Αντόνιο Κόστα: Η άνοδος στην εξουσία, τα αμφιλεγόμενα project του και το σκάνδαλο διαφθοράς που τον «γκρέμισε»
11.11.202308:19
Το παρασκήνιο της «έντιμης παραίτησης» του κεντροαριστερού πρώην πρωθυπουργού της Πορτογαλίας και τα σενάρια για το πολιτικό του μέλλον - Πώς το λίθιο και το υδρογόνο έφεραν την πτώση του
Στη Γκόα της Ινδίας, απ' όπου κατάγεται η μητέρα του, ο (πρώην, πλέον) πρωθυπουργός της Πορτογαλίας, Αντόνιο Κόστα, είναι γνωστός με το παρατσούκλι «Μπάμπους». Η λέξη στην τοπική διάλεκτο σημαίνει «ο νεαρός που αγαπούν όλοι». Και στην ευρωπαϊκή ήπειρο, ο Κόστα μπορεί να μην είχε αυτό το παρατσούκλι, αλλά ήταν ο άνθρωπος πάνω στον οποίο στήριζε τις ελπίδες της η ευρωπαϊκή Κεντροαριστερά για μια ισχυρή συμμετοχή στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Ο άνθρωπος που -ως ο μόνος κεντροαριστερός πρωθυπουργός με απόλυτη κοινοβουλευτική πλειοψηφία στην Ευρώπη- θα αποτελούσε τον φάρο της ελπίδας για την άνοδο της κεντροαριστεράς σε ολόκληρη τη Γηραιά. Ο πλέον αγαπητός σοσιαλιστής εντός και εκτός Πορτογαλίας.
Αυτή η ελπίδα ωστόσο, τώρα μοιάζει να βυθίζεται στο σκοτάδι, καθώς ο φάρος δείχνει να αχνοσβήνει. Ο Κόστα παραιτήθηκε αιφνιδιαστικά την προηγουμενη εβδομάδα, όταν (ακόμα πιο αιφνιδιαστικά) οι αστυνομικές Αρχές της Πορτογαλίας έκαναν έφοδο στην πρωθυπουργική κατοικία. Λίγο αργότερα, ο γενικός εισαγγελέας της χώρας θα ανακοίνωνε και επισήμως ότι ο Κόστα βρίσκεται υπό έρευνα για υπόθεση διαφθοράς. Και τι ειρωνεία: Η έρευνα της αστυνομίας της Πορτογαλίας αφορά στοιχεία για εμπλοκή του Κόστα σε διαφθορά για εξορύξεις λιθίου, του ορυκτού που χρησιμοποιείται για την κατασκευή σύγχρονων μπαταριών (κυρίως σε αυτοκίνητα, κινητά, τάμπλετ και λάπτοπ), την εκμετάλλευση κοιτασμάτων υδρογόνου, το οποίο θεωρείται το καύσιμο του μέλλοντος και την κατασκευή ενός data center.
Το σκάνδαλο και η «κληρονομιά»
«Θέλω να πω, κοιτάζοντας στα μάτια τους Πορτογάλους, ότι η συνείδησή μου δεν βαρύνεται από παράνομες ή καταδικαστέες πράξεις». Με αυτά τα λόγια ανακοίνωσε ο Αντόνιο Κόστα την παραίτησή του από την πρωθυπουργία της Πορτογαλίας, σοκάροντας όχι μόνο τη χώρα του, αλλά και ολόκληρη την Ευρώπη. Αυτός, άλλωστε, είναι που χρεώνεται το «οικονομικό θαύμα» του άλλοτε «ασθενή της Ευρώπης», της Πορτογαλίας, καθώς στα 62 του, ο ηγέτης του Σοσιαλιστικού Κόμματος της χώρας αποτελεί τον μακροβιότερο αριστερό πρωθυπουργό της.
Το 2015 ανέβηκε στην εξουσία ο Κόστα, επικεφαλής κυβέρνησης μειοψηφίας που σχηματίστηκε από έναν συνασπισμό κεντροαριστερών και ακροαριστερών κομμάτων. Υπό τη δική του διακυβέρνηση, η Πορτογαλία μείωσε το δημόσιο χρέος της, βίωσε τη μεγαλύτερη περίοδο ανάπτυξης των τελευταίων δεκαετιών και πέρασε από την παραλίγο χρεοκοπία του 2011 στη σταθερότητα, την ανάπτυξη και την προσέλκυση επενδύσεων. Για να το πετύχει αυτό ο Κόστα, δεν επέδειξε μόνο εντυπωσιακές διαπραγματευτικές ικανότητες, αλλά και σιδηρά πυγμή, όπως έκανε για να ανατρέψει την κεντροδεξία, σφυρηλατώντας τη λεγόμενη «συμμαχία του αδυνάτου»: Δηλαδή τη μετεκλογική συμμαχία στο κοινοβούλιο του 2015, όταν κατάφερε να ενώσει υπό την εξουσία του κεντροαριστερά και ακροαριστερά κόμματα που είχαν εντελώς διαφορετική θεώρηση των πραγμάτων.
Και κατάφερε, ακόμα και συγκρουώμενος με τους συντρόφους του στο όνομα της διάσωσης της ανάπτυξης της χώρας και της προσέλκυσης επενδύσεων, να διατηρηθεί στην κυβέρνηση, παρά τη σκληρή λιτότητα που επέβαλε, τα αμφιλεγόμενα projects του και την αποκάλυψη σκανδάλων για ρουσφετολογικές τοποθετήσεις υπαλλήλων.
Φυσικό ήταν, λοιπόν, όταν η κυβέρνηση Κόστα περιέκοπτε κοινωνικές δαπάνες, να κερδίζει πόντους στις Βρυξέλλες και να χάνει στη Λισαβόνα. Και, κυρίως να απολέσει οριστικά τη στήριξη των ακροαριστερών εταίρων του, τους οποίους ωστόσο δεν χρειάστηκε για να επανεκλεγεί δεύτερη φορά, το 2019. Έτσι, όταν σε μόλις δύο χρόνια, στα τέλη του 2021 όλοι περίμεναν ότι «έχει τελειώσει», όταν η κυβέρνησή του κατέρρευσε αφού ο προϋπολογισμός που κατέθεσε καταψηφίστηκε από το Κοινοβούλιο, ο Κόστα έκανε πάλι «το αδύνατο». Το κόμμα του κέρδισε τις εκλογές, με απόλυτη πλειοψηφία.
Ο Γερμανός Καγκελάριος, Όλαφ Σολτς, με τον οποίο πρόσφατα γιόρταζε τα 100 χρόνια του σοσιαλιστικού κόμματος στη Λισαβόνα, σχολίαζε τότε ότι ο Κόστα «είναι παράδειγμα δημοκρατικής ηγεσίας, επειδή είπε ότι η απόλυτη πλειοψηφία δεν είναι συνώνυμο της απόλυτης εξουσίας». Κατά κάποιους, ο Αντόνιο Κόστα νικήθηκε από την αλαζονεία που του έφερε αυτή η θριαμβευτική του νίκη. Κατά κάποιους άλλους, ότι οι ίδιοι του οι σύντροφοι του «την είχαν στημένη», καθώς δεν έβλεπαν με καλό μάτι την προσήλωσή του στην προσέλκυση επενδυτών στην Πορτογαλία και τη σπουδή που έδειχνε να προχωρήσουν projects τα οποία είχαν να κάνουν με την «επόμενη μέρα» της ενέργειας αλλά είχαν διαφιλονικούμενες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Και αφού είχε πετύχει δημοσιονομικό πλεόνασμα για το τρέχον και το επόμενο έτος και τον υψηλότερο ρυθμό ανάπτυξης της Πορτογαλίας τα τελευταία 35 χρόνια το 2022, από «κάπου» έπρεπε να πιαστούν.
Όπως έγινε τώρα που η έρευνα επικεντρώνεται σε φερόμενες παρανομίες στους χειρισμούς της κυβέρνησής του σε ελπιδοφόρα έργα πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ για την εξόρυξη λιθίου και την παραγωγή υδρογόνου. Άλλωστε, δεν θα μπορούσε να είναι για... πάντα τυχερός και να έχει μόνιμα «ανοσία» στις επιθέσεις που δεχόταν, όπως στην επιμονή του να διατηρήσει και στην τρίτη θητεία του τον υπουργό Υποδομών Ζοάο Γκαλάμπα παρά την πίεση του προέδρου και της κοινής γνώμης να τον απολύσει λόγω των αντιπαραθέσεων γύρω από την κρατική αεροπορική εταιρεία TAP τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους.
Η τύχη τον ευνοούσε πάντοτε, ως τώρα, καθώς πριν γίνει πρωθυπουργός, την περίοδο 2007-2015, ως δήμαρχος Λισαβόνας αξιοποίησε την τουριστική έκρηξη για την ανάπτυξη της πρωτεύουσας. Έτσι έγινε το δεξί χέρι του πρώην πρωθυπουργού Ζοζέ Σόκρατες, ο οποίος φυλακίστηκε το 2014 ως ύποπτος για διαφθορά και φοροδιαφυγή, αλλά κατάφερε να πάρει αποστάσεις από τον πρώην πρωθυπουργό- και τη θέση του. Ο πατέρας του Κόστα ήταν ο συγγραφέας από το Γκοάν Ορλάντο ντα Κόστα, μαχητής του Κομμουνιστικού Κόμματος, και η μητέρα του, Μαρία Αντόνια Πάλα, είναι δημοσιογράφος και υπέρμαχος των δικαιωμάτων των γυναικών.
Τον πρόδωσαν οι σύντροφοί του;
Τώρα, ωστόσο, τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα γι' αυτόν. Σκάνδαλα έχει ξαναπεράσει πολλά με την κυβέρνησή του, αλλά η διπλή υπόθεση διαφθοράς για την οποία κατηγορείται, η εκμετάλλευση κοιτασμάτων στο βόρειο τμήμα της χώρας και η εγκατάσταση για παραγωγή υδρογόνου και ένα data center, στο Σίνες, στα νότια, είναι κάτι πολύ μεγάλο για να ξεπεραστεί έτσι εύκολα. Άλλωστε, υπό κράτηση έχει τεθεί ο στενός πολιτικός κύκλος του Κόστα, μεταξύ των οποίων ο επικεφαλής του πρωθυπουργικού γραφείο Βίτορ Εσκάρια, ο υπουργός Υποδομών Ζοάο Γκαλάμπα και ο επικεφαλής της Πορτογαλικής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος, Νούνιο Λακάστα και ο δήμαρχος του Σίνες, οι οποίοι φέρονται να επικαλέστηκαν το όνομα και την εξουσία του Κόστα «για να ξεμπλοκάρουν διαδικασίες» που σχετίζονταν με τις εξορύξεις. Ειδικά για το λίθιο, η έρευνα αφορά στην «κακή χρήση κονδυλίων, ενεργητική και παθητική δωροδοκία από πολιτικά πρόσωπα και άσκηση επιρροής».
Η υπόθεση είναι τέτοια που ο Κόστα μπορεί δύσκολα να κρατήσει αποστάσεις. Όχι μόνο επειδή σε όσους έχουν απαγγελθεί κατηγορίες είναι στενοί του συνεργάτες, αλλά και επειδή τα projects τα οποία προσπαθούσαν να επιταχύνουν «στο όνομα του Κόστα», ήταν αυτά που υποστήριζε ένθερμα η κυβέρνησή του. Η κυβέρνηση Κόστα ήθελε να κάνει την Πορτογαλία πρωταγωνίστρια της ΕΕ στην εξόρυξη λιθίου για την απεξάρτησή της από τους άλλους παραγωγούς (Κίνα, Αφρική και Ν. Αμερική), αυξάνοντας την εξόρυξη του πολύτιμου, σπάνιου υλικού για την κατασκευή μπαταριών από τους 900 τόνους τον χρόνο στους 5.000 τόνους. Το ορυχείο, για το οποίο θα σκάβονταν τεράστια ορύγματα, θα παρείχε λίθιο για περίπου 500.000 μπαταρίες ηλεκτρικών αυτοκινήτων στα 14 χρόνια της «ζωής» του.
Όμως οι σύντροφοί του (και όχι μόνο) ήταν εξοργισμένοι με αυτά τα σχέδια, λέγοντας ότι το μετάλλευμα που θα έβγαινε θα ήταν ΄Β ποιότητας, αλλά θα κόστιζε πολλά για να εξορυχθεί, με τεράστιο περιβαλλοντικό κόστος και, ακόμα περισσότερο, την απώλεια χωραφιών και βοσκότοπων για τους χωρικούς της περιοχής που εξεγείρονταν. Παράλληλα έτρεχε και η επένδυση αξίας άνω των 1,5 δισ. ευρώ, για την εγκατάσταση «πράσινου» υδρογόνου στο λιμάνι του Σίνες. Και εδώ υπήρχε ενδιαφέρον από την ΕΕ, με πιθανότητα χρηματοδότησης, αφού σχετίζεται με τους σχεδιασμούς της για ενεργειακή αυτονομία και το σχέδιο ήθελε να μετατραπεί ως το 2025 το ανενεργό σήμερα εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από άνθρακα σε εργοστάσιο παραγωγής «πράσινου» υδρογόνου, ένα πολλά υποσχώμενο καύσιμο ειδικά για τον τομέα των μεταφορών και τη βιομηχανία.
Η μονάδα υδρογόνου θα παρήγαγε έως και 15 χιλιάδες τόνους υδρογόνου ετησίως, που θα επέτρεπε στην Πορτογαλία να αντικαταστήσει περίπου το 20% της τρέχουσας κατανάλωσης υδρογόνου και να μειώσει τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά πάνω από 100.000 τόνους.
Αυτή η επιμονή του Κόστα σε αυτά τα projects, για τα οποία τον αγγίζουν οι κατηγορίες για ενεργητική και παθητική δωροδοκία από πολιτικά πρόσωπα, κατάχρηση εξουσίας, κακοδιαχείριση κονδυλίων κ.α., ήταν που του στοίχισε ενδεχομένως την πολιτική του καριέρα. Το ξεθώριασμα του οικονομικού θαύματος που έφερε η πανδημία πλήττοντας τη βασική πηγή εσόδων της πορτογαλικής οικονομίας, τον τουρισμό, η στεγαστική κρίση που δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει, η «καταιγίδα» υπουργικών παραιτήσεων που σκιαγραφούσε μια εικόνα διάλυσης στην κυβέρνηση, ήταν κάποια μόνο από τα «αγκάθια» που είχε η πρωθυπουργική καρέκλα. Τα οποία έγιναν «καρφιά» από τους συντρόφους του στην Αριστερά, οι οποίοι ήταν εξοργισμένοι μαζί του, πιστώνοντάς του ότι αδιαφόρησε για τη δημόσια Υγεία και την Εκπαίδευση, ότι ευθύνεται για την άνοδο της Ακροδεξιάς στη χώρα και ότι είχε κάνει focus στην «εξυπηρέτηση μεγάλων συμφερόντων» και την ολοκλήρωση, με κάθε κόστος, «έργων που ενδιέφεραν πρωτίστως τις Βρυξέλλες».
Έχει (;) μέλλον
Κατά κάποιους, η εμπλοκή του ονόματος του Κόστα στο σκάνδαλο και η παραίτησή του, σηματοδοτούν το τέλος της πολιτικής καριέρας του. Μένει να δούμε εάν ίδιος, ο οποίος διατρανώνει την αθωότητά του, δεν δείχνει να το πιστεύει. Προς ώρας, επιχειρεί να κεφαλαιοποιήσει την παραίτησή του ως μια «έντιμη παραίτηση», δηλώνοντας ότι η συνείδησή του δεν του επιτρέπει να είναι ξανά υποψήφιος στις επόμενες εκλογές. Και ότι παραιτήθηκε επειδή «τα καθήκοντα του πρωθυπουργού είναι ασύμβατα με οποιαδήποτε υποψία θα βαραίνει την ακεραιότητά μου». Μπορεί ο πρώην σούπερ σταρ της πορτογαλικής σκηνής της Αριστεράς να κάνει την ανατροπή;
Με δεδομένο ότι ο ίδιος λέει πως έχει ακόμα το ηθικό πλεονέκτημα, δεν έχει χάσει τις ελπίδες του ότι θα συνεχίσει να είναι ο εκλεκτός της ευρωπαϊκής κεντροαριστεράς για την κατάληψη ενός ισχυρού ρόλου στις Βρυξέλλες. Θα έπρεπε ωστόσο πρώτα να δει πώς θα πάει το συνέδριο του κόμματός του -το οποίο θα εκλέξει και τον αντικαταστάτη του- στη Μάλαγα, αλλά και να περιμένει την μεγάλη κατανομή των ανώτερων θέσεων μετά τις ευρωεκλογές του 2024 αν και οι σύντροφοί του, όπως προείπαμε και ο στενός πολιτικός του κύκλος, δεν είναι πια δίπλα του.
Μέχρι σήμερα, ο Αντόνιο Κόστα ήταν αυτός που πρόβαλε ως το απόλυτο φαβορί στις τάξεις των σοσιαλιστών για τη διαδοχή του Σαρλ Μισέλ στην προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Νοέμβριο του 2024, όταν λήγει η θητεία του Βέλγου, που δεν έχει δικαίωμα άλλης θητείας στη θέση.Για τους Ευρωπαίους σοσιαλιστές, η προεδρία του Συμβουλίου, αφού από τους κόλπους τους έχουν ξανά καλύψει τη θέση του κορυφαίου διπλωμάτη της ΕΕ, πρώτα με την Ιταλίδα Φεντερίκα Μογκερίνι και στη συνέχεια με τον Ισπανό Ζοζέπ Μπορέλ, είναι μια θέση που επιθυμούν διακαώς.
Περιέργως, για τον Κόστα, η υπόθεση «πρόεδρος της Κομισιόν» δεν έχει ακόμα τελειώσει. Εφόσον δεν υπάρχει εις βάρος του καταδικαστική απόφαση, μπορεί να διεκδικήσει τη θέση και να μετακομίσει στις Βρυξέλλες. Άλλωστε, υπάρχει προηγούμενο σε παρόμοιες υποθέσεις αξιωματούχων της ΕΕ.
«Καρμπόν», η υπόθεση του Ζαν- Κλοντ Γιούνκερ. Ακριβώς μια δεκαετία πριν, ο Γιούνκερ παραιτείτο από τη θέση του πρωθυπουργού του Λουξεμβούργου, λόγω της εμπλοκής του σε σκάνδαλο κατασκοπείας με τις μυστικές υπηρεσίες της χώρας. Τον Ιούλιο του 2014, ο Γιούνκερ θα εκλεγόταν πρόεδρος της Κομισιόν- όπως ακριβώς (συνεχίζει να) ονειρεύεται ότι θα κάνει ο Κόστα. Αλλά και η Γερμανίδα διάδοχος του Γιούνκερ στην προεδρία της Επιτροπής, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, είχε οδηγηθεί στην έξοδο από τη θέση της υπουργού Άμυνας της Γερμανίας όταν ενεπλάκη σε σκάνδαλο με απευθείας αναθέσεις συμβάσεων του Υπουργείου της. Αυτό δεν την εμπόδισε να διεκδικήσει και να πάρει τη θέση της προέδρου της Κομισιόν.
Όμως υπάρχει ένα «αγκάθι»: Η... (κλασική για μεσογειακό κράτος, αλλά) παροιμιώδης βραδυπορία του πορτογαλικό δικαστικού συστήματος. Ο Αντόνιο Κόστα θα αναγκαστεί να διεκδικήσει (εάν του επιτραπεί, βέβαια) την πολυπόθητη γι' αυτόν θέση, με «σκιές» γύρω από την ηθική του ακεραιότητα και με κατηγορίες για διαφθορά πολύ μεγάλου μεγέθους να κρέμονται πάνω από το κεφάλι του. Ο Κόστα δεν μπορεί να περιμένει ότι θα υπάρχει οποιαδήποτε εξέλιξη στην υπόθεσή του σε λιγότερο από μια δεκαετία. Άλλωστε και ο προκάτοχός του στο σοσιαλιστικό κόμμα, Ζοζέ Σόκρατες, το 2014 κατηγορήθηκε για διαφθορά και η υπόθεσή του ακόμα... ερευνάται.
Σήμερα, μακριά από την πρωθυπουργική κατοικία, ο Αντόνιο Κόστα αναρωτιέται ποιο θα είναι το πολιτικό του μέλλον. Μπορεί να διεκδικήσει έναν αναβαθμισμένο ρόλο και να αναγεννηθεί πολιτικά, ή θα ακολουθήσει την πορεία του ανθρώπου που τον ανέδειξε, του Ζοζέ Σώκρατες, ο οποίος πέρασε στην αφάνεια;