Πώς η Ευρώπη έγινε... καμινέτο - Το υποθαλάσσιο ηφαίστειο, το «ηλιακό μάξιμουμ» και το φαινόμενο «Ελ Νίνιο»
01.08.202317:01
Ζήσαμε τον πιο ζεστό Ιούλιο από το 1940 - Όλοι οι παράγοντες που εξετάζουν οι επιστήμονες για τη συμβολή τους στην αύξηση της θερμοκρασίας και στον παρατεταμένο καύσωνα
Στο Μεξικό, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι το κύμα ακραίου καύσωνα έχει προκαλέσει 249 θανάτους το τελευταίο τετράμηνο. Οι θερμοκρασίες επιπέδου «βρασμού» ακολουθούνται από ακραίες χαλαζοπτώσεις, όπως αυτές της Ιταλίας. Το βόρειο ημισφαίριο πλήττεται από ακραία καιρικά φαινόμενα και τεράστιες δασικές πυρκαγιές. Οι επιστήμονες λένε ότι, από τη μία, αυτό θα πρέπει να το συνηθίσουμε, είναι η κανονικότητα. Από την άλλη, ωστόσο, ο πλανήτης βιώνει την «τέλεια καταιγίδα» η οποία έχει ανάψει το... φλόγιστρο: Μια καταιγίδα που έχει προκληθεί από τον ανθρωπογενή παράγοντα, αλλά και από μια σειρά άλλων, «τυχαίων» γεγονότων: Την ένταση του «Ελ Νίνιο», τις διακυμάνσεις της ηλιακής ακτινοβολίας, καθώς και μια υποθαλάσσια ηφαιστειακή έκρηξη.
«Το 2023 είναι το έτος που θα το θυμόμαστε γιατί μια ολόκληρη (κλιματική) ζώνη υποφέρει», λέει ο καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας Χρήστος Ζερεφός. Ο κ. Ζερεφός χτυπά εδώ και χρόνια το καμπανάκι του κινδύνου, προειδοποιώντας για τις δραματικές επιπτώσεις της -ανθρωπογενούς- κλιματικής αλλαγής τις οποίες έχουμε ήδη αρχίσει να μετράμε.
Χρήστος Ζερεφός - Καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας
«Το 2023 είναι το έτος που θα το θυμόμαστε γιατί μια ολόκληρη κλιματική ζώνη υποφέρει»
Πάντως οι κλιματολόγοι του διεθνούς οργανισμού World Weather Attribution είναι σαφείς: Χωρίς τη συνεχή συσσώρευση αερίων στην ατμόσφαιρα, τα φονικά κύματα καύσωνα που έπληξαν Ευρώπη, Αμερική και Ασία δεν θα μπορούσαν να έχουν συμβεί. Σε μελέτη που δημοσίευσε ο οργανισμός την περασμένη εβδομάδα αναφέρει ότι -σύμφωνα με τα ευρήματα των επιστημόνων που τη συνέταξαν- η αύξηση στην έκλυση αερίων που παγιδεύουν τη θερμότητα, κυρίως από την καύση άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου, είναι κατά 50 φορές πιθανότερο να προκαλέσει αύξηση της θερμοκρασίας (ακραίο καύσωνα) πιο συχνά, με τη συχνότητα του φαινομένου να προσδιορίζεται περίπου ανά πενταετία.
Οι επιστήμονες λένε ότι η υπερθερμασμένη από το διοξείδιο του άνθρακα και άλλα αέρια ατμόσφαιρα έκανε το κύμα καύσωνα στην Ευρώπη 2,5 βαθμούς Κελσίου πιο ζεστό (απ’ ό,τι θα ήταν χωρίς ατμοσφαιρική ρύπανση), στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Μεξικό 2 βαθμούς Κελσίου πάνω και στην Κίνα κατά 1 βαθμό πιο ζεστό.
Σε βρασμό
Και οι παραπάνω, όπως αρκετοί ειδικευμένοι στο κλίμα επιστήμονες, καταγράφοντας τα ρεκόρ θερμοκρασιών που έσπασαν σε όλο το βόρειο ημισφαίριο, λένε ότι αυτός ο μήνας πιθανότατα σηματοδότησε την πιο ζεστή περίοδο της Γης εδώ και περίπου 120.000 χρόνια - άρα τη θερμότερη περίοδο που έχει ζήσει ο ανθρώπινος πολιτισμός. Η κλιματολόγος στο Imperial College of London Μάριαμ Ζακαράια λέει ότι, βάσει της μελέτης της οποίας ηγήθηκε, τα κύματα καύσωνα στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική θα ήταν «θεωρητικά αδύνατο» να συμβούν χωρίς την ανθρωπογενή αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της Γης από τα μέσα του 1800: 1,2 βαθμοί Κελσίου λόγω της βιομηχανικής δραστηριότητας. Αντιθέτως, αναφέρει, το κύμα καύσωνα στην Κίνα θα μπορούσε να έχει συμβεί και χωρίς την παγκόσμια υπερθέρμανση.
Η ίδια μελέτη διαπιστώνει ότι όσο το κλίμα δεν σταθεροποιείται -έστω και στο σημείο που βρίσκεται σήμερα- και θερμαίνεται ακόμα και για μερικά δέκατα ενός βαθμού Κελσίου, κύματα ακραίας ζέστης όπως αυτό που ζήσαμε τον Ιούλιο θα γίνουν συχνότερα. Οι καύσωνες σαν τον φετινό στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στην Ισπανία και σε κάποια βαλκανικά κράτη είναι πιθανό να επαναλαμβάνονται κάθε δεκαετία, με την παρούσα κατάσταση του κλίματος, ή να γίνουν πολύ συχνότεροι, αν συνεχιστεί η υπερθέρμανση του πλανήτη.
Αυτός είναι και ο λόγος που ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες χρησιμοποιεί ακραίες εκφράσεις για να καταδείξει και να περιγράψει γλαφυρά μια ακραία περίοδο στην οποία έχουμε μπει πια. Ο αξιωματούχος λέει ότι η περίοδος της υπερθέρμανσης του πλανήτη έχει τελειώσει. Πλέον, προειδοποιεί ότι «έχει φτάσει η εποχή του παγκόσμιου βρασμού».
Αντόνιο Γκουτέρες - Γενικός γραμματέας του ΟΗΕ
«Η περίοδος της υπερθέρμανσης έχει τελειώσει. Πλέον, έχει φτάσει η εποχή του παγκόσμιου βρασμού»
Με τους επιστήμονες να δηλώνουν ότι ο Ιούλιος που περάσαμε ήταν ο πιο ζεστός μήνας που έχει καταγραφεί ποτέ στον κόσμο, ο Αντόνιο Γκουτέρες τονίζει ότι «η κλιματική αλλαγή είναι εδώ. Είναι τρομακτικό. Και αυτό είναι μόνο η αρχή. Είναι ακόμα εφικτό να περιοριστεί η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας σε 1,5 βαθμό Κελσίου και να αποφευχθεί το χειρότερο της κλιματικής αλλαγής. Αλλά μόνο με δραματική, άμεση δράση για το κλίμα».
Και επειδή οι αριθμοί λένε την αλήθεια, η πιο ζεστή μέρα που έχει καταγραφεί στην Ιστορία σημειώθηκε τον Ιούλιο, καταρρίπτοντας το ρεκόρ παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας που είχε συμβεί το 2016. Η υπηρεσία Copernicus της Ε.Ε., η οποία έχει επιφορτιστεί με την παρακολούθηση του κλίματος, αναφέρει ότι η μέση θερμοκρασία παγκοσμίως ξεπέρασε για πρώτη φορά τους 17 βαθμούς Κελσίου και έφτασε τους 17,08 βαθμούς στις 6 Ιουλίου.
Ο πιο ζεστός Ιούλιος από το 1940 - Η μέση παγκόσμια θερμοκρασία επιφάνειας για όλους τους μήνες Ιουλίου από το 1940 έως το 2023. Οι αποχρώσεις του μπλε δείχνουν πιο ψυχρά από τον μέσο όρο χρόνια, ενώ οι αποχρώσεις του κόκκινου δείχνουν χρόνια που ήταν πιο ζεστά από τον μέσο όρο, με τον φετινό Ιούλιο να καταγράφει ρεκόρ (17,08°C )
Τα αίτια
Πίσω από αυτή την τάση υπερθέρμανσης του πλανήτη, οι επιστήμονες συμφωνούν ότι βρίσκονται οι συνεχιζόμενες εκπομπές αερίων από την καύση ορυκτών καυσίμων. Ομως, γι’ αυτά τα πρωτοφανή φαινόμενα με τους αντικυκλώνες και τους θαλάσσιους καύσωνες που έχουν βάλει φωτιά -και κυριολεκτικά- σε ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο της Γης, ευθύνεται μόνο αυτό; Υπάρχουν και άλλα φαινόμενα, τα οποία φαίνεται πως έχουν αφήσει το δικό τους αποτύπωμα στην περίοδο βρασμού του πλανήτη μας. Το «Ελ Νίνιο», η έκρηξη του ηφαιστείου της Τόνγκα και ο ήλιος είναι οι κύριοι ύποπτοι για την πρόκληση αυτής της «τέλειας καταιγίδας».
Το ηφαίστειο Χούνγκα Τόνγκα-Χούνγκα Χαπάι: Συνήθως, οι εκρήξεις ηφαιστείων προκαλούν πτώση της θερμοκρασίας της Γης. Η ηφαιστειακή στάχτη και τα θειώδη αέρια που εκτοξεύονται σε ύψος αρκετών χιλιομέτρων δημιουργούν ένα «σκέπαστρο», το οποίο αποτρέπει τις ακτίνες του ήλιου να φτάσουν στο έδαφος. Η περίπτωση του Χούνγκα Τόνγκα-Χούνγκα Χαπάι που εξερράγη το 2022 στην Τόνγκα, ωστόσο, δεν είναι μία από αυτές τις περιπτώσεις.
Για την ακρίβεια, ήταν με διαφορά η ισχυρότερη και μεγαλύτερη έκρηξη ηφαιστείου της χρονιάς και όμως δεν «ακούστηκε», ούτε είδαμε τις γνωστές εικόνες με τη λάβα να ξεχύνεται στη γη. Οπως και δεν ψύχρανε καθόλου την ατμόσφαιρα του πλανήτη μας. Αντιθέτως, θεωρείται ότι ευθύνεται για την υπερθέρμανση. Ο λόγος για όλα αυτά είναι ότι το ηφαίστειο αυτό είναι υποθαλάσσιο.
Ως εκ τούτου, η έκρηξη του Χούνγκα προκάλεσε πολύ μικρή έκλυση θειωδών αερίων, αλλά τεράστια, από την άλλη, ποσότητα υδρατμών από το νερό που εξατμίστηκε. Οπως εύκολα μπορεί να φανταστεί κανείς, η υποθαλάσσια έκρηξη προκάλεσε εξαγωγή μάγματος, που με τη σειρά του προκάλεσε εξάτμιση γιγαντιαίων ποσοτήτων από τα νερά του ωκεανού στην ατμόσφαιρα.
Εδώ, λοιπόν, έχουμε δύο φαινόμενα: Από τη μία την όποια θέρμανση προκάλεσε η λάβα αυτή καθαυτή στη θάλασσα και από την άλλη τους υδρατμούς, ένα ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου. Λόγω της έκλυσης υδρατμών, οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι η επιφάνεια της Γης μπορεί να αυξηθεί κατά 0,035 βαθμούς Κελσίου, με τις άμεσες επιπτώσεις της έκρηξης του ηφαιστείου -δηλαδή την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας- να διαρκούν για τουλάχιστον μία πενταετία.
Το «ηλιακό μάξιμουμ»
Η ανθρωπότητα γνωρίζει πια εδώ και αρκετές δεκαετίες ότι ο Ηλιος δεν είναι μια σφαίρα με σταθερή λάμψη, αλλά, αντίθετα, ένας γίγαντας πλάσματος που κοχλάζει και στροβιλίζεται, μεταβάλλοντας την ακτινοβολία που εκπέμπει σε σταθερούς και ασταθείς χρονικούς κύκλους. Γνωρίζει επίσης ότι πολύ αργά αλλά σταθερά ανεβάζει τη θερμοκρασία του και την ακτινοβολία που μας στέλνει, σε σημείο που σε μισό δισεκατομμύριο χρόνια θα προκαλέσει τον βρασμό των ωκεανών της Γης.
Παρ’ όλα αυτά, η παραγωγή ενέργειας του Ηλιου μεταβάλλεται σε ένα μικρό ποσοστό (κατά ένα χιλιοστό) στη διάρκεια ενός χρονικού κύκλου που διαρκεί 11 έτη. Οι αιχμές αυτού του κύκλου είναι πολύ μικρές για να τις παρατηρήσουμε σε καθημερινό επίπεδο, αλλά επηρεάζουν τα κλιματικά συστήματα της Γης. Οι διεργασίες στο εσωτερικό του Ηλιου δημιουργούν ένα ισχυρό μαγνητικό πεδίο ευθυγραμμισμένο με τον άξονα περιστροφής του και προκαλούν την πλήρη αναστροφή και αντιστροφή αυτού του πεδίου κάθε 11 χρόνια. Αυτό είναι που προκαλεί τον 11ετή κύκλο στην εκπεμπόμενη ηλιακή ακτινοβολία.
Οταν φτάνουμε στο λεγόμενο «ηλιακό μάξιμουμ» του 11ετούς κύκλου, η θερμοκρασία της Γης αυξάνεται, για όσο διαρκεί αυτό το μάξιμουμ, κατά περίπου 0,05 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με τη μέση ηλιακή παραγωγή. Το impact είναι μικρό αν σκεφτεί κανείς ότι ανέρχεται στο ένα τρίτο της θερμοκρασιακής επίπτωσης ενός ισχυρού «Ελ Νίνιο», όμως, δεν είναι αμελητέο. Και, σίγουρα, σε αντίθεση με τις μεταβλητές και απρόβλεπτες αλλαγές του «Ελ Νίνιο», ο 11ετής ηλιακός κύκλος είναι συγκριτικά τακτικός, συνεπής και προβλέψιμος.
Σε μια τέτοια φάση «ηλιακού μάξιμουμ» εισερχόμαστε αυτή την εποχή. Ο τελευταίος ηλιακός κύκλος έφτασε στο ελάχιστό του το 2020, μειώνοντας την επίδραση του μέτριας έντασης «Ελ Νίνιο» του 2020. Ο τρέχων ηλιακός κύκλος έχει ήδη ξεπεράσει την κορύφωση του σχετικά αδύναμου προηγούμενου κύκλου ο οποίος ήταν το 2014 και αναμένεται να κορυφωθεί το 2025, με την ενεργειακή παραγωγή του ήλιου να αυξάνεται εκθετικά μέχρι εκείνο το χρονικό ορόσημο.
Το «Ελ Νίνιο»
Κάθε λίγα χρόνια, το κλιματικό φαινόμενο «Ελ Νίνιο» κάνει την εμφάνισή του. Στη διάρκειά του, τα επιφανειακά ύδατα των τροπικών ωκεανών αλλάζουν την κατεύθυνσή τους και θερμαίνονται. Αυτό, με τη σειρά του, προκαλεί θέρμανση και των αερίων μαζών που βρίσκονται πάνω από αυτά τα νερά, επηρεάζοντας τις θερμοκρασίες και τα καιρικά πρότυπα σε όλο τον πλανήτη, ανάλογα με την έντασή του.
Αυτή τη φορά, το «Ελ Νίνιο» είναι πολύ ισχυρής έντασης, κάνοντας τον ΟΗΕ να περιγράφει μια «πρωτοφανή κορύφωση» της θερμοκρασίας της επιφάνειας της θάλασσας στον Βόρειο Ατλαντικό, επιταχύνοντας το λιώσιμο των πάγων στην Ανταρκτική. Αυτό το φαινόμενο μεταδίδεται και στη Μεσόγειο, προκαλώντας πρωτοφανείς θερμοκρασίες και ρεκόρ σε μεσογειακά -και όχι μόνο- κράτη.
«Δραματικά υψηλές». Ετσι περιγράφουν οι επιστήμονες τις ημερήσιες θερμοκρασίες στον Βόρειο Ατλαντικό σε σύγκριση με τα συνήθη επίπεδα που δείχνουν οι μετρήσεις. Ταυτόχρονα, καταγράφηκαν τα ιστορικά χαμηλότερα μηνιαία επίπεδα θαλάσσιων πάγων στην Ανταρκτική, με περίπου 2,6 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα θαλάσσιου πάγου να έχουν χαθεί σε έναν μόλις μήνα.
Στην περίπτωσή μας, η ατμόσφαιρα «δανείζεται» θερμότητα από τους ωκεανούς, ρυθμίζοντας ελαφρά προς τα επάνω τη θερμοκρασία και λίγο υψηλότερα όταν έχουμε «Ελ Νίνιο». Κάτι τέτοιο έγινε και το 2016, την προηγούμενη φορά που το καιρικό φαινόμενο έκανε την εμφάνισή του, όταν αυξήθηκε η παγκόσμια θερμοκρασία κατά 0,14 βαθμούς Κελσίου κατά μέσο όρο, κάνοντας εκείνη τη χρονιά τη θερμότερη που είχε καταγραφεί - μέχρι βέβαια να έρθει το τρέχον έτος, κατά το οποίο φαίνεται πως θα σπάσει το ρεκόρ, αφού καταγράψαμε τους θερμότερους Ιούνιο και Ιούλιο όλων των εποχών και θερμοκρασίες μέχρι και... 67 βαθμών Κελσίου (αυτό τον μήνα στο Ιράν). Αντίστοιχα, η δεύτερη θερμότερη χρονιά που έχει καταγραφεί στον πλανήτη ήταν το 2020, επίσης με τη... συνεισφορά του «Ελ Νίνιο».
Τα παραπάνω φαινόμενα, συμφωνούν οι επιστήμονες, δεν μπορούν από μόνα τους να ενοχοποιηθούν για το ακραίο κύμα καύσωνα που πλήττει το βόρειο ημισφαίριο και για τα γενικότερα ακραία φαινόμενα που καταγράφονται. Εχουν, όμως, τη δική τους -μικρή ή μεγάλη- συνεισφορά, ερχόμενα να προστεθούν στη σταθερά αυξανόμενη ανθρωπογενή αύξηση της θερμοκρασίας της Γης, οδηγώντας με μεγαλύτερη ταχύτητα και ένταση στο σπάσιμο όλων των ρεκόρ, στην αλλαγή όσων ξέραμε μέχρι τώρα και στο πέρασμα στην «εποχή του βρασμού» που περιγράφει ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ.