Τουρκία: Η λίρα πέφτει, οι διάδοχοι του Ερντογάν ετοιμάζονται

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν ήταν πάντα ο τυχοδιώκτης της παγκόσμιας οικονομίας, αυτός που ανοίγει πόλεμο με τις αγορές και μηνύει διεθνείς τράπεζες. Δεν ξεκίνησε ως «ανορθόδοξος ηγέτης» που επινοεί οικονομικά δόγματα, παίζει με τη φωτιά και προσπαθεί να προσαρμόσει τους διεθνείς κανόνες στα μέτρα του. Μάλλον το αντίθετο.

Ξεκίνησε ως το αγαπημένο και προβλέψιμο «παιδί των αγορών», το πρόσωπο του τουρκικού εκσυγχρονισμού. Οταν ανέλαβε την ηγεσία της Τουρκίας, μετά την προσφυγή της χώρας στο ΔΝΤ, παρουσιάστηκε ως συνεργάσιμος ρεαλιστής «μάνατζερ» που -παρά τo έντονα ισλαμικό προφίλ- καταλάβαινε την οικονομία των αγορών και τι χρειάζεται να εξασφαλίσει στους επενδυτές για να φέρουν δολάρια.

Τα πρώτα φεγγάρια της διακυβέρνησής του ήταν ο άνθρωπος που ενώ «μαστίγωνε» το προηγούμενο πολιτικό προσωπικό για την υπαγωγή της χώρας στο ΔΝΤ, ήταν και ο καλύτερος εκτελεστής του μνημονίου: εισήγαγε τη νέα τουρκική λίρα «σβήνοντας» έξι μηδενικά από την προηγούμενη, η οποία πλέον δεν άξιζε ούτε το χαρτί που ήταν τυπωμένη.

Υλοποίησε το μεγαλύτερο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων κρατικών επιχειρήσεων και οργανισμών και με τα έσοδα μείωσε το κρατικό χρέος σχεδόν στο 1/3 - το 2015 το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ είχε υποχωρήσει στο 27,5%. Ταυτόχρονα ξεκίνησε ένα φαραωνικό πρόγραμμα υποδομών -σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα- που γέμισε την Τουρκία με αυτοκινητόδρομους, αεροδρόμια και έργα που άλλαξαν το πρόσωπό της.

Την εισροή δανεικών κεφαλαίων την ανέλαβε ο ιδιωτικός τομέας της Τουρκίας: ο Ερντογάν άνοιξε την οικονομία διευκολύνοντας τις διεθνείς επενδύσεις. Διαφήμισε τη χώρα σαν τη μεγαλύτερη, πιο δυναμική και ασφαλή οικονομία της Μέσης Ανατολής, προσελκύοντας πακτωλούς κεφαλαίων έναντι υψηλών αποδόσεων που έκαναν τους ξένους επενδυτές χαρούμενους. Χαρούμενοι ήταν και τα εκατομμύρια φτωχών Τούρκων που κατά τη διάρκεια της «φάσης του εκσυχρονισμού» μετακόμισαν στις πόλεις, βρήκαν δουλειά, πήραν δάνεια, έχτισαν σιγά-σιγά την τουρκική εκδοχή της (μικρο)μεσαίας τάξης.

Ομως ο απώτατος στόχος του Ερντογάν δεν ήταν ο εκσυγχρονισμός της Τουρκίας, αλλά η ανάδειξη του ίδιου ως νέου εθνάρχη, ενός νέου Ατατούρκ. Ηταν η σφυρηλάτηση της προσωπολατρείας και η εξασφάλιση διά βίου ηγεσίας. Η οικονομική ισχύς άνοιξε την όρεξη για πολιτική επικράτηση. Ο καταλύτης ήρθε με την έναρξη της παγκόσμιας αποσταθεροποίησης και της απο-παγκοσμιοποίησης που ήρθε μετά την εκλογή Τραμπ.

Εφυγαν οι επενδυτές

Ξαφνικά ο κόσμος άλλαξε. Οι απολυταρχικοί ηγέτες ήρθαν στη μόδα. Οι συμμαχίες και οι γεωπολιτικοί ελιγμοί άλλαζαν με ρυθμό υαλοκαθαριστήρα - και οι ντρίμπλες ταιριάζουν στον πρώην ποδοσφαιριστή Ερντογάν.

Παράλληλα, η τουρκική οικονομία συνέχισε να δίνει ψηλότερες αποδόσεις στους ξένους επενδυτές, παραμένοντας η αγαπημένη των διεθνών κεφαλαίων. Οι αγορές έδιναν τη σιωπηρή τους συγκατάθεση στον Ερντογάν για την επόμενη φάση του προσωπικού του σχεδίου.

Το νέο διεθνές οικοσύστημα ήταν συμβατό με έναν υπερφιλόδοξο ηγέτη. Μάλωσε και τα ξανάφτιαξε με τον Τραμπ και τον Πούτιν, ψηλώνοντας το διεθνές του ανάστημα - κυρίως εντός Τουρκίας. Πρωταγωνίστησε στις κρίσεις του Ισλαμικού Χαλιφάτου, της Συρίας, του Προσφυγικού, κερδίζοντας μετοχές ως περιφερειακός ηγέτης.

Στο εσωτερικό, όντας κυρίαρχος, απέκτησε απόλυτο έλεγχο πάνω στην ιδιωτική επιχειρηματικότητα, στις τράπεζες. Αλλά οι γεωπολιτικές του φιλοδοξίες και η παγκόσμια αναταραχή άλλαξαν τη διάθεση των σοβαρών επενδυτών. Ηταν η περίοδος όπου οι ανορθόδοξες πολιτικές του θορύβησαν σοβαρά τους ξένους. Η έξοδός τους άρχιζε να πιέζει την τουρκική λίρα.

Ετσι, ο Ερντογάν άρχισε να χρησιμοποιεί παλιά κόλπα: να καίει τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της Κεντρικής Τράπεζας για τη στήριξή της. Οταν του τελείωσαν, άρχισε να αναγκάζει τις τράπεζες να του δανείσουν τα δικά τους δολάρια και τους Τούρκους πολίτες να του καταθέσουν τον χρυσό από τα σεντούκια. Ταυτόχρονα, άρχισε να ανοίγει τους κρουνούς των δανείων, δημιουργώντας τη μεγαλύτερη δανειακή φούσκα στην ιστορία της χώρας.

Σήμερα τα καθαρά συναλλαγματικά διαθέσιμα της Κεντρικής Τράπεζας είναι αρνητικά. Ο τουρισμός δεν θα φέρει φέτος αρκετά δολάρια. Ούτε από τους ξένους επενδυτές θα έρθουν, καθώς το πραγματικό επιτόκιο της λίρας είναι πλέον αρνητικό - γιατί να χάσουν λεφτά δίνοντας τα δολάριά τους για λίρες; Εν τω μεταξύ, η υποτίμηση κάνει το βουνό χρέους σε δολάρια του ιδιωτικού τομέα όλο και πιο δύσκολο να αποπληρωθεί. H S&P εκτιμά πως πρέπει να βρεθούν 168 δισ. τους επόμενους 12 μήνες. Οι γεωπολιτικές εντάσεις, δε, επιβαρύνουν επιπλέον τις προοπτικές του τουρκικού νομίσματος.

Η καινούρια ομπρέλα

Ο Ερντογάν, όμως, έχει καινούριο πλάνο. Καθώς το κράτος έχει περιθώρια να δανειστεί, θα το κάνει προκειμένου να ρίξει χρήμα στην ιδιωτική οικονομία. Το κράτος θα βοηθήσει την αποπληρωμή των χρεών των επιχειρήσεων με αντάλλαγμα μετοχές και κρατικό έλεγχο. Το επιτόκιο θα είναι τσουχτερό, αλλά προς το παρόν δεν τον ενδιαφέρει. Ο ίδιος άνθρωπος που ξεχρέωσε το κράτος, σχεδιάζει να το ξαναχρεώσει. Αυτή η στρατηγική θα μπορούσε να του δώσει παράταση. Προϋπόθεση είναι να αποφύγει μια κατάρρευση της λίρας, παίζοντας το παιχνίδι της γάτας με το ποντίκι με τις διεθνείς αγορές.

Είναι η τελευταία φάση του επικίνδυνου παιχνιδιού του Ερντογάν. Τώρα εκλιπαρεί τις μεγάλες κεντρικές τράπεζες για μια «ασφάλεια ζωής» με τη μορφή swap συναλλάγματος - αυτό θα του εξασφαλίσει πρόσβαση σε δολάρια. Ωστόσο, κανείς δεν είναι πρόθυμος να πουλήσει «ασφάλεια ζωής» σε κάποιον που του αρέσει να κάθεται στο χείλος του γκρεμού. Χωρίς αυτήν, όμως, ο... ξαφνικός θάνατος του επίδοξου «νέου Ατατούρκ» μπορεί να έρθει ανά πάσα στιγμή.

Οι διάδοχοι ετοιμάζονται

Με επεκτατικές κινήσεις στα εξωτερικά μέτωπα ο Τούρκος πρόεδρος επιχειρεί να εξισορροπήσει τις αρνητικές εντυπώσεις στο εσωτερικό, αλλά είναι εμφανές πια ότι διαπράττει το στρατηγικό σφάλμα της υπερεπέκτασης. Αυτό, ωστόσο, είναι βραδυφλεγής βόμβα.

Αν και ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν φαντάζει ακόμα κυρίαρχος, υπάρχουν ενδείξεις ότι ο πολιτικός συσχετισμός στην Τουρκία σταδιακά αλλάζει. Είναι ακριβώς αυτή η διάχυτη εντύπωση που δρομολογεί τον αγώνα διαδοχής, ο οποίος έχει ήδη ξεκινήσει και προβλέπεται αιματηρός. Εξάλλου, η αλλαγή σκυτάλης δεν θα διεξαχθεί βάσει των δυτικών προτύπων, με την κάλπη να αναδεικνύει νικητές και ηττημένους.

Οι γνώστες της τουρκικής πραγματικότητας εκτιμούν ότι ο Ερντογάν δεν πρόκειται να συνταξιοδοτηθεί, αποσυρόμενος σε κάποια από τις πολυτελείς κατοικίες του. Οπως και όποτε γραφτεί ο επίλογος της θυελλώδους πολιτικής διαδρομής του, δεν αναμένεται ομαλός.

Ερευνα της τουρκικής εταιρείας δημοσκοπήσεων AREA, που πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο, εμφανίζει μειωμένη την εκλογική απήχηση του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) στο 35,8%. Την κατιούσα έχει πάρει και ο κυβερνητικός εταίρος του Ερντογάν, το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (ΜΗΡ), με 9,6%. Το ποσοστό αυτό δεν επιτρέπει στο κόμμα του Ντεβλέτ Μπαχτσελί να εισέλθει στην Εθνοσυνέλευση, επειδή το όριο εισόδου είναι 10%.

Να θυμίσουμε ότι η συμμαχία του Ερντογάν με τον «Γκρίζο Λύκο» Μπαχτσελί είναι αυτή που έδωσε στην κυβέρνηση την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Οι επόμενες προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές είναι προγραμματισμένες για το 2023. Ολα τα κόμματα της αντιπολίτευσης, όμως, επιθυμούν πρόωρες εκλογές και επιστροφή στην Προεδρευομένη Δημοκρατία. Θυμίζουμε ότι ο Ερντογάν μετέτρεψε το πολίτευμα σε Προεδρική Δημοκρατία.

Ποιοι είναι, όμως, οι επίδοξοι διάδοχοι του Ερντογάν;

Η «λύκαινα» θέλει Αιγαίο

Δεύτερη σε δημοτικότητα μετά τον Ερντογάν είναι η Μεράλ Ακσενέρ. Η αρχηγός του Καλού Κόμματος απολαμβάνει απήχηση 31,2%, παρότι το κόμμα της έχει μονοψήφιο ποσοστό. Σε μία ακόμα πιο πρόσφατη δημοσκόπηση της εταιρείας Metropoll, ο Ερντογάν είναι πρώτος με 52,1% και η Ακσενέρ ακολουθεί με 40,8%. Εντυπωσιακή η άνοδός της, αν αναλογιστεί κανείς ότι μόλις λίγους μήνες νωρίτερα, τον Νοέμβριο του 2019, ήταν τέταρτη σε δημοτικότητα.

Σύμφωνα με το Washington Institute of Near East Policy, η Ακσενέρ συνιστά τη μεγαλύτερη απειλή για τον Ερντογάν, ως υπερδεξιά, εθνικίστρια και συντηρητική μουσουλμάνα. Κατά τη διάρκεια της πολιτικής σταδιοδρομίας της, έχει κερδίσει τα προσωνύμια «σιδηρά κυρία» και «λύκαινα», από τη μυθική λύκαινα που καθοδηγούσε τουρκικές φυλές μακριά από τον κίνδυνο.

Μπροστά της ο Ερντογάν μοιάζει μετριοπαθής! Μεταξύ άλλων, έχει αναρωτηθεί εξοργισμένη «γιατί ο Ερντογάν δεν επιδεικνύει σκληρότερη στάση κατά των Ελληνοκυπρίων;». Εχει απαιτήσει δε η Τουρκία να «πάρει πίσω τα νησιά του Αιγαίου από την Ελλάδα». Τέλος, πρόσφατα απείλησε με νέα εισβολή στην Κύπρο, λέγοντας το σύνθημα της εισβολής του 1974: «Η Αϊσέ θα πάει ξανά διακοπές».

Κεμαλικός αλλά λίγος

Ο 72χρονος επικεφαλής τής τρόπον τινά κεμαλικής αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλινσντάρογλου έχει αποδειχτεί πολιτικά λίγος απέναντι στον Ερντογάν. Ακόμα και εντός του κόμματός του θεωρείται ανεπαρκής και σίγουρα καθόλου χαρισματικός. Εξ ου και οι παρασκηνιακές κινήσεις για τη διαδοχή του δίνουν και παίρνουν.

Σε μια προσπάθεια να κερδίσει πολιτικό ακροατήριο, ο Κιλινσντάρογλου έχει προβεί σε διάφορα παραληρήματα εναντίον της Ελλάδας. Εχει ζητήσει να απελευθερωθούν τα νησιά του Αιγαίου που βρίσκονται υπό την «κατοχή» της Ελλάδας, ενώ το 2019 δήλωσε ότι θα προβεί σε κατάληψή τους προκειμένου να τα πάρει πίσω. Σε δημόσια ομιλία του κατηγόρησε τον Ερντογάν ότι «τα χάρισε στους Ελληνες και γι’ αυτό δεν λέει κουβέντα». «Και ξαναθέτω το ερώτημα στον Ερντογάν με γλώσσα κατανοητή από τον καθένα: “Τίνος είναι, αδελφέ, η Ψέριμος; Αν δεν είναι δικό μας, τίνος είναι;”».

Ηδη από το 2017 αναφερόταν σε ελληνική κατοχή 18 τουρκικών νησιών, συνεχίζοντας τη θεωρία περί «γκρίζων ζωνών», την οποία πήγε ένα βήμα παραπέρα μετατρέποντάς τες από «γκρίζες» σε τουρκικές. Το κεμαλικό κόμμα δεν υπερακοντίζει τις θέσεις του Ερντογάν σε όλα τα μέτωπα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.

Ο Κιλινσντάρογλου είναι υπέρμαχος μιας επανασύνδεσης με το καθεστώς Σίσι της Αιγύπτου, όπως και με το καθεστώς Ασαντ στη Συρία. Διαφωνεί και με την εμπλοκή της Τουρκίας στη Λιβύη. Οι οπαδοί του τον αποκαλούν «Τούρκο Γκάντι», κυρίως για τη φυσιογνωμική και όχι για την πολιτική ομοιότητά τους. Αυτό, όμως, δεν τον εμπόδισε στην αρχή του έτους να απαιτήσει την προσάρτηση και της Κρήτης και επειδή είναι και γενναιόδωρος, μας άφησε το δυτικό τμήμα της, δηλώνοντας ότι «μόνο τα Χανιά είναι ελληνικά»!

Ο ανερχόμενος δήμαρχος

Ο Εκρέμ Ιμάμογλου μπορεί να μην είναι ο επικεφαλής της αντιπολίτευσης, αλλά είναι δυνάμει αντίπαλος του Ερντογάν στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση. Προέρχεται από το κεμαλικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), που έχει αρχηγό τον Κιλινσντάρογλου. Παρά τη λυσσώδη προσπάθεια του καθεστώτος να αποτρέψει την εκλογή του στον Μητροπολιτικό Δήμο Κωνσταντινούπολης, κατάφερε και εξελέγη εξασφαλίζοντας την υποστήριξη σχεδόν όλων των αντιπάλων του Ερντογάν.

Δημοσκοπήσεις που βάζουν τους δύο άνδρες απέναντι δίνουν προβάδισμα ακόμα και 4,5 μονάδες στον Ιμάμογλου. Η εκλογική νίκη του στην Κωνσταντινούπολη σηματοδότησε το τέλος της 25ετούς κυριαρχίας του πολιτικού Ισλάμ στον μεγαλύτερο δήμο της χώρας. Θεωρείται μετριοπαθής και μεταρρυθμιστής, αν και στην πράξη δεν έχει ακόμη αποδείξει την αξία του. Σε σχέση με την Ελλάδα, έχει στείλει μήνυμα φιλίας και συνεργασίας, αλλά αυτά συνήθως δεν αντέχουν όταν αυτός που τα λέει βρεθεί στο τιμόνι της Τουρκίας.

Ο Αρχιτέκτονας του Έβρου
Η προ καιρού παραίτηση του υπουργού Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού μέσω Twitter δεν συμβαδίζει με τα πολιτικά ήθη της Τουρκίας. Η μη αποδοχή του από τον Ερντογάν με κανέναν τρόπο δεν κλείνει το ζήτημα που έχει προκύψει μεταξύ τους. Ο Σοϊλού ξεκίνησε τη συνεργασία του με το κυβερνών κόμμα το 2012, ως μέλος της κεντροδεξιάς πτέρυγας που διασπάστηκε από το Δημοκρατικό Κόμμα, έπειτα από προσωπική πρόσκληση του Ερντογάν.

Δεν χρειάστηκε πολύ για να αναδειχθεί και να αναρριχηθεί στην κυβερνητική ιεραρχία. Τον αποκαλούν «σκληρό καρύδι», εξαιτίας της αδιάλλακτης στάσης του απέναντι στην κουρδική κοινότητα και προς τους υποστηρικτές του Φετουλάχ Γκιουλέν. Αυτός μάλιστα ανέλαβε τις μαζικές εκκαθαρίσεις ειδικά μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα τον Ιούλιο του 2016.

Κατά πολλούς, η απόφασή του να μη μείνει αδιάφορος και να εφαρμόσει σκληρά περιοριστικά μέτρα προστασίας από τον κορωνοϊό ήταν κίνηση με ρίσκο. Λόγω της αυστηρότητας των μέτρων προκλήθηκαν κοινωνικές αντιδράσεις και επιπρόσθετα ο Σοϊλού ήρθε σε αντίθεση με τον Ερντογάν. Ο ίδιος μάλιστα δεν κρύβει τις αρχηγικές φιλοδοξίες του για τη μετά Ερντογάν περίοδο. Φροντίζει, εξάλλου, να είναι στην πρώτη γραμμή στην πλειοδοσία εθνικισμού. Επαιξε κεντρικό ρόλο στην εξαπόλυση της υβριδικής επίθεσης στον Εβρο και έχει δεσμευτεί ότι θα ξαναστείλει μεταναστευτικές μάζες όταν η πανδημία υποχωρήσει.

Το περιστατικό της παραίτησης αποκάλυψε και τις διχόνοιες που υπάρχουν στο περιβάλλον Ερντογάν. Ο Σοϊλού απολαμβάνει τη στήριξη του κυβερνητικού εταίρου (του αρχηγού των «Γκρίζων Λύκων» Μπαχτσελί), αλλά έχει ανοιχτό μέτωπο με τον γαμπρό του Τούρκου προέδρου και υπουργό Οικονομικών Μπεράτ Αλμπαϊράκ. Ο τελευταίος επίσης φιλοδοξεί να είναι αυτός που θα πάρει το χρίσμα της διαδοχής. Δεν είναι εξάλλου μυστικό ότι ο Ερντογάν προωθεί τον σύζυγο της μεγάλης του κόρης Εσρα.


Ειδήσεις σήμερα:

Δείτε βίντεο: Η «συμμορία του λεκέ» ξαναχτυπά - Ξάφρισε Κινέζες με Louis Vuitton στο Κολωνάκι

Αλέξης Γεωργούλης: Με τρεις δουλειές το 2018 αλλά... εισόδημα μηδέν

Ο εκπρόσωπος του πιλότου κατηγορεί Κόμπι και συνεπιβάτες για την πτώση του ελικοπτέρου