Σαμανισμός: Η πανάρχαια  θρήσκεια και οι «υπερφυσικές» δυνάμεις των σαμάνων

Σε  άρθρο στο protothema.gr, διαβάσαμε για την πρόθεση της πριγκίπισσας Μάρθας Λουίζ της Νορβηγίας, να μετακομίσει στις Η.Π.Α. με τις τρεις κόρες της. Συγκεκριμένα, θα πάει στην Καλιφόρνια όπου βρίσκεται ο Ντούρεκ, ο μαύρος σαμάνος φίλος της.

Ο συγκεκριμένος, όπως διαβάσαμε στο άρθρο, ισχυρίζεται ότι θεραπεύει τον καρκίνο. Τα σχόλια των αναγνωστών ήταν πάρα πολλά και όλοι σχεδόν εστίαζαν στη σχέση πριγκίπισσας - σαμάνου. Για το συγκεκριμένο θέμα, το μόνο που έχουμε να γράψουμε είναι πως έχει δικαίωμα η πριγκίπισσα να πάει όπου θέλει και να ζήσει με όποιον θέλει.

Έχουμε βέβαια μία σοβαρή αμφιβολία για το πόσο ο συγκεκριμένος κύριος μπορεί να θεραπεύσει τον καρκίνο, γι' αυτό και θεωρούμε το "ισχυρίζεται ότι θεραπεύει τον καρκίνο", πως αποτελεί εξαιρετική αποτύπωση της πραγματικότητας. Δεν είδαμε όμως σε όσα σχόλια διαβάσαμε, να εκφράζεται η απορία για το τι σημαίνει, τι είναι "σαμάνος". Έτσι, σκεφτήκαμε να γράψουμε ένα άρθρο για τον σαμανισμό, που αποτελεί ένα πανάρχαιο θρησκευτικό σύστημα και τους σαμάνους, τους μάγους-θεραπευτές, ιερείς και μάντεις του συστήματος αυτού.

Πώς γίνεται κάποιος σαμάνος;

Σύμφωνα με το ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΣΚΕΨΗΣ, των Alan Bullock και Stephen Trombley (ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ, 2008), ο σαμανισμός (shamanism), είναι μια μορφή θρησκείας, η οποία τιμά την ικανότητα τον ιερέα-θεραπευτή σαμάνου να επηρεάζει τα καλά και τα κακά πνεύματα που ασκούν έλεγχο στη ζωή μας. Σύμφωνα με το ΧΡΗΣΤΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΝΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ της Ακαδημίας Αθηνών (έκδ. 2014), ο σαμανισμός είναι θρησκεία που βασίζεται στη λατρεία της φύσης, στην πίστη στα πνεύματα και σε μαντικές και θεραπευτικές πρακτικές, όπως η έκσταση.

Η λέξη shamanism, υπάρχει στα αγγλικά από το 1780 ενώ η γαλλική λέξη chamanisme, χρονολογείται από το 1801. Η λέξη shaman (σαμάνος), υπάρχει στην αγγλική γλώσσα από το 1698, ενώ στα γαλλικά η λέξη chaman, χρονολογείται από το 1699. Αρχικές "πηγές" των λέξεων, είναι η σανσκριτική λέξη schramana (ασκητής, μάγος) και η λέξη saman (sa=γνωρίζω+man=αυτός), "αυτός που γνωρίζει", που χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τους Τουνγκούσιους, λαό της Σιβηρίας.

Ο σαμανισμός ασκείται σε ορισμένες φυλές από τα πανάρχαια χρόνια και οι ρίζες του φτάνουν ως την τροφοσυλλεκτική εποχή. Στα τέλη του 19ου αιώνα, ερευνητές που μελέτησαν τον σαμανισμό, επισήμαναν τα εξής χαρακτηριστικά:
α) Οι σαμανιστές πιστεύουν ότι η ικανότητα ενός μέλους τους, άντρα ή γυναίκας, να θεραπεύει και να μαντεύει, πηγάζει από τη δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας του με τον υπερβατικό κόσμο

β) Το άτομο αυτό έχει συνήθως ξεχωριστά σωματικά και πνευματικά χαρακτηριστικά π.χ. περισσότερα ή λιγότερα δάχτυλα στα χέρια, εκστασιάζεται εύκολα, παθαίνει επιληπτικές κρίσεις κλπ. Ο υποψήφιος σαμάνος, πρέπει ακόμα ν' αποδείξει ότι έχει τις ανάλογες ικανότητες, όπως τη δυνατότητα μαντείας, θεραπείας κλπ.

γ) Είναι διάχυτη η πίστη ότι ο σαμάνος έχει για βοηθό του ένα πνεύμα (με τη μορφή ζώου ή προσώπου του άλλου φύλου) ή και μια ομάδα πνευμάτων για να τον προστατεύουν και να τον καθοδηγούν.

δ) Πιστεύεται ότι οι εξαιρετικές ικανότητες του σαμάνου και ο κοινωνικός ρόλος του, είναι αποτέλεσμα της εκλογής του από τα πνεύματα, ενώ σε περίπτωση που αυτός αρνηθεί ν' αναλάβει τον νέο του ρόλο, τα πνεύματα τον κατατρέχουν μέχρι να ενδώσει.

ε) Η μύηση του νέου σαμάνου γίνεται σε υπερβατικό ή συμβατικό επίπεδο ή και στα δύο, ανάλογα με το θρησκευτικό σύστημα. Ο υποψήφιος σαμάνος ξαπλώνει στο έδαφος σε στάση νεκρού και σε κατάσταση έκστασης, «κόβεται» συμβολικά σε μέρη από τα πνεύματα, για να διαπιστωθεί αν έχει περισσότερα οστά από τον συνηθισμένο άνθρωπο.

Η τελετή της μύησης συνεχίζεται, σε κατάσταση εγρήγορση με την αναρρίχηση στο "Δέντρο του Κόσμου". Πρόκειται για ένα ψηλό δέντρο που βρίσκεται μέσα σε μια σκηνή, από την οποία βγαίνει η κορυφή του. Ο σαμάνος αναρριχάται στο δέντρο μέχρι τον Άνω Κόσμο, κάτι που ανακοινώνεται στο κοινό, με το τραγούδι του.

στ) Η δύναμη του σαμάνου αποδεικνύεται με τη δυνατότητά του να εκστασιάζεται. Αυτό γίνεται είτε με αυθυποβολή, είτε με τη χρήση διάφορων μέσων με υπερβατική δύναμη (τύμπανα, μεταλλικά κρόταλα, ειδικό μπαστούνι και τη στολή του σαμάνου, που αποτελείται από ζωόμορφο χιτώνα και το διάδημα (=στέμμα, κορόνα) φτιαγμένο από κέρατα ή φτερά που συγκρατιούνται με ταινία.

Ο ρόλος και οι λειτουργίες του σαμάνου

Η πεποίθηση ότι ο σαμάνος επικοινωνεί με τα πνεύματα του δίνει κύρος. Οι πράξεις του, δεν φέρνουν μόνο καλά αλλά και κακά αποτελέσματα. Ένας καλός (λευκός) σαμάνος μπορεί να προξενήσει κακό, ενώ ένας κακός (μαύρος) σαμάνος είναι πολύ επικίνδυνος. Λόγω του λειτουργήματος του, δεν μπορεί να πάρει μέρος σε καμία παραγωγική εργασία, δεν μπορεί να κυνηγήσει, ούτε να ψαρέψει κι έτσι συντηρείται από τους άλλους σαμανιστές.
Ορισμένοι σαμάνοι εκμεταλλεύονται την ξεχωριστή θέση τους για να αποκομίσουν οικονομικά οφέλη. Σε πολλές περιοχές οι σαμάνοι ήταν επικεφαλής των γενών και των φυλών (π.χ. στη Βόρεια Μογγολία). Στους πολέμους των Μπουριάτ εναντίον των Ρώσων, πάντα ο σαμάνος καθοδηγούσε τις μάχες (17ος-18ος αι.).

Ο σαμάνος (πιστεύεται ότι) μαντεύει γεγονότα μακρινά στον τόπο και τον χρόνο, ανακαλύπτει πού βρίσκεται ένα χαμένο ζώο, προβλέπει τις πιθανότητες για (πετυχημένη) αλιεία ή κυνήγι, επικοινωνόντας με τα πνεύματα και θεραπεύει ασθένειες. Οι σαμανιστές θεωρούν ότι οι ασθένειες προκαλούνται από τα πνεύματα, τα οποία πρέπει να κατευναστούν για να πετύχει η θεραπεία. Επίσης, η ασθένεια μπορεί να προκληθεί από τα πνεύματα που μπαίνουν στο σώμα ενός ανθρώπου. Ο σαμάνος τον θεραπεύει, βγάζοντας τα πνεύματα από μέσα του.

Βασικές αρχές του σαμανισμού

Ο σαμανισμός ξεκίνησε από περιοχές της Σιβηρίας και της Κεντρικής Ασίας, ιδίως τη Μογγολία και στη συνέχεια, με κάποιες μικρές διαφορές εμφανίστηκε στην προκολομβιανή Αμερική, την Αφρική, την Αυστραλία και τα νησιά του Ειρηνικού.
Οι σαμανιστές πιστεύουν ότι το Σύμπαν είναι γεμάτο από ουράνια σώματα στα οποία κατοικούν πνευματικά όντα. Ο δικός τους κόσμος είναι δισκοειδής, με ένα άνοιγμα στο κέντρο που οδηγεί στον κάτω κόσμο. Η Γη, βρίσκεται στην επιφάνεια μιας υδάτινης έκτασης και στηρίζεται στη ράχη ενός κολοσσιαίου τέρατος που μπορεί να είναι χελώνα, ταύρος, ψάρι ή μαμούθ. Εκτός από τους θεούς και τους απογόνους τους, οι τρεις κόσμοι κατοικούνται κι από άλλα πνεύματα.

Η φωτιά προσωποποιείται όπως κι η ίδια η Γη. Οι προσωποποιήσεις αυτές απεικονίζονται σε είδωλα. Ο άνθρωπος, εκτός από το σώμα του, αποτελείται κι από μία ή περισσότερες ψυχές. Μετά απ' όσα αναφέραμε, γίνεται νομίζουμε φανερό, ότι ο σαμανισμός είναι ένα πρωτόγονο θρησκευτικό σύστημα το οποίο επιβιώνει ως τις μέρες μας σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη. Όσο για τον κύριο Ντούρεκ και τους άλλους σαμάνους της υφηλίου, φαίνεται ότι εκμεταλλεύονται την άγνοια, την αφέλεια και την ευπιστία των πιστών του σαμανισμού και δεν μπορούν να θεραπεύσουν όχι καρκίνο, αλλά ούτε ένα απλό συνάχι...

Στο διαδίκτυο, μπορείτε να βρείτε ότι ο σαμανισμός έχει απλωθεί και στην Ελλάδα, ενώ το 2019, μια 34χρονη στην Κύπρο πέθανε σε τελετή σαμανισμού. Το 2008, ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου παρουσίασε το cd με τίτλο "Ο Σαμάνος", τα τραγούδια που ερμήνευσε ο Διονύσης Σαββόπουλος (ενώ δύο τραγούδια ερμηνεύουν και οι Θανάσης Παπακωνσταντίνου και Γιάννης Χαρούλης).

Πηγές: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ-ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ, τ. 27, "ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ", ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
Λήμμα "σαμανισμός" στην εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ - ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ ,τ.53