Κυπριακό: Οι προσδοκίες, οι διαφωνίες και ο περιορισμένος ρόλος της ΕΕ στη σύνοδο της Γενεύης

Με προσδοκίες, που δεν θα χαρακτηρίζονταν ιδιαιτέρως αισιόδοξες, πραγματοποιείται στην Γενεύη το τριήμερο 27 με 29 Απριλίου, μια ακόμα σύνοδος για το κυπριακό, το οποίο έχει καταστεί ένα από τα πλέον μακροχρόνια άλυτα διεθνή προβλήματα.
Ακόμα και η μορφή της συνόδου, η οποία θα είναι μεν άτυπη αλλά με ουσιαστικό περιεχόμενο, καταδεικνύει πως ο χρόνος λειτουργεί διαβρωτικά και ευνοεί την Τουρκία, δυσκολεύοντας ακόμα περισσότερο το ήδη δύσκολο περιβάλλον, εντός του οποίου κινούνται όλοι οι παίκτες του προβλήματος.

Το στοίχημα για την συμμετοχή της ΕΕ έχει χαθεί, με υιοθέτηση εκ μέρους του ΓΓ του ΟΗΕ, της απαίτησης της Τουρκίας. Πρόκειται για «νίκη στα σημεία», καθώς η Τουρκία επέβαλλε στο παρελθόν και την μορφή της διάσκεψης, επιμένοντας στον όρο «πενταμερή», ώστε να αποκλειστεί κάθε ενδεχόμενο επίσημης παρουσίας της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Και στην σύσκεψη της Γενεύης θα μετέχουν οι υπουργοί εξωτερικών των τριών εγγυητριών δυνάμεων (Ελλάδα, Τουρκία, Βρετανία) και οι ηγέτες των δύο κοινοτήτων, Ν. Αναστασιάδης ως ηγέτης της ελληνοκυπριακής κοινότητας και Ε. Τατάρ, ως ηγέτης της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Στην Γενεύη θα βρίσκεται και εκπρόσωπος της ΕΕ, σε ρόλο φτωχού συγγενή, καθώς δεν θα μετέχει σε καμία φάση της συνόδου ούτε καν με το καθεστώς παρατηρητή. Θα πραγματοποιεί διμερείς επαφές στο περιθώριο και δεν θα λάβει μέρος ούτε στην εναρκτήρια τελετή, ούτε στο τελικό δείπνο. Βεβαίως ούτε λόγος για συμμετοχή στο τραπέζι που θα κάτσουν οι πέντε μαζί με τον ΓΓ του ΟΗΕ. Την ΕΕ θα εκπροσωπήσει η Angelina Eichhorst, διευθύντρια τομέα Δυτικής Ευρώπης, Δυτικών Βαλκανίων, Τουρκίας και Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ).

Πόσο άτυπη;

Η ιστορία του κυπριακού, έχει καταδείξει πως οι πλέον κομβικές στιγμές του, ήταν αυτές που προέκυψαν μέσα από άτυπες επαφές, στις οποίες όμως κυριάρχησαν θέματα ουσίας. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η άτυπη συνάντηση Τάσσου Παπαδόπουλου, Ραούφ Ντενκτάς, Κόφι Ανάν το 2004, η οποία κατέληξε στον καθορισμό ασφυκτικών χρονοδιαγραμμάτων διαπραγμάτευσης, επιδιαιτησία και ημερομηνία δημοψηφίσματος με χωριστές ψηφοφορίες στις ελεύθερες και τις κατεχόμενες περιοχές. Από την Τρίτη ως και την Πέμπτη, στην Γενεύη θα συζητηθούν τρόποι αναθέρμανσης της διαδικασίας επίλυσης του κυπριακού, χωρίς όμως να γίνει διαπραγμάτευση. Ωστόσο οι απόψεις που θα καταθέσουν όλες οι πλευρές, θα αποτελέσουν τροφή για προβληματισμό εκ μέρους του Αντόνιο Γκουτέρες, για να αποφασίσει αν αξίζει τον κόπο να γίνει νέα επίσημη διάσκεψη ώστε να καλυφθεί «το τελευταίο μίλι» που είχε απομείνει μέχρι την λύση του κυπριακού, όταν διακόπηκαν οι συνομιλίες στο Κραν Μοντανά τον Ιούλιο του 2017.

Ένα από τα βασικά σημεία τριβής αναμένεται να είναι η ίδια η μορφή της λύσης, καθώς η τουρκική και η τουρκοκυπριακή πλευρά, στο πλαίσιο του ευρύτερου αναθεωρητισμού Ερντογάν, θέλουν να μηδενίσουν το κοντέρ και να ξεκινήσουν μια νέα διαδικασία με στόχο την διευθέτηση του κυπριακού στην βάση της αναγνώρισης δύο κρατών. Αυτό το επιδιώκουν μέσα από την προβολή της νεοφανούς ορολογίας για «κυριαρχική ισότητα» Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Με απλά λόγια θέλουν να μπουν με «γκολ από τα αποδυτήρια», αφού και μόνο η αναγνώριση κυριαρχίας στους Τουρκοκύπριους, σημαίνει εμμέσως και αναγνώριση του ψευδοκράτους. Όσο για την ισότητα, είναι κάτι που ως όρος επιδέχεται πολλών ερμηνειών και στην συγκεκριμένη περίπτωση οδηγεί σε ίση αντιμετώπιση της νόμιμης Κυπριακής Δημοκρατίας με την παράνομη «Τουρκική Δημοκρατία Βόρειας Κύπρου» (ψευδοκράτος).



Η ελληνική και ελληνοκυπριακή πλευρά, θεωρούν ότι η βάση λύσης του κυπριακού είναι η διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία με πολιτική ισότητα, η οποία όμως σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει και αριθμητική ισότητα, καθώς η ελληνοκυπριακή κοινότητα αποτελεί το 82% του πληθυσμού και η τουρκοκυπριακή το 18%. Παρά τις διάφορες παρανοήσεις που υπήρξαν μετά το Κραν Μοντανά η Λευκωσία υιοθετεί το πλαίσιο έξι σημείων που είχε θέσει ο ΓΓ του ΟΗΕ, ώστε – σύμφωνα με την έκφραση του Αντόνιο Γκουτέρες – η Κύπρος να καταστεί «κανονικό κράτος». Το πλαίσιο Γκουτέρες δίνει κατεύθυνση για τις σημαντικότερες πτυχές του κυπριακού ξεκαθαρίζοντας πως τερματίζονται οι εγγυήσεις τρίτων χωρών, γίνονται εδαφικές αναπροσαρμογές, αποχωρούν τα κατοχικά στρατεύματα, διασφαλίζεται η αποτελεσματική συμμετοχή των δύο κοινοτήτων στα ομοσπονδιακά όργανα και ρυθμίζεται το καθεστώς Ελλήνων και Τούρκων υπηκόων στην Κύπρο.

Το τελευταίο διάστημα κινητοποιήθηκαν και οι Βρετανοί επιχειρώντας να υποβάλλουν μεσολαβητική πρόταση η οποία στην ουσία εξυπηρετούσε τους σχεδιασμούς της Τουρκίας. Η πρόταση δεν έγινε αποδεκτή και δεν φαίνεται να επιμένει σε αυτή το Λονδίνο.
Ωστόσο τον κεντρικό ρόλο θα τον παίξει ο ΓΓ του ΟΗΕ, ο οποίος θα κρίνει αν υπάρχει έδαφος, για να συνεχίσει να προσφέρει τις καλές του υπηρεσίες με την σύγκληση μιας νέας συνόδου, όπου θα τεθούν όλα τα θέματα που θα διαμορφώνουν ένα συνολικό πλαίσιο λύσης. Πάντως στην Γενεύη, ο Αντόνιο Γκουτέρες περισσότερο θα ακούσει, παρά θα μιλήσει. Το πιθανότερο είναι να διευκρινίσει κάποιες τοποθετήσεις του ΟΗΕ ώστε να αποφευχθούν παρανοήσεις παρόμοιες με αυτές του 2017.
Δεν θα πρέπει να θεωρηθεί άνευ σημασίας η παρουσία του Αντόνιο Γκουτέρες στη Γενεύη, καθώς λόγω της πανδημίας, τον τελευταίο χρόνο απέφυγε να ταξιδέψει μακριά από την έδρα του ΟΗΕ και αυτή την φορά επιλέγει για της παρουσίας του σε μια άτυπη σύσκεψη για το κυπριακό, να δώσει στίγμα ενδιαφέροντος.

Προετοιμασία και πρόγραμμα

Οι δύο πλευρές στην Κύπρο, προετοιμάζονται εδώ και καιρό για την διάσκεψη, με το κλίμα να μην θεωρείται ιδιαιτέρως ευνοϊκό, αφού έχουν προηγηθεί οι παράνομες έρευνες και γεωτρήσεις της Τουρκίας στην κυπριακή ΑΟΖ και το πανηγύρι Ερντογάν στην Αμμόχωστο. Η ένταση ενισχύθηκε και λόγω της αμηχανίας που προκάλεσε στην Άγκυρα, το σφυροκόπημα του Νίκου Δένδια στον Μεβλούτ Τσαβούσογλου κατά την κοινή συνέντευξη τύπου. Νίκος Δένδιας και Μεβλούτ Τσαβούσογλου βρέθηκαν τα τελευταίες ημέρες στις ελεύθερες και κατεχόμενες περιοχές της Κύπρου, για επαφές με την κυπριακή κυβέρνηση και την ηγεσία του ψευδοκράτους αντιστοίχως, ενώ Νίκος Αναστασιάδης και Ερσίν Τατάρ συναντήθηκαν στο πλαίσιο του συντονισμού πριν την πενταμερή, με τον Κυριάκο Μητσοτάκη στην Αθήνα ο πρώτος και τον Ταγίπ Ερντογάν, στην Άγκυρα ο δεύτερος.

Το πρόγραμμα στην Γενεύη αναμένεται να ξεκινήσει το απόγευμα της 27ης Απριλίου με διμερείς ξεχωριστές επαφές του ΓΓ του ΟΗΕ με Νλικο Αναστασιάδη και Ερσίν Τατάρ. Ακολούθως το βράδυ θα παραθέσει δείπνο. Την επομένη η μέρα θα ξεκινήσει με συνάντηση όλων των αντιπροσωπειών που θα μετέχουν στην άτυπη συνάντηση. Το απόγευμα το πρόγραμμα συνεχίζεται με διμερείς επαφές του Γκουτέρες, τόσο με τις δύο πλευρές της Κύπρου αλλά και με τις τρεις εγγυήτριες δυνάμεις. Το βράδυ ο Αντόνιο Γκουτέρες θα παραθέσει δείπνο, πιθανόν στις αντιπροσωπείες Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων.

Η τρίτη ημέρα θα συνεχιστεί με διμερείς επαφές και πιθανόν μια τριμερή συνάντηση, με τον Αντόνιο Γκουτέρες να βλέπει μαζί τους δύο ηγέτες (Αναστασιάδη – Τατάρ) ενώ η άτυπη συνάντηση στη Γενεύη αναμένεται να ολοκληρωθεί και πάλι με συνάντηση όλων των αντιπροσωπειών. Αν δεν προκύψουν ανυπέρβλητα προβλήματα αναμένεται να εκδοθεί κοινό ανακοινωθέν, ενώ δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο ο ΓΓ του ΟΗΕ να παρατείνει την παραμονή του όπως είχε κάνει και στο Κραν Μοντανά, αν υπάρχουν περιθώρια για περαιτέρω διαβούλευση με θετικό ορίζοντα.

Οι ...νέες ιδέες

Ο ΓΓ του ΟΗΕ, όταν είχε κηρύξει το ναυάγιο της διάσκεψης στο Κραν Μοντανά είχε ευχηθεί στις δύο πλευρές της Κύπρου «καλή τύχη». Τότε τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά, καθώς η Τουρκία δεν είχε ξεδιπλώσει σε όλο το εύρος τους τις διεκδικήσεις της στην ανατολική Μεσόγειο και δεν είχε θέσει θέμα αλλαγής της βάσης λύσης του Κυπριακού. Για να ξεπεραστούν τα αδιέξοδα, ο ΓΓ του ΟΗΕ σε έκθεση του είχε καλέσει τις πλευρές στην Κύπρο να εκμεταλλευτούν τον χρόνο και να επεξεργαστούν νέες ιδέες.
Η ελληνοκυπριακή πλευρά συζήτησε πρόταση του Προέδρου Αναστασιάδη, για «χαλαρή» ή «αποκεντρωμένη» ομοσπονδία, ώστε το κράτος που θα προέκυπτε από την επίλυση του κυπριακο9ύ να μπορεί να λειτουργήσει με όσο το δυνατόν λιγότερες παρεμβάσεις της κεντρικής ομοσπονδιακής κυβέρνησης στα θέματα των δύο κρατιδίων.

Αυτό που είχε ξεκαθαριστεί ήταν ότι το κράτος θα είναι ομοσπονδιακό, για να μπορεί να παραμείνει μέλος της ΕΕ και η κεντρική κυβέρνηση θα είχε αρμοδιότητες στα θέματα εξωτερικής, πολιτικής, ασφάλειας, μετανάστευσης και οικονομίας. Ως τροφή για σκέψη, είχε συζητηθεί και η αλλαγή του πολιτειακού συστήματος, ώστε το ομόσπονδο κράτος να μην είναι προεδρική δημοκρατία, αλλά προεδρευομένη με τις βασικές εξουσίες να βρίσκονται στα χέρια του πρωθυπουργού, ο οποίος θα έπρεπε να έχει κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

Δηλώσεις που έγιναν από διάφορους συνομιλητές του Προέδρου Αναστασιάδη, οι οποίοι αποκάλυψαν ότι τους μίλησε και για το ενδεχό,ενο λύσης δύο κρατών, κάτι που επικαλείται και ο Τούρκος υπουργός εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, υποστηρίζοντας ότι ο «πατέρας« της ιδέας είναι ο Κύπριος Πρόεδρος. Ο Νίκος Αναστασιάδης αποδίδει τα όσα του καταλογίζονται σε παρανόηση, λέγοντας πως η λύση δύο κρατών αποκλείεται, γιατί μεταξύ άλλων δεν πρόκειται να γίνει ποτέ δεκτή από την ΕΕ. Η τουρκική πλευρά, αξιοποιώντας την προτροπή του ΓΓ του ΟΗΕ για κατάθεση νέων ιδεών, προωθεί συστηματικά την θέση για λύση δύο κρατών, υποστηρίζοντας πως μισός αιώνας συνομιλιών για εξεύρεση ομοσπονδιακής λύσης έχει οδηγήσει σε αποτυχία. Μάλιστα επιρρίπτει την ευθύνη στην ελληνοκυπριακή πλευρά, η οποία στο δημοψήφισμα του 2004 για τον Σχέδιο Ανάν απέρριψε την ομοσπονδιακή λύση σε αντίθεση με τους Τουρκοκύπριους που την αποδέχθηκαν.

Με την αλλαγή ηγεσίας στην Τουρκοκυπριακή κοινότητα, η Άγκυρα έχει αναλάβει πλήρως τα ηνία στο Κυπριακό, αφού ο Ερσίν Τατάρ, λειτουργεί ως αντηχείο του Ερντογάν, εκφράζοντας πλήρως τις απόψεις του, ακόμα και σε θέματα που δημιουργούν αντιδράσεις μεταξύ των Τουρκοκυπρίων. Ο Ερσίν Τατάρ έχει διαμηνύσει πως θα θέσει στην πενταμερή διάσκεψη την θέση για αναζήτηση λύσης δύο κρατών, κάτι που είναι αμφίβολο αν θα μπορούσε να συζητήσει ο ΓΓ του ΟΗΕ, αφού οι εντολή που έχει λάβει από το Συμβούλιο Ασφαλείας είναι συγκεκριμένη και βασίζεται σε ψηφίσματα που προνοούν ομοσπονδιακή λύση.

Κίνδυνος «λύσης» από τον χρόνο

Παρά το ότι δεν αποκλείεται αιφνιδιασμός εκ μέρους της τουρκικής πλευράς, το πιθανότερο σενάριο για την κατάληξη της άτυπης πενταμερούς διάσκεψης είναι το ναυάγιο, χωρίς όμως ο ΟΗΕ να βάζει ταφόπλακα στις προσπάθειες για γεφύρωση του χάσματος που διαπιστώνεται στις θέσεις των δύο πλευρών. Μία τέτοια εξέλιξη ευνοεί την τουρκική πλευρά, η οποία ήδη προχωράει σε κινήσεις που δύσκολα θα μπορούσαν να ανατραπούν, παγιώνοντας τα τετελεσμένα που δημιούργησε η εισβολή και η 47χρονη κατοχή του 37% των εδαφών της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το άνοιγμα της περίκλειστης πόλης της Αμμοχώστου, η δημιουργία υποδομών, όπως η μεταφορά νερού και ηλεκτρισμού από την Τουρκία, αλλά και η αλλαγή της δημογραφικής σύνθεσης με τον εποικισμό, καθιστούν μέρα με την μέρα την θέση της ελληνοκυπριακής πλευράς δυσχερέστερη.




Αν μάλιστα λάβει κάποιος υπόψη του και τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) που αναγνωρίζουν δικαιώματα των χρηστών (Τούρκων και Τουρκοκυπρίων) των ελληνοκυπριακών περιουσιών στα κατεχόμενα, γίνεται αντιληπτό ότι το παιχνίδι σε λίγα χρόνια θα μπορούσε να χαθεί οριστικά για την ελληνική πλευρά. Σε αυτή την εξίσωση πρέπει να συνυπολογιστεί και ο περιορισμός του αριθμού των Ελληνοκυπρίων, που ξεριζώθηκαν με την εισβολή, αφού ο χρόνος είναι ένα όπλο που χρησιμοποιεί η Τουρκία.

Εξίσου ανησυχητική είναι και η αδυναμία συνεννόησης στο εσωτερικό της Ελληνοκυπριακής πλευράς, με τα κόμματα να διατηρούν θέσεις που δεν επιτρέπουν την κοινή στρατηγική και δυσκολεύουν τους τακτικούς χειρισμούς. Ακόμα και τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) που έχουν προταθεί, υπάρχει κίνδυνος να υποκαταστήσουν την ίδια την λύση του Κυπριακού, αφού θα δίνουν διεξόδους σε πρακτικά προβλήματα μειώνοντας έτσι την πίεση για οριστική διευθέτηση.
Το σίγουρο είναι πως η άτυπη πενταμερής διάσκεψη, δεν θα αποτελέσει το τέλος του δρόμου, αλλά ενδεχομένως να καταστεί το σημείο καμπής που θα αλλάξει την μορφή του κυπριακού.



Εκεί που μείναμε;

Η Ελληνοκυπριακή πλευρά αντιλαμβανόμενη πως τα περιθώρια έχουν στενέψει σημαντικά θεωρεί ότι η μοναδική επιλογή για πρόοδο είναι η συνέχιση της διαδικασίας από το σημείο στο οποίο είχε διακοπεί τον Ιούλιο του 2017 στο Κραν Μοντανά, όταν όπως όλοι ομολογούν οι δύο πλευρές έφτασαν πιο κοντά παρά ποτέ σε λύση του κυπριακού.Το πρόβλημα όμως είναι και πάλι η τουρκική πλευρά που διαμηνύει πως στο Κραν Μοντανά τελείωσαν οι προσπάθειες για ομοσπονδιακή λύση και συνεπώς δεν μπορεί να επανεκκινήσει η διαδικασία στην βάση των όσων είχαν συμφωνηθεί και είχαν χαρακτηριστεί ως αποδεκτές συγκλίσεις.

Για την κατάρρευση των συνομιλιών μέχρι σήμερα δεν υπάρχει μία ανάγνωση. Η ελληνική πλευρά υποστηρίζει πως την τελευταία στιγμή υπήρξε υπαναχώρηση της Τουρκίας, στα θέματα των εγγυήσεων και της αποχώρησης των στρατευμάτων, αναγκάζοντας τον Αντόνιο Γκουτέρες να σφυρίξει την λήξη της διαδικασίας. Ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου επέμεινε σε διατήρηση του καθεστώτος εγγυήσεων και των επεμβατικών δικαιωμάτων της Τουρκίας με παράλληλη παραμονή των κατοχικών στρατευμάτων. Για να θολώσει τα νερά έθετε χρονικό ορίζοντα αποχώρησης κάτι που δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτό. Υπαναχώρηση υπήρξε και στο θέμα της επιστροφής της πόλης της Μόρφου, αλλά και στα θέματα που αφορούσαν τους Τούρκους υπηκόους τους οποίους ήθελε να εξισώσει με τους Ευρωπαίους.

Από την άλλη η τουρκική πλευρά, υποστηρίζει μέχρι σήμερα ότι το ναυάγιο οφειλόταν στην ελληνική πλευρά, καθώς ενώ τα μέρη είχαν φτάσει σε ακτίνα συμφωνίας, ο Κύπριος Πρόεδρος ετοίμαζε βαλίτσες για αναχώρηση της αντιπροσωπείας μη αποδεχόμενος την πολιτική ισότητα των Τουρκοκυπρίων. Στην πραγματικότητα η ελληνοκυπριακή πλευρά απέρριπτε την τουρκική θέση για παροχή δικαιώματος βέτο στους Τουρκοκύπριους, σε κάθε απόφαση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Η τουρκική πλευρά απαιτούσε να μην λαμβάνεται καμία απόφαση αν αυτή δεν εξασφαλίζει έστω μια ψήφο από Τουρκοκύπριο. Με απλά λόγια, το νέο κράτος θα μπορούσε να βρίσκεται σε καθεστώς ομηρίας από την Τουρκία, αφού για κάθε απόφαση θα είχαν λόγο οι Τουρκοκύπριοι οι οποίοι βρίσκονται υπό τον έλεγχο της Άγκυρας.

Ο ίδιος ο ΓΓ του ΟΗΕ απέφυγε να επιρρίψει ευθύνες στην μία ή την άλλη πλευρά, αφήνοντας να νοηθεί πως δεν επεδείχθη πολιτική βούληση από τα μέρη της διάσκεψης. Ευχαρίστησε ωστόσο την Ελλάδα και την Τουρκία για την εποικοδομητική τους στάση, κάτι που αξιοποιεί δεόντως η Άγκυρα, ώστε από εισβολέας και μέρος του προβλήματος να εμφανίζεται ως ειρηνοποιός και κλειδί για την λύση.