Δέκα ερωταπαντήσεις με όλα όσα πρέπει να ξέρετε για τον Έμπολα

Από πού θα βρεθεί θεραπεία για τυχόν Έλληνα ασθενή με Έμπολα; Είναι εκπαιδευμένο το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό στην Ελλάδα για να αντιμετωπίσει τον ιό; Πώς αξιολογούνται τα ύποπτα περιστατικά; Ζει ο ιός εκτός του ασθενή; Μολύνονται με Έμπολα τα κατοικίδια; Καθώς ο ιός του αιμορραγικού πυρετού επελαύνει στη Δυτική Αφρική, το protothema.gr επιχειρεί μια ακτινογραφία της κατάστασης που έχει διαμορφωθεί με τον ιό Έμπολα, μέσα από δέκα ερωταπαντήσεις.
 

Πόσο πιθανό να έρθει ο ιός Έμπολα στην Ελλάδα;
Η χώρα μας δεν θεωρείται υψηλού κινδύνου με βάση τη σχετική αξιολόγηση που έγινε από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ), ωστόσο ουδείς μπορεί να αποκλείσει την έλευση κρούσματος Έμπολα, μέσω κάποιας πύλης εισόδου, νόμιμης ή μη. Αυτό που είναι σημαντικό, κατά τους ειδικούς, είναι η γρήγορη ανίχνευση και διάγνωση του κρούσματος, τόσο προς όφελος του ασθενή όσο και για την αποφυγή της διασποράς του ιού Έμπολα σε άλλους.
 
Είναι εκπαιδευμένο το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό στην Ελλάδα για να αντιμετωπίσει τον ιό Έμπολα;
Όλοι οι επαγγελματίες υγείας, νοσηλευτές, ιατροί, παραϊατρικό προσωπικό, διασώστες ΕΚΑΒ, θεωρούνται εκπαιδευμένοι σε ό,τι αφορά στην ατομική τους προστασία απέναντι σε λοιμώδη μεταδοτικά νοσήματα. Ο ιός Έμπολα αποτελεί χαρακτηριστικό μεταδοτικό νόσημα, πλην όμως δεν παύει να είναι -κυριολεκτικά και μεταφορικά- «εξωτικό» νόσημα, για τους Έλληνες επαγγελματίες υγείας. Τα κρούσματα των νοσηλευτών από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη που κόλλησαν την ασθένεια στο πλαίσιο της νοσηλείας που παρείχαν σε ασθενείς με Έμπολα έδειξαν ευτυχώς εξαρχής τις «τρύπες» του συστήματος και κατηύθυναν και τις άλλες χώρες να αυστηροποιήσουν τα σχετικά μέτρα ατομικής και συλλογικής προστασίας. Στο πλαίσιο αυτό το υπουργείο Υγείας, σε συνεργασία με το ΚΕΕΛΠΝΟ και το ΕΚΕΠΥ, με εγκύκλιό του υποχρεώνει σε εκ νέου εκπαίδευση το προσωπικό των Επειγόντων και ζητεί από τις αρμόδιες Επιτροπές Λοιμώξεων κάθε νοσοκομείου να ορίσουν έναν ελάχιστο αριθμό ατόμων για τη διαχείριση πιθανού κρούσματος Έμπολα σε κάθε νοσοκομείο.
 

Τελικά, πώς μεταδίδεται ο ιός;
Αυτό που έχει διαπιστωθεί είναι ότι ο ιός Έμπολα μεταδίδεται μέσω άμεσης επαφής με τα σωματικά υγρά του ατόμου που εμφανίζει συμπτώματα (στα σωματικά υγρά περιλαμβάνονται σάλιο, βλέννα, έμετος, κόπρανα, ιδρώτας, δάκρυα, ούρα, σπέρμα, μητρικό γάλα, αίμα). Ο βήχας και το φτέρνισμα, μέσω των οποίων μεταδίδονται πολλοί ιοί, δεν είναι (ευτυχώς) συμπτώματα του Εμπολα. Ωστόσο, αν ένας ασθενής με συμπτώματα βήξει ή φτερνιστεί πάνω σε άλλον και το σάλιο ή η βλέννα του έλθουν σε επαφή με τα μάτια, τη μύτη ή το στόμα του άλλου ατόμου, τότε μπορεί να γίνει μετάδοση.
 
Όποιος νοσήσει παρουσιάζει ειδικά συμπτώματα;
Η νόσος του αιμορραγικού πυρετού που προκαλεί ο ιός Έμπολα δεν έχει συγκεκριμένα συμπτώματα που να τη διαφοροποιούν και είναι δύσκολο να διακριθεί από άλλες λοιμώδεις παθήσεις, όπως η ελονοσία, ο τύφος ή η μηνιγγίτιδα, μόνο με την κλινική εξέταση. Για το λόγο αυτό άλλωστε κινητοποιούνται αμέσως οι υγειονομικές υπηρεσίες εμπρός στο ενδεχόμενο κρούσμα και μέχρι τον αποκλεισμό ή την επιβεβαίωσή του από το εργαστήριο. Τα πρώτα συμπτώματα είναι απότομη έναρξη πυρετού, καταβολή, μυικοί πόνοι, πονοκέφαλος και πονόλαιμος. Ακολουθούν έμετοι, διάρροιες, εξανθήματα, συμπτώματα νεφρικής και ηπατικής ανεπάρκειας και -σε ορισμένες περιπτώσεις- εσωτερική και εξωτερική αιμορραγία.
 
Όποιος έχει συμπτώματα μπαίνει πάντα σε καραντίνα;
Για να μπει κάποιος σε καραντίνα πρέπει να θεωρηθεί ύποπτο κρούσμα. Ως πιθανό ή υπό διερεύνηση κρούσμα θεωρείται εκείνο που αφορά σε άτομο που εκδηλώνει τα προαναφερθέντα κλινικά συμπτώματα αλλά πληροί και ένα από τα επιδημιολογικά κριτήρια της νόσου, δηλαδή είτε έχει ταξιδέψει σε «μολυσμένη» περιοχή 21 ημέρες πριν από την εμφάνιση των συμπτωμάτων ή έχει εκτεθεί σε πιθανό ή επιβεβαιωμένο κρούσμα Έμπολα ή σε άγριο ζώο των επίμαχων χωρών. Εάν πληρούνται ένα επιδημιολογικό κριτήριο και τα κλινικά συμπτώματα, τότε ο ασθενής μπαίνει σε θάλαμο απομόνωσης, στο «Αμαλία Φλέμινγκ» μέχρι να βγουν τα εργαστηριακά αποτελέσματα για τη μόλυνσή του. Αν είναι θετικός, παραμένει στην απομόνωση όπου και υποβάλλεται σε συμπτωματική θεραπεία για τον αιμορραγικό πυρετό. Αν επιδεινωθεί, μεταφέρεται στο «Σωτηρία» για πιο εξειδικευμένη νοσηλεία.
 
Μπορεί να μεταδώσει τον Έμπολα κάποιος που φαίνεται απόλυτα υγιής;
Ναι, υπό προϋποθέσεις. Έρευνες δείχνουν ότι ο ιός Έμπολα μπορεί να παραμείνει «ζωντανός» στο σπέρμα ή σε άλλα σωματικά υγρά έως και τρεις μήνες μετά την ανάρρωση κάποιου που νόσησε. Για αυτόν τον λόγο οι άνδρες που επιβιώνουν πρέπει να απέχουν από το σεξ ή να κάνουν σεξ με προφυλακτικό επί τρεις μήνες, ακόμη και αν είναι/ φαίνονται απόλυτα υγιείς. Αντίθετα, οι ασθενείς με Έμπολα δεν είναι μολυσματικοί, δηλαδή δεν μπορούν να μεταδώσουν τον ιό, κατά την περίοδο επώασης της νόσου τους, η οποία εκτιμάται από 2 έως 21 ημέρες. Η νόσος αρχίζει να μεταδίδεται, μόνο όταν αρχίζει η εκδήλωση των συμπτωμάτων, οπότε ο ιός βρίσκεται στις σωματικές τους εκκρίσεις.
 
Πόσο ζει ο ιός Έμπολα εκτός του σώματος;
Μπορεί να ζει από ημέρες έως ώρες, ανάλογα με το που βρίσκεται. Έχει διαπιστωθεί π.χ. ότι ζει για αρκετές ώρες σε μεγάλες επιφάνειες που είναι εκτεθειμένες στον ήλιο καθώς και σε στεγνές επιφάνειες. Όταν ο ιός βρίσκεται σε σωματικά υγρά, όπως το αίμα ή το σάλιο,  τότε μπορεί να επιβιώσει για αρκετές ημέρες, σε θερμοκρασία δωματίου και σε συνθήκες υγρασίας. Σκοτώνεται με καλό πλύσιμο - σαπούνι, χλωρίνη, αντισηπτικά και απολυμαντικά αποτελούν τα «όπλα» για την εξολόθρευσή του. Αντικείμενα και ρούχα που έχουν μολυνθεί με βιολογικά υγρά με Έμπολα χρειάζεται να πλυθούν με καυτό νερό και απολυμαντικά για να εξουδετερωθεί ο ιός.
 
Πεθαίνει όποιος μολύνεται με τον ιό;
Η νόσος από τον ιό Έμπολα έχει υψηλή θνητότητα, ωστόσο δεν πεθαίνουν όλοι οι ασθενείς. Ιστορικά έχουν εμφανιστεί 25 επιδημίες και η θνητότητα κυμάνθηκε από 25 ως 90%. Στη σημερινή επιδημία, που είναι η μεγαλύτερη  και περιλαμβάνει περισσότερα κρούσματα από όσα είχαν όλες οι προηγούμενες μαζί, η θνητότητα αγγίζει το 70%. Η επιβίωση των ασθενών βελτιώνεται, όταν χορηγούνται έγκαιρα υποστηρικτικά μέτρα, όπως ενυδάτωση και συμπτωματική θεραπεία.
 
Πώς μπορεί να εξασφαλιστεί θεραπευτική αγωγή για όποιον τη χρειαστεί;
Ειδική θεραπεία για τον αιμορραγικό πυρετό δεν υπάρχει -ούτε και εμβόλιο για την πρόληψή του. Η σκληρή αλήθεια είναι ότι το ενδιαφέρον των επιστημόνων και των εταιριών μέχρι και πρόσφατα ήταν πολύ μικρό διότι η όποια έξαρση του ιού περιοριζόταν στην Αφρική. Τους τελευταίους τρεις μήνες οι επιστήμονες κάνουν αγώνα δρόμου, ώστε να αναπτύξουν εμβόλια και θεραπείες, ενώ υπό την πίεση των χιλιάδων νεκρών και ασθενών «ξεσκονίζουν» και υπάρχουσες θεραπείες για την εξολόθρευση του ιού.
Οι εκτός Αφρικής ασθενείς με Έμπολα έλαβαν πειραματικές θεραπείες κι αυτός είναι ο λόγος που δεν υπάρχει συγκεκριμένο πρωτόκολλο στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), δηλαδή ένας «μπούσουλας» με τις ενδεδειγμένες θεραπείες για τους γιατρούς που καλούνται να περιθάλψουν τους ασθενείς με Έμπολα. Πρωτόκολλο τηρείται μόνο για τα εγκεκριμένα φάρμακα. Άτυπα βεβαίως ο ΠΟΥ έχει καταρτίσει μια λίστα με τις υποψήφιες θεραπείες, με «αξιολόγηση» από τις πιο υποσχόμενες στις λιγότερο υποσχόμενες, με βάση και την απόκριση των ασθενών, και παρέχει στοιχεία στους ενδιαφερόμενους. Το φάρμακο ZMapp είναι πρώτο σε αυτή τη λίστα των θεραπειών του Έμπολα - με βάση τα μέχρι στιγμής πειράματα σε πιθήκους- ωστόσο δεν είναι διαθέσιμο από τον Αύγουστο. Υπάρχουν επίσης πειραματικές θεραπείες με αντιικά φάρμακα, που επίσης χρειάζεται να μελετηθούν σε ευρεία κλίμακα. Σε καλό αλλά αρχικό στάδιο ακόμη βρίσκονται και οι δοκιμές εμβολίων. Ο ΠΟΥ ανακοίνωσε ότι περίπου 200.000 δόσεις πειραματικών εμβολίων κατά του Έμπολα θα είναι έτοιμες να σταλούν στη Δυτική Αφρική έως τα μέσα του 2015.
Ελπίδες έχει γεννήσει και η θεραπεία που βασίζεται στη μετάγγιση αίματος σε αυτόν που νοσεί από κάποιον που νόσησε και ανάρρωσε καθώς το αίμα του τελευταίου περιέχει αντισώματα εναντίον του ιού τα οποία μπορεί να ωφελήσουν τον πάσχοντα. Τα αγκάθια σε αυτή τη θεραπεία είναι ότι υπάρχει ζήτημα συμβατότητας και ότι στις χώρες της Αφρικής όλη αυτή η διαδικασία είναι εξαιρετικά δύσκολη λόγω των κακών υποδομών υγείας.
 
Μπορεί τα κατοικίδια ζώα να μολυνθούν με Έμπολα;
Το ερώτημα τέθηκε για πρώτη φορά στη διάρκεια αυτής της επιδημίας Έμπολα στις αρχές Οκτωβρίου με αφορμή τον σκύλο της Ισπανίδας νοσοκόμας Τερέζα Ρομέρο που είχε μολυνθεί και νοσήσει με αιμορραγικό πυρετό. Οι αρχές της χώρας αποφάσισαν να υποβάλουν το σκύλο σε ευθανασία, τονίζοντας πως απόλυτη προτεραιότητα ήταν η ασφάλεια του πληθυσμού και ο μηδενισμός οιουδήποτε ρίσκου. Σύμφωνα πάντως με τα διαθέσιμα μέχρι τώρα στοιχεία δεν έχει καταγραφεί κρούσμα Έμπολα σε κατοικίδιο, όπως σκύλο ή γάτα, στις περιοχές της Αφρικής που βρίσκονται σε κατάσταση επιδημίας λόγω του ιού. Κατά τη διάρκεια όμως της επιδημίας Έμπολα στην Γκαμπόν το 2001-2002 είχαν βρεθεί σκύλοι θετικοί στον ιό Έμπολα, που όμως δεν νόσησαν. Η μετάδοση του ιού από άνθρωπο σε άνθρωπο γίνεται όταν ο φορέας του ιού εκδηλώσει συμπτώματα, ωστόσο δεν γνωρίζουμε τη συμπεριφορά του ιού Έμπολα όταν βρίσκεται στις εκκρίσεις του σκύλου. Έτσι, με δεδομένο ότι δεν υπάρχουν περισσότερα στοιχεία σχετικά με αυτό το ζήτημα, οι ειδικοί συστήνουν ιδιαίτερη προσοχή στην έκθεση των κατοικίδιων σε μολυσμένα άτομα.