέρασε απαρατήρητη, δεδομένων των συσχετισμών μεταξύ της αντίστασης στην ινσουλίνη, της γνωστικής εξασθένησης και των νευροεκφυλιστικών νοσημάτων.

Πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε στο «Nature Communications» έδειξε ότι ο διαβήτης, μαζί με την ατμοσφαιρική ρύπανση και το αλκοόλ, αποτελούν τους ισχυρότερους παράγοντες κινδύνου. «Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι ένας από τους ισχυρότερους παράγοντες κινδύνου για νόσο Αλτσχάιμερ, κυρίως λόγω των αγγειακών επιπλοκών που επιφέρει στον εγκέφαλο», εξηγεί η κυρία Πάσχου και θεωρεί ότι η σεμαγλουτίδη «μπορεί να θεωρηθεί όπλο κατά της άνοιας, μια και έχει ισχυρή αντιδιαβητική δράση, αλλά και επειδή οδηγεί σε μείωση της φλεγμονής».

Πένες από χρυσό

Οι πένες σεμαγλουτίδης έγιναν ανάρπαστες για τους σωστούς λόγους (και) στο λάθος κοινό. Ατομα χωρίς νοσογόνο παχυσαρκία ή διαβήτη τύπου 2, για τα οποία δόθηκε η έγκριση, άδειασαν τα ράφια των φαρμακείων στερώντας από τους ασθενείς τις θεραπείες τους. Το θέμα είχε θίξει ο Πανελλήνιος Φαρμακευτικός Σύλλογος, ενώ «κράττει» ζήτησε πρόσφατα μέσω του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων η Novo Nordisk.

Οι χρυσές πένες Ozempic, σύμφωνα με πληροφορίες που βασίζονται σε αξιόπιστα στοιχεία της φαρμακευτικής αγοράς, το 2024 παρουσιάζουν αύξηση πωλήσεων άνω του 100%. Μάλιστα κατά τους πρώτους 7 μήνες, το εν λόγω σκεύασμα (για το σύνολο των κωδικών που διακινούνται στα ιδιωτικά φαρμακεία) παρουσίασε πωλήσεις της τάξης των 518.000 συσκευασιών αξίας 43 εκατ. ευρώ, έναντι 247.000 αξίας 22 εκατ. ευρώ το αντίστοιχο διάστημα του 2023.

Και τρίτο φάρμακο

Σύντομα αναμένεται στην ελληνική φαρμακευτική αγορά και η τιρζεπατίδη, αναφέρει η κυρία Πάσχου. «Είναι ένας διπλός αγωνιστής υποδοχέων του GLP-1 και GIP. Εγκρίθηκε με την επωνυμία Mounjaro για τη θεραπεία του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, αλλά αργότερα φάνηκε ότι είναι ασφαλής και αποτελεσματική και για τη θεραπεία της παχυσαρκίας. Μάλιστα, αναφέρονται μειώσεις έως και 25% από το αρχικό σωματικό βάρος, ποσοστό πολύ εντυπωσιακό». Το νέο φάρμακο αναμένεται να φέρει τριγμούς στην κυριαρχία του Ozempic, όμως θα ενισχύσει την αγορά με ένα ακόμα σκεύασμα που θα καλύψει τις ανάγκες των ασθενών.