Τουρκία και ΕΕ: Ο Ερντογάν το ζήτησε, η ΕΕ το θέλει;

«Πρώτα ανοίξτε τον δρόμο για την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και μετά θα ανοίξουμε τον δρόμο στην Σουηδία». Η δήλωση αυτή του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, την παραμονή της έναρξης της ετήσιας συνόδου κορυφής του NATO στο Βίλνιους της Λιθουανίας, προκάλεσε έκπληξη και φυσικά αντιδράσεις τόσο στις Βρυξέλλες, όσο και σε πολλές πρωτεύουσες κρατών- μελών της ΕΕ.

Οι πρώτες, επίσημες, απαντήσεις δόθηκαν από την Κομισιόν και τη γερμανική Καγκελαρία, οι οποίες δήλωσαν ότι η ένταξη μιας χώρας στη βορειοατλαντική συμμαχία και στην ΕΕ δεν πρέπει να συγχέονται σε καμία περίπτωση. Ο λόγος είναι η σφοδρή αντίδραση των τριών κρατών - μελών της ΕΕ, που όχι απλώς δεν είναι μέλη του ΝΑΤΟ, αλλά αντίθετα υποστηρίζουν με κάθε τρόπο την ουδετερότητά τους. Δηλαδή της Αυστρίας, της Μάλτας και της Ιρλανδίας.

Έχει η Τουρκία ελπίδες να ενταχθεί στην ΕΕ;

Πίσω από τις επίσημες τοποθετήσεις κρύβεται όμως η πραγματικότητα. Στις Βρυξέλλες γνωρίζουν ότι η ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας, παρόλο που δεν πρόκειται να ανακληθεί επισήμως, δεν έχει, σχεδόν, καμία προοπτική.

Οι επιδεινούμενες σχέσεις της Τουρκίας με την ΕΕ τα τελευταία χρόνια, τόσο με την αντιδυτική ρητορική του προέδρου Ερντογάν όσο και με της στροφή του σε ολοένα και πιο συγκεντρωτικά μέτρα εξουσίας, με την αμφισβήτηση του κράτους δικαίου και την καταπάτηση στοιχειωδών ατομικών δικαιωμάτων, παρείχαν μια βολική δικαιολογία στις Βρυξέλλες και στα κράτη - μέλη για να φρενάρουν κάθε προοπτική ένταξης της γείτονος χώρας στην ΕΕ.

Οι αιτίες όμως είναι άλλες. Και δεν εντοπίζονται μόνο σε ενδεχόμενες ενστάσεις της Ελλάδας και της Κύπρου.

Εάν η Τουρκία γινόταν μέλος της ΕΕ, θα ήταν το μεγαλύτερο σε πληθυσμό και επομένως θα είχε τον μεγαλύτερο αριθμό ψήφων στο Συμβούλιο και τους περισσότερους Ευρωβουλευτές. Την ίδια στιγμή, βάσει του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της,η Τουρκία θα αποτελούσε το πιο φτωχό κράτος -μέλος, ενώ η ΕΕ θα αποκτούσε σύνορα με το Ιράν, το Ιράκ και τη Συρία.

«Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι ούτε η Eurovision, όπου συμμετέχουν γειτονικές της χώρες, ούτε η νέα Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία για να αποκτήσει εξωτερικά σύνορα με το Ιράκ και το Ιράν», είχε δηλώσει πριν λίγα χρόνια στο protothema.gr, ανώτατος Γάλλος διπλωμάτης, όταν ρωτήθηκε για την ενταξιακή προοπτική της Τουρκίας.

Το ιστορικό

Η Τουρκία υπέβαλε αίτηση για ένταξη στην τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) το 1987, αλλά ανακηρύχθηκε επίσημα υποψήφια το 1999, μετά τη Συμφωνία του Ελσίνκι, η οποία άνοιξε το δρόμο για ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ, ακόμα και χωρίς την επίλυση του «Κυπριακού».

Το διαπραγματευτικό πλαίσιο ΕΕ - Τουρκίας εγκρίθηκε το 2005, ωστόσο η πρόοδος ήταν εξαιρετικά αργή. Από τα 35 κεφάλαια που ήταν απαραίτητα για την ολοκλήρωση της διαδικασίας ένταξης στην ΕΕ, μόνο 16 είχαν ανοίξει και μόλις ένα (σ.σ αυτό που αφορά σε ζητήματα επιστήμης και έρευνας) είχε κλείσει έως τον Μάιο του 2016.

Η πραγματικότητα

Παρόλο που η Ελλάδα δεν αντιτίθεται στην, υπό όρους, προοπτική ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ, άλλα κράτη - μέλη της ΕΕ, αντιτίθενται σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

Υπάρχουν αυτά, όπως η Αυστρία που έχουν ζητήσει επισήμως να υπάρξει οριστικό τέλος στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Τουρκία και άλλα, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, οι οποίες αποκλείουν την πλήρη ένταξη της χώρας και ζητούν μια ειδική εταιρική σχέση ανάμεσα σε Βρυξέλλες και Άγκυρα. Ή όπως το περιέγραψε Ευρωπαίος διπλωμάτης νωρίτερα φέτος στο «Politico»: «για ποιόν λόγο η ΕΕ να χάσει πολιτικό κεφάλαιο σκοτώνοντας μια διαδικασία που είναι ήδη νεκρή;»

Ένα άλλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας, είναι ότι ο μεγαλύτερος και ισχυρότερος σύμμαχός της ως προς αυτό το ζήτημα, δηλαδή το Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκεται ήδη εκτός της ΕΕ.

Το ζήτημα της Ουκρανίας

Παρόμοια ζητήματα με την Τουρκία, τηρουμένων των αναλογιών, αντιμετωπίζει και η ενταξιακή πορεία της Ουκρανίας. Μια αχανής χώρα, με προβληματική οικονομία και τόσο μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις που θα απαιτούσαν πλήρη ανασχεδίαση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής.

«Εάν η διεύρυνση της ΕΕ προς την Ουκρανία είναι μια φορά δύσκολη, φανταστείτε αυτήν προς την Τουρκία», υποστήριξε Ευρωπαίος διπλωμάτης. Σύμφωνα με τον ίδιο, η ΕΕ θα πρέπει για μια φορά να είναι ξεκάθαρη και να υπογραμμίσει ότι οι μελλοντικές διευρύνσεις της και πάντα στο πλαίσιο της περαιτέρω εμβάθυνσης (σ.σ όπως ζητεί μεταξύ άλλων η Γαλλία), θα αφορούν μόνο στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων και ενδεχομένως της Ουκρανίας.

Τι θα μπορούσε να προσφέρει η ΕΕ στην Τουρκία;

Μεταρρύθμιση της Τελωνειακής Ένωσης

Τον Ιούνιο του 2018 το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της ΕΕ, σημείωσε ότι οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις ΕΕ – Τουρκίας έχουν ουσιαστικά αδρανήσει εξαιτίας της συνεχούς απομάκρυνσης της Τουρκίας από τις αρχές, τις αξίες και το κεκτημένο της Ένωσης (Κράτος Δικαίου, Θεμελιώδη Δικαιώματα, Σχέσεις Καλής Γειτονίας, Περιφερειακή Συνεργασία, ΚΕΠΠΑ). Κατά συνέπεια αποφασίσθηκε ότι δεν μπορεί να εξεταστεί το άνοιγμα ή το κλείσιμο άλλων κεφαλαίων ούτε να γίνουν περαιτέρω εργασίες για τον εκσυγχρονισμό της Τελωνειακής Ένωσης ΕΕ-Τουρκίας.

Ωστόσο η Τουρκία έχει υπογράψει, από το 1995, Συμφωνία Τελωνειακής Ένωσης με την Ε.Ε., η οποία όμως δεν καλύπτει βασικούς οικονομικούς τομείς όπως η γεωργία και οι δημόσιες συμβάσεις. Στις 17 Μαΐου 2023 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε προτάσεις για μια ολοκληρωμένη μεταρρύθμιση της Τελωνειακής Ένωσης, σύμφωνα με την οποία οι επιχειρήσεις που επιθυμούν να μεταφέρουν εμπορεύματα στην ΕΕ θα μπορούν να καταγράφουν όλες τις πληροφορίες σχετικά με τα προϊόντα και τις αλυσίδες εφοδιασμού τους σε ένα ενιαίο διαδικτυακό περιβάλλον: στον νέο τελωνειακό κόμβο δεδομένων της ΕΕ.


Απελευθέρωση θεωρήσεων Σένγκεν (Visa)

Η ΕΕ ξεκίνησε από τον Δεκέμβριο του 2013 τον διάλογο για την απελευθέρωση των θεωρήσεων με την Τουρκία για να μπορέσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να βάλουν την Τουρκία στον κατάλογο των κρατών, των οποίων οι πολίτες τους που διαθέτουν βιομετρικό διαβατήριο σύμφωνα με τα πρότυπα της ΕΕ να μπορούν να ταξιδεύουν για σύντομη διαμονή ( δηλ. 90 ημερών εντός οποιασδήποτε περιόδου 180 ημερών) στον χώρο Σένγκεν χωρίς θεώρηση. Η απόφαση για την απελευθέρωση θεωρήσεων Σένγκεν για Τούρκους πολίτες, μόλις η Άγκυρα εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της, θα ληφθεί με ειδική πλειοψηφία στο Συμβούλιο της ΕΕ και με απλής πλειοψηφία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.