Charlie Hebdo: Σάτιρα πέρα από τα όρια, πέρα από τις σφαίρες και το αίμα
28.10.202019:16
Απέναντι σε κάθε είδους κατεστημένο το εφημεριδάκι που ξεκίνησε να κυκλοφορεί το 1970 και δεν πτοείται από τρομοκρατικές επιθέσεις και κυρώσεις - Το οικουμενικό κύμα συμπαράστασης που «σηκώθηκε» το 2015 και οι φορές που κινδύνευσε με λουκέτο
Το πρόσφατο σκίτσο με την καρικατούρα του Ερντογάν να σηκώνει την κελεμπία μιας μουσουλμάνας απολαμβάνοντας ασελγώς τη θέα των γυμνών οπισθίων της, εξόργισε τους Τούρκους. Ήταν φυσικό και αναμενόμενο, πρωτίστως για τους συντελεστές του Charlie Hebdo. Ενός εντύπου το οποίο έχει ταυτιστεί με την πλέον ακραία, προκλητική, συχνά απροκάλυπτα προσβλητική, σάτιρα.
Το θράσος των δημιουργών που τροφοδοτούν με κόμικ το εβδομαδιαίο γαλλικό έντυπο, όχι μόνο δεν κάμφθηκε από το μακελειό της 7ης Ιανουαρίου 2015, αλλά αντιθέτως εντάθηκε. Κι αν πριν από πέντε χρόνια η δολοφονία 12 ανθρώπων δεν στάθηκε αρκετή να φιμώσει ή έστω να τρομάξει το Charlie Hebdo, μάλλον δεν πρόκειται να το κάνει ούτε η εισαγγελική διερεύνηση που διέταξαν οι τουρκικές αρχές για ενδεχόμενες κυρώσεις.
Απέναντι σε κάθε είδους κατεστημένο
To Charlie Hebdo είναι ένα εφημεριδάκι, το οποίο από το 1970 κυκλοφορεί μία φορά την εβδομάδα στη Γαλλία. Τυπικά κατατάσσεται στα μέσα κοινωνικής και πολιτικής κριτικής της άκρας αριστεράς, στην πραγματικότητα όμως είναι ένα εντελώς ανεξάρτητο, σφοδρά αντιεξουσιαστικό έντυπο. Απόδειξη της αποστροφής των ανθρώπων του Charlie Hebdo προς κάθε είδους κατεστημένο αποτελεί το στοιχείο του απρόβλεπτου. Εφόσον δεν υπάρχει κανένα όριο στη σάτιρα, για το Charlie δεν υπάρχει καμία αντίφαση στο να συμπλεύσει ακόμη και με τη γραμμή της κυβέρνησης Μακρόν. Με τη λογική ότι ο στόχος της άγριας διακωμώδησης θα ήταν ο«Σουλτάνος» Ερντογάν ούτως ή άλλως. Το ότι ο Εμανουέλ Μακρόν ανοίγει ατύπως πόλεμο εναντίον του, είναι κάτι συγκυριακό.
Επίσης, το γεγονός ότι ο Μακρόν έδωσε εντολή να προβάλλονται τα αντι-μουσουλμανικά εξώφυλλα του Charlie Hebdo σε προσόψεις δημοσίων κτιρίων, είναι πολλαπλώς ενδιαφέρον: Αφ' ενός καταδεικνύει τη δύναμη επιρροής του Charlie ως συμβόλου ενάντια σε κάθε αυταρχισμό, πολλαπλάσια των πωλήσεών του. Αφ' ετέρου, μαρτυρά το πόσο βαθιά ριζωμένη είναι η αυθάδης, φαρμακερή σάτιρα τύπου Charlie Hebdo στη γαλλική κουλτούρα.
Το Charlie Hebdo είναι το ατίθασο, το «κακό παιδί» σε μια κατηγορία εντύπων -αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι το μόνο. Σε μια πολύ μακρά παράδοση η οποία εκκινεί από τη Γαλλική Επανάσταση και ίσως πριν ακόμη και από αυτήν, τα εικονογραφημένα έντυπα που κυκλοφορούσαν από χέρι σε χέρι μεταξύ των Γάλλων πολιτών αποτελούσαν ανέκαθεν έναν δίαυλο κριτικής, κυρίως με στόχο τις κάθε είδους εξουσίες.
Από τη Μαρία Αντουανέτα έως τους Τζιχαντιστές μεσολάβησαν περισσότεροι από τρεις αιώνες, στον πυρήνα τους όμως εκδόσεις όπως το Charlie Hebdo ή το, πολύ πιο διαδεδομένο και αρκετά πιο συγκρατημένο, Le Canard enchaîné (To εγκλωβισμένο καναρίνι), ασκούν σταθερά σκληρή κριτική, κυρίως μέσω των κόμικ.
Τα βάζει αδιακρίτως με τον φανατικό ισλαμισμό
Το Charlie Hebdo αποτελεί μοναδική περίπτωση ενός αμετανόητα ακραίου μέσου αντι-προπαγάνδας σε οτιδήποτε κρίνει η συντακτική του ομάδα ότι πρέπει να χτυπηθεί αλύπητα με τη σάτιρα. Χωρίς όρια, χωρίς «ιερό και όσιο», το Charlie τα βάζει αδιακρίτως με τον φανατικό ισλαμισμό, αλλά και με τον Πάπα, τους Εβραίους, την πλουτοκρατία, τους αστούς, τους μικροαστούς, τους προλετάριους -τους πάντες με λίγα λόγια.
Πριν από την οργανωμένη τρομοκρατική επίθεση του 2015 και την ομαδική εκτέλεση του εκδότη Στεφάν Σαρμπονιέ και τριών ακόμη σκιτσογράφων στα γραφεία του, το Charlie Hebdo είχε λάβει προειδοποιήσεις ότι θα υπάρξουν αντίποινα για το θράσος των συνεργατών του. Ιδιαίτερα για την ασέβεια στον Προφήτη Μωάμεθ.
Ο Σαρμπονιέ κυκλοφορούσε με αστυνομική συνοδεία για αρκετό καιρό πριν εν τέλει δολοφονηθεί. Το 2011, μερικά χρόνια πριν το μακελειό του '15, το Charlie Hebdo είχε γίνει στόχος επίθεσης με βόμβες μολότοφ από ακτιβιστές μουσουλμάνους οι οποίοι ανέλαβαν δράση για να συνετίσουν τους άφρονες Γάλλους που γελοιοποιούσαν ό,τι πιο ιερό υπάρχει για εκείνους, το πρόσωπο του Μωάμεθ. Τότε ένα από τα πρωτοσέλιδά του ήταν ένα κωμικό σκίτσο, το οποίο παρουσίαζε τον θεμελιωτή του Ισλαμισμού υπό τον σκωπτικό τίτλο «Charia Hebdo». Αλλά και το 2006, το Charlie Hebdo είχε προκαλέσει ξανά, όταν αναδημοσίευσε ασεβή κόμικ του Μωάμεθ, τα οποία αρχικά είχαν εμφανιστεί σε μια εφημερίδα της Δανίας.
Το οικουμενικό κύμα συμπαράστασης που «σηκώθηκε» το 2015
Μετά από το μακελειό του 2015 το hashtag #JeSuisCharlie είχε υιοθετηθεί από εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, σαν ένα σύνθημα ενάντια στη τζιχαντιστική βαρβαρότητα. Το σοκ και η φρίκη εκείνης της επίθεσης προκάλεσε ένα, αυθόρμητο, οικουμενικό κύμα συμπαράστασης στο γαλλικό εφημεριδάκι, το οποίο μεταμορφώθηκε σε σύμβολο μαρτυρίου υπέρ της ελευθερίας του λόγου.
Και χάρη σε αυτή την άυλη, πάνδημη στήριξη, αλλά και την έμπρακτη βοήθεια από συγκροτήματα του γαλλικού Τύπου ώστε να μη διακοπεί η κυκλοφορία του, το Charlie Hebdo κατάφερε να παραμείνει ζωντανό, ακόμη και κατόπιν της κόλασης που εκτυλίχθηκε μέσα στα γραφεία του, στο Παρίσι.
Την επαύριο του φονικού, οι επιζήσαντες της επίθεσης ανακοίνωσαν ότι το εφημεριδάκι θα συνεχίσει να εκδίδεται. Στο πρωτοσέλιδο του φύλλου με ημερομηνία 14 Ιανουαρίου, υπήρχε σκίτσο του Μωάμεθ με ένα σημείωμα στα χέρια του το οποίο έγραφε «Όλοι συγχωρεμένοι». Και ενώ η κυκλοφορία του συνήθως κυμαινόταν λίγο πάνω από τα 50.000 φύλλα, το συγκεκριμένο, ιστορικό τεύχος έφτασε στα 5 εκατομμύρια αντίτυπα.
Η γαλλική κυβέρνηση, με πρωτοβουλία του τότε προέδρου Φρανσουά Ολάντ, επιδότησε το Charlie Hebdo με 1 εκατ. ευρώ, ενώ σε μεγάλες δωρεές προέβησαν επίσης διάφοροι οργανισμοί, από τη Γαλλία και το εξωτερικό. Το κλείσιμο του εντύπου θα θεωρούνταν ήττα της ελευθεροτυπίας παγκοσμίως, της δημοκρατίας κ.λπ. -αλλά και, αντιστοίχως, θρίαμβος για την φρικαλέα τζιχαντιστική τρομοκρατία.
Κι άλλες φορές κινδύνευσε με λουκέτο
Βέβαια, το Charlie Hebdo δεν κινδύνευσε να κλείσει μόνο μετά από το τραγικό συμβάν του 2015. Το Δεκέμβριο του 1981 είχε διακοπεί η έκδοσή του, έχοντας καταστεί ασύμφορο από οικονομικής πλευράς. Νεκραναστήθηκε τον Ιούλιο του 1992 και έκτοτε εκδίδεται ανελλιπώς. Και, εκλαμβάνοντας τις περιπέτειές του σαν επιβράβευση, τον περασμένο Σεπτέμβριο το Charlie Hebdo αποφάσισε να αναδημοσιεύσει τα προσβλητικά σκίτσα για τον Μωάμεθ, εξαιτίας των οποίων η έδρα του μετατράπηκε σε νεκροταφείο.
Ως αποτέλεσμα αυτής της νέας πρόκλησης, εξαιτίας του Charlie Hebdo υπήρξε άλλο ένα αιματηρό επεισόδιο, ακριβώς στην είσοδο των παλαιών του γραφείων. Στις 25 Σεπτεμβρίου 2020, ένας 25χρονος Πακιστανός, φανατικός ισλαμιστής, μαχαίρωσε δύο άτομα, θεωρώντας ότι έχουν σχέση με το Charlie Hebdo. Αργότερα, όταν συνελήφθη και ανακρίθηκε, ο δράστης παραδέχτηκε ότι δεν ήταν ενήμερος ότι το εφημεριδάκι είχε μετακομίσει σε άλλη διεύθυνση.
Σχετικά με το όνομά του, όταν κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1970, διαδόθηκε η φήμη ότι το «Charlie» παρέπεμπε στον Πρόεδρο Σαρλ ντε Γκωλ, ο οποίος είχε πεθάνει εκείνη την περίοδο. Ένα εικονοκλαστικό έντυπο, με την αυθάδεια και την συστηματική έλλειψη σεβασμού προς οποιονδήποτε θεσμό ή πρόσωπο θα μπορούσε κάλλιστα να έχει βαφτίσει τον εαυτό του κοροϊδεύοντας τον θανόντα στρατηγό, τον θεμελιωτή του σύγχρονου συντηρητισμού στη Γαλλία.
Ωστόσο, το Charlie Hebdo δεν είχε να κάνει με τον ντε Γκωλ και τον ντεγκολισμό τόσο, όσο με τα σκίτσα του Charlie Brown, τα οποία αναδημοσίευε κατόπιν αδείας από τον Αμερικανό δημιουργό τους, τον Τσαρλς Μ. Σουλτς.
Η ιστορία του Charlie Hebdo, εικονογραφημένη με το δαιμόνιο και ρηξικέλευθο χιούμορ δεκάδων ταλαντούχων καλλιτεχνών κόμικ, είναι μια ιστορία παράδοξη στο πλαίσιο της παγκόσμιας ποπ κουλτούρας. Διότι δεν υπάρχει κανένα άλλο έντυπο του είδους το οποίο να σημαδεύτηκε από τραγωδίες, με νεκρούς, αίμα και θανάσιμο μίσος. Και, ακριβώς, γι' αυτό, το Charlie Hebdo παραμένει μια διαρκής πρόκληση, όχι μόνο για όσους θεωρούν ότι θίγονται από τα «βέβηλα» σκίτσα του. Αλλά και από καθέναν ψύχραιμο, δημοκρατικό πολίτη, που δεν θεωρεί αυτονόητη την εκδήλωση συμπαράστασης σε ένα έντυπο που προσβάλλει, επιδεικτικά κιόλας, θρησκευτικές πεποιθήσεις. Κι έτσι το JeSuisCharlie καταλήγει και αυτό ένα σύνθημα, μια τάση, η οποία προβληματίζει και ίσως εν τέλει να διχάζει αντί να ενώνει.