Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά: Γιατί και πώς σαμποτάρουμε τον εαυτό μας

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

Πολλές φορές αναρωτήθηκα γιατί αναζητάω επιβεβαίωση απο ανθρώπους που με εκμεταλλεύονται... γιατί γυρνάω και επενδύω ξανά και ξανά σε παλιές, μάταιες ερωτικές ιστορίες... γιατί διώχνω από κοντά μου αυτούς που έμπρακτα νοιάζονται για μένα… γιατί, ενώ προσπαθώ τόσο πολύ να πετύχω επαγγελματικά, τα καταστρέφω όλα με μια μου κίνηση... γιατί επιμένω σε έναν μη υγιεινό τρόπο ζωής, ενώ γνωρίζω ότι με βλάπτει... Είμαι μαζοχιστής ή αυτοκαταστροφικός; Μήπως και τα δύο; Ενδόμυχα, νιώθω την ανάγκη να βυθιστώ στη δίνη της εσωτερικής απόρριψης... ίσως αυτό που αναζητώ και πιστεύω ότι μου αξίζει είναι η απελπισία… ερωτευμένος με τα τα ψέματα... ίσως τελικά δεν θέλω να με θαυμάζουν, αλλά να με λυπούνται…

Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά κρύβει σκοτεινές πτυχές της ανθρωπινής ύπαρξης.

Ήμασταν στο χείλος του γκρεμού, αλλά μετά κάναμε ένα βήμα μπροστά -Pierre Daninos

Σύμφωνα με την επιστήμη της ψυχολογίας, οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές αντικατοπτρίζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, ακόμα και μίσος για τον ίδιο μας τον εαυτό. Θεωρούνται αμυντικοί μηχανισμοί αντιμετώπισης κρίσεων, όπως π.χ. το άγχος από τις κοινωνικές ή επαγγελματικές απαιτήσεις. Πιο συγκεκριμένα, το αίσθημα της αναξιότητας που ενδεχομένως να κρύβει ένας άνθρωπος, θα τον σαμποτάρει στο να ανελιχτεί επαγγελματικά, προκείμενου να παραμείνει στη συνθήκη/περιβάλλον, όπου νιώθει ασφάλεια.

Αυτοεκπληρούμενη προφητεία και ασυνείδητη αυτοκαταστροφική νοοτροπία

Το να είσαι ανίσχυρος είναι μια ψυχολογική κατάσταση. Αν αισθάνεσαι ανίσχυρος, είσαι -Tom Peters

Σε παλαιότερο άρθρο μου έχω μιλήσει για την αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Έχει να κάνει με τη συνθήκη, κατά την οποία ο άνθρωπος προκαταβάλει αρνητικά τον εαυτό του ως προς το αποτέλεσμα -π.χ. «θα αποτύχω, το ξέρω απλά», «αυτό θα με καταστρέψει τελείως» κλπ.



Άγνοια ρίσκου: Η επιπολαιότητα είναι ένα από τα παθητικά συμπτώματα της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς. Όταν γνωρίζουμε εκ των προτέρων ότι κάτι μας βλάπτει, αλλά δεν λαμβάνουμε μέτρα προστασίας, τότε ουσιαστικά καταδικάζουμε το αποτέλεσμα.

Η κατάχρηση: Μια δύσκολη και συνήθως εθιστική συνήθεια -π.χ. αλκοόλ, υπερκατανάλωση ή μειωμένη πρόσληψη τροφής, που συνήθως καταλήγει σε μακροπρόθεσμα προβλήματα υγείας. Σε αυτή την μορφή εντάσσεται και η κατάχρηση στις δαπάνες, όπως ο τζόγος, σαμποτάροντας με αυτόν τον τρόπο την ψυχική ηρεμία του ανθρώπου.

Οι άνθρωποι παραείναι ανθεκτικοί, αυτό είναι το πρόβλημα. Είναι σε θέση να κάνουν υπερβολικά πολλά σε βάρος του εαυτού τους -Μπέρτολτ Μπρεχτ

Καταναγκαστική ανικανότητα: Η εσωτερική απεικόνιση του εαυτού μας ως ανίκανου ή αβοήθητου να επιτύχει σε κάτι, υποδεικνύει έλλειψη εμπιστοσύνης στις ικανότητές μας -π.χ. το να δοθεί σε κάποιον επαγγελματική ευκαιρία, αλλά εκείνος/εκείνη να επιλεγεί να τεμπελιάζει, προκειμένου κάποιος άλλος να επωμιστεί τις επαγγελματικές υποχρεώσεις του/της... Σίγουρα, μια τέτοια συμπεριφορά έχει ορισμένο διάστημα ανοχής από τον περίγυρό μας, όσο καλές προθέσεις και αν έχουν.



Όσα δεν φτάνει η αλεπού, τα κάνει κρεμαστάρια: Ορισμένοι άνθρωποι έχουν ως μότο «ο θάνατός σου η ζωή μου». Δεν θα διστάσουν να ποδοπατήσουν κάποιον άλλον, προκειμένου να εξελιχθούν και να ανελιχθούν, όπως οι ίδιοι λανθασμένα νομίζουν. Δυστυχώς γι' αυτούς το να βλάπτεις τον διπλανό σου, δεν σε εξελίσσει ως άνθρωπο -τουναντίον, λειτουργεί αυτοκαταστροφικά, διότι οι συμπεριφορές... επιστρέφονται.

Αυτοτραυματισμός: Μια ακραία μορφή αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς είναι ο αυτοτραυματισμός, που οφείλεται σε μίσος για τον εαυτό μας και πιθανώς σχετίζεται με περιβάλλον απορριπτικό.

Άρνηση βοήθειας: Ο αυτοκαταστροφικός άνθρωπος θα αγνοήσει πλήρως τις εποικοδομητικές συμβουλές. Αντιθέτως, προτιμάει σχόλια που του... χαϊδεύουν τα αυτιά και εν ολίγοις επιβεβαιώνουν την αναξιότητά του, αλλά και ενισχύουν τον εγωισμό του. Οποιοδήποτε συμβουλή αντικατοπτρίζει την πραγματική διάσταση των πραγμάτων δεν τον άφορα και συνήθως ακολουθεί η απάντηση «άσε με να γνωρίζω καλύτερα, ποιος και τι είναι προς όφελός μου».

Περιττή αυτοθυσία: Ορισμένοι άνθρωποι «ερωτεύονται» τη δυστυχία τους. Ενεργούν με αυτοθυσία απέναντι σε ανθρώπους που τους ποδοπατούν, συγκαλύπτοντας την αυτοκαταστροφική τους τάση -π.χ. επιλεγούν να παραχωρούν τα όνειρά τους σε άλλους ανθρώπους, γιατί φοβούνται να τα ζήσουν οι ίδιοι.



Συναισθηματική και φυσική παραμέληση του εαυτού μας: Η μη αποδοχή και αποφυγή των αρνητικών και μερικές φορές θετικών συναισθημάτων, καθώς και των ψυχολογικών προβλημάτων, συντελεί σταδιακά σε ψυχικές νόσους, καθώς είναι μία ακόμα μη συνειδητή εκδήλωση αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς. Παρομοίως και ο ανθυγιεινός τρόπος ζωής -π.χ. η κατάχρηση ζάχαρης σε κάποιον με πρόβλημα υγείας και η αναβλητικότητα στο να αλλάξει ενισχύουν τις κακές συνήθειες.
 
Διατάραξη των σχέσεων: Οι χειριστικοί άνθρωποι μπορεί ενδεχομένως να πλανεύουν τους άλλους, ώστε να επιτύχουν τους στόχους τους, όμως συμπεριφορές όπως η κτητικότητα, ο συναισθηματικός χειρισμός, η ζήλια, η λεκτική βία κτλ. ειναι άκρως αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Σε προηγούμενο άρθρο μου σχετικά με τα παιχνίδια εξουσίας εξηγούσα πώς ο κυρίαρχος δυνάστης συμπεριφέρεται όπως ακριβώς νιώθει υποσυνείδητα ότι του αξίζει να του συμπεριφέρονται. Οι άνθρωποι που νιώθουν άδειοι και ανάξιοι να τους αγαπήσουν, προσπαθούν να προκαλέσουν μέσα από άσχημες συμπεριφορές αντίστοιχο συναίσθημα στις συντροφικές και διαπροσωπικές τους σχέσεις.

Εξάρτηση από την τοξικότητα: Οι εξαρτήσεις δεν σχετίζονται αποκλειστικά και μόνο με επιβλαβείς ουσίες, όπως για παράδειγμα τα ναρκωτικά, αλλά αφορούν και τις σχέσεις. Συγκεκριμένα, η εξάρτηση από τοξικές σχέσεις που «δηλητηριάζουν» την ψυχική υγειά μας θεωρείται είδος αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς.

Ο αυτοκαταστροφικός άνθρωπος υπονομεύει τον εαυτό του… Για να σταματήσει ο φαύλος κύκλος της αυτοκαταστροφής, θα πρέπει ο άνθρωπος να αποδεχτεί τον δυσλειτουργικό αμυντικό μηχανισμό αντιμετώπισης των αρνητικών συναισθημάτων του, προκειμένου να προσπαθήσει να καλλιεργήσει την αυτογνωσία στα συναισθήματά του και στους φόβους του και να αναπτυχθεί πνευματικά ώστε να εξελιχθεί ως οντότητα.

Το ταξίδι της αυτογνωσίας περνάει μέσα από τις βαθύτερες και πιο σκοτεινές γωνιές της ψυχής σας. Αγκαλιάστε τους εσωτερικούς σας φόβους και ανακαλύψτε τις κρυμμένες ικανότητές σας. Η προσωπική ανάπτυξη απαιτεί σκληρή δουλειά και μερικές φόρες και βοήθεια από ειδικό ψυχολόγο, προκειμένου να επουλωθούν τραύματα του παρελθόντος, που ορίζουν την ζωή σας στο σήμερα.

Μην αναβάλλετε! Η αναβλητικότητα ειναι μορφή αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς, γι' αυτό ξεκινήστε από σήμερα! Κάντε αυτό το δώρο στον εαυτό σας!

- Βρείτε την Έλσα Μπάρδα στις σελίδες της στο Facebook, πατώντας εδώ και εδώ - Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.