Οι «Σατανικοί στίχοι» έγιναν πάλι best seller μετά την απόπειρα δολοφονίας

Το χρονικό μιας προαναγγελθείσας επίθεσης. Ετσι θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς τη δολοφονική επίθεση εναντίον του βραβευμένου συγγραφέα Σαλμάν Ρουσντί κατά τη διάρκεια του καλοκαιρινού φεστιβάλ του ιδρύματος Chautauqua στη Νέα Υόρκη. Ειδικά αν αναλογιστεί κανείς ότι η απειλή αυτή ελλόχευε παραπάνω από 30 χρόνια! Μια επίθεση εναντίον του συγγραφέα των «Σατανικών Στίχων» που προκάλεσε παγκόσμια αντίδραση, που δεν περιορίστηκε στον αποτροπιασμό. Οι πωλήσεις των έργων του εκτοξεύτηκαν.

Ο Δυτικός κόσμος, δηλαδή, αποφάσισε να απαντήσει στη βία και τη μεσαιωνική πρακτική αγοράζοντας τα βιβλία του! Οι «Σατανικοί Στίχοι» του βρίσκονται πάλι στην κορυφή των μπεστ σέλερ της Amazon και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού από την ημέρα της επίθεσης μέχρι και τώρα. Το πρωί της 14ης Φεβρουαρίου του 1989 μια δημοσιογράφος του BBC είχε ενημερώσει τον συγγραφέα ότι ο αγιατολάχ Χομεϊνί είχε εκδώσει φετφά για τη δολοφονία του. Εκείνος είχε αρκεστεί να κλειδώσει την εξώπορτα και να κοιτάξει προβληματισμένος από το παράθυρο. Απ’ ό,τι φαίνεται, όμως, με το πέρασμα των χρόνων ο φόβος υποχώρησε τόσο για τους φίλους και τους αναγνώστες του όσο και για τον ίδιο. Δεν φαινόταν πια να ανησυχεί ιδιαίτερα για το θρησκευτικό διάταγμα του ηγέτη της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν εξαιτίας του βιβλίου του «Σατανικοί Στίχοι» που είχε εκδώσει το 1988.

Στο διάταγμα ζητούσε από «κάθε καλό μουσουλμάνο» να δολοφονήσει τον Ρουσντί, τους εκδότες του βιβλίου και «όσους γνωρίζουν το περιεχόμενο... προκειμένου κανείς να μην προσβάλλει το Ισλάμ». Η πεποίθηση του συγγραφέα ότι πια δεν κινδύνευε είχε αποτυπωθεί και στη συνάντηση που είχε με τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν. Λίγο μετά τις γαλλικές προεδρικές εκλογές του 2017, ο Μακρόν τον είχε καλέσει στο Μέγαρο των Ηλυσίων στο Παρίσι. Είχε εκφράσει την έκπληξή του που ο Ρουσντί είχε φτάσει εκεί ασυνόδευτος. «Δεν είμαι ο τύπος του μάρτυρα. Είμαι απλώς συγγραφέας. Γιατί κάποιος να κρατά τόσο μεγάλη κακία σε έναν συγγραφέα;» απάντησε - όπως αποδείχθηκε αφελώς. Διαψεύστηκε και όταν εξομολογήθηκε σε φίλους του ότι δεν φοβάται πια, επειδή είχε -λέει- αναπτύξει μια ικανότητα, κάτι σαν ραντάρ, που τον προειδοποιούσε για τυχόν κίνδυνο. Η πραγματικότητα, μάλλον, βρίσκεται σε μια ατάκα που είπε κατά τη διάρκεια της συμμετοχής του σε ένα από τα επεισόδια της σειράς «Curb Your Enthusiasm».

Υποδυόμενος τον εαυτό του είπε: «Ο φετφάς είναι πάντα εκεί. Επικρέμαται. Αλλά να πάει να γ@μηθεί!». Αν και παραμένει στο νοσοκομείο μετά την απόπειρα δολοφονίας του από τον 24χρονο δράστη, η κατάσταση της υγείας του βελτιώνεται ημέρα με την ημέρα. Δέχεται επισκέψεις, συνομιλεί με οικεία πρόσωπα και, σύμφωνα με τον γιο του, διατηρεί το χιούμορ και την οξύνοιά του. Στην ηλικία των 75 ετών, όμως, υπέστη τρία σοβαρά τραύματα από μαχαίρι στον λαιμό, τέσσερα τραύματα στο στομάχι, στο μάτι, στο στήθος και τον δεξίο μηρό. Τίποτα, λοιπόν, δεν θα είναι ίδιο γι’ αυτόν όταν με το καλό βγει από το νοσοκομείο. Κατανοώντας την πικρή αυτή αλήθεια, «προσπαθεί να συμφιλιωθεί με τη νέα πραγματικότητα».

Παγκόσμια αντίδραση

Την ίδια στιγμή, το ενδιαφέρον για το έργο του έχει αναζωπυρωθεί. Η παραλίγο δολοφονία του προκάλεσε παγκόσμια αντίδραση που δεν περιορίστηκε στον αποτροπιασμό. Μια νέα γενιά αναγνωστών ανακάλυψε για πρώτη φορά τον συγγραφέα. Αισθάνθηκαν γνήσια περιέργεια για τα βιβλία που τον έβαλαν στο στόχαστρο του ισλαμικού φονταμενταλισμού. Ως αποτέλεσμα, τα περισσότερα από αυτά έχουν εξαντληθεί, άλλα επανακυκλοφορούν, ενώ το υποτιθέμενο βλάσφημο βιβλίο του «Σατανικοί Στίχοι» βρίσκεται στην κορυφή των πωλήσεων.

Συγκεκριμένα, τρεις εκδόσεις του βιβλίου ήταν στην κορυφή του βαρόμετρου πωλήσεων που καταγράφει τα βιβλία των οποίων οι πωλήσεις σημείωσαν τη μεγαλύτερη αύξηση τις τελευταίες 24 ώρες. Ενα άλλο βιβλίο του, «Τα Παιδιά του Μεσονυκτίου», βρέθηκε επίσης στην τέταρτη θέση. Ακόμα και στην Ινδία ήταν εκατοντάδες χιλιάδες εκείνοι που το αναζητούσαν διακαώς. Μάταια, καθώς αγνοούσαν το γεγονός ότι η κυκλοφορία του έχει απαγορευτεί εδώ και δεκαετίες στη χώρα τους για να μην προσβληθούν οι μουσουλμάνοι.

Η αύξηση του ενδιαφέροντος επιβεβαιώνεται και από το μεγάλο βιβλιοπωλείο της Νέας Υόρκης «Strand Bookstore», το οποίο επίσης καταγράφει τις φυσικές και διαδικτυακές πωλήσεις. «Ανθρωποι ήρθαν και έψαχναν για οποιοδήποτε από τα γραπτά του, ήθελαν να μάθουν τι είχαμε», δήλωσε η υπεύθυνη του τμήματος πωλήσεων Κέιτι Σίλβερναϊλ. «Μερικοί από τους νεότερους υπαλλήλους μας δεν είχαν ακούσει ποτέ γι’ αυτόν, οπότε ήταν ενδιαφέρον να συζητήσουμε μαζί τους, αφού οι πελάτες ήρθαν για τα βιβλία του, ζητούσαν να μάθουν ποιος ήταν και πώς επηρέασε τον κόσμο της λογοτεχνίας. Πιστεύω ότι πολλοί ήρθαν στο βιβλιοπωλείο μόνο και μόνο για να μιλήσουν για το πώς ένιωσαν σχετικά με αυτό που συνέβη», ανέφερε. Στο Twitter χρήστες καλούσαν επίσης τον κόσμο να αγοράσει τα έργα του σε ένδειξη αλληλεγγύης. Τη δημόσια υποστήριξη προς το πρόσωπό του εξέφρασαν πολιτικοί, ηγέτες και σπουδαίοι συνάδελφοί του και διανοούμενοι από κάθε γωνιά του πλανήτη. Τέλος, το μήνυμα να καταδικαστεί η βία ήταν και εκείνο που εξέπεμψε ένας από τους ανθρώπους που βρισκόταν στη σκηνή μαζί του κατά τη διάρκεια της επίθεσης. Πρόκειται για τον ιδρυτή της ΜΚΟ της οποίας καλεσμένος ήταν ο Ρουσντί. Να σημειώσουμε ότι το θέμα συζήτησης ήταν η καλλιτεχνική ελευθερία και η δίωξη των συγγραφέων...

«Κακή φάρσα»

Φανερά σοκαρισμένος, ο οικοδεσπότης αρνήθηκε να αναφερθεί στα δικά του επίσης εμφανή τραύματα, καθώς προσπάθησε να σώσει τον συγγραφέα με το σώμα του. Περιορίστηκε να καλέσει τον κόσμο να αγοράσει και να διαβάσει ένα από τα βιβλία του Ρούσντι. Δέχτηκε, όμως, να πει και για την επίθεση εις βάρος του συγγραφέα: «Στην αρχή έμοιαζε με κάποιου είδους κακή φάρσα. Δεν είχε καμία αίσθηση της πραγματικότητας. Οταν, όμως, αντιλήφθηκα το αίμα, τότε κατάλαβα περί τίνος πρόκειται». Το βιβλίο «Σατανικοί Στίχοι» ήταν αυτό που καθόρισε τη μοίρα του Ρουσντί, τοποθετώντας μια μόνιμη γκιλοτίνα πάνω από το κεφάλι του.

Ακόμα, όμως, και μια γκιλοτίνα ξεχνιέται... Στο μυθιστόρημα αυτό ο Ινδός συγγραφέας περιγράφει μια αεροπειρατεία με τραγική κατάληξη όπου το αεροπλάνο εκρήγνυται, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν όλοι οι επιβάτες εκτός από δύο Ινδούς: ένας αστέρας του Μπόλιγουντ και ένας Ινδός μετανάστης που μένει στην Αγγλία έχοντας αποκοπεί τελείως από την πατρίδα του. Μέσα από τον διάλογο των δύο επιζώντων εμφανίζεται και ο Μωάμεθ με τα χαρακτηριστικά του εξαπατημένου, μιλώντας ουσιαστικά για την «ιστορία των γερανών» στην ισλαμική παράδοση.

Ο συγγραφέας εμπνεύστηκε από ένα έπος με πρωταγωνιστή τον Μωάμεθ, το οποίο ήταν αποδεκτό για 200 χρόνια από τους μουσουλμάνους. Επί εκατοντάδες χρόνια οι βιογράφοι του Μωάμεθ παρουσίαζαν ένα περιστατικό κατά το οποίο ο Σατανάς προσπάθησε να τον εξαπατήσει και παρενέβη ο Αρχάγγελος Γαβριήλ! Ο Προφήτης Μωάμεθ εξαπατήθηκε και θεώρησε τους «ψιθύρους του Σατανά» θεϊκή αποκάλυψη. Οι «Σατανικοί Στίχοι», λοιπόν, αναφέρονται σε αυτή τη «δόλια παρέμβαση» του Διαβόλου που ανάγκασε τον Μωάμεθ να εκφωνήσει στίχους για τα ειδωλολατρικά έθιμα της Μέκκας του 7ου αιώνα και να αναγνωρίσει τις δυνάμεις τους για μεσιτεία στον Θεό. Από τη στιγμή που το φονταμενταλιστικό Ισλάμ δεν μπορούσε να δολοφονήσει το παρελθόν του, αποφάσισε να δολοφονήσει τον συγγραφέα που αποτυπώνει τον μεγαλύτερο εμφύλιο των πρώτων αιώνων ύπαρξης του Ισλάμ. Μετά τη δημόσια καταδίκη του σε θάνατο από τον Χομεϊνί, ο Ρουσντί εξαφανίστηκε από τη δημόσια ζωή. Υπήρξαν βίαιες αντιδράσεις για το βιβλίο του.

Βιβλιοπωλεία βομβαρδίστηκαν στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, εκδότες δέχονταν επίμονες απειλές για βόμβες. Ο Ιάπωνας μεταφραστής του βιβλίου Χιτόσι Ιγκαράσι δολοφονήθηκε στο Τόκιο το 1991, ενώ τραυματίστηκαν σοβαρά ο Νορβηγός εκδότης Γουίλιαμ Νίγκααρντ στο Οσλο και ο Ιταλός μεταφραστής Ετορε Καπριόλο στο Μιλάνο. Τον Ιούνιο του 1993 στη Σεβάστεια της Τουρκίας 37 άτομα δολοφονήθηκαν και περισσότερα από 50 τραυματίστηκαν, όταν φανατικοί σουνίτες ισλαμιστές έβαλαν φωτιά σε ξενοδοχείο στο οποίο βρισκόταν ο Τούρκος γνωστός συγγραφέας και μεταφραστής των «Σατανικών Στίχων» Αζίζ Νεσίν και πολλοί Αλεβίτες διανοούμενοι. Ηταν περίπου η εποχή που ο Ρουσντί παρουσιάστηκε χωρίς προειδοποίηση στη συνεδρίαση του Σκανδιναβικού Συμβουλίου στο Ελσίνκι και ανέβηκε στη σκηνή. Το κοινό κράτησε την ανάσα του. Ηταν σαν να αντίκριζε ένα φάντασμα. Τότε οι «New York Times» είχαν αναφερθεί σε αυτόν ως τον «άνθρωπος με τη σιδερένια μάσκα» που ελευθερώθηκε από την πλανητική Βαστίλη του.

Αποθέωση

Αυτοσχεδίασε έναν εκθαμβωτικό μονόλογο για την τέχνη και τη δύναμη του μυθιστορήματος λέγοντας ότι ανάμεσα στο έργο του και τη ζωή του θα διάλεγε πάντα το έργο του. Το κοινό χειροκροτούσε δέκα λεπτά όρθιο. Λίγα χρόνια αργότερα, σε ένα ταξίδι στη Νίκαια της Γαλλίας, η αεροπορική Air Inter απέκλεισε την πρώτη σειρά δίχως εξήγηση. Οταν όλοι είχαν επιβιβαστεί και οι μηχανές είχαν ξεκινήσει, ο Ρουσντί μπήκε με συνοδεία πέντε αστυνομικών. Τότε είχε υπάρξει έντονη αντίδραση. Μια γυναίκα είχε διαμαρτυρηθεί ότι η παρουσία του συγγραφέα την έθετε σε κίνδυνο.

Μία άλλη είχε αρνηθεί να φάει φαγητό μήπως και ήταν δηλητηριασμένο! Η πλειονότητα των επιβατών, όμως, είχε ξεσπάσει σε αυθόρμητα και ενθουσιώδη χειροκροτήματα. Στο παρελθόν είχε προκληθεί σάλος όταν οι Αρχές στη Γαλλία είχαν ζητήσει από τον Ρουσντί βίζα για να εισέλθει στη χώρα τους και τελικά δεν του ενέκριναν τη σχετική αίτησή του, με το επιχείρημα ότι δεν μπορούν να εγγυηθούν την ασφάλειά του. Είχε χρειαστεί μάλιστα να παρέμβει ο ίδιος ο Φρανσουά Μιτεράν για να λυθεί το πρόβλημα. Το 1993 ο πρίγκιπας Κάρολος είχε παραπονεθεί κατά τη διάρκεια γεύματος που είχε παραθέσει η βρετανική πρεσβεία στο Παρίσι. Ηταν η εποχή που ο Ρουσντί ζούσε μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, υπό την προστασία της βρετανικής αστυνομίας. «Ο Σαλμάν δεν είναι καλός συγγραφέας», είπε, προσθέτοντας «η προστασία του κοστίζει στο Στέμμα της Αγγλίας».
Τότε ένας φίλος του Σαλμάν είχε σπεύσει να σχολιάσει καυστικά: «Θα υπέθετα ότι κοστίζει πολύ περισσότερο η προστασία του πρίγκιπα της Ουαλίας, ο οποίος, απ’ όσο γνωρίζω, δεν έχει παρουσιάσει κάτι ενδιαφέρον». «Είμαι φιμωμένος και φυλακισμένος. Θα ήθελα να παίξω μπάλα με τον γιο μου στο πάρκο.

Η συνηθισμένη, κοινότοπη ζωή είναι για μένα ένα ανέφικτο όνειρο», έγραφε χωρίς να κρύψει ότι η μοναξιά του κορυφώθηκε μετά τη ρήξη με τη γυναίκα του, την Αμερικανίδα μυθιστοριογράφο Μαριάν Γουίγκινς. Παρά τις περιπέτειές του, ο Ρουσντί δεν σταμάτησε να γράφει και το 2007 χρίστηκε τιμητικά ιππότης από τη βασίλισσα της Αγγλίας για την προσφορά του στη λογοτεχνία. Σταδιακά ζούσε μια σχεδόν φυσιολογική ζωή στη Νέα Υόρκη. Εχει παντρευτεί συνολικά τέσσερις φορές και έχει αποκτήσει δύο παιδιά. Για δεκαετίες δεν είχε παρά μια πολύ διακριτική, σχεδόν αόρατη συνοδεία ασφαλείας. Οι φίλοι του θυμούνται τον γάμο του με το ινδικής καταγωγής μοντέλο και παρουσιάστρια του «Top Chef» Πάντμα Λάκσμι το 2004. Χόρευαν υπό τους ήχους μιας ινδικής ορχήστρας με σιτάρ και ντραμς, ενώ οι παρευρισκόμενοι τους έραιναν με ροδοπέταλα.

Αγκάλιαζε τον γιο του από τον πρώτο του γάμο, τους συναδέλφους και φίλους του. Ηταν ευτυχισμένος και ελεύθερος. Ο γάμος τους, ωστόσο, κράτησε μονάχα τρία χρόνια, με τον μυθιστοριογράφο να τα θρηνεί στα απομνημονεύματά του ως χάσιμο χρόνου και «κακή επένδυση». Χαρακτήρισε την πρώην σύζυγό του υπερβολικά νάρκισσο και φιλόδοξη, με τη Λάκσμι να ανταποδίδει αποκαλώντας τον «σεξουαλικά εμμονικό» και αναίσθητο. Ο τρίτος γάμος του έληξε επίσης άδοξα. Σε μια συνέντευξή του είχε πει ότι αποφάσισε να χωρίσει τη σύζυγό του Μαριάν όταν κρύβονταν.

Εκείνη υποστήριζε ότι η Αλ Κάιντα γνώριζε πού βρίσκονταν. Είχαν αναγκαστεί να μετακομίσουν έξι φορές. Οταν συνειδητοποίησε ότι του έλεγε ψέματα αποφάσισε να δώσει τέλος στη σχέση. Την ίδια εικόνα έχουν όσοι τον συνάντησαν και τη νύχτα των πρώτων προεδρικών εκλογών που έφεραν τον Μπαράκ Ομπάμα στην εξουσία. Είχε εμφανιστεί με μια συνοδό σε πάρτυ στη Νέα Υόρκη. Το κοινό αποτελούνταν από ηθοποιούς, δημοσιογράφους, καλλιτέχνες και διάφορους επιχειρηματίες και χορηγούς του μόλις εκλεγέντος προέδρου.

Ολοι ησύχασαν όταν το κινητό του χτύπησε και ο Ομπάμα ήταν στην άλλη γραμμή επιθυμώντας να τον ευχαριστήσει προσωπικά για την υποστήριξή του. Είχε βγει πια για τα καλά από την απομόνωση. Αγαπούσε τη Νέα Υόρκη. Συναντούσε φίλους για βόλτα στο Σέντραλ Παρκ και δείπνο στην περιοχή του Βίλατζ. Αλλαζε θέμα όταν η συζήτηση πήγαινε στον φετφά. Προτιμούσε να μιλήσει για τη μουσική του Μόρισον και τη συγγραφέα Τζορτζ Ελιοτ. Τους τελευταίους μήνες ασχολιόταν αποκλειστικά με τον πόλεμο και τη ρωσική εισβολή. Είχε ενώσει τις δυνάμεις του με τον Sting και τον Σον Πεν για να συμμετάσχουν σε μια εκστρατεία.

Παιδικές αναμνήσεις

Μιλούσε συχνά για τα παιδικά του χρόνια και τις αναμνήσεις του από την Ινδία. Οι συνομιλητές του έμοιαζαν έκπληκτοι όταν αποκάλυπτε ότι του έλειπε το Ισλάμ των παιδικών του χρόνων. «Η μουσουλμανική σκέψη ήταν ευρυγώνια», εξηγούσε. «Oταν αναπολώ την εποχή των παππούδων μου, την εποχή των γονιών μου, το Ισλάμ προσπαθούσε να γίνει κοσμοπολίτικο. Εθετε ερωτήματα και εμπλεκόταν σε πνευματικές διαμάχες. Ηταν ζωντανό». Ο Σαλμάν είναι το πνευματικό παιδί εκείνου του Ισλάμ. Οι γονείς του ήταν μετριοπαθείς μουσουλμάνοι της Ινδίας.

Ο πατέρας του είχε σπουδάσει στο Κέιμπριτζ, κάτι που έκανε και ο ίδιος. Από τη δεκαετία του 1960 και έπειτα ζούσε μόνιμα στην Αγγλία. Σπούδασε Ιστορία στο διάσημο πανεπιστήμιο, εργάστηκε ως ηθοποιός και ως κειμενογράφος και εν συνεχεία, στα μέσα της δεκαετίας του 1970, εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο, το οποίο όμως δεν γνώρισε ιδιαίτερη επιτυχία. Υπήρξαν φίλοι που τον συμβούλευσαν να εγκαταλείψει τις συγγραφικές του φιλοδοξίες. Το ραντεβού με την επιτυχία ήρθε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 με το βιβλίο «Τα Παιδιά του Μεσονυκτίου», που τιμήθηκε με το βραβείο Booker.

Κατά πολλούς, εξέφρασε την πολιτική συνείδηση της δεκαετίας του 1980 στο Λονδίνο, ειδικά για τους μετανάστες. Αποτύπωσε τη συνείδησή τους παρουσιάζοντας έναν νέο τρόπο σκέψης. Οποια κι αν είναι η άποψή τους για την αξία του λογοτεχνικού έργου του Ρουσντί, εκατοντάδες συγγραφείς πρόκειται να συγκεντρωθούν στα σκαλιά της Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης αυτή την εβδομάδα για να διαβάσουν αποσπάσματα από τα βιβλία του. Πρόκειται για μια συμβολική κίνηση που πραγματοποιείται για πρώτη φορά στη λογοτεχνική ιστορία.