Ερντογάν: Παίζει με τη φωτιά για μπίζνες και επιρροή στο Αφγανιστάν

Έξαρση τρομοκρατίας, κλιμάκωση φρικτής βίας, πολιτική αβεβαιότητα, περιφερειακό χάος. Μετά την ανακατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν η εκτυλισσόμενη αφγανική τραγωδία περιλαμβάνει πολλούς συντελεστές. Ανάμεσά τους, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν υποδύεται σε πολλαπλά ταμπλό τον κεντρικό πρωταγωνιστή, τον σκηνοθέτη, τον σκηνογράφο, τον ταξιθέτη. Είναι το ρίσκο που παίρνει εκείνος που προαλείφεται για μοναδικός θεατής.

Το μεσημέρι της Δευτέρας 16 Αυγούστου ένα αεροσκάφος των Τουρκικών Αερογραμμών προσγειώθηκε μετά από πεντάωρη πτήση στον διεθνή αερολιμένα της Κωνσταντινούπολης. Είχε απογειωθεί το ίδιο πρωί από την Καμπούλ μεταφέροντας 324 επιβάτες.

Ανάμεσά τους, μερικές από τις ηγετικές φιγούρες της κυβέρνησης του Αφγανιστάν που είχε καταρρεύσει μόλις μία μέρα πριν. Διεσπαρμένοι μεταξύ των Τούρκων, στην πλειονότητά τους, ταξιδιωτών βρίσκονταν σιωπηλοί και βαρύθυμοι ο αντιπρόεδρος Σαρβάρ Ντάνις, ο υπουργός Εξωτερικών Μοχάμαντ Χάνιφ Ατμάρ, ο επικεφαλής των Υπηρεσιών Πληροφοριών Αχμάντ Ζία Σάραζ, ακόμη τρεις υπουργοί και μερικοί βουλευτές. Συνολικά, περίπου 40 Αφγανοί αξιωματούχοι μόλις πάτησαν στο τουρκικό έδαφος εξαφανίστηκαν άρον άρον προς άγνωστη κατεύθυνση.

Η επιχείρηση διαφυγής τους με τη βοήθεια των τουρκικών αρχών είχε ξεκινήσει βιαστικά την προηγούμενη μέρα, αφότου οι Ταλιμπάν είχαν εισέλθει θριαμβευτικά στην πρωτεύουσα του Αφγανιστάν. Από το τσούρμο των επίσημων δραπετών στην Τουρκία από τα συντρίμμια της κυβέρνησης του προέδρου Ασράφ Γκανί, που ήδη είχε εγκαταλείψει τη χώρα του, απουσίαζε ο άλλος αντιπρόεδρός της και στενός σύμμαχος της Αγκυρας Αμπντούλ Ρασίντ Ντόστομ. Ο τουρκόφωνος Ουζμπέκος και διαβόητος πολέμαρχος έμεινε στα πάτρια εδάφη και με οχυρό την κοιλάδα του Παντσίρ ξεκίνησε αντάρτικο με τους 10.000 πιστούς μαχητές του κατά των Ταλιμπάν.

Το παιχνίδι σε δύο ταμπλό της Τουρκίας στο Αφγανιστάν ξεκίνησε να ξεδιπλώνεται φανερά τις επόμενες ώρες. Κάνοντας εξόφθαλμη την πρεμούρα της να αναλάβει από τους Αμερικανούς τη σκυτάλη της ασφάλειας του διεθνούς αεροδρομίου της Καμπούλ, στο πλαίσιο της αποστολής του ΝΑΤΟ. Το ίδιο αεροδρόμιο που έγινε το φόντο για τις συγκλονιστικές σκηνές πανικόβλητων Αφγανών πολιτών που προσπαθούσαν έντρομοι να διαφύγουν.

Κι όμως, από εκεί την πρώτη κιόλας μέρα της επανακατάληψης, μετά από 20 χρόνια, της εξουσίας από τους Ταλιμπάν, ένα συμπαγές πακέτο αξιωματούχων της αποσυντεθειμένης φιλοδυτικής κυβέρνησης την κοπάνησε αθόρυβα. Οχι με μεταγωγικά στρατιωτικά αεροσκάφη, αλλά με την Turkish Airlines. Ηταν μια χειρονομία ανταπόδοσης, αν όχι ευγνωμοσύνης, στα αφεντικά του προηγούμενου καθεστώτος.

Πάρτυ στο Αφγανιστάν

Ετσι κι αλλιώς, επί μία δεκαπενταετία οι Τούρκοι μπίζνεσμαν έκαναν πάρτυ στο Αφγανιστάν. Περισσότερες από 75 κατασκευαστικές, εμπορικές προμηθευτικές και εργολαβικές εταιρείες τους μεταξύ 2003-2018 υλοποίησαν στη χώρα 701 έργα ύψους περίπου 6,6 δισ. δολαρίων. Προφανώς, επ’ αμοιβαία ωφελεία, δραστηριοποιούμενες στους τομείς της ενέργειας, των υπηρεσιών, των δημοσίων έργων, των ορυχείων. Προφανέστατα, με την εφαρμογή των ανατολίτικων συναλλακτικών ηθών που περιλαμβάνουν το «τσορμπά παράσι», δηλαδή χρήματα για τη σούπα, όπως αλλιώς λέγεται το «λάδωμα», και το μπαξίσι, γνωστό και ως δωροδοκία, προς ντόπιους κρατικούς λειτουργούς και δημόσιους υπαλλήλους. Χώρια τα αλισβερίσια με τις ευλογίες της Αγκυρας για τη δημιουργία τουρκοαφγανικών σχολείων και διακρατικών πολιτιστικών κέντρων, τις προσφορές υποτροφιών σε Αφγανούς σπουδαστές στην Τουρκία και τις χορηγίες για μαθήματα επιτόπιας κατάρτισής τους από Τούρκους δασκάλους.

Παρότι η νατοϊκή Τουρκία διατηρεί ισχυρή σημερινή παρουσία 600 ενόπλων της στο Αφγανιστάν, έως τώρα δεν το έπαιζε εισβολέας στο έδαφός του. Πράγματι, οι δυνάμεις της δεν συμμετείχαν σε μάχες κατά των Ταλιμπάν. Φρουρούσαν ωστόσο στρατιωτικές εγκαταστάσεις, παρείχαν υλικοτεχνική υποστήριξη και εκπαίδευαν τον τακτικό στρατό του. Και βέβαια, ως χώρα με καταρχήν ριζωμένους θρησκευτικούς, καθώς και ιστορικούς, πολιτιστικούς, γλωσσικούς και εθνοτικούς δεσμούς με μεγάλη μερίδα των κατοίκων από τις διάφορες φυλές του Αφγανιστάν, παρίστανε προσχηματικά τον αλτρουιστικό ευεργέτη τους. Κάτι σαν καλοσυνάτος μουσουλμάνος Αϊ-Βασίλης. Παράλληλα, πλασαριζόταν ως πολιτιστικός διαπαιδαγωγός και ψυχαγωγικός διασκεδαστής τους.

Η τουρκική σαπουνόπερα των 76 επεισοδίων «Resurrection: Ertuğrul», μια μυθιστορία που διαδραματίζεται τον 13ο αιώνα, βασισμένη στη ζωή του Ερτουγρούλ, πατέρα του ιδρυτή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σουλτάνου Μωάμεθ Α’, έκανε θραύση στο ντόπιο τηλεοπτικό κοινό.

Πού να φτουρίσει μπροστά του το «Game of Thrones»; Κυρίως, όμως, η Τουρκία επιστράτευσε ως εργαλείο πειθούς περί της «αγαθής της προαίρεσης» προς τον ταλαίπωρο πληθυσμό τις παραδοσιακές διπλωματικές της σχέσεις με το Αφγανιστάν, ανεξαρτήτως κυβερνήσεων. Διαφήμιζε την προσωπική φιλία του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ με τον βασιλιά του εμιράτου του Αφγανιστάν Αμανουλάχ Χαν πριν από ένα αιώνα. Πόνταρε ότι ως μουσουλμανική χώρα τα τουρκικά στρατεύματα δεν θα θεωρούνταν από τους Ταλιμπάν τόσο εχθρικά όσο εκείνα των «απίστων» από τις άλλες χώρες του ΝΑΤΟ. Δεδομένου ότι η Τουρκία τα είχε καλά με την προηγούμενη και με την πιο προηγούμενη αφγανική πολιτική ηγεσία, ήλπιζε να τα πάει εξίσου καλά και με την επερχόμενη.

Αδιάφορο αν αυτή είναι φανατική, σκοταδιστική, βάναυση και ενθαρρύνει την καλλιέργεια παπαρούνας, δηλαδή την παραγωγή οπίου. Εξάλλου, καμία άλλη κυβέρνηση στον πλανήτη δεν είχε το θράσος να χαρακτηρίσει μία από τις πιο εξτρεμιστικές οργανώσεις στον κόσμο όπως οι Ταλιμπάν μετριοπαθή. Το έπραξε, χαλαρά, η τουρκική.

Σορόπια με τους Ταλιμπάν

Δεν είχαν προλάβει να πατήσουν το πόδι τους στην Κωνσταντινούπολη οι Αφγανοί αξιωματούχοι της προηγούμενης κυβέρνησης και ο Τούρκος πρόεδρος ξεκινούσε μια ήπια ερωτοτροπία με τη νέα ηγεσία στην Καμπούλ λέγοντας σε γλυκομίλητο στυλ «ας συναντηθούμε, ας μιλήσουμε, αν μας χτυπήσετε την πόρτα θα είμαστε ανοιχτοί στον διάλογο». Σε ανταπόδοση αυτού του φραστικά σοροπιαστού ταψιού, λύθηκαν οι σιελογόνοι αδένες του εκπροσώπου των Ταλιμπάν Σουχάιλ Σαχίν, ο οποίος σε δηλώσεις του σε τουρκικά φλοκυβερνητικά ΜΜΕ χαρακτήρισε την Τουρκία «μεγάλη αδελφική ισλαμική χώρα» και ζήτησε τη συνεργασία και τη βοήθειά της.

Προς επιβεβαίωση του πολύτιμου γι’ αυτούς ρόλου της, οι Ταλιμπάν υπέβαλαν αίτημα για τεχνική υποστήριξη στη λειτουργία του αεροδρομίου της Καμπούλ μετά την αναχώρηση των ξένων δυνάμεων. Στο διπλό παιχνίδι του Ερντογάν απαντούσαν με δίπορτο και οι απομονωμένοι διεθνώς Ταλιμπάν, οι οποίοι μέχρι χθες κιόλας υπενθύμιζαν στην Τουρκία ότι τα στρατεύματά της θα πρέπει, μαζί με τα υπόλοιπα νατοϊκά, να εγκαταλείψουν τη χώρα έως τις 31 Αυγούστου, υπό την απειλή «σοβαρών συνεπειών». Η αλήθεια είναι ότι τα τουρκικά στρατεύματα, τα οποία άφησαν 12 νεκρούς φαντάρους και αξιωματικούς την περίοδο παραμονής τους στο Αφγανιστάν, προτίθενται να εκκενώσουν μαζί με τις άλλες ξένες δυνάμεις τη χώρα.

Σε κανέναν, όμως, διεθνή παρατηρητή δεν διαφεύγει ότι ο Τούρκος υπουργός Αμυνας Χουλουσί Ακάρ ειχε πραγματοποιήσει επίσκεψη στο Ισλαμαμπάντ στις 11 Αυγούστου για υψηλού επιπέδου συνομιλίες με τον πρωθυπουργό Ιμαράν Καν και την ανώτατη διοίκηση του πακιστανικού στρατού.

Πίσω από την επίσημη διπλωματική γλώσσα, αντικείμενο των επαφών τους ήταν η προσέγγιση της Τουρκίας στο στρατιωτικό σκέλος των Ταλιμπάν καθώς με την πολιτική πτέρυγά τους είχαν ήδη χτίσει διασυνδέσεις μέσω του Κατάρ. Φαίνεται ότι το συγκεκριμένο... κονέ έδεσε, χωρίς να καρφώνονται οι Πακιστανοί, οι οποίοι έχουν εγκάρδιες σχέσεις, υποστηρίζουν και επηρεάζουν τους φονταμενταλιστές αντάρτες των Ταλιμπάν.

Υπό την πρόφαση να σταθεροποιήσουν το Αφγανιστάν, οι σύμμαχες χώρες Τουρκία και Πακιστάν αποβλέπουν να σφραγίσουν την ανάμειξή τους στο Αφγανιστάν. Το... ψητό, μακριά από vegan δηθενιές, για τη γεωπολιτικά φιλόδοξη Τουρκία είναι να αναδειχθεί σε νέα ηγέτιδα του σουνιτικού μουσουλμανικού κόσμου, εκτοπίζοντας την επιρροή της Σαουδικής Αραβίας στην Κεντρική Ασία. Και ως αυτοπροβαλλόμενη χώρα που θέλει να το παίξει διαιτητής στην κρίση του Αφγανιστάν, θα επιθυμούσε να βάλει εκεί δυναμικά πολιτικό πόδι καθώς και άπληστο χέρι στον ορυκτό πλούτο του υπεδάφους του.

Άλλωστε τα ορυχεία κοιτασμάτων χρυσού, αργύρου, υδραργύρου και λιθίου του Αφγανιστάν υπολογίζεται ότι αξίζουν από 1 έως 3 τρισ. δολάρια. Μεγάλες δουλειές, μεγάλες μπάζες, αλλά και πολλοί παίκτες να τις διεκδικήσουν. Με την κορδωμένη, στη συγκυρία, Τουρκία να κουνάει ιδιοτελώς τη σημαία της διαμεσολάβησης.

Οσο κι αν ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου διακηρύσσει, σε στυλ τραβάτε με κι ας κλαίω, ότι «η Τουρκία δεν έχει φιλοδοξίες να μεσολαβήσει μεταξύ των Ταλιμπάν και της διεθνούς κοινότητας» η χαρά δεν τον αφήνει να κρυφτεί. Την επιβεβαιώνει προσθέτοντας: «Διατηρούμε διάλογο με όλα τα μέρη, συμπεριλαμβανομένων των Ταλιμπάν». Εξάλλου η εργαλειοποίηση της αφγανικής κρίσης έρχεται ταμάμ για να ενισχύσει τα διαπιστευτήριά της κυβέρνησής του στο εξωτερικό. Περισσότερο, ωστόσο, από τη διασφάλιση στα δυτικά μάτια του υποτιθέμενου διεθνούς κύρους του Ερντογάν, στηρίζει την πολιτική του επιβίωση στο εσωτερικό. Με την αναγόρευση του Αφγανικού σε κορυφαίο θέμα στην πολιτική του ατζέντα, επιχειρεί και έναν αποπροσανατολισμό των Τούρκων από τα ζόρικα τρέχοντα προβλήματά τους.

Οι καταστροφικές πυρκαγιές και πλημμύρες τις τελευταίες εβδομάδες που προστέθηκαν στη διαρκή οικονομική δυσπραγία λόγω αναποτελεσματικής οικονομικής πολιτικής και υποτίμησης του εθνικού νομίσματος, καθώς και η επιδείνωση της πανδημίας απαιτούσαν μια κάποια διέξοδο για την καταπράυνση των εγχώριων αντιδράσεων. Αναπόφευκτα, η μικρομεγαλίστικη εθνική περηφάνια για τη δήθεν διεθνή αίγλη της κυβέρνησης και την ενίσχυση της επιρροής της χώρας στην Κεντρική Ασία ανοίγει μια εκτονωτική χαραμάδα.

Ταυτόχρονα, όμως, από το χλιδάτο λευκό σαράι του στην Αγκυρα ο Τούρκος πρόεδρος συνεχίζει τη νεοοθωμανική πολιτική του άκρατου μεγαλοϊδεατισμού του, πρόθυμος να εμπλακεί σε νέα μέτωπα μετά τη Συρία, τη Λιβύη, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Αναλαμβάνοντας αυτή τη φορά, με άλλοθι τη διαμεσολάβηση, και τα ανάλογα ρίσκα.

Με πιο σημαντικό κίνδυνο, εκτιμούν διεθνείς αναλυτές, η στρατιωτικοπολιτική νίκη των Ταλιμπάν, καθώς και ο τυφλός τρομοκρατικός παροξυσμός του Ισλαμικού Κράτους της Επαρχίας Χορασάν (ISIS-K) στο Αφγανιστάν να αφυπνίσει και να ενθαρρύνει τα εξτρεμιστικά δίκτυα σαλαφιστών και τζιχαντιστών στη Βόρεια Συρία, όπου σημαντικά εδάφη της παραμένουν υπό τον τουρκικό έλεγχο. Αλλά, όπως στρώνει καθένας, έτσι και κοιμάται. Ή, καλύτερα, όπως λένε στους τουρκικούς καφενέδες και παζάρια, «άλλα συλλογιέται ο μπεκρής και άλλα ο ταβερνιάρης».

Μπορεί ο Ερντογάν να ονειρεύεται ότι μια διπλωματική πρωτοβουλία του για το Αφγανιστάν θα μπορούσε πιθανά να απαλύνει τις αμερικανικές κυρώσεις για την εξαγορά των ρωσικών πυραύλων S-400, αλλά επί του παρόντος η στρατηγική της Αγκυρας προσανατολίζεται στην εξασφάλιση των τουρκικών συμφερόντων στη χώρα δίχως τη χρήση βίας εναντίον τους από τους Ταλιμπάν.

Οπωσδήποτε επικεντρώνεται στο να αναλάβουν ντόπια, φιλικά προς την Τουρκία πρόσωπα σημαντικές θέσεις στη νέα κυβέρνηση των Ταλιμπάν. Από εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Δικός της άνθρωπος που θέλει να επιβάλει είναι ο πρώην μουτζαχεντίν πολέμαρχος, πρώην πρωθυπουργός και ηγέτης του κόμματος Χεζμπ-ε Ισλαμί, Γκουλμπουντίν Χεκματιάρ.

Χαρακτηρισμένος παλιότερα ως παγκόσμιος τρομοκράτης από τον ΟΗΕ και τις ΗΠΑ, διαβόητος στους ντόπιους για τις σφαγές αθώων ως «χασάπης της Καμπούλ» και συνεργάτης του Οσάμα Μπιν Λάντεν, τον οποίο φυγάδευσε από το Σουδάν το 1996 και τον έκρυψε στις σπηλιές των απόκρημνων βουνών του Αφγανιστάν, ο 74χρονος Χεκματιάρ αποτελεί το ισχυρό πολιτικό έρεισμα της Τουρκίας στη χώρα. Με τον Ερντογάν να διατηρεί άριστες σχέσεις ήδη από τη δεκαετία του ’90, όταν ήταν στην εκκίνηση της πολιτικής του καριέρας ως δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης και αυτοαποκαλούνταν «ιμάμης της Ιστανμπούλ» και «υπηρέτης της Σαρία».

Με δυο λόγια, συμπεριφερόταν ως μουσουλμάνος φονταμενταλιστής με κοστούμι επαγγελματία πολιτικού. Ηδη κυκλοφορεί στο Διαδίκτυο μια φωτογραφία στην οποία ο νεαρός μυστακοφόρος Ερντογάν στέκεται γονατιστός στο ένα πόδι πλάι στον καθιστό γενειοφόρο τζιχαντιστή. Γεγονός που ερμηνεύεται ως απόδειξη των ακατάλυτων δεσμών τους και, σύμφωνα με την ισλαμική παράδοση, η στάση του υπονοεί πνευματική υποταγή του Τούρκου προέδρου στον αμφιλεγόμενο ένοπλο ισλαμιστή. Ενός παραδόπιστου και αιμοδιψούς μισθοφόρου μαχητή, ο οποίος συμμάχησε και μετά πολέμησε τους Αμερικανούς, συστρατεύτηκε και κατόπιν συγκρούστηκε με τους Ταλιμπάν.

Ισχυρή, πάντως, μερίδα των τελευταίων, φανατικών μελετητών του Κορανίου, είναι καχύποπτη απέναντι στον Ερντογάν και τα εγχώρια «φυτευτά» πολιτικά του προγεφυρώματα στην επικείμενη αφγανική κυβέρνηση. Επιφυλακτικοί επίσης είναι και απέναντι στον Σαλαχουντίν Ραμπανί, ηγέτη του κόμματος Τζαμιάτ-ε-Ισλαμί, που έχει διατελέσει υπουργός Εξωτερικών του Αφγανιστάν και πρεσβευτής στην Τουρκία. Παρότι το κόμμα του έχει βρει πεδίο συνεννόησης με τους Ταλιμπάν, οι πλέον ακραίοι εξ αυτών τον θεωρούν μαριονέτα του Ερντογάν με ανοιχτά νταραβερίστικα πάρε-δώσε και κρυμμένα χοντρά τεφτέρια μαζί του.

Πρόσφυγες και εκβιασμοί

Και ενώ το χαοτικό τοπίο στο Αφγανιστάν αλλάζει από στιγμή σε στιγμή και τα μπερδεμένα σενάρια για το αύριο επεξεργάζονται μάλλον υπό σύγχυση, στον αντίποδα εκτυλίσσεται μεθοδικά ένα άλλο δράμα. Αμέτρητοι απελπισμένοι Αφγανοί εγκαταλείπουν κατά κύματα τη χώρα τους με προορισμό τη Δύση. Αναπόφευκτα η αναμενόμενη διόγκωση της εξόδου από το Αφγανιστάν αποτελεί έναν ακόμη πονοκέφαλο για την Ευρώπη.

Αντίθετα, για τον Ερντογάν κρίνεται ότι είναι μια έξτρα ευκαιρία να αυγατίσει τον μπεζαχτά του με μερικά επιπλέον δισεκατομμύρια ευρώ. Προειδοποίησε μεν ότι η χώρα του δεν θα γίνει η «αποθήκη προσφύγων της Ευρώπης», αλλά, σύμφωνα με τη συνήθη πρακτική του, σχεδιάζει τον εκβιασμό του. Εμμέσως διαμηνύει στους Ευρωπαίους παζαρεύοντας πως «είτε ανοίγω τη στρόφιγγα των μεταναστευτικών ροών -που αφορά άμεσα και την Ελλάδα ως πύλη εισόδου στην Ε.Ε.- είτε καταργείτε αμέσως τη βίζα για τους Τούρκους πολίτες και ξαναρχίζετε τις συνομιλίες για την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε.». Τόσο απλά. Και τόσο νεοσουλτανικά.

Τίποτε το παράδοξο για τον χαρακτήρα και το ύφος του. Πότε με οξύνσεις και πότε με αναδιπλώσεις, πότε με απειλές και πότε με κατευνασμούς, άλλοτε με υποκρισία και άλλοτε με υστερία, επιχειρεί να εκμεταλλευτεί ό,τι φαντάζεται ότι του χαρίζει διεθνές πλεονέκτημα. Οι ανάγκες των Ταλιμπάν να αποκτήσουν ένα νατοϊκό και δυτικόστροφο -που λέει ο λόγος- αποκούμπι τού υποδεικνύουν μέσα στη νεύρωση του μεγαλείου του το δελεαστικό τυρί.

Του αποκρύπτουν όμως τη φάκα της προσπάθειας υπερεπέκτασής του σε πολλαπλά ανοιχτά μέτωπα με ισχυρά ανταγωνιστικούς αντιπάλους. Με δυο λόγια, ο Ερντογάν έχει απλώσει μπόλικο ξινό τραχανά. Παρ’ όλα αυτά, ονειρεύεται πως είναι μια πονηρή αλεπού των διεθνών σχέσεων. Προφανώς, επιμένει να αγνοεί τη θυμόσοφη τουρκική παροιμία που λέει «η αλεπού στον ύπνο της κότες ξεκοκαλίζει».


Ειδήσεις σήμερα:

Μίκης: Μου λείπουν οι γονείς και ο αδελφός μου γι΄ αυτό θέλω να με θάψουν στον Γαλατά - Δείτε βίντεο

Mad Clip: Οι τοξικολογικές εξετάσεις θα ρίξουν φως στα αίτια του δυστυχήματος - Δεν εμπλέκεται άλλο όχημα

Αφγανιστάν: Οι Έλληνες της CIA και οι απόρρητες επιχειρήσεις