Κατάρ-gate: Οι «γκρίζες ζώνες» του λόμπινγκ των Βρυξελλών

12.414 εγγραφές στο Μητρώο διαφάνειας της ΕΕ, 15.000- 30.000 εργαζόμενοι του κλάδου εγκατεστημένοι μόνιμα στις Βρυξέλλες, εκατομμύρια ευρώ ως ετήσιος τζίρος, χιλιάδες φορείς μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα (ΜΚΟ, συνδικαλιστικές ενώσεις, επαγγελματικά συνδικάτα και ομοσπονδίες), εκατοντάδες νομικοί σύμβουλοι, επιχειρήσεις δημοσίων σχέσεων και εξειδικευμένοι εμπειρογνώμονες επ’ αμοιβή μαζί με ατελείωτες ώρες διαβουλεύσεων εντός και εκτός των αιθουσών του Ευρωκοινοβουλίου συνθέτουν την τρέχουσα εικόνα της συμμετοχής των ομάδων συμφερόντων στην καθημερινότητα των ευρωπαϊκών θεσμών, υπό την ομπρέλα του λόμπινγκ.

Θεσμοθετημένο, νόμιμο και εν πολλοίς απαραίτητο ως προς την παροχή τεχνικών πληροφοριών και εξειδικευμένων γνώσεων σε έναν πολύπλοκο και ψηφιακό κόσμο, το λόμπινγκ, δηλαδή η έκθεση επιχειρημάτων με σκοπό την επιρροή στην άσκηση πολιτικής, συνιστά το απαραίτητο οξυγόνο στη δημοκρατική ανάσα των ευρωπαϊκών οργάνων, χωρίς, ωστόσο, να λείπουν οι γκρίζες ζώνες και οι «κερκόπορτες» κατάχρησης του πλέον ανοιχτού εργαλείου διαβούλευσης μεταξύ των πολιτών και των ευρωπαϊκών οργανισμών, που εσχάτως επεκτάθηκε και στις διμερείς σχέσεις και την εξωτερική πολιτική των Βρυξελλών.

Δάνεια πρακτική από τις ΗΠΑ, το λόμπινγκ πέρασε τον Ατλαντικό στις αρχές της δεκαετίας του ’80, συμβάλλοντας τόσο στη διαδικασία λήψης των ευρωπαϊκών αποφάσεων, όσο και στην προπαρασκευή της κοινοτικής νομοθεσίας, ενώ εδραίωσε με την πάροδο του χρόνου ολοένα και περισσότερο την παρουσία του στους διαδρόμους των Βρυξελλών, όσο δηλαδή η ΕΕ αποκτούσε μεγαλύτερη στρατηγική αυτονομία έναντι των εθνικών πολιτικών των κρατών – μελών της, αλλά και ενεργό διεθνή δράση.

Η κάλυψη, ταυτόχρονα όμως, καθημερινών αναγκών σε επίπεδο τεχνογνωσίας άρχισε να καθίσταται πιεστική ήδη στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν οι λομπίστες διεκδικούσαν επιθετικά ολοένα και μεγαλύτερο μερίδιο στην άσκηση της ευρωπαϊκής πολιτικής. Θέτοντας ένα πρώτο όριο, το 1992 η Κομισιόν αποφάσισε για πρώτη φορά να οριοθετήσει το πλαίσιο, ξεκαθαρίζοντας πως «οι σχέσεις μεταξύ των κοινοτικών οργάνων και των ομάδων συμφερόντων, όσο κι αν είναι κατ' αρχήν χρήσιμες, πρέπει να προσδιορισθούν σαφέστερα». Την επόμενη χρονιά ξεκινά η θέσπιση ενός Κώδικα Δεοντολογίας και πάνω από όλα η σύσταση ενός ενιαίου Μητρώου που θα στέγαζε όλους τους ενδιαφερόμενους να λάβουν μέρος στην νομοπαρασκευαστική διαδικασία, όταν την ίδια χρονιά στις Βρυξέλλες δραστηριοποιούνταν ήδη «περί τις 3.000 περίπου ομάδες ειδικών συμφερόντων διαφόρων μορφών, με 10 000 περίπου υπαλλήλους, που εργάζονται για την εξασφάλιση επαφών και επιρροών», σύμφωνα με τα επίσημα κοινοτικά στοιχεία.

«Είναι πολύ χαλαροί οι κανόνες»

Για όσους λομπίστες των Βρυξελλών τηρούν τους τύπους, η εγγραφή στο Μητρώο Διαφάνειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αν και εθελοντική μέχρι σήμερα, είναι το πρώτο βήμα, καθώς με τον μοναδικό αριθμό που τους εξασφαλίζει, συμμετέχουν στις πλατφόρμες διαβούλευσης της Κομισιόν ή νομιμοποιούνται να συναντήσουν κάποιον Ευρωβουλευτή, κοινοτικό αξιωματούχο ή υπάλληλο, εντός των εγκαταστάσεων των ευρωπαϊκών θεσμών. Επιπλέον, η εκάστοτε ιδιωτική εταιρία λόμπινγκ υποβάλλει μια φόρμα, ζητώντας επίσημα από το Ευρωκοινοβούλιο να διαπιστευθεί συγκεκριμένος εκπρόσωπος της, ώστε να παρακολουθεί το κοινοβουλευτικό έργο. Με την επίσημη έγκριση, ο λομπίστας εξασφαλίζει απρόσκοπτη πρόσβαση τόσο στους χώρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου όσο και στις Επιτροπές, ώστε να εξασφαλίζεται η ανοιχτότητα και η διαφάνεια στην νομοπαρασκευαστική διαδικασία.

Παράλληλα, αμφότεροι Ευρωβουλευτής και λομπίστας υποχρεούνται -από το 2019 και εξής- να γνωστοποιούν προς τις υπηρεσίες του Ευρωκοινοβουλίου το χρόνο και το θέμα του ραντεβού τους αναρτώντας τα φανερά, παρότι οι έλεγχοι από πλευράς των ευρωπαϊκών οργάνων έχουν εξασθενίσει τα τελευταία χρόνια, όπως και εκείνοι που αφορούν τον κανονισμό δεοντολογίας για τα δώρα που μπορεί να δεχθεί ο εκάστοτε Ευρωβουλευτής, από τα οποία εξαιρούνται ρητά τα χρήματα, τα ταξίδια, οι φιλοξενίες και τα τιμαλφή. Στον αντίποδα, οι λομπίστες «είναι όπως οι ιατρικοί επισκέπτες. Έρχονται στο γραφείο, σε συναντούν, σου λένε τα επιχειρήματά τους, τους λες τα δικά σου, ζυμώνεστε, αναπτύσσετε μια ανθρώπινη σχέση, στην οποία και επενδύουν μακροπρόθεσμα και το πολύ πολύ πίνετε που και που κανένα βράδυ, κανένα ποτό σε ένα μπαρ των Βρυξελλών. Ως εκεί και χωρίς οι ρόλοι να συγχέονται λόγω οινοπνεύματος», περιγράφει στο protothema.gr πρώην Ευρωβουλευτής, αν και οι δαπάνες βιομηχανικών και τεχνολογικών κολοσσών για υπηρεσίες λόμπινγκ στις Βρυξέλλες ζαλίζουν.

Πακτωλός εκατομμυρίων

Σύμφωνα με τα στοιχεία από το Μητρώο Διαφάνειας που επεξεργάστηκε το LobbyFacts, οι «πρωταθλητές» στη χρηματοδότηση του λόμπινγκ στις Βρυξέλλες ήταν (σ.σ. μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2022), η Bayer και η Apple με ετήσιο προϋπολογισμό 6,5 εκατομμύρια ευρώ και ακολουθούσαν η Google και η Meta με 6 εκατομμύρια ευρώ έκαστη, δίνοντας τη σκυτάλη στη Microsoft με 5,5 εκατομμύρια ευρώ, την QUALCOMM και τη Shell με 4 εκατομμύρια ευρώ, την ExxonMobil με 3,5 εκατομμύρια ευρώ, με την δεκάδα να συμπληρώνουν η Huawei και η Wolkswagen, με 3 εκατομμύρια ευρώ αντίστοιχα.

Στις δαπάνες των πέντε αμερικανικών εταιριών υψηλής τεχνολογίας και της μίας Κινεζικής, αλλά και των πετρελαϊκών κολοσσών, οι οποίες προσδιορίστηκαν μετά από σχετική πίεση των Βρυξελλών, συμπεριλαμβάνονται οι νόμιμες αμοιβές για καθένα λομπίστα που απασχολούν, δεδομένου ότι οι 50 ισχυρότερες εταιρίες στην ίδια λίστα ξόδεψαν συνολικά 120 εκατομμύρια ευρώ και προσέλαβαν συνολικά 360 λομπίστες πλήρους απασχόλησης κατά το τρέχον έτος, για να «προπαγανδίζουν» τις θέσεις τους.

Ειδικά για τις εταιρίες υψηλής τεχνολογίας, το ευρωπαϊκό διακύβευμα, δηλαδή οι νέοι κανονισμοί της ΕΕ, όπως ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων, οι Ψηφιακές Αγορές και οι Νόμοι για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες και την Τεχνητή Νοημοσύνη, άπτονται του ζωτικού τους εμπορικού ενδιαφέροντος, για αυτό και δε φείδονται εξόδων για «στρατούς» από λομπίστες, προωθητικές ενέργειες και ενημερωτικές ημερίδες, δείπνα και καλέσματα, όπως και παράθεση των επιχειρημάτων τους στον Τύπο και τα κοινωνικά δίκτυα με πληρωμένες καμπάνιες και καταχωρήσεις. Η παρουσία, επιπλέον, των εταιριών ενέργειας στην πρώτη δεκάδα σχεδόν υπαγορεύεται από την τρέχουσα συγκυρία, καθώς η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία επιτάχυνε τις διαδικασίες της πράσινης μετάβασης, αλλά και της εξεύρεσης εναλλακτικών πηγών ενέργειας, αυξάνοντας τα εταιρικά έξοδα τους για λόμπινγκ.

Ανάλογα, άλλωστε, με τους βαθμούς δυσκολίας της εκάστοτε ενδιαφερόμενης εταιρίας ή συλλογικότητας το κόστος των υπηρεσιών λόμπινγκ μπορεί να ποικίλει, καθώς σε υψηλότερο επίπεδο, όπως αυτό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, πολλαπλασιάζονται οι επαφές και μαζί οι προωθητικές ενέργειες. Για το λόγο αυτό, πολυεθνικές εταιρίες, τράπεζες, αλλά και ενεργειακοί κολοσσοί έχουν εντάξει τα τελευταία χρόνια στο δυναμικό τους κορυφαίες ευρωπαϊκές προσωπικότητες, αλλά και συνταξιοδοτημένους ευρωυπαλλήλους ως εμπειρογνώμονες, προκειμένου να εξασφαλίσουν υψηλές προσβάσεις και εξειδικευμένη γνώση του κανονιστικού πλαισίου, σε τέτοιο βαθμό που το φαινόμενο της «περιστρεφόμενης πόρτας», όπως περιγράφεται η μεταπήδηση από τα ευρωπαϊκά όργανα στον ιδιωτικό τομέα (υποχρεωτικά μετά την παρέλευση 2 ετών για τους Επιτρόπους και 3 ετών για τον Πρόεδρο της Κομισιόν), να αποτελεί βασικό πονοκέφαλο για τις Βρυξέλλες, καθώς αγγίζει και εμβληματικές μορφές, όπως τον πρώην Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, ο οποίος προσελήφθη μετά από μια δεκαετή πορεία στο τιμόνι της Κομισιόν, στη Goldman Sachs. Σε δεξαμενές σκέψεις, φαρμακοβιομηχανίες, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, επενδυτικά χαρτοφυλάκια και αεροπορικές εταιρίες βρήκαν επαγγελματική στέγη και αρκετοί πρώην Επίτροποι της ΕΕ, γεγονός που εντείνει τον εσωτερικό διάλογο περί σύγκρουσης συμφερόντων, αναδεικνύοντας την ανάγκη για αυστηρότερους κανόνες μετά την ευρωπαϊκή «αποστρατεία» τους.

Οι τρίτες χώρες

Εκτός, ωστόσο, από λομπίστες για την ενέργεια, το περιβάλλον, την κινητή τηλεφωνία, τα καπνικά προϊόντα, τις αυτοκινητοβιομηχανίες και την πληροφορική, το φάσμα της δράσης των ομάδων συμφερόντων επεκτάθηκε τα τελευταία χρόνια και στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής και ειδικά των σχέσεων της ΕΕ με τρίτες χώρες, εγείροντας νέα ερωτηματικά.

Ακόμη πιο ομιχλώδες κατέστη το τοπίο στις βροχερές Βρυξέλλες, όταν την τελευταία δεκαετία πολλαπλασιάστηκαν ραγδαία οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) που εμφάνισαν ως περιοχή δράσης τους τις σχέσεις της ΕΕ με άλλες περιοχές του πλανήτη, μολονότι μόλις 65 εξ’ αυτών έχουν καταχωρηθεί στο Μητρώο Διαφάνειας της ΕΕ, όπου καταγράφονται -εθελοντικά- από το 2011 και εξής οι ομάδες συμφερόντων που επιθυμούν να έχουν λόγο στα ευρωπαϊκά δρώμενα. Όταν μάλιστα, «στις Βρυξέλλες, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) ασκούν έντονες πιέσεις για θέματα που βρίσκονται ήδη στην πολιτική ατζέντα», όπως συμπεραίνει σε πρόσφατη έρευνά του, ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ, Marcel Hanegraaff, ο οποίος μελέτησε διεξοδικά τον τρόπο, με τον οποίο οι λομπίστες επηρεάζουν τον καθορισμό της ατζέντας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η δράση της «αχαρτογράφητης» αυτής μερίδας των ΜΚΟ προβλημάτισε αρκετούς Ευρωβουλευτές, ιδίως όσους είχαν ήδη αρκετά χρόνια παραμονής στα κοινοτικά, κοινοβουλευτικά έδρανα, καθώς ακόμη και χώρες με ισχυρή παράδοση στο λόμπινγκ, συνήθιζαν να προσλαμβάνουν διακεκριμένους επαγγελματίες του κλάδου («μεγάλα ονόματα» παγκοσμίως) ή να συνάπτουν συμβάσεις με πιστοποιημένες εταιρίες του κλάδου, που διέθεταν αρκετά χρόνια παρουσίας και αναγνώρισης στους ευρωδιαδρόμους, προκειμένου να μεταφέρουν τις θέσεις τους σε αμφότερους τους Ευρωβουλευτές και τα στελέχη της κοινοτικής γραφειοκρατίας. Πολύ περισσότερο, όταν στην περίπτωση τρίτων κρατών, το ρόλο της διαβούλευσής τους με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς αναλάμβαναν παραδοσιακά είτε οι διπλωματικές τους αποστολές, μόνιμα εγκατεστημένες στις Βρυξέλλες, είτε κρατικοί οργανισμοί των χωρών αυτών με αποδεδειγμένη εξωστρέφεια, όπως οργανισμοί τουρισμού, πολιτισμού και παιδείας, μορφωτικά ινστιτούτα ή ακόμη και υπηρεσίες των Υπουργείων Εξωτερικών τους, επιφορτισμένες με τις δημόσιες σχέσεις.

Παράλληλα, διακεκριμένες ευρωπαϊκές ΜΚΟ που ασχολούνται επί δεκαετίες με τρίτες χώρες, εξετάζουν συνήθως τις συνθήκες διαβίωσης, το πλαίσιο τήρησης των ατομικών ελευθεριών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τις δυνατότητες εκπαίδευσης και κάλυψης βασικών αναγκών και κρατούν αποστάσεις από τις εκάστοτε κυβερνήσεις και τα κεντρικά ζητήματα στην άσκηση της πολιτικής τους, απέναντι στα οποία στέκουν ως επί το πλείστον κριτικά, όταν δεν πληρούνται βασικές προϋποθέσεις σεβασμού θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Υπό αυτό το πρίσμα, η ανοιχτή στήριξη κατά καιρούς Ευρωβουλευτών απέναντι σε τρίτες χώρες σε σχέση με την οριοθέτηση των σχέσεών τους με την ΕΕ όξυνε τον ενδοκοινοτικό προβληματισμό αναφορικά με το εάν και κατά πόσον η διατύπωση θέσεων, η κατάθεση τροπολογιών και το αποτέλεσμα σε κρίσιμες ψηφοφορίες στις σχετικές Επιτροπές συνιστά κάθε φορά προϊόν του θεσμοθετημένου λόμπινγκ ή τυχόν απευθείας προσέγγισης των Ευρωβουλευτών από τους καθ’ ύλην ενδιαφερόμενους. Οπότε, «σε αυτήν την περίπτωση μιλάμε για παρα-λομπινγκ, το οποίο ουδεμία σχέση έχει με θεσμοθετημένες διαφανείς και νόμιμες πρακτικές, που λειτουργούν επί δεκαετίες, τις περισσότερες φορές αποδεδειγμένα υπέρ των δικαιωμάτων των πολιτών της Ευρώπης», όπως επισημαίνει στο protothema.gr» πρώην Ευρωβουλευτής του ΕΚ. Ιδίως, όταν οι εκάστοτε συναντήσεις μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με κάθε είδους λομπίστες παραμένουν στη διακριτική τους ευχέρεια, χωρίς η τυπική καταχώρηση των ραντεβού να έχει συνοδευθεί ως τώρα με κάποιο επίπεδο ελέγχου για την πλειονότητα των Ευρωβουλευτών.

Συμμεριζόμενος τον ίδιο προβληματισμό, ο καθηγητής δικαίου της ΕΕ Αλμπέρτο Αλεμάνο τόνισε πως «το λόμπινγκ από τρίτες χώρες -είτε από πρεσβείες είτε από τρίτους- πρέπει επίσης να δημοσιεύεται στο μητρώο διαφάνειας της ΕΕ». Το κρίσιμο ερώτημα, άλλωστε, για τους καλά γνωρίζοντες το πεδίο είναι «τι είδους δημοκρατική νομιμοποίηση» διαθέτει καθεμία από τις ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στις Βρυξέλλες, δηλαδή ποιος είναι ο αριθμός των ενεργών μελών, ο βαθμός προώθησης των ιδρυτικών σκοπών της και το απτό αποτέλεσμα των χρηματοδοτούμενων δράσεων, πέρα από την ύπαρξη ενός εκτελεστικού Διευθυντή και τη διακοσμητική παρουσία «ισχυρών ονομάτων» στο Διοικητικό Συμβούλιό της.

Ειδήσεις σήμερα

The Voice: Ολοκληρώθηκε η διαδικασία των blind auditions και «κλείδωσαν» οι τέσσερις ομάδες

Έτσι γιόρτασε ο Μέσι και όλη η Αργεντινή την κατάκτηση του Παγκοσμίου Κυπέλλου - Δείτε βίντεο

Το Κατάρ απειλεί με μπλόκο στο φυσικό αέριο στη σκιά του ευρωσκανδάλου