Δαλάι Λάμα: Η γλώσσα και τα μυστικά της διαδοχής του
21.04.202322:02
Το ατόπημα του Θιβετιανού θρησκευτικού ηγέτη που κατακεραυνώθηκε από τα social media, το γεωπολιτικό παρασκήνιο με τη διαρκή αντιπαράθεση Ινδίας - Κίνας, η στρατηγική σημασία του Θιβέτ και ο ρόλος των ΗΠΑ
Ενας απλός, μη επιλήψιμος, απολύτως συγγνωστός φιλικός χαριεντισμός, από αυτούς που «η Αγιότητά του συνηθίζει κατά κόρον ακόμη και δημοσίως, ακόμη και μπροστά σε κάμερες» όπως υπογραμμίζει το γραφείο Τύπου του βουδιστή αρχιερέα στο ανακοινωθέν που εξέδωσε προκειμένου να υπερασπιστεί, όσο αυτό ήταν εφικτό και πειστικό, τον Δαλάι Λάμα.
Ομως, όπως υποστηρίζει μια μερίδα σχολιαστών, για τα θιβετιανά ή γενικότερα για τα ήθη και έθιμα της Απω Ανατολής, το να βγάζει κάποιος τη γλώσσα του εν είδει φιλικού χαιρετισμού όχι μόνον δεν αποτελεί απρέπεια, αλλά τιμά μια μακραίωνη παράδοση ευγένειας. Ασχέτως εάν δεν είναι όλοι διατεθειμένοι να δεχθούν τη συγκεκριμένη ερμηνεία και να αντιπαρέλθουν άνευ αποτροπιασμού την, ομολογουμένως υπερβάλλουσα, διαχυτικότητα του Δαλάι Λάμα με την προτεταμένη γλώσσα, κυριολεκτικά σε απόσταση αναπνοής από το πρόσωπο του μικρού θαυμαστή του.
Οπως και να 'χει, ο Δαλάι Λάμα ζήτησε συγγνώμη από το παιδί και την οικογένειά του, μολονότι αυτό ελάχιστα ικανοποίησε όσους τον κατέκριναν στα social media, χαρακτηρίζοντας τη συμπεριφορά του απρεπή έως και ασελγή, παντελώς ανάρμοστη, ακόμη και παιδεραστική. Αφορμής δοθείσης, δε, ανακινήθηκε το ζήτημα της πλήρους συσκότισης στην προσωπική ζωή του Δαλάι Λάμα. Γύρω από την οποία, όλως περιέργως για ένα πρόσωπο παγκοσμίως αναγνωρίσιμο, δεν υπάρχει τίποτα γνωστό, ούτε καν φήμες και ψίθυροι.
Αντιθέτως, ο βίος και η πολιτεία αρκετών από τους προκατόχους του, οι μαρτυρίες και οι διηγήσεις -καθόλου σπάνια συναρπαστικές ή και τραγικές- αφθονούν: oρισμένοι από τους προηγούμενους δεκατρείς έπεσαν θύματα δολοφονίας. Και, τουλάχιστον ένας εξ αυτών, ο Τσανγκιάνγκ Γιάτσο, ο 6ος Δαλάι Λάμα του Θιβέτ που έζησε στο μεταίχμιο του 17ου προς τον 18ο αιώνα, διέπρεψε σαν καλοζωιστής, πότης και αθεράπευτος ερωτύλος.
Παρεμπιπτόντως, θρυλείται ότι οι κάτοικοι των χωριών που επισκεπτόταν, φρόντιζαν να επισημαίνουν με μια συγκεκριμένη μπογιά στην εξώπορτά τους το εάν η θυγατέρα της οικογένειας έχει ήδη διακορευτεί από τον Δαλάι Λάμα ή τελεί σε αναμονή για την ερωτική συνεύρεση με τη θρησκευτική κεφαλή του θιβετιανού έθνους. Τουλάχιστον αυτός όμως απόλαυσε, όπως ο ίδιος επέλεξε, τη θητεία του ως ανώτατου ιεράρχη.
Ευνοήθηκε από την τύχη, εν αντιθέσει με τον Λομπσάν Γιάτσο, το δεξί χέρι του σημερινού Δαλάι Λάμα, ο οποίος σφαγιάστηκε με ειδεχθή αγριότητα μαζί με δύο νεαρούς μοναχούς και σε ελάχιστη απόσταση από τα διαμερίσματα του αρχιερέα. Το σημείο του τριπλού, φριχτού εγκλήματος ήταν βουτηγμένο στο αίμα. Οι φονιάδες είχαν μαχαιρώσει τον 70χρονο Λομπσάν Γιάτσο στο ένα μάτι, του είχαν κόψει το λαρύγγι και είχαν βυθίσει ένα στιλέτο στην καρδιά του. Στο σώμα του μετρήθηκαν συνολικά 20 μαχαιριές, μολονότι θα πρέπει να είχε ήδη πεθάνει από την πρώτη.
«Τσαχπινιές» με τον αρχηγό της ομάδας κρίκετ της Αυστραλίας, Στιβ Σμιθ
Το γεωπολιτικό παρασκήνιο
Αναλύοντας τον ευρύτερο ρόλο του Δαλάι Λάμα, μια ιδιαιτέρως σημαντική διάσταση της, ήδη διαβόητης σκηνής στην οποία πρωταγωνίστησε ο υπέργηρος αρχιερέας με το αγοράκι στην αγκαλιά του, είναι αυτή της διεθνούς πολιτικής. Χωρίς υπερβολή, η αναιδώς προεξέχουσα γλώσσα του Δαλάι Λάμα εξάπτει τη διαρκή αντιπαράθεση ανάμεσα στην Κίνα, την Ινδία αλλά και τις ΗΠΑ, με επίκεντρο το Θιβέτ. Το οποίο τελεί υπό διαμφισβήτηση, καθώς η Ινδία επιδιώκει να διευρύνει τον έλεγχό της στην περιοχή και, ταυτόχρονα, να αναχαιτίσει τον κινεζικό επεκτατισμό.
Η ενδεχόμενη κλιμάκωση των επιθετικών κινήσεων εκ μέρους των Κινέζων αποτελεί πάγια ανησυχία για τους Ινδούς. Ευλόγως, μια και οι δύο αχανείς χώρες της Ασίας μοιράζονται μια κοινή μεθόριο, το συνολικό μήκος της οποίας αγγίζει τα 3.500 χλμ.
Η ένταση μεταφράζεται τα τελευταία χρόνια σε επανειλημμένες αψιμαχίες που μοιάζουν να προοιωνίζονται εκείνο το κρίσιμο θερμό επεισόδιο που θα ανοίξει τον ασκό του Αιόλου. Αυτός ο σκληρός ανταγωνισμός Κίνας - Ινδίας, προφανώς συνιστά απειλή για την παγκόσμια ειρήνη. Και καθώς το Θιβέτ βρίσκεται σε στρατηγικής σημασίας τοποθεσία, η διανοητική κατάσταση του Δαλάι Λάμα και η σωματική υγεία του, με έναν φαινομενικά απροσδόκητο τρόπο, εμπλέκονται στον αμυντικό σχεδιασμό των ενδιαφερομένων. Διότι, εάν η πρόσκληση προς τον ανήλικο με την -κατά τα δυτικά πρότυπα συμπεριφοράς- χυδαία φράση «ρούφηξέ μου τη γλώσσα», μαρτυρά κάποιου είδους έκπτωση των πνευματικών δυνάμεων του Δαλάι Λάμα, το ζήτημα της διαδοχής του αποκτά χαρακτήρα επείγοντος.
Επιγραμματικά, η μεν Κίνα έχει ορίσει, διά ειδικής νομοθεσίας, ότι ο επόμενος Δαλάι Λάμα θα επιλεγεί από τις δικές της αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες. Η δε Ινδία επιμένει να τηρηθεί η θιβετιανή παράδοση, με την αναζήτηση του παιδιού που φέρει τη χάρη του Βούδα κ.λπ. Με τις ΗΠΑ να υιοθετούν -για τους δικούς τους λόγους και με τη δική τους, μη θρησκευτική, επιχειρηματολογία- την άποψη της Ινδίας, αποδεικνύεται το πώς και γιατί το στιγμιαίο ατόπημα του Δαλάι Λάμα λειτουργεί σαν σήμα συναγερμού για την παγκόσμια κοινότητα.
Ειδικά οι Κινέζοι θεωρούν τον Δαλάι Λάμα εξ ορισμού διεφθαρμένο, τον αποκαλούν «μαριονέτα των Αμερικανών», τον κατηγορούν ότι είναι ένας ελεεινός υποκριτής, ιδιαίτερα όταν απευθύνει διακηρύξεις υπέρ της ελευθερίας, της αγάπης, της συναδέλφωσης κ.λπ. ενώ ο ίδιος -πάντα κατά τους Κινέζους- είναι κληρονόμος και συνεχιστής της δουλοκτητικής παράδοσης των προκατόχων του.
Οι Κινέζοι, βεβαίως, έχουν τους δικούς τους λόγους να απεχθάνονται τον Δαλάι Λάμα και να αμφισβητούν με κάθε ευκαιρία τις αγνές και ηθικές προθέσεις του. Οι λόγοι αυτοί είναι γεωπολιτικοί, δεδομένου ότι ο Δαλάι Λάμα είναι ο de facto κεντρικός εκφραστής της αντιπάθειας, αν όχι του μίσους που τρέφουν οι Θιβετιανοί κατά των Κινέζων. Οι οποίοι κατέλαβαν το φιλήσυχο Θιβέτ το 1950 και το προσάρτησαν στην επικράτεια της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας με τη Συνθήκη των Δεκαεπτά Σημείων, την οποία συνυπέγραψε ο Δαλάι Λάμα στις 24 Οκτωβρίου του 1951.
Εκτοτε, η Κίνα αναφέρεται στην επιχείρηση κατάληψης του Θιβέτ σαν «Ειρηνική Απελευθέρωση», ενώ οι Θιβετιανοί, οι οποίοι έχασαν την ανεξαρτησία και την αυτοδιάθεσή τους, κάνουν λόγο για «Εισβολή των Κινέζων». Σε κάθε περίπτωση, ο Δαλάι Λάμα, από το 1951 έως σήμερα ισχυρίζεται ότι εξαναγκάστηκε να βάλει την υπογραφή του στο έγγραφο της συνθήκης με τους Κινέζους, τελώντας υπό ασφυκτική πίεση και εκβιασμό. Εξάλλου, ο Δαλάι Λάμα το 1951 ήταν μόλις 16 ετών.
Εφόσον, λοιπόν, το υπόβαθρο για τη σχέση μεταξύ Κίνας και Θιβέτ είναι μία ελάχιστα συγκεκαλυμμένη εχθρότητα, θεωρείται αυτονόητο ότι οι απόψεις των Κινέζων για τον Δαλάι Λάμα είναι αντιστοίχως προκατειλημμένες εναντίον του. Εξάλλου, η κινεζική πλευρά ποτέ δεν έπαψε να αντιμετωπίζει τον Δαλάι Λάμα σαν τον βασικό υποκινητή και καθοδηγητή τής, αποτυχημένης όπως αποδείχθηκε, εξέγερσης των Θιβετιανών, το 1959, με στόχο την ανάκτηση της αυτονομίας τους. Εως τότε, το κινεζικό καθεστώς είχε παραχωρήσει κάποιες ελευθερίες και ενός είδους αυτοοργάνωση στο Θιβέτ.
Ομως, η επιείκεια αυτή τερματίστηκε αμέσως μετά τον ατυχή ξεσηκωμό του ’59, όταν η θιβετιανή κυβέρνηση καταργήθηκε και διατάχθηκε να εγκαταλείψει τη χώρα, ολόκληρος ο κρατικός μηχανισμός ξηλώθηκε, ενώ ο Δαλάι Λάμα εξορίστηκε στην Ινδία, στο βόρειο τμήμα της χώρας. Και από το 1960 εγκαταστάθηκε στη μικρή πόλη Νταραμσάλα, στις παρυφές των Ιμαλαΐων - αν και από την πλευρά της Ινδίας, μακριά από τα πάτρια θιβετιανά εδάφη.
Ο Δαλάι Λάμα έχει ξεκαθαρίσει ότι οι λεπτομέρειες της διαδοχής του θα συζητηθούν σοβαρά μετά τα 90ά γενέθλιά του, καθώς, όπως δήλωσε, σκοπεύει να ζήσει μέχρι τα 113. Επειδή όμως το ιερατείο έχει προ πολλού αρχίσει να ανησυχεί μήπως ο ηγέτης πεθάνει αιφνιδίως, ασκούνται πιέσεις να ρυθμιστεί γρήγορα το θέμα της διαδοχής του
Ο δισυπόστατος ηγέτης
«Δαλάι Λάμα» κατά λέξη σημαίνει «μεγάλος αφέντης» ή «κύριος των ωκεανών», με τον συνδυασμό δύο λέξεων από τα μογγολικά και τα θιβετιανά. «Δαλάι Λάμα», πάντως, δεν είναι όνομα, αλλά ιερατικός τίτλος, τον οποίο φέρει διά βίου ο ένας και μόνος εκλεκτός στον οποίο ανατίθεται το καθήκον να διαδεχθεί τον προκάτοχό του στον θώκο του πνευματικού ηγέτη του θιβετιανού βουδισμού. Οι θεμελιώδεις αρχές του οποίου προβλέπουν ότι κάθε Δαλάι Λάμα αποτελεί μετενσάρκωση της πολιούχου θεότητος του Θιβέτ, του αγίου της συμπόνιας και ενσυναίσθησης Μποτισάτβα, που με τη σειρά του είναι μία από τις υποστάσεις του Αβαλοκιτεσβάρα, δηλαδή (υπεραπλουστεύοντας κάπως) του ίδιου του Βούδα. Ο νυν Δαλάι Λάμα είναι ο 14ος στη σειρά διαδοχής, η οποία χρονολογικά εκκινεί περίπου από την πρώτη δεκαετία του 15ου αιώνα.
Γεννήθηκε τον Ιούλιο του 1935 και είναι γιος ταπεινών αγροτών. Αρχικά το κατά κόσμον ονοματεπώνυμό του ήταν Λιάμο Ντόντουπ και αφότου έλαβε το χρίσμα του Δαλάι Λάμα μετονομάστηκε σε Τενζίν Γιάτσο. Η επιλογή του μεταξύ άλλων πιθανών μετενσαρκώσεων του Αβαλοκιτεσβάρα έγινε από το ιερατείο πέριξ του 13ου Δαλάι Λάμα, του μεγάλου εκσυγχρονιστή και μεταρρυθμιστή του Θιβέτ, Θουπτέν Γιάτσο. Ο οποίος, δυστυχώς, απεβίωσε 58 ετών το 1933, δύο χρόνια προτού ο διάδοχός του αντικρίσει για πρώτη φορά το φως του κόσμου.
Ο νυν Δαλάι Λάμα έχει ξεκαθαρίσει ότι οι λεπτομέρειες της διαδοχής του θα συζητηθούν σοβαρά μετά τα 90ά γενέθλιά του. Κατά δήλωσή του, σκοπεύει να ζήσει έως τα 113 έτη, επειδή όμως το ιερατείο που τον περιστοιχίζει και τον επικουρεί έχει προ πολλού αρχίσει να ανησυχεί μήπως ο ηγέτης πεθάνει αιφνιδίως, ασκούνται πιέσεις για τη ρύθμιση του φλέγοντος ζητήματος. Αν μη τι άλλο, διότι το κενό στην κορυφή της θρησκευτικής ιεραρχίας μπορεί να αποδειχθεί καταστροφικό, ενώ διακυβεύεται το ίδιο το μέλλον του Θιβέτ και ενός λαού, περί τα 3,5 εκατ. ανθρώπους, στερημένου από πατρίδα.
Ενώπιον αυτής της εφιαλτικής προοπτικής, ο Δαλάι Λάμα έχει συμφωνήσει κατ’ αρχήν με τους εν Βούδα αδελφούς του πως βαρύνει τον ίδιον, αποκλειστικά, η ομαλή διευθέτηση της διαδοχής. Η οποία, πέραν των γεωπολιτικών συνιστωσών, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, και μόνο ως διαδικασία: σύμφωνα με την παράδοση του θιβετιανού βουδισμού, αμέσως μετά την τελευτή του Δαλάι Λάμα ξεκινά η αναζήτηση της μετενσάρκωσής του. Ιερείς-λαγωνικά περιηγούνται τις εκτάσεις του Θιβέτ, ψάχνοντας συγκεκριμένα σημάδια και οιωνούς, όπως π.χ. την κατεύθυνση προς την οποία είχε στρέψει το βλέμμα του ο Δαλάι Λάμα καθώς ψυχορραγούσε, ή η πορεία που ακολούθησε η κνίσα όταν καιγόταν στην πυρά η σορός του. Επίσης, καθοριστικά για την ανεύρεση του μέλλοντος Δαλάι Λάμα μπορούν να φανούν τα οράματα που γεννώνται στον εγκέφαλο των ιερέων όταν επισκέπτονται τη φημισμένη λίμνη-μαντείο Λάμο Λα-Τσο στο Θιβέτ.
Συνδυάζοντας όλες τις προηγούμενες πηγές καθοδήγησης, οι επιφορτισμένοι με τον εντοπισμό του Δαλάι Λάμα ξεχύνονται σε πόλεις, χωριά και εξοχές, εστιάζοντας κυρίως σε παιδιά που γεννήθηκαν ανήμερα ή σε μικρή χρονική απόσταση από τον θάνατο του προηγούμενου ιεράρχη. Αφότου βρεθούν οι υποψήφιοι νέοι Δαλάι Λάμα υποβάλλονται σε σειρά δοκιμασιών, έως ότου απομείνει ο μοναδικός ευλογημένος με το αυθεντικό θείο χάρισμα.
Σε ό,τι αφορά τον υφιστάμενο Δαλάι Λάμα, θα πρέπει να σημειωθεί ότι έχει ήδη υποβάλει την παραίτησή του - και μάλιστα προ πολλού. Συγκεκριμένα, στις 14 Μαρτίου του 2011 επ’ ευκαιρία του εορτασμού για την επέτειο της αποτυχημένης εξέγερσης των Θιβετιανών κατά της κινεζικής κατοχής, με διάγγελμά του ο Δαλάι Λάμα ενημέρωσε τους συμπολίτες του ότι προτίθεται να αποσυρθεί, αν και μόνο κατά το ένα σκέλος των καθηκόντων του - προφανώς το πολιτικό.
«Οι Θιβετιανοί θα πρέπει να εκλέγουν ελεύθερα τον ηγέτη τους, τον άνθρωπο στον οποίο εγώ θα μπορέσω να εκχωρήσω την εξουσία μου», ανέφερε ο Δαλάι Λάμα. Εισηγούμενος παράλληλα την τροποποίηση του Συντάγματος που εξακολουθεί να διέπει τη θεσμική λειτουργία του κράτους - έστω και αν το Θιβέτ δεν υφίσταται επισήμως ως τέτοιο.
Μολονότι από το 2001 υπάρχει πολιτικός διοικητής, η πρόταση για την πολιτειακή αλλαγή την οποία ο Δαλάι Λάμα κατέθεσε μαζί με την παραίτησή του αφέθηκε μετέωρη. Φαίνεται πως η μορφή του είναι αναπόσπαστα ταυτισμένη με τη μοίρα του Θιβέτ και μάλλον αδύνατον να αλλάξει ουσιαστικά.
New age θρησκευτικός σταρ
Η ιδιότητα του φορέα μιας απευθείας θεϊκής καταγωγής αποτελεί βασικό συστατικό του Δαλάι Λάμα ως θεσμού. Επιπλέον, με τη βοήθεια πιθανώς της σαγήνης που ασκεί στους Δυτικούς η κοσμοθεωρία της Απω Ανατολής, ο χαλαρός και απεριόριστα ανεκτικός εσωτερισμός του βουδισμού, η φανατική προσήλωση στην ειρήνη και τη συμπόνια, ακόμη και η γιόγκα με τις πολυποίκιλες παραφυάδες της κ.ο.κ., η προσωπικότητα του Δαλάι Λάμα προσέλαβε διαστάσεις πανανθρώπινου συμβόλου.
Εξελίχθηκε συν τω χρόνω σε κάτι σαν σταρ ιεραπόστολο μιας new age κοσμοθεωρίας, μια μορφή με σημειολογική δύναμη πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι θα δικαιολογούσε η βασική του ιδιότητα, δηλαδή του βουδιστή μοναχού και πνευματικού ηγέτη του Θιβέτ. Από την άποψη αυτή, ξεπέρασε κατά πολύ το συμβολικό status του Πάπα του ρωμαιοκαθολικού χριστιανισμού - και βεβαίως ούτε συζήτηση περί συγκρίσεων του Δαλάι Λάμα με τον, αναλογικά αθέατο, Οικουμενικό Πατριάρχη των ορθοδόξων.
Προσεγγίζοντας περισσότερο σε θρυλικές μορφές που ήταν ταυτόχρονα θρησκευτικοί και πολιτικοί ηγέτες, όπως π.χ. ο Μαχάτμα Γκάντι, ο Δαλάι Λάμα χάραξε τον δικό του δρόμο στη διασημότητα. Την αύρα του σεβάσμιου, κοσμαγάπητου, πλην εναλλακτικού ειδώλου της οικουμενικής ποπ κουλτούρας, ο ίδιος ο Δαλάι Λάμα φροντίζει να εδραιώνει με την ακατάβλητη παραγωγικότητά του: πάνω από 130 βιβλία φέρουν, επισήμως, την υπογραφή του, είτε ως αποκλειστικού δημιουργού είτε ως συν-συγγραφέα και έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες, συμπεριλαμβανομένης και της ελληνικής. Καθ’ ημάς κυκλοφορούν έργα όπως το «Να είσαι εδώ», το «Να είσαι θυμωμένος» και «Το βιβλίο της χαράς», το οποίο ο Δαλάι Λάμα συνυπογράφει με τον Νοτιοαφρικανό αρχιεπίσκοπο Ντέσμοντ Τούτου.
Από τους τίτλους και τη θεματολογία των έργων του εξηγείται αμέσως το γιατί ο Δαλάι Λάμα έχει αναδειχθεί, ατύπως, σε προστάτη άγιο του «self-help», εκείνης δηλαδή της συνομοταξίας βιβλίων που παράγεται αφειδώς και διατίθεται σε ένα κοινό το οποίο αναζητά εναγωνίως έτοιμες, εγγυημένης αποτελεσματικότητας συνταγές για μια καλύτερη ζωή.
Ενδεικτικά του πνεύματος που διατρέχει το κήρυγμα του Δαλάι Λάμα είναι χωρία όπως τα εξής: «Στον κόσμο που ζούμε, υπάρχουν πάρα πολλά πράγματα που προκαλούν θυμό: αδικία, κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, ρατσισμός, άγνοια. Γι’ αυτό θα πρέπει να είμαστε θυμωμένοι. Αν κατανοήσουμε τον θυμό μας -πώς τον νιώθουμε, πώς τον εκδηλώνουμε, πώς τον χειριζόμαστε-, τότε μπορούμε να τον μεταμορφώσουμε σε συμπονετική δράση. Και μόνο τότε θα κάνουμε τη ζωή τη δική μας αλλά και των άλλων καλύτερη». Και σε ένα δεύτερο, εξίσου χαρακτηριστικό απόσπασμα και απόσταγμα της δαλαϊλαμαϊκής βιο-σοφίας τονίζεται πως «το να είσαι εδώ σημαίνει να πάψεις να είσαι προσκολλημένος στο παρελθόν ή να ανησυχείς για το μέλλον.
Να αντιμετωπίσεις τη δυστυχία του κόσμου, να εξασκήσεις τη συμπόνια, τώρα. Να είσαι εδώ σημαίνει να βρίσκεις την ευτυχία, την ειρήνη και την πληρότητα στη ζωή, τώρα». Ρήσεις βαθυστόχαστες, καθ’ όλα συνάδουσες με τη φιλοσοφία ενός ανθρώπου που, ενδεχομένως, να είναι ο τελευταίος Δαλάι Λάμα στην ιστορία του Θιβέτ.