Από την κρίση στην καταστροφή: O αποκλεισμός του Ναγκόρνο Καραμπάχ από το Αζερμπαϊτζάν
17.08.202311:30
Άρθρο του αναλυτή από την Αρμενία Richard Giragosian για τις εξελίξεις στο Ναγκόρνο Καραμπάχ
Η υφιστάμενη κατάσταση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι τραγική, απελπιστική και έχει μετατραπεί από κρίση σε καταστροφή. Ο Αρμενικός πληθυσμός του Ναγκόρνο Καραμπάχ που αντιμετωπίζει τον αποκλεισμό από το Αζερμπαϊτζάν από τον Δεκέμβριο του 2022, αναγκάζεται να υπομείνει σοβαρές ελλείψεις βασικών ειδών διατροφής, φαρμάκων ζωτικής σημασίας και άλλων απαραίτητων προμηθειών. Με αναφορές για επιδείνωση των συνθηκών, και τον πρώτο θάνατο εξαιτίας της πείνας και του υποσιτισμού, οι επόμενες μέρες και εβδομάδες θα είναι κρίσιμες.
Καθοδηγούμενη από τον επείγον χαρακτήρα αυτής της επικίνδυνης κατάστασης η Αρμενία έχει επικεντρωθεί στη διπλωματία, σφυρηλατώντας την παρέμβαση του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και μια δυναμική απάντηση από τη διεθνή κοινότητα. Ωστόσο, πέρα από τις σοβαρές ελλείψεις τροφίμων, φαρμάκων και άλλων βασικών αγαθών της καθημερινής ζωής, η πολιορκία προκάλεσε τον επικίνδυνο περιορισμό των τοπικών υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης, όπως της πυροσβεστικής και της αστυνομίας, καθώς και τον τερματισμό της συλλογής των σκουπιδιών, γεγονός που προκαλεί ανησυχίες σχετικά με την δημιουργία μιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία κατά την διάρκεια αυτής της ζεστής καλοκαιρινής περιόδου.
Η στρατηγική του Αζερμπαϊτζάν
Από μια ευρύτερη προοπτική, η πολιορκία του Αρμενικού πληθυσμού στο Ναγκόρνο Καραμπάχ από το Αζερμπαϊτζάν δεν είναι κάτι καινούριο, ούτε πρωτοφανή. Η πολιτική του Αζερμπαϊτζάν για την ανακατάληψη του Ναγκόρνο Καραμπάχ πηγαίνει ακόμη και πιο πέρα από την χρήση της τροφής σαν όπλο και έχει επίσης συνδυαστεί με διακοπές κατά τα τακτά χρονικά διαστήματα της παροχής του φυσικού αερίου, της ηλεκτρικής ενέργειας και το κλείσιμο του διαδρόμου του Λατσίν, της μοναδικής πρόσβασης για τον Αρμενικό πληθυσμό από και προς το Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Πιο συγκεκριμένα, η δημιουργία εξάρτησης από το Αζερμπαϊτζάν με πόλεμο πολιορκίας είναι απλώς το τελευταίο βήμα στη στρατηγική του Αζερμπαϊτζάν να εκδιώξει τον Αρμενικό πληθυσμό από την περιοχή. Αυτή η στρατηγική υπήρξε σε μεγάλο βαθμό επιτυχής λόγω τόσο της αυξανόμενης ισχύος του Αζερμπαϊτζάν, όσο και της αυξανόμενης αδυναμίας της Ρωσίας.
Ενώ περίπου 2000 σε αριθμό ειρηνευτικές δυνάμεις της Ρωσίας, που αναπτύχθηκαν τον Νοέμβριο του 2020 ως μέρος της εύθραυστης εκεχειρίας που τερμάτισε τον δεύτερο πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ, δεν μπόρεσαν να σπάσουν τον αδιέξοδο και να επιβάλουν τους όρους της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός, η οποία υπόσχεται ελεύθερη και ανεμπόδιστη πρόσβαση μέσω του διαδρόμου του Λατσίν.
Στην πραγματικότητα, η απογοήτευση των Αρμενίων με τη ρωσική αδράνεια έχει δημιουργήσει μια αντίληψη για τη ρωσική συνενοχή. Αυτό φάνηκε με την πρόσφατη εκδήλωση απελπισίας από ντόπιους Αρμένιους του Ναγκόρνο Καραμπάχ που απέκλεισαν την πρόσβαση στη ρωσική ειρηνευτική βάση. Ενώ η αδυναμία των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων απέναντι στην επιθετικότητα του Αζερμπαϊτζάν συμβάλλει μόνο στην κλιμάκωση από την πλευρά του Μπακού, η χρήση βίας από τα ειρηνευτικά στρατεύματα περιορίστηκε στην αντιμετώπιση του τοπικού Αρμενικού πληθυσμού. Αυτό συνέβη στις 16 Αυγούστου, όταν ένα ρωσικό θωρακισμένο όχημα μεταφοράς προσωπικού χρησιμοποιήθηκε για να απομακρύνει βίαια τους διαδηλωτές. Και αυτό ήταν απλώς μια ακόμη επιβεβαίωση ότι οι Ρώσοι «ειρηνευτές» αποτυγχάνουν να διατηρήσουν οποιαδήποτε αίσθηση «ειρήνης».
Προκαλώντας ανοιχτά τη Μόσχα, το Αζερμπαϊτζάν εκμεταλλεύεται την αδυναμία της Ρωσίας να δράσει. Αυτή η αδυναμία, σε μεγάλο βαθμό είναι λόγω της αποσπάσεως της προσοχής της Ρωσίας και της συντριβής της από την εισβολή της στην Ουκρανία, πυροδοτώντας σε έναν βαθμό συνενοχή, με τις ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις να μην είναι πρόθυμες να αντιμετωπίσουν τον αποκλεισμό. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ρωσία έχει πλέον γίνει μια σοβαρή πρόκληση για την Αρμενία ως αναξιόπιστος εταίρος και πάροχος ασφάλειας. Η απροθυμία να αντιμετωπίσει την πολιορκία του Ναγκόρνο Καραμπάχ από το Αζερμπαϊτζάν έδειξε την αποτυχία της Ρωσίας να εκπληρώσει ακόμη και την πιο βασική υποχρέωση της για την τήρηση της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός.
Έτσι, μιλώντας με διπλωματικούς όρους, το Αζερμπαϊτζάν έχει ήδη εκμεταλλευτεί την κατάσταση, αυξάνοντας την πίεση κατά της Αρμενίας και του Καραμπάχ. Η στρατηγική του Αζερμπαϊτζάν δεν είναι μόνο να εκμεταλλευτεί απλώς τους περισπασμούς που προκάλεσε ο πόλεμος στην Ουκρανία ή να αυξήσει την πίεση στην Αρμενία, αλλά ξεχωρίζει με μια τολμηρή αντιπαράθεση με την Ρωσία. Στο πλαίσιο αυτό, το Αζερμπαϊτζάν τόλμησε να αμφισβητήσει τη Ρωσία. Και με την τουρκική υποστήριξη, αυτή η στρατηγική του Αζερμπαϊτζάν είναι πιθανό να συνεχιστεί.
Οι προοπτικές για τη διπλωματία
Μετά από σειρά παραχωρήσεων και συμβιβασμών από την Αρμενία, η μεταπολεμική περίοδος ελάχιστα έκανε για να ενισχύσει την ασφάλεια ή να σφυρηλατήσει τη σταθερότητα. Στην πραγματικότητα, παραμένει ένα επικίνδυνο προηγούμενο από το τέλος του πολέμου, τον Νοέμβριο του 2020, Αυτό το προηγούμενο έχει τις ρίζες του στη φαινομενική νίκη των αυταρχικών κρατών - του Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας επί της μαχόμενης δημοκρατίας - της Αρμενίας, και είναι περαιτέρω ανησυχητικό ως προφανής επικύρωση της δύναμης των όπλων έναντι της διπλωματίας. Ένα τέτοιο μάθημα «το δίκαιο καθορίζεται από τον ισχυρό» υπονομεύει επίσης τις ευρωπαϊκές αξίες και, αν δεν αμφισβητηθεί, νομιμοποιεί τη χρήση βίας ως στρατιωτική λύση σε μια ουσιαστικά διπλωματική διαφορά.
Ο αποκλεισμός του Ναγκόρνο Καραμπάχ υπονομεύει επίσης τις διπλωματικές διαπραγματεύσεις που διεξάγονται μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν. Αυτές οι διμερείς διαπραγματεύσεις επικεντρώνονται σε ένα σχέδιο ειρηνευτικής συνθήκης μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν. Ωστόσο, ακόμη και με μια συνθήκη ειρήνης που είναι πιθανό να υπογραφεί μέχρι το τέλος του έτους, οποιαδήποτε τέτοια συνθήκη θα περιορίζεται σε διμερείς, διακρατικές σχέσεις, με μικρή ουσιαστική επίπτωση στο καθεστώς και χωρίς δεσμευτικό στοιχείο για την ασφάλεια του Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Ωστόσο, το βασικό ερώτημα είναι το εξής; τι είδους ειρήνη και με ποιους όρους; Οποιαδήποτε πιθανότητα μιας τιμωρητικής ειρήνης, βασισμένης στην καταναγκαστική διπλωματία και τη μαξιμαλιστική στάση του Αζερμπαϊτζάν δεν εμπνέει καμία εμπιστοσύνη για τη μελλοντική ειρήνη. Μια πρόσθετη ανησυχία προέρχεται από την έλλειψη εμπιστοσύνης στο Αζερμπαϊτζάν για την τήρηση των όρων μιας τέτοιας συνθήκης ειρήνης, καθιστώντας την «επόμενη μέρα» οποιασδήποτε ειρηνευτικής συνθήκης ιδιαίτερα ανησυχητική. Μάλλον πρέπει να γίνουν πολλά περισσότερα από τη Δύση για να διασφαλιστεί μια πιο διαρκής ειρήνη μετά τη υπογραφή μιας συνθήκης. Και πρέπει να πληρωθεί ένα τιμωρητικό τίμημα για τυχόν παραβιάσεις οποιασδήποτε τέτοιας συνθήκης ειρήνης.
Τι είναι αυτό που καθοδηγεί τη μαξιμαλιστική στάση του Αζερμπαϊτζάν;
Όμως, το υποκείμενο κίνητρο για τη δημιουργία της ανθρωπιστικής κρίσης και των επιθετικών απειλών από το Αζερμπαϊτζάν πηγάζει στην πραγματικότητα από την αδυναμία, και όχι από τη ισχύ, από την ανασφάλεια, και όχι από την εμπιστοσύνη. Πιο συγκεκριμένα, ο πόλεμος του 2020 για το Ναγκόρνο Καραμπάχ ήταν μια επικίνδυνα ημιτελής «νίκη» για το Αζερμπαϊτζάν. Παρά την άνευ προηγουμένου άμεση υποστήριξη από την Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν δεν κατέγραψε αρκετή στρατιωτική νίκη. Αποτυγχάνοντας να ανακαταλάβει το Ναγκόρνο Καραμπάχ με τη βία, το Αζερμπαϊτζάν βασίζεται σε μια σταθερή κλιμάκωση που έχει σχεδιαστεί για να απειλήσει την Αρμενία και να απομονώσει το Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Σε αυτό το πλαίσιο, υπάρχει μια σημαντική εσωτερική πολιτική ατζέντα που οδηγεί την κλιμάκωση και τη μαξιμαλιστική στάση του Αζερμπαϊτζάν. Αυτό είναι οφθαλμοφανές στην ίδια τη φύση του καθεστώτος του Αζερμπαϊτζάν, όπου η δυναστεία πατέρας-γιος Αλίεφ κυβερνά τη χώρα για περισσότερο από ένα τέταρτο του αιώνα. Και για να αποσπάσει την προσοχή από την έλλειψη της δημοκρατίας και την εδραιωμένη οικογενειακή διαφθορά, η ηγεσία του Αζερμπαϊτζάν ακολουθεί ένα κλασικό αυταρχικό μοντέλο - την ανάγκη της δημιουργίας ενός εχθρού.. Η προφανής έλλειψη κράτους δικαίου κάνει το Αζερμπαϊτζάν πιο επικίνδυνο, και τις απαιτήσεις του για παραχωρήσεις ακόρεστες, γεγονός που δείχνει από μόνο του ότι το Αζερμπαϊτζάν είναι το πρωταρχικό εμπόδιο για την μεταπολεμική ειρήνη και σταθερότητα.