Κορωνοϊός: Πόσο επικίνδυνη είναι η νέα μετάλλαξη του ιού

Η νέα μετάλλαξη του κορωνοϊού SARS-CoV-2 έχει προκαλέσει πονοκέφαλο στους επιστήμονες, καθώς εξαπλώνεται με ταχύ ρυθμό μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών και όχι μόνο επηρεάζοντας την πορεία της πανδημίας. Αν και η έρευνα για τη VUI-202012/01 είναι σε εξέλιξη, οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει τις ηλικιακές ομάδες που προτιμά, πως επιδρά στη μεταδοτικότητα της νόσου COVID-19 και στην αποτελεσματικότητα των εμβολίων.

Η Αγγλία είναι η αφετηρία της μετάλλαξης VUI-202012/01 που έχει «τρομοκρατήσει» την Ευρώπη. Η νέα εκδοχή του SARS-CoV-2 ανιχνεύτηκε για πρώτη φορά στις 20 Σεπτεμβρίου στο Κεντ, αν και εικάζεται ότι προϋπήρχε. Οι βρετανικές αρχές, έχοντας χάσει τον έλεγχο της επιδημίας λίγο πριν από τις γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, δια στόματος του πρωθυπουργού Μπόρις Τζόνσον ανακοίνωσαν ότι η νέα αυτή μετάλλαξη ευθύνεται για τη ραγδαία αύξηση των κρουσμάτων COVID-19 στη χώρα.

Συγκεκριμένα ο Βρετανός πρωθυπουργός υποστήριξε ότι η VUI-202012/01 «φαίνεται να έχει οδηγήσει σε αύξηση του R (σ.σ.: δείκτης του ρυθμού αναπαραγωγής των κρουσμάτων) τουλάχιστον κατά 0,4 μονάδες και αυξημένη μεταδοτικότητα κατά 70%». Από 100 κρούσματα ανά 100.000 άτομα την ημέρα στη Νοτιοανατολική Αγγλία στα τέλη Νοεμβρίου, το πρώτο 15ήμερο του Δεκεμβρίου ξεπερνούσαν τα 400 κρούσματα/100.000 ημερησίως. Στην περιοχή του Κεντ και του Λονδίνου, μάλιστα, έως τις 13 Δεκεμβρίου είχαν εντοπιστεί 1.108 άτομα-φορείς της VUI-202012/01.

Ο «ασθενής μηδέν», δηλαδή σε αυτόν που για πρώτη φορά εντοπίστηκε η μετάλλαξη, ήταν από το Κέιμπριτζ και του είχε χορηγηθεί πλάσμα αίματος προκειμένου να θεραπευτεί από τη COVID-19. Ο δωρητής του πλάσματος αίματος είχε αναρρώσει πλήρως και είχε αναπτύξει ισχυρά αντισώματα γι’ αυτό και επιλέχθηκε να προσφέρει αίμα. Η μετάλλαξη συνέβη, πιθανότατα, κατά τη διάρκεια της χορήγησης της θεραπείας πλάσματος αίματος, εξουδετέρωσε τα αντισώματα και, δυστυχώς, οδήγησε τον λήπτη στον θάνατο.

Σήμερα, η μετάλλαξη έχει πια εντοπιστεί στη Δανία, στην Ολλανδία, στο Βέλγιο, στην Ιταλία, στην Αυστραλία και τη Νότια Αφρική, θέτοντας τις υγειονομικές αρχές όλων των κρατών σε εγρήγορση.

Η ταυτότητα της VUI-202012/01

Γενικά, οι μεταλλάξεις δεν είναι κάτι νέο ή ασυνήθιστο για έναν ιό όπως ο SARS-CoV-2. Οι ιοί μεταλλάσσονται διαρκώς προσπαθώντας να επιβιώσουν. Πολλές από τις μεταλλάξεις είναι ήσσονος ή και άνευ σημασίας, ενώ υπάρχουν και ορισμένες οι οποίες δεν ωφελούν τον ιό, οπότε καταλήγει να εξαφανίζεται ξαφνικά όπως εμφανίστηκε. Επικίνδυνες είναι οι μεταλλάξεις που αυξάνουν την ταχύτητα μετάδοσης - χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι ο ίδιος ο ιός γίνεται πιο επικίνδυνος.

Στην προκείμενη περίπτωση η VUI-202012/01, δεν είναι η πρώτη μετάλλαξη που εντοπίζεται. Από τον Ιανουάριο που αποκωδικοποιήθηκε το DNA του ιού μέχρι σήμερα έχουν εντοπιστεί:  η D614G, που έγινε η παγκόσμια κυρίαρχη μορφή του ιού, τον περασμένο Φεβρουάριο στην Ευρώπη. Το καλοκαίρι ανιχνεύθηκε η A222V, που εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη και συνδέθηκε κυρίως με την Ισπανία, ενώ, τέλος, μια άλλη μετάλλαξη, η H69/V70, είχε εμφανιστεί πιο πριν.

Η πλειονότητα των μεταλλάξεων που έχουν εντοπιστεί μέχρι στιγμής δεν έχουν εμφανή επίδραση στον ιό και μόνο μια μειονότητα αυτών είναι πιθανό να τον αλλάξει με σημαντικό τρόπο -για παράδειγμα, καθιστώντας τον πιο ικανό να μολύνει τον άνθρωπο, πιο πιθανό να προκαλέσει σοβαρή νόσο ή λιγότερο ευαίσθητο σε φυσικές ή προκαλούμενες από τα εμβόλια ανοσολογικές άμυνες.

Στην περίπτωση της VUI-202012/01 έχουν εντοπιστεί πολλαπλές (έως και 4.000) παραλλαγές σε γονίδια που κωδικοποιούν αντιγονικούς καθοριστές της πρωτεΐνης S, καθώς και σε άλλες περιοχές του γονιδιώματος. Ο κορωνοϊός αυτή τη φορά μεταλλάχθηκε με στόχο να αλλάξει τη σύσταση της πρωτεΐνης S ώστε να αυξηθεί η ικανότητά του να εισβάλει στα ανθρώπινα κύτταρα. Παρόμοια μετάλλαξη έχει εντοπιστεί στη Νότια Αφρική, η οποία όμως θεωρείται ότι έχει συμβεί τυχαία και ανεξάρτητα από τη VUI-202012/01. Πρόκειται για την 501.V2, η οποία έχει καταστεί κυρίαρχη τις τελευταίες εβδομάδες στην αφρικανική χώρα.

Σε ό,τι αφορά στη VUI-202012/01 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει ζητήσει να μη δημιουργείται πανικός, αφού δεν έχει συνδεθεί με σοβαρότερη νόσηση ή μεγαλύτερη θνητότητα, σημειώνοντας ότι αποτελεί φυσιολογικό κομμάτι στην εξέλιξη μιας πανδημίας.

Ποιες ηλικίες «προτιμά» η μετάλλαξη

Σύμφωνα με στοιχεία από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) η μετάλλαξη παρατηρείται κυρίως σε άτομα κάτω των 60 ετών. Στην Ουαλία, μεταξύ των 20 περιπτώσεων της VUI 202012/01 που εντοπίστηκαν ο μέσος όρος ηλικίας ήταν τα 41 έτη ζωής σε ομάδα ανθρώπων 11-71 ετών που εξετάστηκαν.

Επιπλέον, κατά τον Νιλ Φέργκινσον, καθηγητή του Imperial College του Λονδίνου και μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής Νέων και Αναδυόμενων Απειλών από Αναπνευστικούς Ιούς (NERVTAG) του Ηνωμένου Βασιλείου, «υπάρχει μια ένδειξη ότι έχει υψηλότερη τάση να μολύνει παιδιά. Δεν έχουμε καθορίσει την αιτία, αλλά το βλέπουμε στα δεδομένα. Θα χρειαστεί να συλλέξουμε περισσότερα στοιχεία για να δούμε πώς θα συμπεριφερθεί στο εξής». Ο Πίτερ Χόρμπι, επικεφαλής της NERVTAG, συμπληρώνει ότι υπάρχει μεγάλη διασπορά της μετάλλαξης στην κοινότητα «άρα είναι αναμενόμενο να υπάρχει μεγάλη -πιθανώς ασυμπτωματική- διασπορά μεταξύ των παιδιών». Μάλιστα, αποδίδει το φαινόμενο στο γεγονός ότι τα σχολεία στην Αγγλία λειτουργούσαν κανονικά όλο το προηγούμενο διάστημα και η παρατηρούμενη αύξηση προκύπτει επειδή τα παιδιά είχαν περισσότερες συναναστροφές. Μένει, λοιπόν, να τεκμηριωθεί επιστημονικά αλλά και από την ιχνηλάτηση αν υφίσταται μεγαλύτερη διασπορά στον παιδικό πληθυσμό.

Επηρεάζει η μετάλλαξη τη μετάδοση του ιού;

Η δήλωση του Βρετανού πρωθυπουργού ότι η VUI-202012/01 προκαλεί σημαντικά μεγαλύτερη μεταδοτικά από τις προηγούμενες κυκλοφορούσες μεταλλάξεις, με εκτιμώμενη αύξηση του αναπαραγωγικού αριθμού (R) κατά 0,4 μονάδες ή και μεγαλύτερη και εκτιμώμενη αυξημένη μεταδοτικότητα έως και 70%, απορρίπτεται από τον επιστημονικό κόσμο.

Ο πρόεδρος του Παγκόσμιου Ιατρικού Συλλόγου, δρ Φρανκ Ούλριχ Μοντγκόμερι αμφισβητεί ευθέως τα λεγόμενα του Μπόρις Τζόνσον και τον κατηγορεί για ανεπαρκή διαχείριση της επιδημίας στο Ηνωμένο Βασίλειο. «Αν αληθεύει ότι η νέα μετάλλαξη του κορωνοϊού θα μπορούσε να είναι έως και 70% πιο μεταδοτική από τον προηγούμενο ιό, τότε αυτό σημαίνει μόνο ότι τα μέτρα προστασίας είναι κατά 70% πιο σημαντικά», λέει και προσθέτει ότι «ο καλύτερος τρόπος για την πρόληψη της εξάπλωσης του ιού είναι να περιοριστούν οι επαφές και να τηρούνται οι κανόνες απόστασης και υγιεινής. Το γεγονός ότι η νέα μετάλλαξη εξαπλώνεται αυτή τη στιγμή στη Νοτιοανατολική Αγγλία οφείλεται κυρίως στην αμέλεια των ανθρώπων εκεί. Οι μεταλλάξεις των ιών είναι κάτι εντελώς φυσιολογικό και τις βλέπουμε επίσης ξανά και ξανά σε άλλους παθογόνους ιούς».

Στο ίδιο μήκος κύματος ο δρ Βενσάν Ενούφ, του γαλλικού Ινστιτούτου Παστέρ, δεν πιστεύει ότι τεκμηριώνεται σχέση μεταξύ της νέας μετάλλαξης και μεγαλύτερης μεταδοτικότητας. «Είναι αυτό αποτέλεσμα ενός υπερ-εξαπλωτή που μεταδίδει τον ιό ή της νέας μετάλλαξης; Ολα αυτά πρέπει να επαληθευτούν», λέει. Ενώ ο δρ Αμπ Οστερχάους, ομότιμος καθηγητής Ιολογίας του Πανεπιστημίου «Ερασμος», σημειώνει ότι «δεν φαίνεται να εξαπλώνεται τόσο γρήγορα στις Κάτω Χώρες όσο και στο Ηνωμένο Βασίλειο». Μάλιστα τονίζει ότι η μετάλλαξη έχει εντοπιστεί στην Ολλανδία ήδη από τις αρχές Δεκεμβρίου χωρίς αντίστοιχη αύξηση κρουσμάτων αφού ισχύουν αυστηρά περιοριστικά μέτρα. Τέλος ο δρ Κρίστιαν Ντρόστεν, καθηγητής Ιολογίας στο Πανεπιστήμιο Charite του Βερολίνου, συντάσσεται με τους συναδέλφους του λέγοντας «όπως και όλοι οι άλλοι, δεν έχω σαφή πληροφόρηση για την κατάσταση. Τα διαθέσιμα στοιχεία παρουσιάζουν κενά. Πρέπει να διευκρινιστεί εάν ο ιός πράγματι μεταδίδεται πιο εύκολα. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον δήλωσε το Σαββατοκύριακο ότι «η νέα μετάλλαξη είναι κατά 70% πιο μεταδοτική. Αναφέρθηκε απλώς ένας αριθμός. Ξαφνικά αιωρείται στον χώρο ένας αριθμός, κανείς δεν γνωρίζει τι εννοείται με τον αριθμό αυτό. Για να γνωρίζει κανείς εάν ένας ιός μεταδίδεται ευκολότερα θα πρέπει να εξετάσει ποιος μολύνει ποιον και πόσο χρόνο χρειάστηκε για να τον μολύνει».

Ομόφωνα το ECDC και το αντίστοιχο αμερικανικό CDC αποφαίνονται ότι από τα μέχρι τώρα στοιχεία δεν είναι ξεκάθαρο αν η νέα μετάλλαξη καθιστά πιο μεταδοτικό τον SARS-CoV-2 ή αν η αύξηση των κρουσμάτων πρέπει να αποδοθεί στη χαλάρωση των περιοριστικών μέτρων στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτό όμως που είναι ξεκάθαρο σύμφωνα με τους δύο ρυθμιστικούς φορείς είναι ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η VUI-202012/01 προκαλεί πιο σοβαρή νόσο COVID-19, καθιστά πιθανότερη την επαναλοίμωξη ή προκαλεί περισσότερους θανάτους.

 Τι μέλλει γενέσθαι με τα εμβόλια;

Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, δεν υπάρχουν ακόμα επαρκή στοιχεία αν η νέα μετάλλαξη μπορεί να επηρεάσει την αποτελεσματικότητα των εμβολίων. Ενώ ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΜΑ) επίσης ξεκαθαρίζει ότι «προς το παρόν δεν υπάρχει καμία απόδειξη που να υποδεικνύει ότι το εμβόλιο δεν είναι αποτελεσματικό εναντίον του νέου στελέχους».

Από την πλευρά του ο διευθύνων σύμβουλος της BioNTech, δρ Ουγούρ Σαχίν δηλώνει ότι «μέχρι στιγμής δεν γνωρίζουμε αν το εμβόλιό μας προστατεύει από το νέο στέλεχος του ιού, ωστόσο αν χρειαστεί και δεν είναι επαρκές, τότε μπορούμε να έχει έτοιμο ένα εμβόλιο σε έξι εβδομάδες». Οι Pfizer/BioNTech και η Moderna ήδη κάνουν εργαστηριακές δοκιμές για να δουν αν τα εμβόλια τους είναι αποτελεσματικά έναντι της VUI-202012/01.

Και η AstraZeneca δηλώνει ότι και το εμβόλιό της «θα πρέπει να είναι αποτελεσματικό απέναντι στη μετάλλαξη του νέου κορωνοϊού, αφού οι αλλαγές στον γενετικό κώδικα που βλέπουμε σε αυτό το νέο στέλεχος του ιού δεν φαίνεται να αλλάζουν τη δομή της πρωτεΐνης-ακίδας S», προσθέτοντας ωστόσο ότι είναι σε εξέλιξη μελέτες για να διερευνηθούν πλήρως οι επιπτώσεις της μετάλλαξης.

Ο δρ Ούλριχ Μοντγκόμερι υπενθυμίζει ότι «η BioNTech έχει ήδη δοκιμάσει το εμβόλιό της σε 19 μεταλλάξεις κορωνοϊού και έδρασε σε καθεμία από αυτές. Η μετάλλαξη επηρεάζει μόνο μέρος της πρωτεΐνης στην επιφάνεια του ιού, αλλά το εμβόλιο στοχεύει σε όλη την πρωτεΐνη».

Τέλος ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) υπενθυμίζει ότι τα εγκεκριμένα εμβόλια είναι «πολυκλωνικά», δηλαδή παράγουν αντισώματα που στοχεύουν πολλά σημεία της πρωτεΐνης S. «Ο ιός πιθανότατα θα χρειαστεί να συσσωρεύσει πολλαπλές μεταλλάξεις στην πρωτεΐνη S για να αποφύγει την ανοσία που προκαλείται από τα εμβόλια ή από τη φυσική λοίμωξη. Η ικανότητα αποφυγής της ανοσίας που προκαλείται από εμβόλιο θα ήταν πιθανότατα ανησυχητική, επειδή μόλις εμβολιαστεί μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού θα υπάρξει ανοσολογική πίεση που θα μπορούσε να ευνοήσει και να επιταχύνει την εμφάνιση των λεγόμενων μεταλλάξεων διαφυγής», σύμφωνα με τον FDA. Προς το παρόν, όμως, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτό συμβαίνει και οι ειδικοί πιστεύουν ότι οι «μεταλλάξεις διαφυγής» είναι απίθανο να εμφανιστούν λόγω της φύσης του SARS-CoV-2.