AUKUS: Γιατί η προμήθεια πυρηνικών υποβρυχίων από την Αυστραλία αφορά και την Ελλάδα

Οι μεγάλες κρίσεις που έχει βιώσει ο κόσμος τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, μεταξύ των άλλων επιπτώσεων που έχουν, δοκίμασαν και τις ερμηνευτικές αντοχές που έχουμε όλοι για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε περίπλοκα και μεγάλα γεγονότα. Η διεθνής τρομοκρατία, η παγκόσμια οικονομική κρίση, η ένταση των μεταναστευτικών κινήσεων, οι μεγάλες φυσικές καταστροφές και τελευταία η πανδημία δεν σταματούν σε σύνορα και δεν μπορούν να γνωρίσουν εθνικές απαντήσεις και λύσεις. Αυτός είναι ο κόσμος της αλληλεξάρτησης, η εποχή της παγκοσμιοποίησης και της τεχνολογικής επανάστασης, όπου όλοι μας είμαστε περισσότερο συνδεδεμένοι.

Για να μπορέσει να εξηγηθεί στο δημόσιο διάλογο αυτός ο «δύσκολος καινούριος κόσμος» έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορα σχήματα, ακόμη και από τις θετικές επιστήμες, με χαρακτηριστική περίπτωση τις απλοϊκές μεταφορές της θεωρίας του χάους. Το πέταγμα της «πεταλούδας» στο Ντουμπάι οδήγησε στην παγκόσμια οικονομική κρίση, Αυτό ήταν ένα σχήμα που είχε χρησιμοποιηθεί ευρέως σε άρθρα και ρεπορτάζ της περιόδου 2007- 2008 για να εξηγήσει την παγκόσμια οικονομική κρίση.

Στις διεθνείς σχέσεις και στη διεθνή πολιτική γενικότερα οι κινήσεις μίας... πεταλούδας σε μία περιοχή του κόσμου είχαν πάντα επιπτώσεις και αντιδράσεις σε μία άλλη, ακόμη και αν τα δύο σημεία βρίσκονταν σε διαφορετικές ηπείρους και υπάρχουν ανάμεσά τους ωκεανοί. Δεν είναι κάτι πρωτότυπο να βλέπουμε στρατηγικούς ανταγωνισμούς και τακτικές κινήσεις μεγάλων δυνάμεων σε γεωγραφικές περιοχές πάρα πολύ μακριά από την ευρύτερη γειτονιά τους. Αυτή είναι η ιστορία των μεγάλων ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών που ανταγωνίζονταν από την Ωκεανία μέχρι την Αμερική και την Αφρική. Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε πως ο Ψυχρός Πόλεμος εξελίχθηκε σε όλο τον κόσμο.

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, μη περιορισμένο χωρικά, θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε και την πρόσφατη συμφωνία ΗΠΑ- Αυστραλίας- Ηνωμένου Βασιλείου, την περίφημη AUKUS. Μία συμφωνία που κυριαρχεί τις τελευταίες ημέρες στο δημόσιο διάλογο και έχει προκαλέσει πολλές διπλωματικές αντιπαραθέσεις και ερμηνείες. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως οι εξελίξεις στο Αφγανιστάν υποχώρησαν από τη δημόσια συζήτηση λόγω αυτή της Συμφωνίας. Κάτι που βέβαια αποδεικνύει, για μία ακόμη φορά το πόσο δυναμικό πεδίο είναι οι διεθνείς εξελίξεις και πόσο ριψοκίνδυνες είναι οι εν θερμώ και βραχυπρόθεσμες αναλύσεις στρατηγικών αποφάσεων, όπως η αποχώρηση των Αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν, που για πολλούς θεωρήθηκε ως μία πράξη που δείχνει έναν νέο «απομονωτισμό» των ΗΠΑ.

Με την ίδια ευκολία θα μπορούσε κάποιος να πει πως δεν μας απασχολεί η AUKUS, καθώς η Αυστραλία κείται μακράν. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα, καθώς η Ελλάδα δεν είναι μία χώρα κλεισμένη σε ένα περιφερειακό υποσύστημα της Ευρώπης. Βέβαια δεν βρισκόμαστε, τουλάχιστον ακόμη, σε μία φάση Cold War 2.0. όπου όλες οι χώρες θα κληθούν να διαλέξουν στρατόπεδο και συμμάχους, υπάρχουν όμως επιπτώσεις, άμεσες, έμμεσες και δυνητικές που αξίζει να αναδειχτούν στο δημόσιο διάλογο.

Τι σημαίνει η AUKUS για τη Διεθνή Πολιτική

Πριν όμως περάσουμε στο πώς μπορεί να επηρεάσει η AUKUS την Ελλάδα ας συνοψίσουμε τα βασικά σημεία για τη διεθνή πολιτική που αναδεικνύει αυτή η πολιτική- στρατηγική πρωτοβουλία:
• Οι ΗΠΑ δεν βρίσκονται σε φάση νέου απομονωτισμού. Ο Μπάιντεν εκλέχτηκε, μεταξύ άλλων, με σύνθημα το «η Αμερική θα ηγηθεί ξανά». Η εξωτερική πολιτική της χώρας βρίσκεται σε φάση μετάβασης, για αυτό δεν πρέπει να βγάζουμε γρήγορα συμπεράσματα.
• Το στρατηγικό ενδιαφέρον για την Ασία και τον Ειρηνικό παραμένει βασική προτεραιότητα για τις ΗΠΑ. Η αποχώρηση από το Αφγανιστάν δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση μετατόπιση του κέντρου βάρους από την Ασία και τον Ειρηνικό. Το περίφημο “jump to Asia” που ξεκίνησε από τη Διακυβέρνηση Ομπάμα είναι κεντρική επιλογή του ίδιου του προέδρου Μπάιντεν.
• Η Κίνα είναι ο βασικός στρατηγικός ανταγωνιστής και αντίπαλος των ΗΠΑ. Η AUKUS, η μετατόπιση του κέντρου βάρους στον Ειρηνικό και οι κινήσεις που θα ακολουθήσουν δεν έχουν αναπτυχθεί σε ένα στρατηγικό κενό, εντάσσονται σε μία πρόσληψη στρατηγικού ανταγωνισμού με την Κίνα, ο οποίος ξεδιπλώνεται σε διάφορα πεδία.
• Η μετά BREXIT Μεγάλη Βρετανία θα προσπαθήσει να έχει έντονο στίγμα στη διεθνή πολιτική. Η Μεγάλη Βρετανία προσπαθεί να βρει το βηματισμό της και η διεθνής πολιτική είναι ένας τομέας που παραδοσιακά θέλει να έχει έντονη δραστηριότητα και επιρροή. Σε αυτό το πλαίσιο, θα εντείνει τη συνεργασία της με τις ΗΠΑ και σε αρκετές περιπτώσεις θα διαφοροποιηθεί από τις επιλογές της Ε.Ε.

• Το γεωπολιτικό αποτύπωμα της Γαλλίας θα δοκιμαστεί. Η Γαλλία και ο πρόεδρος Μακρόν, εκμεταλλευόμενοι και τις αντιφάσεις της προεδρίας Τράμπ, ανέπτυξαν μία ενεργότερη εξωτερική πολιτική, προσπαθώντας να έχουν εμπλοκή στις εξελίξεις σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές, με χαρακτηριστικότερη αυτή της Ανατολικής Μεσογείου. Παράλληλα, η Γαλλία διεκδίκησε και έναν σημαντικότερο ρόλο στον τομέα της εξαγωγικής αμυντικής βιομηχανίας. Η AUKUS κλόνισε σημαντικά αυτή την τελευταία πρωτοβουλία της.
• Η ΕΕ, η Τουρκία και η Ρωσία αναζητούν το ρόλο τους. Η Ε.Ε. βρίσκεται στη δυσκολότερη θέση, η αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας έχει επιπτώσεις στην δυνατότητα παρέμβασης της Ένωσης στις διεθνείς υποθέσεις. Επίσης, μετά το Αφγανιστάν, η AUKUS, έρχεται για να προκαλέσει σύννεφα στις Διατλαντικές Σχέσεις. Άλλωστε, στην πολιτική έναντι της Κίνας, δεν έχουν όλα τα κράτη- μέλη την ίδια πρόσληψη και προσέγγιση. Η στρατηγική αυτονομία και τα θαρραλέα βήματα προς την αμυντική ολοκλήρωση είναι πλέον μονόδρομος για την Ένωση. Η Τουρκία, η οποία τα τελευταία χρόνια αντιλαμβάνεται τον εαυτό της ως μία μεγάλη δύναμη που έχει στρατηγικό βάθος και δυνατότητα σημαντικής παρέμβασης σε πολλά πεδία ζυγίζει τις κινήσεις της, καθώς, είναι και χώρα μέλος του ΝΑΤΟ, στο οποίο είναι πλέον αρκετά πιθανό να μεταφερθεί η διπλωματική αντιπαράθεση κυρίως Γαλλίας- ΗΠΑ. Η Ρωσία είναι μία χώρα που έχει άμεση γεωγραφική παρέμβαση στην Ασία και ειδικό ενδιαφέρον για την περιοχή. Επίσης είναι μία δύναμη με σημαντικές στρατηγικές και στρατιωτικές δυνατότητες, η οποία έσπευσε να καλύψει, συμπληρωματικά με την Κίνα, το κενό από την αποχώρηση των ΗΠΑ από τον Αφγανιστάν. Μένει να δούμε ποιες θα είναι οι επόμενες κινήσεις της στη μεγάλη διπλωματική σκακιέρα και αν θα δούμε μία τριγωνική σχέση ισχύος, με ΗΠΑ και Κίνα, αντίστοιχη αυτής του Ψυχρού Πολέμου.

AUKUS και Ελλάδα

Όπως σημειώσαμε και πριν η Ελλάδα δεν είναι μία αποκομμένη χώρα της περιφέρειας της Ευρώπης. Είναι μέλος της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ, στρατηγικός σύμμαχος των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου, έχει σημαντικές επενδυτικές σχέσεις με την Κίνα και αναβαθμισμένη αμυντική και στρατηγική συνεργασία με τη Γαλλία.

Η θέση και ο ρόλος της στις διεθνείς σχέσεις επομένως την καθιστούν μέρος των ανακατατάξεων σε επίπεδο διεθνούς πολιτικής, ειδικότερα όταν αυτές επηρεάζουν τη Δύση. Οι εξελίξεις λοιπόν που μπορούν να δρομολογηθούν σε επίπεδο Ε.Ε. και ΝΑΤΟ σαφώς και μας επηρεάζουν, καθώς θα κληθούμε να συμμετάσχουμε σε αυτές. Σε καμία περίπτωση μία απώλεια εμπιστοσύνης που μπορεί να δυσχεράνει τις Ευρωαλαντικές σχέσεις δεν εξυπηρετεί χώρες που έχουν επενδύσει σε αυτή τη συνεργασία όπως η Ελλάδα. Ωστόσο, εξελίξεις, όπως η ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της Ε.Ε., η προοπτική δηλαδή για παράδειγμα της αμυντικής ολοκλήρωσης και της δημιουργίας του αποκαλούμενου «Ευρωστρατού», μπορούν να έχουν θετικό αντίκτυπο για την Ελλάδα, καθώς έχουν άμεση συνάφεια με την παραδοσιακή θέση της χώρας, για ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής.

Ένας άλλος τομέας που μας αφορά άμεσα είναι η πιθανότητα η διπλωματική αντίδραση της Γαλλίας να πάρει χαρακτηριστικά τριβής με τις ΗΠΑ. Η Ελλάδα έχει επενδύσει σημαντικά τα τελευταία χρόνια στην αναβάθμιση της συμμαχίας με τη Γαλλίας, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στον αμυντικό τομέα, όπως φαίνεται και από την αγορά των μαχητικών Rafale. Παράλληλα, η συμμαχία με τις ΗΠΑ είναι κεντρική στρατηγική επιλογή της χώρας. Για αυτούς τους λόγους μία διπλωματική αντιπαράθεση που μπορεί να πάρει και τη μορφή ανταγωνισμού για τους αμυντικούς εξοπλισμούς μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις στρατηγικές επιλογές της Ελλάδας.

Τέλος, η προοπτική ο ανταγωνισμός ΗΠΑ- Κίνας να πάρει τη μορφή ενός Ψυχρού Πολέμου 2.0 σαφώς και απασχολεί την Ελλάδα. Η χώρα, αν και ανήκει στον σκληρό πυρήνα της Δύσης και των Ευρωατλαντικών θεσμών, έχει επενδύσει παραδοσιακά σε μία πολυμερή εξωτερική πολιτική που τηρεί ισορροπίες και με τη Ρωσία, αλλά και με την Κίνα, με την οποία υπάρχουν σημαντικές επενδυτικές και εμπορικές σχέσεις, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το λιμάνι του Πειραιά και την παρουσία της COSCO. Μία πιθανή διχοτομία, αντίστοιχη του Ψυχρού Πολέμου, θα ασκήσει πίεση και στην Ελλάδα, να υποστηρίξει τη μία ή την άλλη πλευρά.

Τριαντάφυλλος Καρατράντος, Δρ. Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών, Επιστημονικός Συνεργάτης ΕΛΙΑΜΕΠ