Αλτσχάιμερ: Ο οργανισμός αναπτύσσει δικό του μηχανισμό προστασίας

Το αυξημένο στρες των εγκεφαλικών κυττάρων τα κάνει να παράγουν μια πρωτεΐνη, που μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας και Αλτσχάιμερ. Αυτό είναι το συμπέρασμα μιας νέας αμερικανικής επιστημονικής έρευνας, που αποκαλύπτει έναν άγνωστο ως τώρα μηχανισμό προστασίας του εγκεφάλου από την εκφύλισή του. Η ανακάλυψη -αν επιβεβαιωθεί και από άλλους επιστήμονες- μπορεί να οδηγήσει μελλοντικά σε νέους τρόπους διάγνωσης και θεραπείας της ανίατης νόσου, που πλήττει πάνω από 44 εκατ. ανθρώπους παγκοσμίως, ιδίως άνω των 65 ετών.

Η μελέτη πιθανώς ρίχνει φως σε ορισμένα αναπάντητα ερωτήματα- κλειδιά, όπως γιατί οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες «προτιμούν» τους ηλικιωμένους, αλλά και γιατί όλοι οι ηλικιωμένοι δεν τις εμφανίζουν, αντίθετα μερικοί περνούν τα 100 χρόνια τους διατηρώντας άθικτες τις εγκεφαλικές- νοητικές λειτουργίες τους. Οι έως τώρα έρευνες έχουν επικεντρωθεί στη συσσώρευση ανώμαλων πρωτεϊνών στον εγκέφαλο των ανθρώπων με άνοια και Αλτσχάιμερ, όμως περίπου το ένα τρίτο των ηλικιωμένων, παρόλο που έχουν αυτές τις «πλάκες», δείχνουν ελάχιστα ή καθόλου σημάδια άνοιας.

Η νέα μελέτη, με επικεφαλής τον καθηγητή γενετικής Μπρους Γιάνκνερ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, η οποία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Nature», σύμφωνα με το «Science» και τους «Τάιμς της Νέας Υόρκης», παρέχει μια πιθανή εξήγηση για τα παραπάνω ερωτηματικά και μυστήρια.

Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι μια προστατευτική πρωτεΐνη με την ονομασία REST, που παίζει ρυθμιστικό ρόλο κατά την ανάπτυξη του εγκεφάλου του εμβρύου, ενώ μετά τη γέννηση «σιωπά», ενεργοποιείται ξανά πολύ αργότερα στη ζωή, δρώντας προστατευτικά για τους γηράσκοντες νευρώνες από τις τοξικές επιπτώσεις των συσσωρευμένων «πλακών» αφύσικων πρωτεϊνών, όπως το β-αμυλοειδές και η πρωτεΐνη-Τ. Σύμφωνα με τους ερευνητές, η REST (που αυξάνει, όσο αυξάνεται το εγκεφαλικό στρες) απουσιάζει από ζωτικές εγκεφαλικές περιοχές στους ασθενείς με Αλτσχάιμερ.

«Η έρευνά μας εγείρει την πιθανότητα ότι δεν αρκεί να συσσωρευτούν ανώμαλες πρωτεΐνες για να προκληθεί Αλτσχάιμερ, αλλά πιθανώς πρέπει να συμβεί και μια αποτυχία του συστήματος απόκρισης του εγκεφάλου στο στρες», δήλωσε ο Μπρους Γιάνκνερ. «Αν αυτό είναι σωστό, τότε ανοίγει ένα τελείως νέο πεδίο θεραπευτικών δυνατοτήτων για τα εκατομμύρια των ασθενών με Αλτσχάιμερ», πρόσθεσε ο Αμερικανός επιστήμονας, ο οποίος ήταν ο πρώτος που στη δεκαετία του ΄90 έδειξε τις τοξικές επιπτώσεις του β-αμυλοειδούς.

Όπως επισήμανε ο Μπ. Γιάνκνερ, «η άνοια δεν είναι αναπόφευκτη συνέπεια των γηρατειών. Γνωρίζουμε πως είναι δυνατό ο ανθρώπινος εγκέφαλος να δουλεύει φυσιολογικά για έναν αιώνα ή και περισσότερο. Συνεπώς πρέπει να υπάρχει ένας μηχανισμός που έχει εξελιχτεί, έτσι ώστε να προστατεύει την εγκεφαλική λειτουργία και να διατηρεί ζωντανά τα εγκεφαλικά κύτταρα σε μακρόβιους οργανισμούς όπως εμείς. Απλώς ακόμη δεν έχουμε μάθει αυτόν τον μηχανισμό».

Ο Μπρους Γιάνκνερ πιστεύει ότι η πρωτεΐνη REST αποτελεί το κλειδί για τη λύση αυτού του αινίγματος, καθώς οδηγεί σε απενεργοποίηση -«σίγαση»- γονίδια, που αλλιώς θα προωθούσαν τον θάνατο των εγκεφαλικών κυττάρων. Από την άλλη, ενεργοποιεί γονίδια που βοηθάνε τους νευρώνες να αντιμετωπίσουν τις χρόνιες φλεγμονές, το οξειδωτικό στρες και τη συσσώρευση επιβλαβών πρωτεϊνών, όπως το β-αμυλοειδές και η πρωτεϊνη-Τ.

Τα εργαστηριακά πειράματα επιβεβαίωσαν ότι η τεχνητή αφαίρεση της πρωτεΐνης REST καθιστά τα νευρωνικά εγκεφαλικά κύτταρα πιο ευάλωτα στο στρες που προκαλούν οι ελεύθερες οξειδωτικές ρίζες και οι ανώμαλες πρωτεΐνες. Επιπλέον, οι ερευνητές πειραματίστηκαν με ποντίκια που μεταλλάχθηκαν, έτσι ώστε να μη διαθέτουν πλέον τη REST στον εγκέφαλό τους. Διαπιστώθηκε ότι καθώς αυτά γερνούσαν, οι νευρώνες τους άρχισαν να πεθαίνουν στον ιππόκαμπο (κέντρο της μνήμης) και στον εγκεφαλικό φλοιό (ανώτερες νοητικές λειτουργίες), όπως συμβαίνει και στους ασθενείς με Αλτσχάιμερ. «Αυτό δείχνει ότι η πρωτεΐνη REST είναι ζωτική, προκειμένου να παραμείνει ζωντανός ο γηράσκων εγκέφαλος» δήλωσε ο καθηγητής γενετικής.

Ακολούθησαν εργαστηριακά πειράματα με εγκεφαλικό ιστό από ανθρώπους με και χωρίς άνοια, καθώς και αντίστοιχες νεκροψίες, που έδειξαν ότι ενώ η REST είναι τριπλάσια στους εγκεφάλους των ηλικιωμένων χωρίς άνοια (ακόμη κι αν αυτοί έχουν «πλάκες» στον εγκέφαλό τους), σε σχέση με εκείνους με άνοια. Ιδίως στον εγκέφαλο των ατόμων με Αλτσχάιμερ, δεν έχει μείνει σχεδόν καθόλου από την πρωτεΐνη REST, καθώς έχει καταστραφεί.

Μετά από αυτή την ανακάλυψη, οι Αμερικανοί ερευνητές αναζητούν τρόπους για να ενισχύσουν τη REST στον εγκέφαλο, με φάρμακα όπως το λίθιο, με το σκεπτικό, όπως είπε ο Μπρους Γιάνκνερ, ότι «κάποιος μπορεί να αντισταθεί στην τοξική παθολογία του Αλτσχάιμερ, αν η REST παραμείνει σε υψηλά επίπεδα».

Όπως είπε, οι έρευνες έδειξαν ότι το αυξημένο επίπεδο της REST σχετίζεται με αυξημένη διάρκεια ζωής. Τα πιο μεγάλα επίπεδα της REST ανιχνεύθηκαν σε ανθρώπους που έζησαν έως τα 90 και τα 100 χρόνια τους. Ήδη υπό ανάπτυξη είναι ένα διαγνωστικό τεστ που θα μετρά το επίπεδο της REST στο αίμα, ενώ εξετάζεται και η σχέση της REST με το Πάρκινσον.