Πώς το ’χασαν έτσι οι Εγγλέζοι; Αλλάζουν τρεις πρωθυπουργούς μέσα σε τρεις μήνες

Τερέζα Μέι: Τρία χρόνια και 11 ημέρες. Μπόρις Τζόνσον: Τρία χρόνια και 45 ημέρες. Λιζ Τρας: 45 ημέρες. Μέσα σε έξι χρόνια, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει δει τρεις πρωθυπουργούς να έρχονται και να παρέρχονται. Σε μονάχα λίγες ημέρες αναμένεται να ανακοινωθεί και ο τέταρτος, πράγμα που σημαίνει ότι σε διάστημα τριών μηνών θα αλλάξουν τρεις πρωθυπουργοί!

Η πολιτική κρίση που ταλανίζει τη Βρετανία υπερβαίνει την περίπτωση της πρωθυπουργού με την πιο σύντομη θητεία στην πολιτική ιστορία, όσο δελεαστικό κι αν είναι να εστιάζει κανείς στο πρόσωπο της Λιζ Τρας και στην ομολογούμενη και από την ίδια γκάφα της. Το podcast της σκανδαλοθηρικής «Daily Star» («Ποιος θα έχει μεγαλύτερη διάρκεια; Η Λιζ Τρας ή ένα μαρούλι;») μπορεί να προσφέρει πρόσκαιρο γέλιο, αλλά αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι η Βρετανία και το πολιτικό σύστημά της βρίσκεται σε παρατεταμένη και επικίνδυνη περιδίνηση.

Και μόνο η συζήτηση για ενδεχόμενη επιστροφή του Μπόρις Τζόνσον στην Ντάουνινγκ Στριτ επιβεβαιώνει την τεράστια κρίση ηγεσίας, αλλά εμμέσως και τα προβλήματα που επέφεραν η έξοδος της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση, η οικονομική κρίση, οι κοινωνικές προκλήσεις, η πανδημία και, το αποκορύφωμα, η ενεργειακή κρίση.

Τι πέρα από τα γνωστά γεγονότα μεσολάβησε, όμως, από την εκλογή της Λιζ Τρας μέχρι την αποπομπή της; Οι 45 ημέρες που από κάποιους χαρακτηρίστηκαν σαν «το χρονικό ενός προαναγγελθέντος (πολιτικού) θανάτου» έμοιαζαν εξαρχής ναρκοθετημένες. Αν και ήταν σαφές ότι η νέα πρωθυπουργός δεν είχε καμία περίοδο χάριτος, αυτή της δόθηκε με τον θάνατο της βασίλισσας Ελισάβετ.

Οι «Financial Times» έγραφαν ότι παρά τη γενικευμένη θλίψη, η νέα πρωθυπουργός βίωσε τότε τις πιο ήρεμες ημέρες της θητείας της, αν αναλογιστεί τα πολλά και σοβαρά προβλήματα που στη συνέχεια βρήκε μπροστά της. Πράγματι, η εικόνα της οικονομίας προκαλούσε τρόμο και οι προβλέψεις έδειχναν μια μακρά και βαθιά ύφεση. Οι αναταράξεις ήταν δεδομένες και αποδείχθηκαν πολύ πιο κοντινές απ’᾿ όσο μπορούσε να φανταστεί κανείς.

Η ανακοίνωση του οικονομικού προγράμματος της Λιζ Τρας, του «μίνι προϋπολογισμού», πυροδότησε σχεδόν εξαρχής ένα κύμα αντιδράσεων όχι μόνο από την αντιπολίτευση, αλλά κυρίως από πλευρές που η νέα πρωθυπουργός αφελώς πίστευε πως θα έβρισκε υποστήριξη. Ετσι, απέναντί της βρήκε και τις αγορές και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που επέκριναν τις φοροπερικοπές στα υψηλά εισοδήματα και τα εταιρικά κέρδη.

Οχι για λόγους αρχής βέβαια, αλλά επειδή το κενό που θα προέκυπτε στον Προϋπολογισμό θα καλυπτόταν με δανεισμό, ο οποίος απειλούσε να εκτροχιάσει τη βρετανική οικονομία, η οποία με τη σειρά της κινδύνευε να προκαλέσει ντόμινο σε μια περίοδο διεθνούς οικονομικής αστάθειας. Ας σημειωθεί ότι την ίδια περίοδο της πιστωτικής επέκτασης εκ μέρους της νέας κυβέρνησης η Κεντρική Τράπεζα της Αγγλίας επιχειρεί πιστωτική συρρίκνωση!

Η κρίση της στερλίνας

Κάπως έτσι προκλήθηκε η διάβρωση της αξιοπιστίας της βρετανικής οικονομίας, με αποτέλεσμα να προκύψει νομισματική κρίση, με σημαντική πτώση της στερλίνας και κατάρρευση των βρετανικών ομολόγων, που σήμαινε άνοδο των επιτοκίων δανεισμού. Ας σημειωθεί ότι η Βρετανία είχε να δεχθεί τόσο έντονες επικρίσεις από τον Ιούνιο 2011, όταν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο είχε καταγγείλει τις οικονομικές κινήσεις του τότε υπουργού Οικονομικών Τζορτζ Οσμπορν.

Κορυφαίοι οικονομολόγοι προειδοποιούσαν για τα επερχόμενα από την πρώτη στιγμή της ανακοίνωσης του «μίνι προϋπολογισμού» της Τρας, αλλά εισακούστηκαν όταν ζημιά είχε ήδη γίνει. Είχε έρθει το τέλος - ούτε η αποπομπή του υπουργού Οικονομικών και η αντικατάστασή του από τον Τζέρεμι Χαντ αποδείχθηκαν ικανές να εκτονώσουν το κλίμα και να επιτρέψουν στη νέα πρωθυπουργό να ανακτήσει την πρωτοβουλία των κινήσεων. Είναι ορατό διά γυμνού οφθαλμού ότι μια ισχυρή πτέρυγα στην Κοινοβουλευτική Ομάδα των Συντηρητικών εκμεταλλεύτηκε το λάθος της Λιζ Τρας για να τη στριμώξει πολιτικά και να την εξωθήσει σε παραίτηση, όπως και τελικά έγινε.

Το γεγονός ότι οι αντιδράσεις προσέλαβαν δυναμική χιονοστιβάδας, που οδήγησαν και στην παραίτηση της υπουργού Εσωτερικών και σε απειλές παραίτησης και άλλων υπουργών, κατέστησε ασφυκτικό τον πολιτικό κλοιό για τη Λιζ Τρας. Η πρωθυπουργός έμεινε όλη τη νύχτα της Τετάρτης προς Πέμπτη ξύπνια. Στην Ντάουνινγκ Στριτ, στο περιβόητο Νο 10 βρίσκονταν οι στενότεροι συνεργάτες της με σκοπό να σχεδιάσουν από κοινού τον χειρισμό της κρίσης. Η ίδια έστελνε μηνύματα στις 4 το πρωί σε συνεργάτες της, αλλά ο κύβος είχε ριφθεί. Ετσι οδηγήθηκε στη δήλωση των 90 δευτερολέπτων, με την οποία ανακοίνωσε την παραίτησή της, θέτοντας ένα εξευτελιστικό τέλος στη διάρκειας μόλις 45 ημερών πρωθυπουργικής θητείας της.Αμέσως μετά την επίσημη ανακοίνωση, η κούρσα της διαδοχής άρχισε και φανερά, αν και είχε ήδη αρχίσει στο παρασκήνιο, όταν είχε καταστεί σαφές πως η πρωθυπουργός δεν είχε διέξοδο. Και ενώ οι πάντες προετοιμάζονταν για μονομαχία των ηττημένων από την Τρας, δηλαδή του Ρίσι Σούνακ και της Πένι Μόρντοντ, ο Μπόρις Τζόνσον επέστρεψε από τις διακοπές του στον Αγιο Δομίνικο έτοιμος να ξαναμπεί στην αρένα, περίπου τρεις μήνες από τότε που είχε αναγκαστεί να υποβάλει την παραίτησή του. Ηδη, αρκετά σημαίνοντα στελέχη των Τόρις έχουν σπεύσει να δηλώσουν ότι θα στήριζαν την «επιστροφή του ασώτου», ωστόσο, θα πρέπει έως τη Δευτέρα το μεσημέρι να καταθέσει 100 βουλευτικές υπογραφές προκειμένου να μπορεί να διεκδικήσει το μεγάλο comeback. Πολλοί, όπως και οι στοιχηματικές εταιρείες, έσπευσαν από την πρώτη στιγμή να ποντάρουν στο ότι δεν θα τα καταφέρει - και δίνουν τον τίτλο του φαβορί στον Σούνακ. Ο πρώην υπουργός Οικονομικών -επι Τζόνσον- έχει λάβει θέση στην αφετηρία, με όπλο το γεγονός ότι έχει ρεύμα στην Κοινοβουλευτική Ομάδα των Συντηρητικών, αν και στο επίπεδο της κομματικής βάσης (περίπου 170.000 μέλη) αποδείχθηκε ότι δεν είχε την ίδια επιρροή. Εκεί η επικράτηση της Λιζ Τρας ήταν προδιαγεγραμμένη. Μέχρι την Παρασκευή το βράδυ το Reuters είχε μετρήσει 70 βουλευτές υποστηρικτές του.

Η υπουργός αρμόδια για τη Σύνδεση με το Κοινοβούλιο, Πένι Μόρντοντ, ήταν η πρώτη που δήλωσε ότι θα είναι -και πάλι- υποψήφια για την Ντάουνινγκ Στριτ, ωστόσο τα βρετανικά μέσα ενημέρωσης μετρούσαν λιγότερους από 20 υποστηρικτές της στην Κοινοβουλευτική Ομάδα το βράδυ της Παρασκευής.

Γρήγορη εκλογή

Η διαδικασία εκλογής νέου αρχηγού των Συντηρητικών και κατ’ επέκταση και νέου πρωθυπουργού, πάντως, θα έχει ολοκληρωθεί έως τις 28 Οκτωβρίου το αργότερο. Η προϋπόθεση της εξασφάλισης 100 βουλευτικών υπογραφών σε μια Κ.Ο. 357 μελών, που τέθηκε προκειμένου να μειωθεί ο αριθμός των διεκδικητών, πρακτικά σημαίνει ότι τη Δευτέρα δεν θα υπάρχουν περισσότεροι από τρεις υποψήφιοι, αν και πολλοί στοιχηματίζουν ότι ενδέχεται να τις εξασφαλίσει μόνο ο Σούνακ. Σε περίπτωση που οι διεκδικητές είναι τρεις, οι βουλευτές θα επιλέξουν την τελική δυάδα και θα υπάρξει μια ενδεικτική ψηφοφορία για να δουν ποιον στηρίζει η πλειοψηφία. Εάν το πρόσωπο που θα βρεθεί στη δεύτερη θέση δεν αποχωρήσει, τότε τα 170.000 μέλη του Συντηρητικού Κόμματος θα ψηφίσουν διαδυκτιακά, ώστε το αποτέλεσμα να ανακοινωθεί έως την Παρασκευή.

Οποιος κι αν τελικά βρεθεί στην Ντάουνινγκ Στριτ θα αντιμετωπίσει ένα φάσμα εκρηκτικών προβλημάτων τόσο στο εσωτερικό του κόμματός του όσο και σε κυβερνητικό-κρατικό επίπεδο. Από το 2016 μέχρι σήμερα το Συντηρητικό Κόμμα έχει αποκαθηλώσει τέσσερις πρωθυπουργούς: τον Ντέιβιντ Κάμερον, την Τερέζα Μέι, τον Τζόνσον και τώρα την Τρας. Η εσωτερική αυτή πολιτική κρίση έχει κάνει μετάσταση και στο επίπεδο του βρετανικού εκλογικού σώματος. Η εκλογική επιρροή των Τόρις έχει κατακρημνιστεί. Οποιος κι αν αναδειχτεί διάδοχος της Λιζ Τρας, η συντριβή των Συντηρητικών στις επόμενες εκλογές θεωρείται απ’ όλους δεδομένη. Δημοσκοπήσεις τους δείχνουν όχι μόνο να έχουν χάσει την πρώτη θέση, αλλά και να παλεύουν για τη δεύτερη!

Προφανώς, ο μεγάλος κερδισμένος σ’ αυτό το επίπεδο είναι το Εργατικό Κόμμα, το οποίο εισπράττει τη μερίδα του λέοντος από τις δραματικές απώλειες των αντιπάλων του, ως αποτέλεσμα της πολιτικής αυτοκτονίας των Τόρις. Επειδή, μάλιστα, η νέα συντηρητική κυβέρνηση δεν θα έχει επεξεργασμένη εναλλακτική πρόταση διακυβέρνησης, κινδυνεύει αμέσως μετά τον σχηματισμό της να συμπαρασυρθεί από την κρίση, εξωθώντας τη βρετανική κοινωνία στα πρόθυρα εκτεταμένης κοινωνικής αναταραχής.

Η βρετανική κοινωνία, εξάλλου, βρίσκεται σε μια ιστορική καμπή. Εχει καταστεί σαφές και στα μεσαία στρώματα ότι η χώρα δεν μπορεί να συνεχίσει να πορεύεται με τον τρόπο που πορεύεται μέχρι τώρα. Παρά τον εγγενή σχεδόν συντηρητισμό της, η βρετανική κοινωνία ψάχνει πλέον μια ριζική διέξοδο. Σ’ αυτό το κλίμα, δεν αποκλείεται να δούμε και κάποιου είδους κοινωνική αναταραχή, αφού οι επιμέρους διορθωτικές κινήσεις μοιάζουν ανούσιες και αναποτελεσματικές ακόμα και σε όσους παραδοσιακά τις προτιμούσαν.

Πολλοί αποδίδουν στο Brexit τη συνολική κρίση στην οποία είναι εγκλωβισμένο σήμερα το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά η αλήθεια είναι πως πέρα απ’ αυτό, οι αιτίες είναι βαθύτερες. Για μια σχολή σκέψης η πηγή της πολύπλευρης κρίσης είναι η έλλειψη πολιτικής βούλησης των Τόρις για οριστικό ενταφιασμό του θατσερισμού, ο οποίος μετά το διάλειμμα του μετριοπαθούς Τζον Μέιτζορ (περίοδος 1990-97) επανήλθε στην πιο σκληρή εκδοχή του για να στοιχειώσει το Συντηρητικό Κόμμα στη διάρκεια της μακράς θητείας του στην αντιπολίτευση την περίοδο 1997-2010.

Ετσι, όταν ο Κάμερον διαδέχθηκε τον Γκόρντον Μπράουν το 2010, το Συντηρητικό Κόμμα είχε βάλει τον Μέιτζορ σε παρένθεση και είχε επιστρέψει στις ρίζες του θατσερισμού, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν ο γκουρού της Σιδηράς Κυρίας, Νόρμαν Τέμπιτ, έλεγε ότι ο στόχος της κυβέρνησης ήταν το «τέλος της συναίνεσης».

Η κατάρα της Θάτσερ

Η κατάρα της «Σιδηράς Κυρίας» φαίνεται, πάντως, να πιάνει, καθώς το Συντηρητικό Κόμμα δεν μπορεί να χειραφετηθεί από τη βαθύτατη ιδεολογική επιρροή της. Σαν να μην έφτανε αυτό, όμως, η Βρετανία, όπως και ο υπόλοιπος κόσμος, επλήγη σκληρά και από την πανδημία και τώρα από την ενεργειακή κρίση. Μόνο που οι αλλεπάλληλες αυτές κρίσεις και δεν έτυχαν του καλύτερου δυνατού χειρισμού και δεν βρήκαν μια επαρκώς ισχυρή και οχυρωμένη κοινωνία και οικονομία, ώστε να έχουν αποτελεσματικές αντιστάσεις.

Τέλος, δεν χρειάζεται να είναι κανείς προφήτης για να δει ότι ο συνδυασμός αυτών των κρίσεων με την ευρύτερη αποδυνάμωση του Ηνωμένου Βασιλείου σχεδόν αναπόφευκτα θα επαναφέρει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στο προσκήνιο και τη σοβούσα κρίση ενότητας της χώρας. Οι Σκώτοι αυτονομιστές δεν κρύβουν την πρόθεσή τους να επανέλθουν δριμύτεροι στο αίτημά τους για απόσχιση…

Πώς θα εκλεγεί ο νέος πρωθυπουργός στη Βρετανία

Σημειώνεται πως οι υποψήφιοι χρειάζονται την υποστήριξη τουλάχιστον 100 βουλευτών των Τόρις. Καθώς υπάρχουν επί του παρόντος 357 βουλευτές του κόμματος, μπορούν να προταθούν το πολύ τρεις υποψήφιοι. 

Αν μόνο ένας υποψήφιος λάβει την υποστήριξη 100 βουλευτών, θα γίνει- αυτόματα, χωρίς εκλογική διαδικασία- ο επόμενος αρχηγός και κατ' επέκταση ο νέος πρωθυπουργός.

Ωστόσο, αν περισσότεροι από ένας υποψήφιοι έχουν 100 υποστηρικτές, θα υπάρξει ψηφοφορία μεταξύ των μελών του Συντηρητικού κόμματος.

Το χρονοδιάγραμμα

Ακολουθεί το χρονοδιάγραμμα στην περίπτωση που δεν υπάρξει απευθείας ανάδειξη αρχηγού των Τόρις και πρωθυπουργού στη Βρετανία:

- Δευτέρα 24 Οκτωβρίου

14:00μ.μ. (ώρα Βρετανίας): Ολοκληρώνεται η διαδικασία εκδήλωσης του ενδιαφέροντος για το καθεστώς υποψηφίου.

15.30-17.30 (ώρα Βρετανίας): Θα υπάρξει η πρώτη ψηφοφορία μεταξύ των Συντηρητικών βουλευτών. 

18.30-20.30 (ώρα Βρετανίας): Αν χρειαστεί, θα διεξαχθεί και δεύτερη ψηφοφορία και το αποτέλεσμα θα ανακοινωθεί στις 21.00.

- Τρίτη 25 Οκτωβρίου

Ψηφοφορία των μελών των Τόρις εάν εξακολουθούν να υπάρχουν δύο υποψήφιοι.

Μάλιστα, πριν κλείσει η ψηφοφορία μεταξύ των μελών του κόμματος, ελπίζεται, σύμφωνα με το BBC, ότι οι δύο υποψήφιοι θα συμμετάσχουν σε τηλεοπτικό ντιμπέιτ.

Ο νέος αρχηγός του κόμματος και πρωθυπουργός θα ανακοινωθεί έως την Παρασκευή 28 Οκτωβρίου.